11 Ιουνίου 2017

Ο Σλήμαν χάριζε το «Θησαυρό του Πριάμου» στην Ελλάδα κι ο υπουργός του απάντησε: Πάρε τα τσουκαλάκια σου και άντε στο καλό

Εχει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο εκθέματα από την θρυλική Τροία; Βεβαίως και έχει. Όχι πολλά, πάντως. Και σίγουρα, από αυτά δεν μπορείς να έχεις ασφαλή συμπεράσματα για τον τρωικό πολιτισμό. Θα μπορούσαμε να έχουμε περισσότερα, ακόμα και τον περίφημο «Θησαυρό του Πριάμου» όπως λέγεται, εάν οι κυβερνώντες δεν είχαν αποπέμψει τον κ. Σλήμαν και τα «τσουκαλάκια του».

Θα εξηγήσουμε τι είναι όλα αυτά, αφού πρώτα πούμε πως στο «Αθέατο Μουσείο» του ΕΑΜ παρουσιάζονται αυτό τον καιρό κομμάτια από τη συλλογή Σλήμαν, την οποία δώρισε η Σοφία Εγκαστρωμένου, δύο χρόνια μετά τον θάνατο του συζύγου της Ερρίκου. Και πως σήμερα Κυριακή στη 1 μετά το μεσημέρι, αρχαιολόγοι του Μουσείου υποδέχονται τους επισκέπτες στο χώρο της έκθεσης, στη λεγόμενη αίθουσα «του βωμού» και συνομιλούν μαζί τους για την ανακάλυψη της Τροίας, τον «θησαυρό του Πριάμου» και τις περιπέτειες της Τρωικής Συλλογής του Ερρίκου και της Σοφίας Σλήμαν, που βρίσκεται μοιρασμένη σε μεγάλα Μουσεία του κόσμου.


Πρώτα απ’ όλα, όμως, πρέπει να σημειώσουμε πως η Τροία, που πρωτοανασκάφηκε από τον Ερρίκο Σλήμαν και βρίσκεται στον λόφο Χισαρλίκ της Τουρκίας, είχε εννέα επάλληλες πόλεις. Η καθεμιά ιδρυόταν επάνω στην άλλη, μετά από καταστροφή ή δήωση. Μάλιστα, όπως λέγεται, η ομηρική Τροία, δηλαδή η πόλις της εποχής του Τρωικού πολέμου, ήταν η πιο φτωχική. Μέχρι σήμερα, δεν έχουμε καμία απόδειξη πως η συγκεκριμένη πόλη καταστράφηκε από πόλεμο. Αυτό εξακολουθούν να ψάχνουν οι αρχαιολόγοι. Δεν παύει πάντως να είναι ένας υπέροχος μύθος.

Στην κορυφή του Χισαρλίκ
Ας πάμε πίσω στα 1868. Ενας μεσόκοπος ξένος φτάνει για πρώτη φορά σε μια ευρύχωρη πεδιάδα σπαρμένη με λόφους και σταματά σε ένα χωριουδάκι όχι πάνω από 100 κατοίκων, κοντά στα Δαρδανέλια. Μέχρι τότε, όσοι (ελάχιστοι) έλεγαν πως η μυθική Τροία υπήρχε, την τοποθετούσαν στην κορυφή ενός από αυτούς τους λόφους, με το όνομα Μπουνάρμπασι. Ο ξένος επιμένει πως και υπάρχει και βρίσκεται στο Χισαρλίκ. Ξεκινά ανασκαφές, που θα διαρκέσουν έως το 1890. Φυσικά, δικαιώνεται.

Ανακαλύπτοντας την Τροία, μία Τροία έστω, ο Ερρίκος Σλήμαν θα έφερνε για μία ακόμη φορά πίσω στην Ελλάδα λάφυρα. Οσα κατάφερε να φυγαδεύσει κρατώντας τα κρυμμένα από το μάτι των Τούρκων. Κάποιοι λένε πως μαζί, αγόρασε διάφορα στα παζάρια της Πόλης, και τα ανέμιξε. Ποιος ξέρει;

Εν τω μεταξύ, νυμφεύθηκε την Σοφία Εγκαστρωμένου και έχτισε το Ιλίου Μέλαθρον, το οποίο σήμερα στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο. Εκανε την Ελλάδα δεύτερη πατρίδα του και σε αυτήν θέλησε στην αρχή να πωλήσει και κατόπιν να δωρίσει τα ευρήματά του. Λογάριαζε χωρίς την ελληνική ανοησία. Ούτε λίγο ούτε πολύ, ο αρμόδιος υπουργός τον συμβούλευσε να πάρει «τα τσουκαλάκια του» και να πάει στο καλό. Πήγε στη Γερμανία, την πατρίδα του, και τα δώρισε εκεί.


Το μήλον της έριδος
Με ένα μήλο ξεκινά ο Τρωικός Πόλεμος, με το μήλο που πρόσφερε ο Πάρις στην Αφροδίτη κατά τα καλλιστεία των θεών. Μήλον της έριδος επρόκειτο να γίνει ένα ιδιαίτερο εύρημα από το Χισαρλίκ. «Ενώ ανασκάπταμε τον οχυρωματικό περίβολο και αποκαλύπταμε ολοένα και μεγαλύτερα τμήματά του, βρήκα ακριβώς δίπλα από την παλιά οικία, βορειοδυτικώς της Πύλης,ένα μεγάλο χάλκινο σκεύος με περίεργο σχήμα που τράβηξε αμέσως την προσοχή μου, καθώς μάλιστα νόμισα πως είδα να γυαλίζει από κάτω χρυσός...» γράφει ο αρχαιοδίφης έμπορος στο ημερολόγιό του.

Ηταν 14 Ιουνίου 1873, μία ημέρα ακριβώς πριν από την ημερομηνία που ο Σλήμαν είχε ορίσει ως το τέλος των ανασκαφών του. Και επρόκειτο για την εντυπωσιακότερη ανακάλυψή του στη δυτική τομή του τείχους μιας Τροίας από τις εννιά, της περίφημης «πυρπολημένης πόλης», την οποία ο ίδιος ταυτίζει με την ομηρική Τροία. «Φαίνεται ότι κάποιο μέλος της οικογένειας του Πριάμου έκλεισε βιαστικά τον θησαυρό μέσα σ' αυτό το κιβώτιο και το πήρε μαζί του χωρίς να προφθάσει να βγάλει το κλειδί από την κλειδαριά. Καθώς όμως έφθανε στο κυκλικό τείχος, τον πρόλαβε ο εχθρός ή η φωτιά και αναγκάστηκε να αφήσει το κιβώτιο, που αμέσως σκεπάστηκε από ένα στρώμα πέντε-έξι πόντους παχύ, κόκκινη στάχτη και τα ερείπια του διπλανού βασιλικού παλατιού...» σημειώνει.

Αυτό που ο ίδιος θεωρεί πως ήταν ο «Θησαυρός του Πριάμου» είχε δημιουργηθεί και αποκρυβεί περίπου μία χιλιετία πριν από τον περίφημο Τρωικό Πόλεμο όπως έδειξε η σύγκριση με παράλληλα τέχνεργα από τη Λήμνο (Πολιόχνη) και γύρω περιοχές. Το εύρημα δεν παύει ωστόσο να είναι εντυπωσιακό. Η καταγραφή έδειξε πως περιλαμβάνει 8.833 χρυσά αντικείμενα, ανάμεσα στα οποία δύο διαδήματα, 24 περιδέραια, ενώτια, πόρπες, ειδώλια και κύπελλα. Η Σοφία Σλήμαν φορά ένα διάδημα και απαθανατίζει την ίδια και αυτό, όπως πίστευε ο Σλήμαν ότι έπρεπε να ανασυσταθεί.

Η αρπαγή από το Βερολίνο
Ο «Θησαυρός του Πριάμου» που δεν ήταν του Πριάμου, ήταν ωστόσο θησαυρός (αν και η αρχαιολογική έννοια του θησαυρού δεν είναι ακριβώς αυτή) εκτίθεται στο Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο. Με τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο οι Γερμανοί τον θάβουν σε υπόγειο καταφύγιο στον Ζωολογικό Κήπο, από όπου τα ίχνη του χάνονται μυστηριωδώς.

Ορκισμένοι αρχαιολόγοι τον ψάχνουν ανά την υφήλιο, μέχρι που εντοπίζουν μια σκηνή κινηματογραφημένη. Μαχητές του Κόκκινου Στρατού αδειάζουν ένα υπόγειο καταφύγιο στον Ζωολογικό Κήπο και φορτώνουν κιβώτια σε καμιόνια. Στην άκρη της σκηνής, μια γυναίκα με στολή αξιωματικού, μετέχει στην επιχείρηση. Όπως θα αναγνωρίσουν, δεν είναι άλλη από την Ιρίνα Αντόνοβα, κατόπιν η διευθύντρια του Μουσείου Καλών Τεχνών «Πούσκιν» (αντικαταστάθηκε μόλις πριν από λίγα χρόνια). Καταλαβαίνουν.

Πιέσεις και περισσότερες έρευνες δείχνουν πως ο Θησαυρός του Πριάμου είναι σε ένα χώρο που έχει κτιστεί, ώστε να μην υπάρχει πρόσβαση από κανέναν, λίγο μετά την είσοδο του Μουσείου. Οι Σοβιετικοί (τότε) παραδέχονται πως τον έχουν, αλλά αρνούνται να τον επιστρέψουν προβάλλοντας ως επιχείρημα αρπαγές δικών τους έργων τέχνης από τους Ναζί και την κλοπή του περίφημου Δωματίου του Κερχιμπαριού, που είχε φτιαχτεί με κεχριμπάρι και χρυσάφι, από το Ερμιτάζ. Στο Ερμιτάζ γίνεται η πρώτη έκθεση, ενώ τώρα ο Θησαυρός βρίσκεται πάλι στο «Πούσκιν».

Τον διεκδικεί η Γερμανία, αλλά και η Τουρκία. Σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία δεν τον στέλνει σε διεθνείς εκθέσεις, καθώς φοβάται την κατάσχεσή του. Μία από τις χώρες στις οποίες θα στελνόταν σε τέτοια περίπτωση, είναι η Ελλάδα – έχουμε πάρει πολλές υποσχέσεις περί αυτού.

Η συλλογή του ΕΑΜ
Μετά την εξαφάνιση των θησαυρών της Τροίας από το Μουσείο του Βερολίνου, η μικρή Συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και εκείνη του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κωνσταντινούπολης αποτελούσαν μέχρι πρόσφατα (με την επανεμφάνισή τους όπως περιγράψαμε) τα μόνα αυθεντικά δείγματα της ιδιαίτερα εξελιγμένης τεχνολογικά τρωικής μικροτεχνίας.


Η έκθεση ευρημάτων της Τροίας στο πλαίσιο του «Αθέατου Μουσείου» διαρκεί έως τις 31 Ιουλίου. Για να τη δείτε απαιτείται εισιτήριο εισόδου στο Μουσείο. Στο ταμείο ζητάτε πληροφορίες για την ξενάγηση. ΟΙ ξεναγήσεις θα επαναληφθούν στις 14, 16 και 23 Ιουλίου την ίδια ώρα.

Αντιγόνη Καρατάσου