Στις 29 Ιουλίου 2025 ένας σεισμός ανοιχτά της Ρωσίας, 8,8 Ρίχτερ, προκάλεσε τσουνάμι που διέσχισε ολόκληρο τον Ειρηνικό και έδωσε μία μεγάλη ευκαιρία στους επιστήμονες για παρατήρηση.
Κατά σύμπτωση, ο δορυφόρος SWOT της NASA και της γαλλικής διαστημικής υπηρεσίας πέρασε από πάνω την κατάλληλη στιγμή, καταγράφοντας την πρώτη εικόνα υψηλής ανάλυσης ενός μεγάλου τσουνάμι ζώνης καταβύθισης από το Διάστημα.
Η εικόνα που κατέγραψε δεν έδειχνε ένα ενιαίο κύμα να κινείται ομοιόμορφα, αλλά ένα περίπλοκο, «πλεκτό» μοτίβο ενέργειας που διαχέεται και διασκορπίζεται σε εκατοντάδες μίλια - λεπτομέρειες που τα συμβατικά όργανα σπανίως μπορούν να αποτυπώσουν.
Τα ευρήματα υπερβαίνουν την αξία μιας εντυπωσιακής εικόνας. Δείχνουν ότι η φυσική που χρησιμοποιείται στα σημερινά μοντέλα πρόγνωσης τσουνάμι -και ειδικά η υπόθεση ότι τα μεγάλα κύματα κινούνται χωρίς σημαντική διασπορά- ίσως χρειαστεί αναθεώρηση.
Η εικόνα από τον δορυφόρο SWOT
Οι δορυφόροι αλλάζουν τον τρόπο χαρτογράφησης των τσουνάμι
Μέχρι σήμερα, τα βαθύνεδρα συστήματα DART ήταν οι πιο αξιόπιστοι «φρουροί» στον ανοιχτό ωκεανό, προσφέροντας εξαιρετικά ευαίσθητες, αλλά σημειακές μετρήσεις.
Ο SWOT, αντίθετα, χαρτογραφεί σε μία διέλευση μια ζώνη πλάτους 120 χιλιομέτρων, αποτυπώνοντας την εξέλιξη του κύματος τόσο στον χώρο όσο και στον χρόνο.
«Το SWOT είναι σαν να αποκτήσαμε ένα νέο ζευγάρι γυαλιά», δήλωσε ο επικεφαλής της έρευνας Άνχελ Ρουίθ-Άνγκουλο από το Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας. «Με τα DART βλέπαμε μόνο μεμονωμένα σημεία στον ωκεανό».
Από τις δίνες στα τσουνάμι
Ο δορυφόρος SWOT είχε σχεδιαστεί αρχικά για την παρακολούθηση της επιφάνειας υδάτων και των θαλάσσιων δινών. Οι ερευνητές Ρουίθ-Άνγκουλο και Σαρλί ντε Μαρέ εξερευνούσαν τα δεδομένα αυτά όταν σημειώθηκε ο σεισμός στην Καμτσάτκα.
«Επί δύο χρόνια μελετούσαμε μικρές ωκεάνιες διεργασίες, χωρίς να φανταζόμαστε ότι θα καταφέρναμε να αποτυπώσουμε ένα τσουνάμι», ανέφεραν.
Η συμπεριφορά των κυμάτων ανατρέπει τα καθιερωμένα
Σύμφωνα με το κλασικό μοντέλο, τα μεγάλα τσουνάμι συμπεριφέρονται ως ρηχά κύματα, με μήκη κύματος τόσο μεγάλα ώστε να μη «σπάνε» σε επιμέρους στοιχεία.
Ωστόσο, η εικόνα του SWOT δείχνει ότι το τσουνάμι αυτό παρουσίασε σαφή σημάδια διασποράς. Όταν οι επιστήμονες προσομοίωσαν το φαινόμενο ενσωματώνοντας διασκορπιστικές επιδράσεις, τα αποτελέσματα ταίριαξαν πολύ καλύτερα με τις δορυφορικές παρατηρήσεις.
Αυτό είναι κρίσιμο επειδή η διασπορά μπορεί να μεταβάλλει τον τρόπο με τον οποίο η ενέργεια του κύματος αναδιανέμεται πριν φτάσει στις ακτές. «Φαίνεται ότι χάνουμε μια σημαντική παράμετρο στα υπάρχοντα μοντέλα», είπε ο Ρουίθ-Άνγκουλο.
Συνδυασμός όλων των διαθέσιμων δεδομένων
Η δορυφορική καταγραφή έδειξε το σχήμα του τσουνάμι στα ανοιχτά, ενώ οι σημαδούρες DART κατέγραψαν τον χρόνο άφιξης και το ύψος του στα κύρια σημεία.
Δύο από τις μετρήσεις δεν ταίριαξαν με τα πρώιμα σεισμικά μοντέλα: η μία έδειξε κύματα νωρίτερα από το αναμενόμενο, η άλλη αργότερα.
Με νέες αναλύσεις που ενσωμάτωσαν τα δεδομένα των DART, οι ερευνητές αναθεώρησαν το μοντέλο ρήξης: η ζώνη διάρρηξης εκτάθηκε περίπου 400 χιλιόμετρα - πολύ μεγαλύτερη από τις αρχικές εκτιμήσεις.
Όπως σημείωσε ο συν-συγγραφέας Ντιέγκο Μέλγκαρ, η ενσωμάτωση δεδομένων τσουνάμι στη σεισμική ανάλυση δεν αποτελεί ακόμη ρουτίνα, παρά το γεγονός ότι αποδεικνύεται όλο και πιο αναγκαία.
Η ιστορία δείχνει τον δρόμο για μελλοντικές προειδοποιήσεις
Η περιοχή των Κουρίλων-Καμτσάτκα έχει ιστορικό παραγωγής ισχυρών τσουνάμι. Ο σεισμός του 1952, μεγέθους 9 βαθμών Ρίχτερ, αποτέλεσε μάλιστα έναυσμα για τη δημιουργία του διεθνούς συστήματος προειδοποίησης του Ειρηνικού.
Η νέα καταγραφή του SWOT προσθέτει έναν ακόμη τύπο δεδομένων στο οπλοστάσιο των επιστημόνων. Με την κατάλληλη τύχη και συνεργασία, παρόμοιες δορυφορικές παρατηρήσεις θα μπορούσαν στο μέλλον να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση των μοντέλων σε σχεδόν πραγματικό χρόνο.
Oρόσημο για τις προβλέψεις τσουνάμι
Από την έρευνα προκύπτουν τρία βασικά σημεία:
Η δορυφορική υψομετρία υψηλής ανάλυσης μπορεί πλέον να αποκαλύπτει την εσωτερική δομή ενός τσουνάμι στον ανοιχτό ωκεανό.
Η διασπορά -συχνά υποβαθμισμένη στα μεγάλα γεγονότα- φαίνεται να επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο η ενέργεια μεταφέρεται και κατανέμεται στα κύματα που φτάνουν στις ακτές.
Ο συνδυασμός δεδομένων από δορυφόρους, σημαδούρες, σεισμικές καταγραφές και γεωδαισία προσφέρει πιο ακριβή εικόνα της σεισμικής ρήξης.
Για τους ειδικούς της πολιτικής προστασίας, το μήνυμα είναι διπλό: χρειάζεται προσοχή στις παραδοχές των μοντέλων, αλλά και αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας. Τα τσουνάμι δεν γίνονται απλούστερα, αλλά οι προβλέψεις μπορούν να γίνουν πιο αξιόπιστες.
