Ένα ντοκιμαντέρ ξένης παραγωγής, το «From Slaves to Bond: The Rise of the British Empire», αναδεικνύει ένα ευαίσθητο θέμα για την Ελλάδα και μια βαθιά πληγή για την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας: την αρπαγή των Γλυπτών του Παρθενώνα από τον Λόρδο Έλγιν αλλά και τις εκκλήσεις για την επιστροφή τους.
Στο ντοκιμαντέρ παρουσιάζονται περιπτώσεις χωρών που διεκδικούν τις αρχαιότητες τους από το Βρετανικό Μουσείο, με την Ελλάδα να συγκαταλέγεται στις πρώτες.
Όπως αναφέρεται, το Βρετανικό Μουσείο δημιουργήθηκε τον 19ο αιώνα όταν στη χώρα ξεκίνησαν να μεταφέρονται πολιτιστικοί θησαυροί από όλο τον κόσμο.
Ο Νταν Χικς, ιστορικός τέχνης, μιλώντας για τα Γλυπτά του Παρθενώνα, τα χαρακτηρίζει εμβληματικά, ενώ σημειώνει πως δεν υπάρχουν στοιχεία πως πάρθηκαν από τη χώρα μας με νόμιμα μέσα.
Η λεηλασία
Το ντοκιμαντέρ κάνει μια ιστορική αναδρομή στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν η Ελλάδα τελούσε υπό οθωμανική κατοχή και πρέσβης της Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη ήταν ο Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Έλγιν.
Ο Έλγιν, έχοντας στενές σχέσεις με τις οθωμανικές αρχές, φέρεται να εξασφάλισε ένα αμφιλεγόμενο έγγραφο, για να μελετήσει τα γλυπτά της Ακρόπολης, όχι όμως να τα αφαιρέσει.
Καθώς όμως γνώριζε ότι οι Έλληνες προετοιμάζονταν για Επανάσταση, έσπευσε να αρπάξει ιστορικά μνημεία, γνωρίζοντας ότι η ελληνική πλευρά δεν θα συναινούσε σε αυτή τη λεηλασία.
Τα σημαντικότερα από τα έργα που αφαιρέθηκαν προέρχονταν από την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα, το αριστούργημα του Φειδία και έναν από τους σπουδαιότερους ναούς στην παγκόσμια ιστορία.
Στο ερώτημα για την κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο Παρθενώνας όταν έγινε η λεηλασία από τον Έλγιν, η ιστορικός και ερευνήτρια Κρίστι Κωνσταντοπούλου, σημειώνει ότι πρόκειται για ένα μνημείο που στέκεται επί αιώνες.
Κατασκευάστηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. και όλα αυτά τα χρόνια χρησιμοποιούνταν με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας μετατράπηκε σε τζαμί. Το 1687 οι Βενετοί βομβάρδισαν την Ακρόπολη, όπου οι Οθωμανοί αποθήκευαν τα πυρομαχικά τους, προκαλώντας μια τεράστια έκρηξη. Ωστόσο, ακόμη και μετά από την καταστροφή αυτή, σημαντικό μέρος των Γλυπτών, παρέμενε στη θέση του, γεγονός που εκμεταλλεύτηκε ο Έλγιν.
Από το 1801 έως το 1804, σε διαδοχικές αποστολές, ο Έλγιν φόρτωσε εκατοντάδες κιβώτια με αρχαιότητες και τα απέστειλε στο Λονδίνο. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η διαδικασία αυτή προκάλεσε και σοβαρές φθορές, καθώς αρκετά γλυπτά υπέστησαν ζημιές ή καταστράφηκαν.
Οι Βρετανοί ενθουσιάστηκαν με Γλυπτά και το Βρετανικό Μουσείο τα αγόρασε
Στη συνέχεια, το 1807 ο Έλγιν παρουσίασε στο Λονδίνο την πρώτη έκθεση των Μαρμάρων, ενθουσιάζοντας το βρετανικό κοινό, το οποίο είδε για πρώτη φορά από κοντά αυθεντικά ελληνικά γλυπτά.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1816, η αγγλική κυβέρνηση τα αγόρασε από τον Έλγιν και από τότε βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, τοποθετημένα μάλιστα με λάθος τρόπο.
Για παράδειγμα, η ζωφόρος του Παρθενώνα, μια συνεχής ζώνη από ανάγλυφες παραστάσεις, η οποία στον αρχικό ναό ήταν στραμμένη προς την πόλη και τον κόσμο, στο μουσείο παρουσιάζεται στραμμένη προς το εσωτερικό, προς τον θεατή, αλλοιώνοντας τη σημασία του έργου.
Το ντοκιμαντέρ ασκεί επίσης έντονη κριτική στον Έλγιν, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τον φιλέλληνα Λόρδο Βύρωνα, ο οποίος στο ποίημά του «Η Κατάρα της Αθηνάς» (The Curse of Minerva) τον χαρακτήρισε ως «τον πιο άθλιο κλέφτη» που γέννησε ποτέ η Βρετανία, και το έγραψε όταν αντίκρισε τον απογυμνωμένο Παρθενώνα.
Το περιβόητο φιρμάνι του Έλγιν
Το 1816, το βρετανικό κοινοβούλιο διερεύνησε τη νομιμότητα και την ηθική διάσταση της μεταφοράς των Μαρμάρων. Ο Έλγιν υποστήριξε ότι ενήργησε νόμιμα, επικαλούμενος οθωμανικό έγγραφο εξουσιοδότησης. Ωστόσο, το έγγραφο αυτό δεν έφερε την υπογραφή του σουλτάνου, του μοναδικού προσώπου που είχε την αρμοδιότητα να παραχωρήσει τέτοιο δικαίωμα, γεγονός που καθιστά τη νομιμότητά του αντικείμενο αμφισβήτησης έως σήμερα. Παράλληλα, από το περιβόητο φιρμάνι έχει διασωθεί μόνο μια μετάφρασή του στα ιταλικά, χωρίς να υπάρχει κάποια σφραγίδα.
Η Ελλάδα διεκδικεί την κληρονομιά της σχεδόν 2 αιώνες
Μετά την απελευθέρωσή της από το Οθωμανικό καθεστώς, το 1830, η Ελλάδα διεκδικεί συστηματικά την επιστροφή των Γλυπτών, χαρακτηρίζοντας τις πράξεις του Έλγιν ως λεηλασία. Και η ελληνική θέση παραμένει αμετάβλητη επί σχεδόν δύο αιώνες, όπως τονίζεται.
Στο ντοκιμαντέρ γίνεται αναφορά και στις πολιτικές εξελίξεις και τη συνέντευξη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο BBC το 2023, όπου δήλωσε χαρακτηριστικά: «Αν σας έλεγα ότι θα κόβαμε στα δύο τη Μόνα Λίζα, με το μισό έργο στο Λούβρο και το άλλο μισό στο Βρετανικό Μουσείο, θα μπορούσε κανείς να εκτιμήσει την ομορφιά της; Αυτό ακριβώς συνέβη με τα Γλυπτά του Παρθενώνα».
Παράλληλα, αναφορά γίνεται και στην ακύρωση προγραμματισμένης συνάντησης του Έλληνα πρωθυπουργού με τον τότε Βρετανό ομόλογό του Ρίσι Σούνακ, κατά την οποία ο κ. Μητσοτάκης είχε σκοπό να θέσει το ζήτημα των Γλυπτών.
Το νέο Μουσείο της Ακρόπολης
Στο ντοκιμαντέρ γίνεται αναφορά και στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης, η εικόνα του οποίου καταρρίπτει το επιχείρημα ότι τα Γλυπτά διατηρούνται καλύτερα στο Λονδίνο, καθώς έχουν δημιουργηθεί ειδικές αίθουσες για να φιλοξενήσουν τα ελληνικά αριστουργήματα.
Αξιοσημείωτη είναι και η αναφορά στη δημοσκόπηση της εταιρείας YouGov που διεξήχθη για λογαριασμό της οργάνωσης Parthenon Project και η οποία δείχνει πως παρ΄ό,τι περίπου το 65% των Βρετανών πολιτών τάσσεται υπέρ της επιστροφής τους, τα Γλυπτά είναι ακόμα στη Βρετανία.
«Αυτή τη δεκαετία έχει ξεκινήσει αλλάξει ο τρόπος προσέγγισης αυτού του ζητήματος και πολλοί αναμένουν πως τα Γλυπτά θα επιστρέψουν στην Αθήνα», αναφέρει ο παρουσιαστής του ντοκιμαντέρ και επισημαίνει πως πρόκειται «για παράνομη και άδικη κλοπή». «Δύο τέτοιες περιπτώσεις είναι γνωστές, τα Γλυπτά του Παρθενώνα και τα χάλκινα γλυπτά του Μπενίν», σημειώνει.
Το δεύτερο μέρος του ντοκιμαντέρ αφορά, μεταξύ άλλων το δουλεμπόριο, τις κατασχέσεις έργων τέχνης και την εξόρυξη πόρων, πάνω στα οποία, όπως αναφέρεται, χτίστηκε η βρετανική αυτοκρατορία.