Η κρίσιμη σύσκεψη για το δημοψήφισμα: Ο Καμμένος στα χαρακώματα, ο εκτός πραγματικότητας Λαφαζάνης και ο ρεαλιστής Τσακαλώτος - Τα σενάρια για την επόμενη μέρα και οι τράπεζες
Επιχειρώντας να γίνει όσο πιο πειστικός μπορεί σχετικά με το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015 -το οποίο κατέληξε στο να μετατρέψει σε «ναι» το συντριπτικό «όχι» των ψηφοφόρων, με τη μνημειώδη kolotoumba- ο Αλέξης Τσίπρας στην «Ιθάκη» ισχυρίζεται ότι ο ίδιος ποτέ δεν συμμερίστηκε «τους φόβους της Αριστεράς για τις διαδικασίες άμεσης δημοκρατίας».
Εξού και, όπως γράφει στο βιβλίο του, ουδέποτε φοβήθηκε τα δημοψηφίσματα. Τα οποία χαρακτηρίζει σαν «σκληρά και πολωτικά», αλλά και «λυτρωτικά». Αυτή τη λύτρωση αναζήτησε ως πρωθυπουργός ύστερα από την ανεπιτυχή διαπραγμάτευση του 2015.
Τότε ο ίδιος έθεσε επιτακτικά το ζήτημα του δημοψηφίσματος, κατ' αρχάς στους στενούς συνεργάτες του και ούτε καν στην ολομέλεια του υπουργικού συμβουλίου.
Ακόμη και έτσι όμως, η αναπαράσταση της σκηνής αναδεικνύει την ποικιλομορφία των αντιλήψεων που επικρατούσε στους κόλπους της πρώτης κυβέρνησης υπό τον Αλέξη Τσίπρα.
Σήμερα η περιγραφή της σκηνή προκαλεί θυμηδία, στον καιρό της όμως η εικόνα του κυβερνητικού επιτελείου ήταν απλώς θλιβερή. Δεδομένου ότι από τις αποφάσεις αυτών των ανθρώπων εξαρτάτο το μέλλον της Ελλάδας.
Ακολουθεί το χαρακτηριστικό απόσπασμα από την Ιθάκη του Αλέξη Τσίπρα:
Στην ιστορική από κάθε άποψη εκείνη σύσκεψη της 26ης Ιουνίου, πέρα από μένα παρίσταντο ο Δραγασάκης, ο Καμμένος, ο Κοτζιάς, ο Λαφαζάνης, ο Βούτσης, ο Παππάς, ο Τσακαλώτος, η Βαλαβάνη, ο Μάρδας, ο Χουντής, ο Μπαλτάς, ο Σκουρλέτης, ο Φλαμπουράρης, ο Παρασκευόπουλος, ο Σταθάκης και ο Κουρουμπλής. Εισαγωγικά, τους ζήτησα να κάνουμε μια σύντομη και όχι πολύωρη συνεδρίαση, υπό ειδικές συνθήκες μάλιστα, να απομακρύνουμε δηλαδή τα κινητά μας και να μην έχουμε καμιά εξωτερική επικοινωνία μέχρι να καταλήξουμε και να κάνουμε ανακοινώσεις. Έπεσε παγωμάρα στην αίθουσα. Έβλεπα τον έναν να κοιτάζει τον άλλον με κλεφτές ματιές, που φανέρωναν άγνοια αλλά και αγωνία για το τι επρόκειτο να τους πω.
Αμέσως μετά ξεκίνησα την εισήγησή μου, μπαίνοντας κατευθείαν στο θέμα. [σσ: Ο Τσίπρας κάνει ανασκόπηση για τους λόγους που τον οδήγησαν στην απόφαση να προκηρύξει δημοψήφισμα. Παρουσιάζει τα εναλλακτικά σενάρια για την επόμενη μέρα κ.λπ. Ο πρώτος από τους παρισταμένους που πήρε το λόγο, ήταν ο Γιάννης Δραγασάκης, ως αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και εποπτεύων του οικονομικού τομέα. Η παρέμβασή του ήταν περιεκτική και σοβαρή].
Στη συνέχεια πήρε τον λόγο ο Καμμένος. Ο Πάνος, με το γνώριμο εκρηκτικό του ταμπεραμέντο, μπήκε δυνατά, μίλησε για φιτίλια που είχαν ήδη ανάψει, για ειδικές καταστάσεις, για σενάρια σχεδόν πολεμικά. Πρότεινε τρία πράγματα: Πρώτον, να έχουμε απόλυτα καθαρή απάντηση στο ερώτημα: «Τι κάνουμε αν επικρατήσει το “Όχι”;». Δεύτερον, πρότεινε να κηρυχθεί η χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και η Κυβέρνηση να προχωρήσει άμεσα, με δική της πρωτοβουλία, στο κλείσιμο των τραπεζών. Τρίτον, υποστήριξε ότι έπρεπε να είμαστε προετοιμασμένοι και για το «σενάριο της επιτυχίας»: αν οι εταίροι αποδέχονταν την πρότασή μας πριν από το δημοψήφισμα δηλαδή.
Θυμάμαι ότι τον διέκοψα αστειευόμενος - ίσως και λίγο για να ελαφρύνω το κλίμα: «Αρχίζω να φοβάμαι μήπως δεχτούν κι άλλα...» του είπα. Γέλια δεν προκλήθηκαν, αλλά η ένταση χαλάρωσε λίγο. Κατέληξε, πάντως, με το αίτημα να αποσύρω την ιδέα περί μεταβατικής Κυβέρνησης και παραίτησής μου σε περίπτωση ήττας. «Αν χάσουμε το δημοψήφισμα», είπε, «δεν σημαίνει ότι ο λαός στρέφεται εναντίον μας. Εμείς πρέπει να μείνουμε, να εφαρμόσουμε την απόφαση των Θεσμών. Εκλογές, σε καμία περίπτωση. Θα μας ξεσκίσουν». Ήταν φανερό ότι ο Πάνος βρισκόταν ήδη σε φάση μάχης χαρακωμάτων αλλά και σε αναμμένα κάρβουνα με τη συζήτηση περί παραίτησής μας.
Η τοποθέτηση του Λαφαζάνη είχε, χωρίς αμφιβολία, ενδιαφέρον, και για μένα και για τους υπόλοιπους στην αίθουσα. Χαρακτήρισε την πρόταση του δημοψηφίσματος ριζοσπαστική, έστω και αν ήρθε καθυστερημένα, κατ' αυτόν. Προειδοποίησε ότι θα ξεσπούσε θύελλα και ότι έπρεπε να είμαστε έτοιμοι να τη διαχειριστούμε. Μίλησε για «κατάσταση πολέμου». Θεωρούσε βέβαιο ότι οι εταίροι δεν θα αποδέχονταν το δημοψήφισμα και πως έπρεπε να προετοιμαστούμε, από τη Δευτέρα κιόλας, για την επόμενη φάση: να ελέγξουμε τους βασικούς κρίκους του κράτους και να
ξεκινήσουμε τη μετάβαση σε εθνικό νόμισμα. «Εκεί θα οδηγηθεί το πράγμα», είπε με σιγουριά. Πρότεινε μάλιστα να πάρουμε άμεσα τον έλεγχο της Τράπεζας της Ελλάδος.
Τον διέκοψα: «Τι ακριβώς παίρνουμε και πώς το παίρνουμε Παναγιώτη:» Εκείνη την ώρα δεν είχα καμία διάθεση για θεωρητικολογίες. Ήμασταν σε καθεστώς απόλυτης πίεσης. Το μόνο που χρειαζόμασταν ήταν συγκεκριμένες προτάσεις. Ο χρόνος δεν περίσσευε για ασκήσεις επί χάρτου. Επιπλέον δεν είχα τη διάθεση να αναλώνομαι στις γνωστές συζητήσεις περί μετάβασης στο εθνικό νόμισμα ενώ το είχα ξεκαθαρίσει κατ' επανάληψη. Ο Λαφαζάνης βρισκόταν σταθερά σε άλλο μήκος κύματος: «Τώρα τα λέω πρόχειρα, θέλει μια προετοιμασία, ούτε ήξερα ότι θα γίνει αυτή η πρόταση» επέμενε.
Για μερικούς συντρόφους μου είχα πάντα την απορία αν αντιλαμβάνονταν έστω και στοιχειωδώς την πραγματικότητα. Ο Λαφαζάνης ήταν ένας από αυτούς.
Άλλες τοποθετήσεις κινήθηκαν σε διαφορετική τροχιά. Ο Βούτσης δήλωσε ξεκάθαρα πως δεν συμφωνούσε με τον πολεμικό χαρακτήρα των τοποθετήσεων «των δύο Παναγιώτηδων». Πρότεινε μια στρατηγική ήπιων τόνων, συντεταγμένη, δημοκρατική με συναινέσεις ευρύτατες, με διάλογο. Υπογράμμισε, τέλος, πως δεν θεωρούσε το δημοψήφισμα προάγγελο του εθνικού νομίσματος για τη χώρα: «Αυτό μπορεί να συμβεί ή να μη συμβεί οποιαδήποτε στιγμή, αλλά δεν θεωρώ πως το δημοψήφισμα είναι ένα στάδιο για να πάμε εκεί».
Ο Τσακαλώτος πήρε τον λόγο και δήλωσε αμέσως ότι συμφωνούσε με την πρόταση του δημοψηφίσματος. Στη συνέχεια, περιέγραψε στους υπόλοιπους τι είχε προηγηθεί στο τελευταίο Eurogroup. Ήταν, όπως είπε, ένα προσχεδιασμένο σκηνικό, με τον Σόιμπλε στο ρόλο του σκηνοθέτη και τους συνήθεις «συνοδοιπόρους» του να ακολουθούν πιστά τη γραμμή του.
Δεν έκρυψε την απαισιοδοξία του. [...] Είπε χαρακτηριστικά: «Αν μπουν capital controls, θα κρατήσουν ένα διάστημα, αλλά κάποια στιγμή θα αρθούν. Αν όμως εθνικοποιήσεις τις τράπεζες ή διώξεις τον Στουρνάρα, τότε έχεις κόψει τις γέφυρες».
Ήταν μια τοποθέτηση καθαρή και ρεαλιστική, με τη μελαγχολία που είχε σχεδόν πάντα η φωνή του Ευκλείδη, αλλά και με απόλυτη αίσθηση της σοβαρότητας της στιγμής.
Στην ίδια γραμμή κινήθηκε και ο Νίκος Κοτζιάς. Εξήγησε στους παριστάμενους γιατί έπρεπε να κινηθούμε προς το δημοψήφισμα και ανέπτυξε τον τρόπο που το Υπουργείο Εξωτερικών θα βοηθούσε τους στόχους μας.
Ο Παππάς ήταν ενθουσιώδης υποστηρικτής της πρότασης για δημοψήφισμα και σε τόνο μαχητικό, στο δικό του γνωστό ύφος είπε «να τους κοπεί ο βήχας» και άλλα παρόμοια. Στην ουσία όμως ήταν στη γραμμή της δικής μου τοποθέτησης πως δεν έπρεπε με κανέναν τρόπο να μετατραπεί η συζήτηση σε αντιπαράθεση για το νόμισμα.
Ο Μάρδας διαφώνησε με την επιλογή του δημοψηφίσματος. Υποστήριξε πως οι Βρυξέλλες «είναι δημοκρατικά αναίσθητες» και ότι «δεν καταλαβαίνουν από δημοψηφίσματα». [...] Πρότεινε η Βουλή να αποφασίσει, χωρίς όμως να υπάρξει κάποια συγκεκριμένη εισήγηση από την Κυβέρνηση. Του εξήγησα πως κάτι τέτοιο απλώς δεν γινόταν. Η Βουλή δεν μπορεί να ψηφίσει επί του ανύπαρκτου. Πρέπει να υπάρχει ένα συγκεκριμένο σχέδιο νόμου.