Η «πρωτοβουλία πολιτών» προβλέπει τη δυνατότητα ανάληψης πρωτοβουλίας εκ μέρους πολιτών της ΕΕ, που με τη συλλογή 1 εκατομμυρίου υπογραφών θα μπορεί να ζητήσει από την Επιτροπή «να υποβάλει πρόταση έκδοσης νομικής πράξης της Ενωσης για την εφαρμογή των συνθηκών»....
Να, λοιπόν, τι προβλέπει ο Κανονισμός στον οποίον συμφώνησαν Ευρωκοινοβούλιο και Συμβούλιο της ΕΕ:
- Η Επιτροπή πρέπει να δώσει την έγκρισή της πριν τη συλλογή των υπογραφών.
- Η ανάπτυξη της πρωτοβουλίας εξαρτάται από την άδεια της Επιτροπής, η οποία μπορεί να μην την επιτρέψει αν κρίνει ότι η προτεινόμενη πρωτοβουλία αντίκειται προφανώς στις αξίες της Ενωσης, όπως αυτές ορίζονται στη Συνθήκη της Λισαβόνας ή βρίσκεται εκτός του πλαισίου των εξουσιών της Επιτροπής ή για άλλους τεχνικούς και υποκειμενικούς λόγους. Είναι εμφανές λοιπόν ότι δεν μπορούν να γίνουν προτάσεις που να αφορούν τις ίδιες τις Συνθήκες της ΕΕ και την τροποποίησή τους. Ιδίως τις τέσσερις ελευθερίες κίνησης του κεφαλαίου, που θέσπισε η Συνθήκη του Μαάστριχτ.
- Δεν επιτρέπονται πρωτοβουλίες που θίγουν τις κεντρικές πολιτικές της ΕΕ, όπως για παράδειγμα την αντιλαϊκή «Στρατηγική ΕΕ 2020». Επίσης, δεν επιτρέπονται προτάσεις που να «θίγουν» τις αξίες της Ενωσης, δηλαδή το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα εκμετάλλευσης - την «κοινωνική οικονομία της αγοράς με ελεύθερο και ανόθευτο ανταγωνισμό», όπως ορίζεται στις Συνθήκες της ΕΕ...
- Αν η πρόταση εγκριθεί, τότε οι οργανωτές έχουν στη διάθεσή τους 12 μήνες για τη συλλογή των υπογραφών. Οι κατάλογοι υπογραφών πρέπει να προέρχονται τουλάχιστον από το 1/4 των κρατών - μελών (7 χώρες) και για κάθε χώρα ο αριθμός των υπογραφών πρέπει να αντιστοιχεί στον αριθμό των ευρωβουλευτών τους επί 750, δηλαδή για την Ελλάδα σε 16.500. Και εδώ οι όροι φακελώματος είναι καθοριστικοί. Απαιτείται π.χ. για την Ελλάδα ο υπογράφων να αναφέρει τα εξής στοιχεία: πλήρες Ονομα και Επώνυμο, μόνιμη Κατοικία (οδός, αριθμός, ταχ. κώδικας, πόλη, χώρα), Ημερομηνία και Τόπο Γέννησης, Υπηκοότητα, Προσωπικό αριθμό ταυτότητας/Είδος και Αριθμός εγγράφου Ταυτότητας, ημερομηνία και υπογραφή, ενώ ο συλλέγων τις υπογραφές πρέπει να επαληθεύει τα στοιχεία. Οι κατάλογοι των υπογραφών ελέγχονται από τις κρατικές αρχές των χωρών - μελών σύμφωνα με τη νομοθεσία τους και πιστοποιούνται εντός τριών μηνών από την κατάθεσή τους. Ταυτόχρονα γίνεται έλεγχος για τους πόρους και τις τυχόν χρηματοδοτήσεις που χρησιμοποιήθηκαν για τη συλλογή των υπογραφών.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η Επιτροπή δεν έχει καμία υποχρέωση να προτείνει κάποια νομοθετική πρωτοβουλία και δεν έχει καμία δέσμευση για το περιεχόμενό της. Ετσι, μετά από όλη αυτή τη γραφειοκρατική διαδικασία και την αποδοχή της ολοκλήρωσης της πρωτοβουλίας, η Επιτροπή δεν είναι καν υποχρεωμένη να προτείνει νομικές ρυθμίσεις, καλείται μόνο εντός τριών μηνών να εκθέσει τα συμπεράσματά της σχετικά με την πρωτοβουλία πολιτών και να ανακοινώσει αν θα προβεί ή όχι σε ενέργειες.
Αυτή, λοιπόν, είναι η «δημοκρατικότητα» της ΕΕ που κατοχυρώνει δήθεν η «πρωτοβουλία πολιτών». Πρώτα πρέπει να δώσει την άδειά της η Επιτροπή, να είναι σύμφωνη με τις αξίες της ΕΕ και να μη θίγει τις Συνθήκες της ΕΕ. Μετά πρέπει να περάσει μια πολυδαίδαλη γραφειοκρατική διαδικασία και το φακέλωμα από τις υπηρεσίες των κρατών - μελών. Και αφού συγκεντρωθούν οι υπογραφές η Επιτροπή μπορεί να τις πετάξει στο καλάθι των αχρήστων.
Από την άλλη δεν πρέπει να παραγνωριστεί το γεγονός ότι τη συλλογή ενός εκατομμυρίου υπογραφών, από περισσότερες χώρες, με τη χρήση πολλών γλωσσών, με πολλαπλούς μηχανισμούς ελέγχου των υπογραφών και των πόρων, μπορούν να αναλάβουν και να υλοποιήσουν μόνο έμπειρες οργανώσεις, με σημαντικές τεχνικές και οργανωτικές υποδομές, που θα διαθέτουν τεχνογνωσία, διεθνική οργάνωση, σημαντικούς πόρους, διαρκή και επαγγελματική απασχόληση ατόμων για μεγάλο χρονικό διάστημα. Είναι, λοιπόν, φανερό ότι τέτοιας έκτασης πρωτοβουλίες μπορούν αναλάβουν και να υλοποιήσουν πρακτικά μόνο μεγάλες ΜΚΟ συνδεδεμένες με μονοπωλιακούς ομίλους ή επιχειρηματικές ενώσεις του κεφαλαίου (άμεσα ή έμμεσα με τη σύσταση αντίστοιχων μηχανισμών), με ανάλογη κυβερνητική, κρατική στήριξη ή ανεπίσημα ακόμη και οι ίδιες οι αστικές κυβερνήσεις, όπως εξάλλου έσπευσε να προαναγγείλει ο Γ. Παπανδρέου.
Ετσι, για παράδειγμα, η τελευταία πρωτοβουλία των υπουργών Εξωτερικών 6 χωρών της ΕΕ - Ουγγαρίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Εσθονίας, Λετονίας, Πολωνίας - που με επιστολή τους στην Επιτροπή ζητούν την απαγόρευση των κομμουνιστικών συμβόλων, την ανιστόρητη εξίσωση φασισμού - κομμουνισμού και την ποινικοποίηση της αναφοράς και υπεράσπισης των σοσιαλιστικών καθεστώτων θα μπορούσε εύκολα να μετατραπεί σε «πρωτοβουλία πολιτών», αφού το Συμβούλιο της ΕΕ έχει ήδη ζητήσει από την Επιτροπή να εξετάσει το ζήτημα και να του υποβάλει έκθεση με προτεινόμενες δράσεις, η Επιτροπή έχει προχωρήσει σε πρώτη ανταλλαγή απόψεων εν είδει δημόσιας ακρόασης, έχουν συσταθεί επιτροπές πρωτοβουλίας σε περισσότερες χώρες, κινητοποιούνται φορείς και κυρίως άφθονο χρήμα.