Αγωνιστές και αγωνίστριες της Νέας Δημοκρατίας,
Η χώρα βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Για την ακρίβεια αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη κρίση της τελευταίας γενιάς.
Θα σας μιλήσω καθαρά.
Έχω μάθει στη ζωή μου να λέω αυτά που σκέπτομαι. Να μη τα κρύβω.
Η χώρα βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Για την ακρίβεια αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη κρίση της τελευταίας γενιάς.
Θα σας μιλήσω καθαρά.
Έχω μάθει στη ζωή μου να λέω αυτά που σκέπτομαι. Να μη τα κρύβω.
Και να εννοώ αυτά που λέω. Να μη ξεγελάω…
Κάποιοι πιστεύουν και διακηρύσσουν ότι ένας πολιτικός πρέπει άλλα να σκέπτεται, άλλα να λέει και άλλα να κάνει.
Εγώ δεν συμφωνώ.
Και ποτέ μου δεν ακολούθησα αυτή τη «συνταγή».
Εκείνο που χρειάζεται ο λαός, εκείνο που απαιτεί η Δημοκρατία είναι αξιοπιστία της Πολιτικής και των πολιτικών.
Πάντα. Αλλά ιδιαίτερα σε περιόδους μεγάλης κρίσης.
Το μοντέλο του λαϊκισμού, μας έφερε εδώ που μας έφερε.
Τώρα περισσότερο από κάθε άλλη φορά χρειάζονται καθαρές κουβέντες.
Φίλες και φίλοι,
Τον Οκτώβριο του 2009 η Ελληνική Οικονομία βρισκόταν σε κρίση ελλείμματος. Το ίδιο ακριβώς ίσχυε για τις περισσότερες, σχεδόν όλες τις χώρες της Ευρώπης και ιδιαίτερα της Ευρωζώνης.
Η Ελλάδα δεν ήταν εξαίρεση. Δεν ήταν δακτυλοδεικτούμενη. Δεν ήταν καν στη χειρότερη θέση.
Στη συνέχεια το ΠΑΣΟΚ, με τις απίστευτες γκάφες του, με την αναβλητικότητά του, με τους ερασιτεχνισμούς του, τις αντιφατικές κινήσεις του μετέτρεψε μια κρίση ελλείμματος σε κρίση δανεισμού.
Που είναι πολύ χειρότερη.
Και κρίση δανεισμού εμφανίζει σήμερα μόνο η Ελλάδα στην Ευρωζώνη. Η οποία έγινε δακτυλοδεικτούμενη.
Για το μεγάλο έλλειμμα που εμφάνιζε η Ελλάδα τον Οκτώβριο ευθύνεται η διεθνής κρίση που χτύπησε όλες τις χώρες του κόσμου. Ευθύνεται ασφαλώς και η διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας που δεν έκανε από την αρχή ό,τι μπορούσε ώστε να ελέγξει τα μεγάλα ελλείμματα και τον υψηλό δανεισμό που κληρονόμησε.
Δεν επανιδρύσαμε το κράτος. Προσπαθήσαμε κάποιες αλλαγές. Μερικές τις καταφέραμε. Κάπου αλλού διστάσαμε. Σε κάποιες περιπτώσεις απλώς διαχειριστήκαμε αυτό που είχαμε υποσχεθεί ότι θα αλλάζαμε.
Κι όταν προέκυψε η διεθνής κρίση ξέφυγε το έλλειμμα, όπως ξέφυγε παντού.
Ξέφυγε το έλλειμμα αλλά δεν χάθηκε το έδαφος κάτω από τα πόδια μας.
Όταν ήλθε το ΠΑΣΟΚ κατάφερε μέσα σε λίγους μήνες να μετατρέψει την κοινή για όλες τις χώρες κρίση ελλείμματος σε ξεχωριστή, μόνο για την Ελλάδα και πολύ πιο βαριά, κρίση δημόσιου δανεισμού.
-- Τα spreads στις αρχές Οκτωβρίου ήταν 130 μονάδες. Το ΠΑΣΟΚ τα έφτασε 400 μονάδες και πλέον.
-- Ολόκληρο το 2009 η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας δανείστηκε κατά μέσον όρο με 4,2% από τις διεθνείς αγορές. Μέχρι στιγμής το ΠΑΣΟΚ δανείζεται με μέσο επιτόκιο που πλησιάζει το 6%.
Όλα αυτά συνέβησαν επί των ημερών του ΠΑΣΟΚ και με δική του ευθύνη.
Όλα αυτά είναι απίστευτα κατορθώματα του ΠΑΣΟΚ. Και μόνο.
Η Νέα Δημοκρατία διαχειρίστηκε τις επιπτώσεις μιας διεθνούς κρίσης.
Το ΠΑΣΟΚ δεν διαχειρίστηκε την κρίση που κληρονόμησε. Προκάλεσε μια κρίση χειρότερη και μοναδική: τη κρίση δημόσιου δανεισμού.
Επί Νέας Δημοκρατίας κάθε προσπάθεια να ληφθεί μέτρο για την αντιμετώπιση της κρίσης αντιμετωπιζόταν με απόλυτη άρνηση και καταγγελία από την πλευρά του ΠΑΣΟΚ, που βρισκόταν τότε στην Αντιπολίτευση.
Επί ΠΑΣΟΚ όχι μόνο στηρίξαμε τα απαραίτητα μέτρα, αλλά το παροτρύναμε να τα πάρει μιαν ώρα αρχύτερα.
Και του προτείναμε φορολογικά μέτρα στον καπνό και το αλκοόλ.
Αλλά του υποδείξαμε και ποια μέτρα να μην πάρει, γιατί καταδίκαζαν την Οικονομία σε βαθιά ύφεση.
Και του υποδείξαμε ποια πρόσφορα μέτρα τόνωσης της αγοράς να λάβει για να δώσει ανάσες στην αγορά, για να αποτρέψει λουκέτα, ύφεση, ανεργία.
Παρά την στήριξη της Νέας Δημοκρατίας έκανε τα τρία πράγματα που δεν έπρεπε να κάνει:
Άργησε πολύ να πάρει μέτρα. Και μόνο υπό την πίεση της Ευρώπης και των διεθνών αγορών.
Πήρε πολύ σκληρότερα μέτρα απ’ αυτά που το ίδιο κατήγγειλε προηγουμένως. Και τα πήρε πολύ αργότερα απ’ ότι έπρεπε. Γι’ αυτό ήταν πολύ σκληρότερα.
Κι ύστερα χάλασε και την ψυχολογία της αγοράς, τόσο της εσωτερικής αγοράς μέσα στην Ελλάδα, από την οποία εξαρτώνται τα φορολογικά του έσοδα.
Όσο και της διεθνούς αγοράς από την οποία εξαρτάται ο διεθνής δανεισμός του.
Όπως τότε που έβγαιναν οι υπουργοί τους και παρομοίαζαν την Ελληνική Οικονομία με τον…Τιτανικό! Κι ύστερα έβγαιναν να δανειστούν με ληστρικά επιτόκια.
Ή όπως έγινε με τους φόρους στην Οικοδομική δραστηριότητα που νέκρωσε πολλαπλούς κλάδους της Οικονομίας…
Ή όπως έγινε με το φόρο στα καύσιμα που πέρασε σε όλη την Οικονομία και επηρέασε τα πάντα. Προκαλώντας μεγαλύτερη ύφεση. Και νέο ρεκόρ πληθωρισμού πάνω από 3% για πρώτη φορά, μετά από πολλά χρόνια. Και προεξοφλώντας ακόμα μεγαλύτερη υποχώρηση των δημοσίων εσόδων. Άρα και νέα μέτρα.
Η κρίση δανεισμού που δεν υπήρχε πριν και που προκλήθηκε από το ΠΑΣΟΚ και από τα απίστευτα σφάλματά του, κινδυνεύει να μας βάλει σε ένα φαύλο κύκλο υψηλότερων ελλειμμάτων, που απαιτούν σκληρότερα μέτρα, οδηγούν σε μεγαλύτερη ύφεση, που διογκώνει ακόμα περισσότερο τα ελλείμματα και οδηγεί σε ακόμα σκληρότερα μέτρα.
Και υποβάλουν τον Ελληνικό λαό σε θυσίες με μειωμένα αποτελέσματα και χωρίς ορατό τέλος.
Αυτά όλα δεν οφείλονται στη διεθνή κρίση. Δεν οφείλονται στα υψηλά ελλείμματα που έτσι κι αλλιώς υπάρχουν σε όλες τις χώρες. Οφείλονται στην κρίση δανεισμού που εμφανίζει μόνο η Ελλάδα σήμερα και οφείλεται αποκλειστικά στο ΠΑΣΟΚ.
Αυτή είναι η «λαίλαπα ΠΑΣΟΚ».
Σε ένα μόνο είχε δίκιο το ΠΑΣΟΚ: Στον…Τιτανικό!
Μόνο που Τιτανικός δεν είναι η Ελληνικό Οικονομία. Είναι το ίδιο το ΠΑΣΟΚ. Που από την αλαζονεία, την ανευθυνότητα και το λαϊκισμό του λεφτά υπάρχουν – αλήθεια το θυμάστε εκείνο το αλησμόνητο λεφτά υπάρχουν; - έφτασε λίγους μήνες αργότερα να περικόπτει το 14ο μισθό και τα επιδόματα των δημοσίων υπαλλήλων. Και να βουλιάζει από τις αλλεπάλληλες γκάφες του. Και να ψάχνει να βρει μόλις προχθές ποιο είναι το «βαθύ λαρύγγι» που είπε τη λάθος κουβέντα, τη λάθος στιγμή και ξέφυγαν πάλι τα spreads.
Επί Νέας Δημοκρατίας έγιναν σφάλματα, υπήρξαν παραλείψεις, αλλά «βαθειά λαρύγγια» δεν είχαμε να πλήττουν την αξιοπιστία της Ελλάδας και να διευκολύνουν τις επιθέσεις των κερδοσκόπων.
Και φτάσαμε προς στιγμήν, με πολύ σκληρά μέτρα, και παρά την συμφωνία στήριξης της Ευρώπης τα spreads να σκαρφαλώσουν πολύ πάνω από τις 400 μονάδες βάσης.
Εμείς, για να δώσει τη μάχη στις ξένες πρωτεύουσες ο Πρωθυπουργός, βάλαμε πλάτη. Κάτι που ποτέ δεν έκανε εκείνος, όταν ήταν στην Αντιπολίτευση.
Δεν βάλαμε πλάτη για να στηρίξουμε το ΠΑΣΟΚ. Βάλαμε πλάτη για να στηρίξουμε την Ελλάδα και την αξιοπιστία της.
Αλλά όταν ανακοινώθηκε την 25η Μαρτίου η συμφωνία για τη στήριξη της Ελλάδας, εμείς δεν πανηγυρίσαμε. Επισημάναμε τα προβλήματα που υπήρχαν. Και συστήσαμε περίσκεψη. Περίσκεψη και προβληματισμό.
Τις επόμενες μέρες επιβεβαιωθήκαμε με τον πιο δραματικό τρόπο. Καθώς το κόστος του ελληνικού δανεισμού συνέχισε να σκαρφαλώνει παρά το σχέδιο στήριξης.
Και εκείνοι που βιάστηκαν να πανηγυρίσουν διαψεύστηκαν.
Σήμερα μετά την χθεσινή ανακοίνωση από τις Βρυξέλλες και πάλι δεν πανηγυρίζουμε. Και πάλι συνιστούμε περίσκεψη.
Δεν υπάρχει ακόμα σαφής εικόνα. Η ισορροπία αποφάσεων και αγορών δεν έχει ακόμη φανεί. Αλλά τα ερωτήματα παραμένουν:
-- Η αρχική συμφωνία έλεγε ότι το πλαίσιο στήριξης θα ενεργοποιηθεί μόνον αν η Ελλάδα δεν μπορέσει να βρει να δανειστεί από τις αγορές.
Υπάρχει καμία ένδειξη ότι αυτό άλλαξε;
-- Εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη ομοφωνίας των κρατών-μελών της Ευρωζώνης για να ενεργοποιηθεί το πλαίσιο στήριξης; Ναι ή όχι;
-- Εξακολουθεί κάθε κράτος μέλος της ευρωζώνης που θα μας δανείσει να μπορεί να ζητάει νέα μέτρα από την Ελλάδα; Ναι ή όχι;
-- Εξακολουθεί το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να έχει τη δυνατότητα να μας ζητά κι αυτό πρόσθετα μέτρα για να μας δανείσει;
Γιατί νέα μέτρα δεν τα αντέχει ούτε η Κοινωνία μας ούτε η Οικονομία μας.
Κι αυτό ακριβώς εξ αρχής θέλαμε να αποφύγουμε.
Γι’ αυτό και η αρχική εκτίμησή μας δεν αλλάζει.
Τέλος ο διεθνής Οίκος Fitch υποβάθμισε χθες την Ελλάδα.
Κι αυτός είναι ένας ακόμα λόγος που επιβάλλει περίσκεψη, όχι πανηγυρισμούς.
Φίλες και φίλοι,
Είπαμε ότι θα μιλήσουμε με καθαρές κουβέντες. Και θα τα πούμε όλα.
Το ΠΑΣΟΚ ξέρουμε τι είναι. Και δυστυχώς θυμίζει όλο και περισσότερο τον χειρότερο εαυτό του.
Αλλά εμείς δεν βλέπουμε μόνο τα σφάλματα του ΠΑΣΟΚ.
Βλέπουμε και τις αδυναμίες τις δικές μας.
Θέλω λοιπόν, να απαντήσω, από δω από τη Λάρισα, από την καρδιά της αγροτικής Ελλάδας, στο ερώτημα που συχνά δέχομαι:
-- Τι θα κάνεις, με ρωτάνε, με εκείνους που πλήγωσαν το φιλότιμό μας όταν ήμασταν στην Κυβέρνηση;
-- Τι θα κάνεις με όλους εκείνους που ο Καραμανλής έβγαλε από τις λίστες;
-- Τι θα κάνεις με εκείνους που έπρεπε να είχαν καταλάβει μόνοι τους ότι θα έπρεπε να είχαν παραιτηθεί για να διευκολύνουν την κατάσταση;
-- Τι θα κάνεις με όλα εκείνα για τα οποία βοά ο κόσμος της παράταξης;
Απαντώ: δικαστής δεν είμαι. Είμαι πολιτικός.
Και μάλιστα με εξέλεξαν 800 χιλιάδες μέλη της Νέας Δημοκρατίας –εκλογή κινηματικού χαρακτήρα και με εντολή απερίφραστη:
-- Άλλαξέ τα όλα! Όλα!
Αυτή είναι ξεκάθαρη εντολή κάθαρσης.
Και μάλιστα αυτοκάθαρσης!
Άρα ναι!
Ας γνωρίζει ο λαός της Νέας Δημοκρατίας ότι άκουσα την εντολή του.
Κι ότι θα κάνω αυτό που είναι ηθικά σωστό, πολιτικά απαραίτητο και ρεαλιστικά αναπόφευκτο:
Όσοι πλήγωσαν την παράταξη δεν έχουν θέση σ’ αυτήν. Δεν έχουν θέση στη νέα μας πορεία. Είναι εκτός. Είναι κομμένοι.
Με ρωτούν για το παρελθόν:
Εγώ δεν θα απολογηθώ για κανένα.
Αλλά δεν θα μιλάμε μόνο για το παρελθόν.
Δεν θα μείνουμε εγκλωβισμένοι στο παρελθόν.
Ξεκαθαρίζουμε το παρελθόν.
Και στρεφόμαστε μπροστά:
Στο σήμερα, που παλεύουμε για να ανορθώσουμε τη χώρα
Και στο αύριο, που μαζί θα ξανακτίσουμε τη χώρα
Καλύτερη, δικαιότερη, ισχυρότερη…
Με ήθος - δημόσιο και ιδιωτικό.
Γιατί το ήθος δεν είναι «πολυτέλεια» για τον Πολιτικό
Το ήθος είναι οξυγόνο για τη Δημοκρατία…
Φίλες και φίλοι,
Χρόνια τώρα επικρατούσε η αντίληψη ότι ο αγροτικός τομέας είναι, τάχα, ξεπερασμένος. Και ότι έπρεπε να συρρικνωθεί σε μέγεθος και να περιοριστεί σε σημασία για να «εκσυγχρονιστεί» η χώρα.
Βρίσκομαι σήμερα εδώ για να σας πω - πριν απ’ όλα και πάνω απ’ όλα - ότι η αντίληψη αυτή έχει οριστικά και ολοκληρωτικά ξεπεραστεί, μαζί με το υπόλοιπο μοντέλο ανάπτυξης και πολιτικής που επικράτησε εδώ και τρείς δεκαετίες και σήμερα καταρρέει…
Ο αγροτικός κόσμος είναι η ραχοκοκαλιά της κοινωνίας. Είναι ο ζωντανός φορέας του Πολιτισμού της. Είναι πολύτιμη δύναμη κοινωνικής συνοχής. Και είναι ισχυρός μοχλός Ανάπτυξης. Και μάλιστα της βιώσιμης ανάπτυξης, που σέβεται τις ισορροπίες με το Περιβάλλον και την Κοινωνία: Της Αειφόρου Ανάπτυξης. Που αποτελεί και κεντρική επιλογή της ίδιας της Ενωμένης Ευρώπης.
Σε παλαιότερες εποχές υπήρχε, πράγματι, το δίλημμα ανάμεσα στη βαριά βιομηχανία και την αγροτική παραγωγή. Και πίστευαν πολλοί τότε, ότι έπρεπε να συρρικνωθεί η αγροτική οικονομία για να μεταφερθούν πόροι στη βαριά βιομηχανία και πληθυσμοί από τους αγρούς στα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα.
Αλλά όλα αυτά πια είναι ξεπερασμένα: Η Ελλάδα σαρώθηκε από την αστυφιλία, κι έγινε υδροκέφαλη γύρω από το κράτος των Αθηνών, χωρίς να διαθέτει πια, ούτε αξιόλογη βιομηχανία.
Η Αγροτική παραγωγή αποδυναμώθηκε, η βιομηχανία εξαλείφθηκε, άνεργοι συγκεντρώνονται στις μεγάλες πόλεις, ενώ όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις εγκαταλείπονται στην Περιφέρεια.
Το μοντέλο αυτό έφτασε σε πλήρες αδιέξοδο. Και τώρα είναι καιρός να το παραμερίσουμε.
Κάθε γνήσια αναπτυξιακή προσπάθεια περνά πλέον από την επιστροφή στην Περιφέρεια, από την αντιστροφή της αστυφιλίας.
Και στροφή στην Περιφέρεια δεν μπορεί να γίνει χωρίς ανάταξη της Αγροτικής Παραγωγής.
Όπως και αναβάθμιση, προστασία και αξιοποίηση του Περιβάλλοντος δεν μπορεί να γίνει χωρίς στροφή στην Περιφέρεια και ανάταξη της Γεωργίας.
Όπως και αναγέννηση της μεταποίησης δεν μπορεί να γίνει χωρίς ποιοτική αγροτική παραγωγή.
Όπως και αντιστροφή των πολύ ανησυχητικών δημογραφικών τάσεων, δεν μπορεί να γίνει χωρίς στροφή στην Περιφέρεια και ανάταξη του Πρωτογενούς τομέα.
Όλα τα μακροχρόνια και κρίσιμα προβλήματα της Ελλάδας – και πολλών άλλων ευρωπαϊκών κοινωνιών – περνάνε πλέον από την ανάταξη όλων των κλάδων που συνδέονται με φυσική παραγωγή: της Γεωργίας, την Κτηνοτροφίας και της Αλιείας.
Μόνο που όταν μιλάμε για στροφή στην Περιφέρεια, δεν μιλάμε για επιστροφή στην ύπαιθρο της δεκαετίας του 50 και του 60, της φτώχειας και της ανέχειας.
Μιλάμε για στροφή στην σύγχρονη Αγροτική Παραγωγή, που δημιουργεί ευκαιρίες ανάπτυξης σε όλους. Και ευημερία παντού.
Μιλάμε για τη μεγάλη αναπτυξιακή αναγέννηση της Περιφέρειας.
Που είναι σήμερα πολλαπλά επίκαιρη και απόλυτα απαραίτητη, γιατί πλησιάζει πια το 2013, όπου έχει προγραμματιστεί η ριζική αλλαγή του μεταβατικού καθεστώτος των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων που υπάρχει ακόμα.
Σήμερα, λοιπόν, θα σας προτείνω τις 10 μεγάλες στρατηγικές κατευθύνσεις για την αναγέννηση της Περιφέρειας:
* Πρώτον, η βασικότερη υποδομή, χωρίς την οποία κάθε συζήτηση για τη ανάταξη της Αγροτικής παραγωγής, δεν έχει νόημα:
Το Κτηματολόγιο. Η σαφής διάκριση των γεωργικών γαιών, των βοσκοτόπων, των δασικών εκτάσεων και των χωρικών υδάτων. Μόνο τότε θα γνωρίζουμε ποιο είναι το εδαφικό δυναμικό της πρωτογενούς παραγωγής, ποιες οι εναλλακτικές χρήσεις τους, ποιες οι βέλτιστες εκμεταλλεύσεις τους, ποια η ανταγωνιστικότερη διάρθρωσή τους και ποια η καλύτερη αξιοποίησή τους.
Αυτή είναι, πράγματι, η βασική υποδομή. Ξέρουμε όλες τις περιπέτειες που είχε το Κτηματολόγιο παλαιότερα επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ. Τώρα έχει μπει σε ένα δρόμο από τις τελευταίες κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας. Αλλά η έγκαιρη ολοκλήρωσή του είναι πλέον ευθύνη της νέας κυβέρνησης. Και μόνο αν ολοκληρωθεί το Αγροτικό Κτηματολόγια θα μπορέσει η Γεωργική Πολιτική να κάνει το μεγάλο άλμα.
* Δεύτερο, η πλήρης καταγραφή του Ανθρώπινου Δυναμικού της Αγροτιάς. Ποιοι και πόσοι είναι οι κατ’ επάγγελμα αγρότες, ποιοι και πόσοι οι αποκλειστικά αγρότες, ποιοι και πόσοι οι ετερο-απασχολούμενοι.
Σήμερα οι στατιστικές του ΟΠΕΚΕΠΕ λένε ότι ο αγροτικός πληθυσμός είναι 930 χιλιάδες. Αλλά απ’ αυτούς, οι 414 χιλιάδες είναι ετερο-απασχολούμενοι. Από τους υπόλοιπους 516 χιλιάδες κυρίως αγρότες, οι 180 χιλιάδες είναι συνταξιούχοι, οι 70-80 χιλιάδες συμπληρώνουν το αγροτικό εισόδημα με άλλες ασχολίες και μόνο οι 250 χιλιάδες είναι αποκλειστικά, κατ’ επάγγελμα αγρότες.
Έτσι, ενώ το συνολικό μέγεθος του αγροτικού πληθυσμού εμφανίζεται πολύ υψηλό, γύρω στο 14% του ενεργού πληθυσμού της χώρας, οι πραγματικοί επαγγελματίες δεν ξεπερνούν το 4%. Και το αγροτικό εισόδημα είναι λίγο πάνω από το 3% του ΑΕΠ. Αλλά αν ληφθεί υπ’ όψιν η συμμετοχή του αγροτικού προϊόντος στη συνολική μεταποίηση (όπως συμβαίνει στα Ευρωπαϊκά λογιστικά πρότυπα) φτάνει το 13-14% του ΑΕΠ.
Από τους αριθμούς αυτούς προκύπτει, ότι ενώ η αγροτική παραγωγή δεν υστερεί σε ανταγωνιστικότητα σε σχέση με το σύνολο της Ελληνικής Οικονομίας, υστερεί ωστόσο σε συμμετοχή στο εισόδημα. Οι αγρότες αμείβονται κάτω απ’ όσα προσφέρουν.
Έτσι καταρρίπτονται τρείς ιδιαίτερα διαδεδομένοι μύθοι για τον αγροτικό τομέα:
-- Πρώτον, ότι οι αγρότες είναι, δήθεν, «πολλοί». Όπως προκύπτει οι επαγγελματίες αγρότες είναι περί το 4% του συνολικού ενεργού πληθυσμού. Σίγουρα δεν είναι πολλοί.
-- Δεύτερον ότι οι αγρότες έχουν, δήθεν, χαμηλή παραγωγικότητα. Όπως προκύπτει το 4% του ενεργού πληθυσμού παράγει το 3% του ΑΕΠ, αλλά έχει υψηλή συμμετοχή στο 13-14% ΑΕΠ, άρα δεν είναι χαμηλή η παραγωγικότητά τους σε σχέση με την υπόλοιπη οικονομία. Αν και η παραγωγικότητά τους είναι πράγματι χαμηλή σε σχέση με τον αγροτικό τομέα άλλων χωρών.
-- Τρίτον, ότι έχουν, δήθεν, «υψηλό εισόδημα». Όπως προκύπτει από τα στοιχεία, το εισόδημά τους είναι μικρότερο από το πληθυσμιακό ποσοστό τους και πολύ μικρότερο από τη συμμετοχή του προϊόντος τους στη συνολική Μεταποίηση. Μπορεί να υπάρχουν τεράστιες στρεβλώσεις στις αγορές αγροτικών προϊόντων, αλλά σίγουρα ο αγροτικός κόσμος δεν είναι «ευνοημένος εισοδηματικά». Αδικημένος είναι. Αυτό άλλωστε, δεν χρειάζεται να εντρυφήσει κανείς στις στατιστικές. Το δείχνει απλή σύγκριση ανάμεσα στις τιμές στο ράφι και τις τιμές στο χωράφι…
Αφού ξεκαθαρίσουμε τα όρια, την ποιότητα και την διάρθρωση των αγροτικών γαιών, καθώς και το μέγεθος και τη διάρθρωση του αγροτικού πληθυσμού – δηλαδή το Κτηματολόγιο και την Καταγραφή του Ανθρώπινου Δυναμικού που προχώρησαν επί διακυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας – έχουμε τις βασικές υποδομές μιας συνολικής στρατηγικής για τον αγροτικό τομέα. Και μπορούμε να περάσουμε στο επόμενο βήμα, που είναι οι βασικές προτεραιότητες αυτής της στρατηγικής:
* Τρίτο σημείο, λοιπόν, και υψίστη βασική προτεραιότητα, η εξυγίανση και ενδυνάμωση των Αγροτικών Συνεταιρισμών, του Συνεταιριστικού κινήματος. Το πρώτο πράγμα που εξετάζει μια παραγωγική στρατηγική είναι η διάρθρωση των εκμεταλλεύσεων. Πράγμα που αγγίζει τους Συνεταιρισμούς. Εδώ τα στοιχεία μας λένε ότι υπάρχουν 7000 πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί σε όλη την Ελλάδα. Αλλά πόσοι απ’ αυτούς είναι ενεργοί με κανονικά οικονομικά αποτελέσματα; Ελάχιστοι! 80. Υπάρχει λοιπόν πρόβλημα…
Αυτό το γνωρίζουμε κι απ’ αλλού: Τα προϊόντα που διακινούνται μέσω των αγροτικών συνεταιρισμών δεν ξεπερνούν στο σύνολο το όριο του 20% για να μπορέσουν να πάρουν επί πλέον κοινοτική επιδότηση στα επιχειρησιακά τους προγράμματα. Υπολογίζονται γύρω στο 15%. Κι αυτό από μόνο του λέει πολλά. Διότι ο Συνεταιρισμός αποτελεί τη βασική ασπίδα του παραγωγού απέναντι στο «μεσάζοντα». Κι αυτή η ασπίδα μοιάζει ιδιαίτερα αδύναμη.
Χωρίς την ριζική εξυγίανση των συνεταιρισμών, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε αληθινή παραγωγική ανασυγκρότηση του Αγροτικού τομέα.
* Τέταρτο σημείο, κι επίσης σημαντική προτεραιότητα μιας τέτοιας παραγωγικής στρατηγικής, είναι η ριζική ανασυγκρότηση υπηρεσιών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Γιατί η σύγχρονη καλλιέργεια θέλει συνδρομή από την επιστήμη, την έρευνα, από εξειδικευμένος γεωπόνους που γνωρίζουν τις δυνατότητες της γης, της περιοχή και του κλίματος, από ειδικούς οικονομολόγους που παρακολουθούν τις αγορές και τις τάσεις τους, από ειδικούς γενετιστές που γνωρίζουν τις ποικιλίες και τους παραλλαγές τους, τους νέους σπόρους και τα πλεονεκτήματά τους, από κτηνιάτρους για την περίθαλψη των ζώων και την ασφάλεια των τροφίμων. Όλα αυτά δεν μπορεί να τα ξέρει ούτε ο παραγωγός μόνος του, ούτε καν ο Συνεταιρισμός. Είναι υπηρεσίες που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οφείλει να παρέχει το κράτος.
Και πρέπει να το πούμε, ότι επί διακυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας, μπήκαν οι βάσεις για την αναβάθμιση των υπηρεσιών του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και στην γεωπονική συνδρομή για τον αγρότη και στην έρευνα. Μένουν βέβαια να γίνουν πολλά ακόμα. Αυτά πρέπει να προχωρήσουν. Γιατί απ’ αυτά εξαρτώνται όλα τα υπόλοιπα. Χωρίς σύγχρονη τεχνική και επιστημονική βοήθεια δεν μπορεί να υπάρξει σύγχρονη και ανταγωνιστική αγροτική παραγωγή.
* Πέμπτο σημείο, και κορυφαία προτεραιότητα - άλλωστε την υπαινίχθηκα ήδη: αναδιάρθρωση της εμπορίας για να κλείσει η φοβερή «ψαλίδα» τιμών, ανάμεσα στο παραγωγό και τον καταναλωτή, ανάμεσα «στο χωράφι και το ράφι». Αυτή η «ψαλίδα», είναι ταυτόχρονα το μεγάλο και πιο οδυνηρό «σύμπτωμα» της «ελληνικής νόσου» στον αγροτικό τομέα. Και ο παράγοντας που διώχνει τους αγρότες από το χωράφι και απογοητεύει όσους παραμένουν. Είναι ο μεγάλος εχθρός που πρώτο πρέπει να νικήσουμε.
Εδώ η εξυγίανση των Συνεταιρισμών, στην οποία ήδη αναφέρθηκα, θα βοηθήσει αναμφίβολα. Αλλά δεν αρκεί. Πρέπει να εξουδετερώσουμε και συμπεριφορές καρτέλ από πλευράς αλυσίδων διανομής, πρέπει να εξετάσουμε και ζητήματα εκσυγχρονισμού της Αγροτικής Πίστης, ώστε ο παραγωγός να μην νιώθει στριμωγμένος απέναντι στο μεσάζοντα και να δίνει το προϊόν του όσο-όσο, πρέπει να δούμε και νέες μορφές, όπως η Συμβολαιακή καλλιέργεια, που παρακάμπτει πλήρως το μεσάζοντα.
Το κλείσιμο της «ψαλίδας» τιμών, παραγωγού-καταναλωτή εξαρτάται αφενός από τους ίδιους τους παραγωγούς και τις συνεταιριστικές ενώσεις τους. Από την άλλη όμως, εξαρτάται και από διαρθρωτικές παρεμβάσεις του κράτους. Κι αυτές τις τελευταίες πρέπει να τις προωθήσουμε το συντομότερο. Ήδη επί διακυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας ξεκίνησε και προχώρησε η πρωτοποριακή για τα ελληνικά δεδομένα Συμβολαιακή καλλιέργεια. Αλλά πρέπει να γίνουν κι άλλα.
* Έκτο, υψίστη προτεραιότητα μιας σύγχρονης παραγωγικής στρατηγικής για τον αγροτικό τομέα είναι η «στροφή στην ποιότητα».
Κεντρική Στρατηγική της Νέας Δημοκρατίας, έτσι κι αλλιώς - κι όχι μόνο στην Αγροτική παραγωγή - είναι πλέον η Στροφή στην Ποιότητα. Και κεντρικό σύνθημα το «Ανταγωνιστικότητα παντού». Η ανταγωνιστικότητα δεν είναι μόνο παραγωγικότητα, είναι και ποιοτική παραγωγή.
Ιδιαίτερα στην Ελλάδα με το ποικίλο ανάγλυφο και τους χιλιάδες ιδιαίτερους βιότοπους, με τις δικές τους ιδιαιτερότητες και τα δικά τους, μοναδικά στον κόσμο, ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, η χώρα μπορεί να ειδικευτεί σε προϊόντα ποιότητας με ονομασία προέλευσης. Όπως επίσης και σε βιολογικά προϊόντα.
Που θα διεκδικούν επιτυχώς διέξοδο στις καλύτερες διεθνείς αγορές. Δεν έχουμε τα μεγέθη, ενδεχομένως να παράγουμε πολύ μεγάλες ποσότητες προϊόντων πολύ ευρείας κατανάλωσης για τα μεγέθη της διεθνούς αγοράς. Αλλά μπορούμε να προσφέρουμε μεγάλη ποικιλία εξαιρετικής ποιότητας προϊόντων με ονομασία προέλευσης.
Η στροφή στην ποιότητα συνδέεται και με ένα ακόμα, πιο εξειδικευμένο στρατηγικό στόχο: την παραγωγή εξειδικευμένων προϊόντων για ειδικά στοχευμένες αγορές. Κι αυτό με τη σειρά του θα επιτρέψει να γενικευθεί και η Συμβολαιακή καλλιέργεια. Πράγμα που θα συμβάλει πολύ στην απελευθέρωση του παραγωγού από τις πιέσεις και την τυραννία του «μεσάζοντα».
* Έβδομο: Μια ολοκληρωμένη στρατηγική αναγέννησης του αγροτικού τομέα χρειάζεται και ορισμένες άμεσα εφαρμόσιμες επιχειρησιακές κατευθύνσεις σε προϊόντα κλειδιά. Που θα δώσουν «ανάσες ανάπτυξης», άμεσα, σε μεγάλο μέρος των παραγωγών μας και θα συμπαρασύρουν σταδιακά το σύνολο του αγροτικού κόσμου με τη δύναμη του παραδείγματος. Τέτοιες επιχειρησιακές κατευθύνσεις σήμερα μπορούν να αναδειχθούν τρείς:
-- η Αιγοπροβατοτροφεία, όπου υπάρχουν μεγάλα περιθώρια απορρόφησης από τη διεθνή αγορά της φέτας, που κατοχύρωσε πλέον την αποκλειστική ονομασία προέλευσης.
-- η Ελαιοκομεία, όπου από τις 300 χιλιάδες τόνους ετήσια παραγωγή ελαιολάδου, συσκευάζονται και εξάγονται απευθείας από την Ελλάδα μόνο οι 20 χιλιάδες τόνοι. Ενώ 100 χιλιάδες τουλάχιστον εξάγονται χύμα και συχνά αναμιγνύονται – δηλαδή νοθεύονται - με κατώτερους τύπους λαδιού στο εξωτερικό, για να εξαχθούν μετά από εκεί ως ιταλικά ή ισπανικά προϊόντα. Η τυποποίηση και η ταυτοποίηση του λαδιού με προτεραιότητα την αυτοδύναμη εξαγωγή του ως ελληνικού προϊόντος, είναι στόχος που μπορεί πλέον να επιτευχθεί.
Δεν είναι δυνατό, σε ολόκληρο τον κόσμο να κερδίζει έδαφος η μεσογειακή διατροφή, η οποία στηρίζεται στο ελαιόλαδο, κι εμείς να μη μπορούμε ακόμα να εξαγάγουμε το λάδι μας, το οποίο είναι διεθνώς το ποιοτικά ανώτερο.
-- τέλος η ιχθυοκαλλιέργεια η οποία έχει κι αυτή τεράστια περιθώρια ποσοτικής επέκτασης και ποιοτικής αναβάθμισης, με προορισμό την εγχώρια αλλά και τις διεθνείς αγορές.
Και για τους τρείς αυτούς τομείς, χρειάζεται να λυθούν άμεσα προβλήματα διάρθρωσης αγορών και μεταποίησης.
Αλλά δεν χρειάζονται χρονοβόρες διαδικασίες, δεν απαιτούνται μεγάλες επενδύσεις από την πλευρά του δημοσίου, απλά χρειάζεται το κράτος να οργανώσει να συντονίσει και να ξεμπλοκάρει. Τα υπόλοιπα μπορούν να τα κάνουν οι παραγωγοί, οι επενδυτές και οι αγορές.
Εδώ όμως, χρειάζεται ένα κράτος με στρατηγικό ρόλο, όχι ένας γραφειοκρατικός δαίδαλος που ανακόπτει κάθε παραγωγική πρωτοβουλία. Και στο σημείο αυτό επί διακυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας έγιναν αρκετά βήματα. Δεν βρισκόμαστε στο σημείο μηδέν. Αλλά αυτά που έγιναν δεν αρκούν. Άλλωστε, οι εξελίξεις είναι ραγδαίες. Πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα. Πρέπει να ανεβάσουμε τους ρυθμούς μας…
* Όγδοο σημείο μιας στρατηγικής για την παραγωγική ανασυγκρότηση του Αγροτικού τομέα, οι συνέργειες:
-- Συνέργειες ανάμεσα σε διαφορετικούς κλάδους. Ώστε να υπάρχει κοινή εξαγωγική πολιτική για συμπληρωματικά προϊόντα. Όπως κρασιά, τυριά, ελιές, αλλαντικά, όλα ποιοτικά και με ονομασία προέλευσης.
-- Αλλά και συνέργειες του αγροτικού τομέα με τον Τουρισμό και τον Πολιτισμό. Εδώ άρχισε ήδη να διαδίδεται – και επεκτάθηκε πολύ επί διακυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας – η πρωτοπόρα ιδέα του αγροτουρισμού. Όπου συνδυάζεται η επίσκεψη τουριστών σε ένα τόπο με την οργανωμένη προβολή των τοπικών προϊόντων. Οπότε η επίσκεψη των τουριστών στην Ελλάδα αποτελεί και ευκαιρία για προβολή όχι μόνο του φυσικού κάλλους που μπορούν να το κρατήσουν μόνον ως ανάμνηση όταν γυρίσουν στον τόπο τους, αλλά και για προβολή των ποιοτικών ελληνικών προϊόντων, που μπορούν να τα αναζητήσουν και να τα προμηθευθούν όταν επιστρέψουν στην πατρίδα τους.
Οι συνέργειες, γενικότερα, είναι εξαιρετικά δυναμική συνιστώσα και της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Δυνατότητες για αποδοτικές συνέργειες υπάρχουν όπου υπάρχει μεγάλη ποικιλία.
Και η Ελλάδα είναι η χώρα που λόγω της τεράστιας ποικιλίας τοπίων, γαιών, τοπικού μικροκλίματος, φυσικού ανάγλυφου, ακτογραμμής και μεγάλων Πολιτιστικών θησαυρών, διαθέτει μεγάλα αποθέματα συνεργειών ανάμεσα σε πολλά προϊόντα και υπηρεσίες, από διαφορετικούς τομείς. Από αυτό το διαθέσιμο απόθεμα συνεργειών, η Ελλάδα μέχρι στιγμή έχει εκμεταλλευτεί ελάχιστες.
* Ένατο, η διαχείριση των υδάτινων πόρων. Είναι ασφαλώς, μείζων περιβαλλοντική προτεραιότητα, αλλά αφορά κυρίως την αγροτική παραγωγή. Αφού το μεγαλύτερο μέρος της κατανάλωσης νερού γίνεται από τη Γεωργία. Εδώ υπάρχουν έργα που πρέπει να γίνουν. Υπάρχουν υποδομές που πρέπει να δημιουργηθούν. Υπάρχει το ζήτημα της εξοικονόμησης νερού που πρέπει να αναδειχθεί σε υψίστη προτεραιότητα. Υπάρχει ο κίνδυνος της «ερημοποίησης» που πρέπει να αντιμετωπιστεί…
Αλλά υπάρχει και το μοναδικό, ελληνικό φαινόμενο των υποδομών και των μεγάλων έργων, που πρέπει απλώς να ολοκληρωθούν. Ή μάλλον, δεν πρέπει να εγκαταλειφθούν λίγο πριν τελειώσουν: Όπως το έργο του Αχελώου. Που έχει χρηματοδοτηθεί επί δύο δεκαετίες και πλέον, από κυβερνήσεις και του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας. Κάποτε η εξαγγελία της «εκτροπής του Αχελώου» υπήρξε προσφιλής και τακτικά επαναλαμβανόμενη συνήθεια του Ανδρέα Παπανδρέου ως Πρωθυπουργού, και σήμερα επί Πρωθυπουργίας του Γιώργου Παπανδρέου, το έργο αυτό σταματάει λίγο πριν ολοκληρωθεί! Κι αφού δαπανήθηκαν πολλά δισεκατομμύρια ευρώ…
Οι κάτοικοι του Θεσσαλικού κάμπου είναι ανάστατοι και με το δίκιο τους. Ζήτησαν να δουν τον Πρωθυπουργό, για να τον πείσουν να ξεμπλοκάρει αυτός το έργο που η κυβέρνησή του μπλόκαρε.
Σήμερα, από δω, από την Λάρισα καλώ τον Πρωθυπουργό να δει την Πανθεσσαλική Συντονιστική Επιτροπή για την εκτροπή του Αχελώου, όπως το έπραξα εγώ σήμερα το πρωί. Και να εισακούσει το αίτημά τους. Δεν έχει υψηλό κόστος. Αλλά θα έχει για τον τόπο πολύ μεγάλο όφελος.
Δεν απαιτεί θυσίες για να ολοκληρωθεί. Απαιτεί απλώς κοινή λογική για να το ξεμπλοκάρουν.
* Δέκατο, αναδιαρθρώσεις καλλιεργειών: εδώ πρέπει να αποκαταστήσουμε την ευελιξία των παραγωγών, να στρέφονται σταδιακά η περιοδικά σε προϊόντα που εκμεταλλεύονται καλύτερα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του τόπου τους, έχουν μεγάλες αποδόσεις, εμπλουτίζουν τη γη τους και αξιοποιούν συνέργειες με άλλα προϊόντα ή ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα γειτονικών περιοχών. Δεν είναι εύκολο πράγμα η αναδιάρθρωση καλλιεργειών. Και το αγροτικό σύστημα που θα αποκτήσει ευελιξία σε αυτόν τον τομέα έχει πολύ μεγάλη πιθανότητα όχι μόνο να σταθεί στα πόδια του, αλλά να αναπτυχθεί σε βάθος χρόνου. Όχι μόνο να δώσει μεγάλα εισοδήματα, αλλά να δώσει στους παραγωγούς και μεγάλη ασφάλεια προοπτικών για το μέλλον. Αρκεί να μην λέμε μόνον θεωρίες και λόγια κάθε φορά στον αγρότη και να του προσφέρουμε συγκεκριμένες λύσεις για συγκεκριμένες καλλιέργειες.
Στα πέντε χρόνια διακυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας έγιναν προσπάθειες σε όλους αυτούς τους τομείς και σημειώθηκαν θετικά βήματα προόδου στους περισσότερους. Ξεκίνησε η Συμβολαιακή Γεωργία, στηρίχθηκε η κρίσιμη πληθυσμιακά ομάδα των νέων αγροτών, διπλασιάστηκε το ποσό που διατίθετο για την Κτηνοτροφία, έγινε προγραμματισμός για τη διασφάλιση της ελάχιστης εγγυημένης τιμής στον Κανονισμό του ΕΛΓΑ, άνοιξε ο δρόμος για την Ολοκλήρωση του έργου του Αχελώου και προχώρησαν με γοργούς ρυθμούς τα έργα εκτροπής δαπανώντας περί τα 600 εκατομμύρια ευρώ. Για να μπλοκάρει ξανά το έργο επί των ημερών της σημερινής κυβέρνησης.
Ακόμα προχώρησε η Ίδρυση Διεπαγγελματικών Οργανώσεων κατά προϊόν και δυναμώθηκαν οι Ομάδες Παραγωγών.
Η Νέα Δημοκρατία αύξησε τον προϋπολογισμό του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης «Αλέξανδρος Μπαλτατζής» στα 7,2 δισεκατομμύριο ευρώ, δηλαδή ενάμιση δισεκατομμύριο παραπάνω από τον αρχικό του Προϋπολογισμό. Αυτό το πρόγραμμα το μειώνει σήμερα το ΠΑΣΟΚ. Και παγώνει τα μέτρα βελτίωσης της Ανταγωνιστικότητας στον αγροτικό τομέα.
Όπως, με τρόπο απαράδεκτο, περιέκοψε δραματικά και την ενίσχυση των νέων αγροτών, κλείνοντας τα μάτια στο αύριο της ελληνικής γεωργίας.
Ακόμα η Νέα Δημοκρατία στάθηκε όσο μπορούσε στο πλευρό το αγρότη όταν χρειάστηκε. Όπως πέρσι, στις αρχές του 2009, όταν τους έδωσε έκτακτη ενίσχυση 500 εκατομμυρίων ευρώ από το μηχανισμό αποζημιώσεων, δηλαδή μέσω ΕΛΓΑ, για ζημίες της παραγωγής τους το 2008.
Μόνο από ΕΛΓΑ και ΠΣΕΑ οι Έλληνες αγρότες έλαβαν τα τελευταία πεντέμισι χρόνια πάνω από 2,7 δισεκατομμύρια ευρώ.
Δεν πρόλαβε η Νέα Δημοκρατία να κάνει όλα όσα ήθελε κι όλα όσα έπρεπε να κάνει.
Αλλά στο πλευρό των αγροτών στάθηκε. Δεν ξεφούσκωσε τα λάστιχα από τα τρακτέρ τους.
Ούτε τους έστειλε σπίτι τους με άδεια χέρια…
Αγωνιστές και αγωνίστριες της Νέας Δημοκρατίας,
Πιστεύουμε σε μια σύγχρονη ανταγωνιστική Αγροτική παραγωγή. Ποιοτική, συνδεμένη με την μεταποίηση, καθετοποιημένη, με ποικιλία προϊόντων, με συνέργειες με άλλους τομείς, με ευελιξία αναδιαρθρώσεων, με εξαγωγικές φιλοδοξίες και επιδόσεις.
Με το κράτος να στηρίζει την ανταγωνιστικότητα και την εξασφάλιση, όχι να συνεισφέρει στη φτώχεια των αγροτών. Με παραγωγούς υπερήφανους, επαρκέστατους και ανταγωνιστικούς επαγγελματικά, όχι στριμωγμένους υπό το μόνιμο εκβιασμό των μεσαζόντων.
Θέλουμε τον Αγροτικό κόσμο πρωταγωνιστή της Ανάπτυξης, όχι κομπάρσο. Τον θέλουμε ισότιμο μέτοχο της ευημερίας, όχι φτωχοσυγγενή. Θεωρούμε την Περιφέρεια ψυχή της Ελλάδας, όχι περιθώριο των μεγαλουπόλεων. Θεωρούμε την ύπαιθρο καθρέφτη της Πατρίδας μας, όχι σκιά της.
Το παλιό μοντέλο ανάπτυξης τελείωσε. Θα ανασυγκροτήσουμε την Ελλάδα μέσα από την αναζωογόνηση της Περιφέρειας. Θα δώσουμε πνοή σε κάθε γωνιά της χώρας μας. Θα αναδείξουμε κάθε αρετή των ανθρώπων της και κάθε παραγωγική ικμάδα της γης της και τη φύσης της. Θα αξιοποιήσουμε τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Πατρίδας μας. Και θα δείξουμε ότι η χώρα αυτή μπορεί να σταθεί στα πόδια της και να προοδεύσει και να ευημερήσει και να διακριθεί.
Και δεν θα τα κάνουμε εμείς όλα αυτά. Θα τα κάνετε εσείς.
Ήρθα να ακούσω τους προβληματισμούς σας και τα παράπονά σας. Πάνω απ΄όλα όμως τις προτάσεις και τις ιδέες σας για το αύριο της ελληνικής γεωργίας. Γιατί κανένας γραφειοκράτης των Αθηνών δεν ξέρει καλύτερα από εσάς τα προβλήματά σας. Όλα θα καταγραφούν και θα αποτελέσουν τη μαγιά του νέου προγράμματος της νέας Νέας Δημοκρατίας
Η πολιτεία σας οφείλει την ευκαιρία και τη στήριξη για να δείξετε τι αξίζει ο Έλληνας αγρότης, τι αξίζει ο Έλληνας όταν έχει το κράτος συμπαραστάτη του, όχι δυνάστη του.
Αυτό σας υποσχόμαστε: το κράτος στο πλευρό σας.
Να σας δίνει τα μέσα και τις ευκαιρίες να επιτύχετε.
Αλλά η επιτυχία θα είναι όλη δική σας.
Κάποιοι πιστεύουν και διακηρύσσουν ότι ένας πολιτικός πρέπει άλλα να σκέπτεται, άλλα να λέει και άλλα να κάνει.
Εγώ δεν συμφωνώ.
Και ποτέ μου δεν ακολούθησα αυτή τη «συνταγή».
Εκείνο που χρειάζεται ο λαός, εκείνο που απαιτεί η Δημοκρατία είναι αξιοπιστία της Πολιτικής και των πολιτικών.
Πάντα. Αλλά ιδιαίτερα σε περιόδους μεγάλης κρίσης.
Το μοντέλο του λαϊκισμού, μας έφερε εδώ που μας έφερε.
Τώρα περισσότερο από κάθε άλλη φορά χρειάζονται καθαρές κουβέντες.
Φίλες και φίλοι,
Τον Οκτώβριο του 2009 η Ελληνική Οικονομία βρισκόταν σε κρίση ελλείμματος. Το ίδιο ακριβώς ίσχυε για τις περισσότερες, σχεδόν όλες τις χώρες της Ευρώπης και ιδιαίτερα της Ευρωζώνης.
Η Ελλάδα δεν ήταν εξαίρεση. Δεν ήταν δακτυλοδεικτούμενη. Δεν ήταν καν στη χειρότερη θέση.
Στη συνέχεια το ΠΑΣΟΚ, με τις απίστευτες γκάφες του, με την αναβλητικότητά του, με τους ερασιτεχνισμούς του, τις αντιφατικές κινήσεις του μετέτρεψε μια κρίση ελλείμματος σε κρίση δανεισμού.
Που είναι πολύ χειρότερη.
Και κρίση δανεισμού εμφανίζει σήμερα μόνο η Ελλάδα στην Ευρωζώνη. Η οποία έγινε δακτυλοδεικτούμενη.
Για το μεγάλο έλλειμμα που εμφάνιζε η Ελλάδα τον Οκτώβριο ευθύνεται η διεθνής κρίση που χτύπησε όλες τις χώρες του κόσμου. Ευθύνεται ασφαλώς και η διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας που δεν έκανε από την αρχή ό,τι μπορούσε ώστε να ελέγξει τα μεγάλα ελλείμματα και τον υψηλό δανεισμό που κληρονόμησε.
Δεν επανιδρύσαμε το κράτος. Προσπαθήσαμε κάποιες αλλαγές. Μερικές τις καταφέραμε. Κάπου αλλού διστάσαμε. Σε κάποιες περιπτώσεις απλώς διαχειριστήκαμε αυτό που είχαμε υποσχεθεί ότι θα αλλάζαμε.
Κι όταν προέκυψε η διεθνής κρίση ξέφυγε το έλλειμμα, όπως ξέφυγε παντού.
Ξέφυγε το έλλειμμα αλλά δεν χάθηκε το έδαφος κάτω από τα πόδια μας.
Όταν ήλθε το ΠΑΣΟΚ κατάφερε μέσα σε λίγους μήνες να μετατρέψει την κοινή για όλες τις χώρες κρίση ελλείμματος σε ξεχωριστή, μόνο για την Ελλάδα και πολύ πιο βαριά, κρίση δημόσιου δανεισμού.
-- Τα spreads στις αρχές Οκτωβρίου ήταν 130 μονάδες. Το ΠΑΣΟΚ τα έφτασε 400 μονάδες και πλέον.
-- Ολόκληρο το 2009 η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας δανείστηκε κατά μέσον όρο με 4,2% από τις διεθνείς αγορές. Μέχρι στιγμής το ΠΑΣΟΚ δανείζεται με μέσο επιτόκιο που πλησιάζει το 6%.
Όλα αυτά συνέβησαν επί των ημερών του ΠΑΣΟΚ και με δική του ευθύνη.
Όλα αυτά είναι απίστευτα κατορθώματα του ΠΑΣΟΚ. Και μόνο.
Η Νέα Δημοκρατία διαχειρίστηκε τις επιπτώσεις μιας διεθνούς κρίσης.
Το ΠΑΣΟΚ δεν διαχειρίστηκε την κρίση που κληρονόμησε. Προκάλεσε μια κρίση χειρότερη και μοναδική: τη κρίση δημόσιου δανεισμού.
Επί Νέας Δημοκρατίας κάθε προσπάθεια να ληφθεί μέτρο για την αντιμετώπιση της κρίσης αντιμετωπιζόταν με απόλυτη άρνηση και καταγγελία από την πλευρά του ΠΑΣΟΚ, που βρισκόταν τότε στην Αντιπολίτευση.
Επί ΠΑΣΟΚ όχι μόνο στηρίξαμε τα απαραίτητα μέτρα, αλλά το παροτρύναμε να τα πάρει μιαν ώρα αρχύτερα.
Και του προτείναμε φορολογικά μέτρα στον καπνό και το αλκοόλ.
Αλλά του υποδείξαμε και ποια μέτρα να μην πάρει, γιατί καταδίκαζαν την Οικονομία σε βαθιά ύφεση.
Και του υποδείξαμε ποια πρόσφορα μέτρα τόνωσης της αγοράς να λάβει για να δώσει ανάσες στην αγορά, για να αποτρέψει λουκέτα, ύφεση, ανεργία.
Παρά την στήριξη της Νέας Δημοκρατίας έκανε τα τρία πράγματα που δεν έπρεπε να κάνει:
Άργησε πολύ να πάρει μέτρα. Και μόνο υπό την πίεση της Ευρώπης και των διεθνών αγορών.
Πήρε πολύ σκληρότερα μέτρα απ’ αυτά που το ίδιο κατήγγειλε προηγουμένως. Και τα πήρε πολύ αργότερα απ’ ότι έπρεπε. Γι’ αυτό ήταν πολύ σκληρότερα.
Κι ύστερα χάλασε και την ψυχολογία της αγοράς, τόσο της εσωτερικής αγοράς μέσα στην Ελλάδα, από την οποία εξαρτώνται τα φορολογικά του έσοδα.
Όσο και της διεθνούς αγοράς από την οποία εξαρτάται ο διεθνής δανεισμός του.
Όπως τότε που έβγαιναν οι υπουργοί τους και παρομοίαζαν την Ελληνική Οικονομία με τον…Τιτανικό! Κι ύστερα έβγαιναν να δανειστούν με ληστρικά επιτόκια.
Ή όπως έγινε με τους φόρους στην Οικοδομική δραστηριότητα που νέκρωσε πολλαπλούς κλάδους της Οικονομίας…
Ή όπως έγινε με το φόρο στα καύσιμα που πέρασε σε όλη την Οικονομία και επηρέασε τα πάντα. Προκαλώντας μεγαλύτερη ύφεση. Και νέο ρεκόρ πληθωρισμού πάνω από 3% για πρώτη φορά, μετά από πολλά χρόνια. Και προεξοφλώντας ακόμα μεγαλύτερη υποχώρηση των δημοσίων εσόδων. Άρα και νέα μέτρα.
Η κρίση δανεισμού που δεν υπήρχε πριν και που προκλήθηκε από το ΠΑΣΟΚ και από τα απίστευτα σφάλματά του, κινδυνεύει να μας βάλει σε ένα φαύλο κύκλο υψηλότερων ελλειμμάτων, που απαιτούν σκληρότερα μέτρα, οδηγούν σε μεγαλύτερη ύφεση, που διογκώνει ακόμα περισσότερο τα ελλείμματα και οδηγεί σε ακόμα σκληρότερα μέτρα.
Και υποβάλουν τον Ελληνικό λαό σε θυσίες με μειωμένα αποτελέσματα και χωρίς ορατό τέλος.
Αυτά όλα δεν οφείλονται στη διεθνή κρίση. Δεν οφείλονται στα υψηλά ελλείμματα που έτσι κι αλλιώς υπάρχουν σε όλες τις χώρες. Οφείλονται στην κρίση δανεισμού που εμφανίζει μόνο η Ελλάδα σήμερα και οφείλεται αποκλειστικά στο ΠΑΣΟΚ.
Αυτή είναι η «λαίλαπα ΠΑΣΟΚ».
Σε ένα μόνο είχε δίκιο το ΠΑΣΟΚ: Στον…Τιτανικό!
Μόνο που Τιτανικός δεν είναι η Ελληνικό Οικονομία. Είναι το ίδιο το ΠΑΣΟΚ. Που από την αλαζονεία, την ανευθυνότητα και το λαϊκισμό του λεφτά υπάρχουν – αλήθεια το θυμάστε εκείνο το αλησμόνητο λεφτά υπάρχουν; - έφτασε λίγους μήνες αργότερα να περικόπτει το 14ο μισθό και τα επιδόματα των δημοσίων υπαλλήλων. Και να βουλιάζει από τις αλλεπάλληλες γκάφες του. Και να ψάχνει να βρει μόλις προχθές ποιο είναι το «βαθύ λαρύγγι» που είπε τη λάθος κουβέντα, τη λάθος στιγμή και ξέφυγαν πάλι τα spreads.
Επί Νέας Δημοκρατίας έγιναν σφάλματα, υπήρξαν παραλείψεις, αλλά «βαθειά λαρύγγια» δεν είχαμε να πλήττουν την αξιοπιστία της Ελλάδας και να διευκολύνουν τις επιθέσεις των κερδοσκόπων.
Και φτάσαμε προς στιγμήν, με πολύ σκληρά μέτρα, και παρά την συμφωνία στήριξης της Ευρώπης τα spreads να σκαρφαλώσουν πολύ πάνω από τις 400 μονάδες βάσης.
Εμείς, για να δώσει τη μάχη στις ξένες πρωτεύουσες ο Πρωθυπουργός, βάλαμε πλάτη. Κάτι που ποτέ δεν έκανε εκείνος, όταν ήταν στην Αντιπολίτευση.
Δεν βάλαμε πλάτη για να στηρίξουμε το ΠΑΣΟΚ. Βάλαμε πλάτη για να στηρίξουμε την Ελλάδα και την αξιοπιστία της.
Αλλά όταν ανακοινώθηκε την 25η Μαρτίου η συμφωνία για τη στήριξη της Ελλάδας, εμείς δεν πανηγυρίσαμε. Επισημάναμε τα προβλήματα που υπήρχαν. Και συστήσαμε περίσκεψη. Περίσκεψη και προβληματισμό.
Τις επόμενες μέρες επιβεβαιωθήκαμε με τον πιο δραματικό τρόπο. Καθώς το κόστος του ελληνικού δανεισμού συνέχισε να σκαρφαλώνει παρά το σχέδιο στήριξης.
Και εκείνοι που βιάστηκαν να πανηγυρίσουν διαψεύστηκαν.
Σήμερα μετά την χθεσινή ανακοίνωση από τις Βρυξέλλες και πάλι δεν πανηγυρίζουμε. Και πάλι συνιστούμε περίσκεψη.
Δεν υπάρχει ακόμα σαφής εικόνα. Η ισορροπία αποφάσεων και αγορών δεν έχει ακόμη φανεί. Αλλά τα ερωτήματα παραμένουν:
-- Η αρχική συμφωνία έλεγε ότι το πλαίσιο στήριξης θα ενεργοποιηθεί μόνον αν η Ελλάδα δεν μπορέσει να βρει να δανειστεί από τις αγορές.
Υπάρχει καμία ένδειξη ότι αυτό άλλαξε;
-- Εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη ομοφωνίας των κρατών-μελών της Ευρωζώνης για να ενεργοποιηθεί το πλαίσιο στήριξης; Ναι ή όχι;
-- Εξακολουθεί κάθε κράτος μέλος της ευρωζώνης που θα μας δανείσει να μπορεί να ζητάει νέα μέτρα από την Ελλάδα; Ναι ή όχι;
-- Εξακολουθεί το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να έχει τη δυνατότητα να μας ζητά κι αυτό πρόσθετα μέτρα για να μας δανείσει;
Γιατί νέα μέτρα δεν τα αντέχει ούτε η Κοινωνία μας ούτε η Οικονομία μας.
Κι αυτό ακριβώς εξ αρχής θέλαμε να αποφύγουμε.
Γι’ αυτό και η αρχική εκτίμησή μας δεν αλλάζει.
Τέλος ο διεθνής Οίκος Fitch υποβάθμισε χθες την Ελλάδα.
Κι αυτός είναι ένας ακόμα λόγος που επιβάλλει περίσκεψη, όχι πανηγυρισμούς.
Φίλες και φίλοι,
Είπαμε ότι θα μιλήσουμε με καθαρές κουβέντες. Και θα τα πούμε όλα.
Το ΠΑΣΟΚ ξέρουμε τι είναι. Και δυστυχώς θυμίζει όλο και περισσότερο τον χειρότερο εαυτό του.
Αλλά εμείς δεν βλέπουμε μόνο τα σφάλματα του ΠΑΣΟΚ.
Βλέπουμε και τις αδυναμίες τις δικές μας.
Θέλω λοιπόν, να απαντήσω, από δω από τη Λάρισα, από την καρδιά της αγροτικής Ελλάδας, στο ερώτημα που συχνά δέχομαι:
-- Τι θα κάνεις, με ρωτάνε, με εκείνους που πλήγωσαν το φιλότιμό μας όταν ήμασταν στην Κυβέρνηση;
-- Τι θα κάνεις με όλους εκείνους που ο Καραμανλής έβγαλε από τις λίστες;
-- Τι θα κάνεις με εκείνους που έπρεπε να είχαν καταλάβει μόνοι τους ότι θα έπρεπε να είχαν παραιτηθεί για να διευκολύνουν την κατάσταση;
-- Τι θα κάνεις με όλα εκείνα για τα οποία βοά ο κόσμος της παράταξης;
Απαντώ: δικαστής δεν είμαι. Είμαι πολιτικός.
Και μάλιστα με εξέλεξαν 800 χιλιάδες μέλη της Νέας Δημοκρατίας –εκλογή κινηματικού χαρακτήρα και με εντολή απερίφραστη:
-- Άλλαξέ τα όλα! Όλα!
Αυτή είναι ξεκάθαρη εντολή κάθαρσης.
Και μάλιστα αυτοκάθαρσης!
Άρα ναι!
Ας γνωρίζει ο λαός της Νέας Δημοκρατίας ότι άκουσα την εντολή του.
Κι ότι θα κάνω αυτό που είναι ηθικά σωστό, πολιτικά απαραίτητο και ρεαλιστικά αναπόφευκτο:
Όσοι πλήγωσαν την παράταξη δεν έχουν θέση σ’ αυτήν. Δεν έχουν θέση στη νέα μας πορεία. Είναι εκτός. Είναι κομμένοι.
Με ρωτούν για το παρελθόν:
Εγώ δεν θα απολογηθώ για κανένα.
Αλλά δεν θα μιλάμε μόνο για το παρελθόν.
Δεν θα μείνουμε εγκλωβισμένοι στο παρελθόν.
Ξεκαθαρίζουμε το παρελθόν.
Και στρεφόμαστε μπροστά:
Στο σήμερα, που παλεύουμε για να ανορθώσουμε τη χώρα
Και στο αύριο, που μαζί θα ξανακτίσουμε τη χώρα
Καλύτερη, δικαιότερη, ισχυρότερη…
Με ήθος - δημόσιο και ιδιωτικό.
Γιατί το ήθος δεν είναι «πολυτέλεια» για τον Πολιτικό
Το ήθος είναι οξυγόνο για τη Δημοκρατία…
Φίλες και φίλοι,
Χρόνια τώρα επικρατούσε η αντίληψη ότι ο αγροτικός τομέας είναι, τάχα, ξεπερασμένος. Και ότι έπρεπε να συρρικνωθεί σε μέγεθος και να περιοριστεί σε σημασία για να «εκσυγχρονιστεί» η χώρα.
Βρίσκομαι σήμερα εδώ για να σας πω - πριν απ’ όλα και πάνω απ’ όλα - ότι η αντίληψη αυτή έχει οριστικά και ολοκληρωτικά ξεπεραστεί, μαζί με το υπόλοιπο μοντέλο ανάπτυξης και πολιτικής που επικράτησε εδώ και τρείς δεκαετίες και σήμερα καταρρέει…
Ο αγροτικός κόσμος είναι η ραχοκοκαλιά της κοινωνίας. Είναι ο ζωντανός φορέας του Πολιτισμού της. Είναι πολύτιμη δύναμη κοινωνικής συνοχής. Και είναι ισχυρός μοχλός Ανάπτυξης. Και μάλιστα της βιώσιμης ανάπτυξης, που σέβεται τις ισορροπίες με το Περιβάλλον και την Κοινωνία: Της Αειφόρου Ανάπτυξης. Που αποτελεί και κεντρική επιλογή της ίδιας της Ενωμένης Ευρώπης.
Σε παλαιότερες εποχές υπήρχε, πράγματι, το δίλημμα ανάμεσα στη βαριά βιομηχανία και την αγροτική παραγωγή. Και πίστευαν πολλοί τότε, ότι έπρεπε να συρρικνωθεί η αγροτική οικονομία για να μεταφερθούν πόροι στη βαριά βιομηχανία και πληθυσμοί από τους αγρούς στα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα.
Αλλά όλα αυτά πια είναι ξεπερασμένα: Η Ελλάδα σαρώθηκε από την αστυφιλία, κι έγινε υδροκέφαλη γύρω από το κράτος των Αθηνών, χωρίς να διαθέτει πια, ούτε αξιόλογη βιομηχανία.
Η Αγροτική παραγωγή αποδυναμώθηκε, η βιομηχανία εξαλείφθηκε, άνεργοι συγκεντρώνονται στις μεγάλες πόλεις, ενώ όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις εγκαταλείπονται στην Περιφέρεια.
Το μοντέλο αυτό έφτασε σε πλήρες αδιέξοδο. Και τώρα είναι καιρός να το παραμερίσουμε.
Κάθε γνήσια αναπτυξιακή προσπάθεια περνά πλέον από την επιστροφή στην Περιφέρεια, από την αντιστροφή της αστυφιλίας.
Και στροφή στην Περιφέρεια δεν μπορεί να γίνει χωρίς ανάταξη της Αγροτικής Παραγωγής.
Όπως και αναβάθμιση, προστασία και αξιοποίηση του Περιβάλλοντος δεν μπορεί να γίνει χωρίς στροφή στην Περιφέρεια και ανάταξη της Γεωργίας.
Όπως και αναγέννηση της μεταποίησης δεν μπορεί να γίνει χωρίς ποιοτική αγροτική παραγωγή.
Όπως και αντιστροφή των πολύ ανησυχητικών δημογραφικών τάσεων, δεν μπορεί να γίνει χωρίς στροφή στην Περιφέρεια και ανάταξη του Πρωτογενούς τομέα.
Όλα τα μακροχρόνια και κρίσιμα προβλήματα της Ελλάδας – και πολλών άλλων ευρωπαϊκών κοινωνιών – περνάνε πλέον από την ανάταξη όλων των κλάδων που συνδέονται με φυσική παραγωγή: της Γεωργίας, την Κτηνοτροφίας και της Αλιείας.
Μόνο που όταν μιλάμε για στροφή στην Περιφέρεια, δεν μιλάμε για επιστροφή στην ύπαιθρο της δεκαετίας του 50 και του 60, της φτώχειας και της ανέχειας.
Μιλάμε για στροφή στην σύγχρονη Αγροτική Παραγωγή, που δημιουργεί ευκαιρίες ανάπτυξης σε όλους. Και ευημερία παντού.
Μιλάμε για τη μεγάλη αναπτυξιακή αναγέννηση της Περιφέρειας.
Που είναι σήμερα πολλαπλά επίκαιρη και απόλυτα απαραίτητη, γιατί πλησιάζει πια το 2013, όπου έχει προγραμματιστεί η ριζική αλλαγή του μεταβατικού καθεστώτος των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων που υπάρχει ακόμα.
Σήμερα, λοιπόν, θα σας προτείνω τις 10 μεγάλες στρατηγικές κατευθύνσεις για την αναγέννηση της Περιφέρειας:
* Πρώτον, η βασικότερη υποδομή, χωρίς την οποία κάθε συζήτηση για τη ανάταξη της Αγροτικής παραγωγής, δεν έχει νόημα:
Το Κτηματολόγιο. Η σαφής διάκριση των γεωργικών γαιών, των βοσκοτόπων, των δασικών εκτάσεων και των χωρικών υδάτων. Μόνο τότε θα γνωρίζουμε ποιο είναι το εδαφικό δυναμικό της πρωτογενούς παραγωγής, ποιες οι εναλλακτικές χρήσεις τους, ποιες οι βέλτιστες εκμεταλλεύσεις τους, ποια η ανταγωνιστικότερη διάρθρωσή τους και ποια η καλύτερη αξιοποίησή τους.
Αυτή είναι, πράγματι, η βασική υποδομή. Ξέρουμε όλες τις περιπέτειες που είχε το Κτηματολόγιο παλαιότερα επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ. Τώρα έχει μπει σε ένα δρόμο από τις τελευταίες κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας. Αλλά η έγκαιρη ολοκλήρωσή του είναι πλέον ευθύνη της νέας κυβέρνησης. Και μόνο αν ολοκληρωθεί το Αγροτικό Κτηματολόγια θα μπορέσει η Γεωργική Πολιτική να κάνει το μεγάλο άλμα.
* Δεύτερο, η πλήρης καταγραφή του Ανθρώπινου Δυναμικού της Αγροτιάς. Ποιοι και πόσοι είναι οι κατ’ επάγγελμα αγρότες, ποιοι και πόσοι οι αποκλειστικά αγρότες, ποιοι και πόσοι οι ετερο-απασχολούμενοι.
Σήμερα οι στατιστικές του ΟΠΕΚΕΠΕ λένε ότι ο αγροτικός πληθυσμός είναι 930 χιλιάδες. Αλλά απ’ αυτούς, οι 414 χιλιάδες είναι ετερο-απασχολούμενοι. Από τους υπόλοιπους 516 χιλιάδες κυρίως αγρότες, οι 180 χιλιάδες είναι συνταξιούχοι, οι 70-80 χιλιάδες συμπληρώνουν το αγροτικό εισόδημα με άλλες ασχολίες και μόνο οι 250 χιλιάδες είναι αποκλειστικά, κατ’ επάγγελμα αγρότες.
Έτσι, ενώ το συνολικό μέγεθος του αγροτικού πληθυσμού εμφανίζεται πολύ υψηλό, γύρω στο 14% του ενεργού πληθυσμού της χώρας, οι πραγματικοί επαγγελματίες δεν ξεπερνούν το 4%. Και το αγροτικό εισόδημα είναι λίγο πάνω από το 3% του ΑΕΠ. Αλλά αν ληφθεί υπ’ όψιν η συμμετοχή του αγροτικού προϊόντος στη συνολική μεταποίηση (όπως συμβαίνει στα Ευρωπαϊκά λογιστικά πρότυπα) φτάνει το 13-14% του ΑΕΠ.
Από τους αριθμούς αυτούς προκύπτει, ότι ενώ η αγροτική παραγωγή δεν υστερεί σε ανταγωνιστικότητα σε σχέση με το σύνολο της Ελληνικής Οικονομίας, υστερεί ωστόσο σε συμμετοχή στο εισόδημα. Οι αγρότες αμείβονται κάτω απ’ όσα προσφέρουν.
Έτσι καταρρίπτονται τρείς ιδιαίτερα διαδεδομένοι μύθοι για τον αγροτικό τομέα:
-- Πρώτον, ότι οι αγρότες είναι, δήθεν, «πολλοί». Όπως προκύπτει οι επαγγελματίες αγρότες είναι περί το 4% του συνολικού ενεργού πληθυσμού. Σίγουρα δεν είναι πολλοί.
-- Δεύτερον ότι οι αγρότες έχουν, δήθεν, χαμηλή παραγωγικότητα. Όπως προκύπτει το 4% του ενεργού πληθυσμού παράγει το 3% του ΑΕΠ, αλλά έχει υψηλή συμμετοχή στο 13-14% ΑΕΠ, άρα δεν είναι χαμηλή η παραγωγικότητά τους σε σχέση με την υπόλοιπη οικονομία. Αν και η παραγωγικότητά τους είναι πράγματι χαμηλή σε σχέση με τον αγροτικό τομέα άλλων χωρών.
-- Τρίτον, ότι έχουν, δήθεν, «υψηλό εισόδημα». Όπως προκύπτει από τα στοιχεία, το εισόδημά τους είναι μικρότερο από το πληθυσμιακό ποσοστό τους και πολύ μικρότερο από τη συμμετοχή του προϊόντος τους στη συνολική Μεταποίηση. Μπορεί να υπάρχουν τεράστιες στρεβλώσεις στις αγορές αγροτικών προϊόντων, αλλά σίγουρα ο αγροτικός κόσμος δεν είναι «ευνοημένος εισοδηματικά». Αδικημένος είναι. Αυτό άλλωστε, δεν χρειάζεται να εντρυφήσει κανείς στις στατιστικές. Το δείχνει απλή σύγκριση ανάμεσα στις τιμές στο ράφι και τις τιμές στο χωράφι…
Αφού ξεκαθαρίσουμε τα όρια, την ποιότητα και την διάρθρωση των αγροτικών γαιών, καθώς και το μέγεθος και τη διάρθρωση του αγροτικού πληθυσμού – δηλαδή το Κτηματολόγιο και την Καταγραφή του Ανθρώπινου Δυναμικού που προχώρησαν επί διακυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας – έχουμε τις βασικές υποδομές μιας συνολικής στρατηγικής για τον αγροτικό τομέα. Και μπορούμε να περάσουμε στο επόμενο βήμα, που είναι οι βασικές προτεραιότητες αυτής της στρατηγικής:
* Τρίτο σημείο, λοιπόν, και υψίστη βασική προτεραιότητα, η εξυγίανση και ενδυνάμωση των Αγροτικών Συνεταιρισμών, του Συνεταιριστικού κινήματος. Το πρώτο πράγμα που εξετάζει μια παραγωγική στρατηγική είναι η διάρθρωση των εκμεταλλεύσεων. Πράγμα που αγγίζει τους Συνεταιρισμούς. Εδώ τα στοιχεία μας λένε ότι υπάρχουν 7000 πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί σε όλη την Ελλάδα. Αλλά πόσοι απ’ αυτούς είναι ενεργοί με κανονικά οικονομικά αποτελέσματα; Ελάχιστοι! 80. Υπάρχει λοιπόν πρόβλημα…
Αυτό το γνωρίζουμε κι απ’ αλλού: Τα προϊόντα που διακινούνται μέσω των αγροτικών συνεταιρισμών δεν ξεπερνούν στο σύνολο το όριο του 20% για να μπορέσουν να πάρουν επί πλέον κοινοτική επιδότηση στα επιχειρησιακά τους προγράμματα. Υπολογίζονται γύρω στο 15%. Κι αυτό από μόνο του λέει πολλά. Διότι ο Συνεταιρισμός αποτελεί τη βασική ασπίδα του παραγωγού απέναντι στο «μεσάζοντα». Κι αυτή η ασπίδα μοιάζει ιδιαίτερα αδύναμη.
Χωρίς την ριζική εξυγίανση των συνεταιρισμών, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε αληθινή παραγωγική ανασυγκρότηση του Αγροτικού τομέα.
* Τέταρτο σημείο, κι επίσης σημαντική προτεραιότητα μιας τέτοιας παραγωγικής στρατηγικής, είναι η ριζική ανασυγκρότηση υπηρεσιών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Γιατί η σύγχρονη καλλιέργεια θέλει συνδρομή από την επιστήμη, την έρευνα, από εξειδικευμένος γεωπόνους που γνωρίζουν τις δυνατότητες της γης, της περιοχή και του κλίματος, από ειδικούς οικονομολόγους που παρακολουθούν τις αγορές και τις τάσεις τους, από ειδικούς γενετιστές που γνωρίζουν τις ποικιλίες και τους παραλλαγές τους, τους νέους σπόρους και τα πλεονεκτήματά τους, από κτηνιάτρους για την περίθαλψη των ζώων και την ασφάλεια των τροφίμων. Όλα αυτά δεν μπορεί να τα ξέρει ούτε ο παραγωγός μόνος του, ούτε καν ο Συνεταιρισμός. Είναι υπηρεσίες που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οφείλει να παρέχει το κράτος.
Και πρέπει να το πούμε, ότι επί διακυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας, μπήκαν οι βάσεις για την αναβάθμιση των υπηρεσιών του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και στην γεωπονική συνδρομή για τον αγρότη και στην έρευνα. Μένουν βέβαια να γίνουν πολλά ακόμα. Αυτά πρέπει να προχωρήσουν. Γιατί απ’ αυτά εξαρτώνται όλα τα υπόλοιπα. Χωρίς σύγχρονη τεχνική και επιστημονική βοήθεια δεν μπορεί να υπάρξει σύγχρονη και ανταγωνιστική αγροτική παραγωγή.
* Πέμπτο σημείο, και κορυφαία προτεραιότητα - άλλωστε την υπαινίχθηκα ήδη: αναδιάρθρωση της εμπορίας για να κλείσει η φοβερή «ψαλίδα» τιμών, ανάμεσα στο παραγωγό και τον καταναλωτή, ανάμεσα «στο χωράφι και το ράφι». Αυτή η «ψαλίδα», είναι ταυτόχρονα το μεγάλο και πιο οδυνηρό «σύμπτωμα» της «ελληνικής νόσου» στον αγροτικό τομέα. Και ο παράγοντας που διώχνει τους αγρότες από το χωράφι και απογοητεύει όσους παραμένουν. Είναι ο μεγάλος εχθρός που πρώτο πρέπει να νικήσουμε.
Εδώ η εξυγίανση των Συνεταιρισμών, στην οποία ήδη αναφέρθηκα, θα βοηθήσει αναμφίβολα. Αλλά δεν αρκεί. Πρέπει να εξουδετερώσουμε και συμπεριφορές καρτέλ από πλευράς αλυσίδων διανομής, πρέπει να εξετάσουμε και ζητήματα εκσυγχρονισμού της Αγροτικής Πίστης, ώστε ο παραγωγός να μην νιώθει στριμωγμένος απέναντι στο μεσάζοντα και να δίνει το προϊόν του όσο-όσο, πρέπει να δούμε και νέες μορφές, όπως η Συμβολαιακή καλλιέργεια, που παρακάμπτει πλήρως το μεσάζοντα.
Το κλείσιμο της «ψαλίδας» τιμών, παραγωγού-καταναλωτή εξαρτάται αφενός από τους ίδιους τους παραγωγούς και τις συνεταιριστικές ενώσεις τους. Από την άλλη όμως, εξαρτάται και από διαρθρωτικές παρεμβάσεις του κράτους. Κι αυτές τις τελευταίες πρέπει να τις προωθήσουμε το συντομότερο. Ήδη επί διακυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας ξεκίνησε και προχώρησε η πρωτοποριακή για τα ελληνικά δεδομένα Συμβολαιακή καλλιέργεια. Αλλά πρέπει να γίνουν κι άλλα.
* Έκτο, υψίστη προτεραιότητα μιας σύγχρονης παραγωγικής στρατηγικής για τον αγροτικό τομέα είναι η «στροφή στην ποιότητα».
Κεντρική Στρατηγική της Νέας Δημοκρατίας, έτσι κι αλλιώς - κι όχι μόνο στην Αγροτική παραγωγή - είναι πλέον η Στροφή στην Ποιότητα. Και κεντρικό σύνθημα το «Ανταγωνιστικότητα παντού». Η ανταγωνιστικότητα δεν είναι μόνο παραγωγικότητα, είναι και ποιοτική παραγωγή.
Ιδιαίτερα στην Ελλάδα με το ποικίλο ανάγλυφο και τους χιλιάδες ιδιαίτερους βιότοπους, με τις δικές τους ιδιαιτερότητες και τα δικά τους, μοναδικά στον κόσμο, ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, η χώρα μπορεί να ειδικευτεί σε προϊόντα ποιότητας με ονομασία προέλευσης. Όπως επίσης και σε βιολογικά προϊόντα.
Που θα διεκδικούν επιτυχώς διέξοδο στις καλύτερες διεθνείς αγορές. Δεν έχουμε τα μεγέθη, ενδεχομένως να παράγουμε πολύ μεγάλες ποσότητες προϊόντων πολύ ευρείας κατανάλωσης για τα μεγέθη της διεθνούς αγοράς. Αλλά μπορούμε να προσφέρουμε μεγάλη ποικιλία εξαιρετικής ποιότητας προϊόντων με ονομασία προέλευσης.
Η στροφή στην ποιότητα συνδέεται και με ένα ακόμα, πιο εξειδικευμένο στρατηγικό στόχο: την παραγωγή εξειδικευμένων προϊόντων για ειδικά στοχευμένες αγορές. Κι αυτό με τη σειρά του θα επιτρέψει να γενικευθεί και η Συμβολαιακή καλλιέργεια. Πράγμα που θα συμβάλει πολύ στην απελευθέρωση του παραγωγού από τις πιέσεις και την τυραννία του «μεσάζοντα».
* Έβδομο: Μια ολοκληρωμένη στρατηγική αναγέννησης του αγροτικού τομέα χρειάζεται και ορισμένες άμεσα εφαρμόσιμες επιχειρησιακές κατευθύνσεις σε προϊόντα κλειδιά. Που θα δώσουν «ανάσες ανάπτυξης», άμεσα, σε μεγάλο μέρος των παραγωγών μας και θα συμπαρασύρουν σταδιακά το σύνολο του αγροτικού κόσμου με τη δύναμη του παραδείγματος. Τέτοιες επιχειρησιακές κατευθύνσεις σήμερα μπορούν να αναδειχθούν τρείς:
-- η Αιγοπροβατοτροφεία, όπου υπάρχουν μεγάλα περιθώρια απορρόφησης από τη διεθνή αγορά της φέτας, που κατοχύρωσε πλέον την αποκλειστική ονομασία προέλευσης.
-- η Ελαιοκομεία, όπου από τις 300 χιλιάδες τόνους ετήσια παραγωγή ελαιολάδου, συσκευάζονται και εξάγονται απευθείας από την Ελλάδα μόνο οι 20 χιλιάδες τόνοι. Ενώ 100 χιλιάδες τουλάχιστον εξάγονται χύμα και συχνά αναμιγνύονται – δηλαδή νοθεύονται - με κατώτερους τύπους λαδιού στο εξωτερικό, για να εξαχθούν μετά από εκεί ως ιταλικά ή ισπανικά προϊόντα. Η τυποποίηση και η ταυτοποίηση του λαδιού με προτεραιότητα την αυτοδύναμη εξαγωγή του ως ελληνικού προϊόντος, είναι στόχος που μπορεί πλέον να επιτευχθεί.
Δεν είναι δυνατό, σε ολόκληρο τον κόσμο να κερδίζει έδαφος η μεσογειακή διατροφή, η οποία στηρίζεται στο ελαιόλαδο, κι εμείς να μη μπορούμε ακόμα να εξαγάγουμε το λάδι μας, το οποίο είναι διεθνώς το ποιοτικά ανώτερο.
-- τέλος η ιχθυοκαλλιέργεια η οποία έχει κι αυτή τεράστια περιθώρια ποσοτικής επέκτασης και ποιοτικής αναβάθμισης, με προορισμό την εγχώρια αλλά και τις διεθνείς αγορές.
Και για τους τρείς αυτούς τομείς, χρειάζεται να λυθούν άμεσα προβλήματα διάρθρωσης αγορών και μεταποίησης.
Αλλά δεν χρειάζονται χρονοβόρες διαδικασίες, δεν απαιτούνται μεγάλες επενδύσεις από την πλευρά του δημοσίου, απλά χρειάζεται το κράτος να οργανώσει να συντονίσει και να ξεμπλοκάρει. Τα υπόλοιπα μπορούν να τα κάνουν οι παραγωγοί, οι επενδυτές και οι αγορές.
Εδώ όμως, χρειάζεται ένα κράτος με στρατηγικό ρόλο, όχι ένας γραφειοκρατικός δαίδαλος που ανακόπτει κάθε παραγωγική πρωτοβουλία. Και στο σημείο αυτό επί διακυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας έγιναν αρκετά βήματα. Δεν βρισκόμαστε στο σημείο μηδέν. Αλλά αυτά που έγιναν δεν αρκούν. Άλλωστε, οι εξελίξεις είναι ραγδαίες. Πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα. Πρέπει να ανεβάσουμε τους ρυθμούς μας…
* Όγδοο σημείο μιας στρατηγικής για την παραγωγική ανασυγκρότηση του Αγροτικού τομέα, οι συνέργειες:
-- Συνέργειες ανάμεσα σε διαφορετικούς κλάδους. Ώστε να υπάρχει κοινή εξαγωγική πολιτική για συμπληρωματικά προϊόντα. Όπως κρασιά, τυριά, ελιές, αλλαντικά, όλα ποιοτικά και με ονομασία προέλευσης.
-- Αλλά και συνέργειες του αγροτικού τομέα με τον Τουρισμό και τον Πολιτισμό. Εδώ άρχισε ήδη να διαδίδεται – και επεκτάθηκε πολύ επί διακυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας – η πρωτοπόρα ιδέα του αγροτουρισμού. Όπου συνδυάζεται η επίσκεψη τουριστών σε ένα τόπο με την οργανωμένη προβολή των τοπικών προϊόντων. Οπότε η επίσκεψη των τουριστών στην Ελλάδα αποτελεί και ευκαιρία για προβολή όχι μόνο του φυσικού κάλλους που μπορούν να το κρατήσουν μόνον ως ανάμνηση όταν γυρίσουν στον τόπο τους, αλλά και για προβολή των ποιοτικών ελληνικών προϊόντων, που μπορούν να τα αναζητήσουν και να τα προμηθευθούν όταν επιστρέψουν στην πατρίδα τους.
Οι συνέργειες, γενικότερα, είναι εξαιρετικά δυναμική συνιστώσα και της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Δυνατότητες για αποδοτικές συνέργειες υπάρχουν όπου υπάρχει μεγάλη ποικιλία.
Και η Ελλάδα είναι η χώρα που λόγω της τεράστιας ποικιλίας τοπίων, γαιών, τοπικού μικροκλίματος, φυσικού ανάγλυφου, ακτογραμμής και μεγάλων Πολιτιστικών θησαυρών, διαθέτει μεγάλα αποθέματα συνεργειών ανάμεσα σε πολλά προϊόντα και υπηρεσίες, από διαφορετικούς τομείς. Από αυτό το διαθέσιμο απόθεμα συνεργειών, η Ελλάδα μέχρι στιγμή έχει εκμεταλλευτεί ελάχιστες.
* Ένατο, η διαχείριση των υδάτινων πόρων. Είναι ασφαλώς, μείζων περιβαλλοντική προτεραιότητα, αλλά αφορά κυρίως την αγροτική παραγωγή. Αφού το μεγαλύτερο μέρος της κατανάλωσης νερού γίνεται από τη Γεωργία. Εδώ υπάρχουν έργα που πρέπει να γίνουν. Υπάρχουν υποδομές που πρέπει να δημιουργηθούν. Υπάρχει το ζήτημα της εξοικονόμησης νερού που πρέπει να αναδειχθεί σε υψίστη προτεραιότητα. Υπάρχει ο κίνδυνος της «ερημοποίησης» που πρέπει να αντιμετωπιστεί…
Αλλά υπάρχει και το μοναδικό, ελληνικό φαινόμενο των υποδομών και των μεγάλων έργων, που πρέπει απλώς να ολοκληρωθούν. Ή μάλλον, δεν πρέπει να εγκαταλειφθούν λίγο πριν τελειώσουν: Όπως το έργο του Αχελώου. Που έχει χρηματοδοτηθεί επί δύο δεκαετίες και πλέον, από κυβερνήσεις και του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας. Κάποτε η εξαγγελία της «εκτροπής του Αχελώου» υπήρξε προσφιλής και τακτικά επαναλαμβανόμενη συνήθεια του Ανδρέα Παπανδρέου ως Πρωθυπουργού, και σήμερα επί Πρωθυπουργίας του Γιώργου Παπανδρέου, το έργο αυτό σταματάει λίγο πριν ολοκληρωθεί! Κι αφού δαπανήθηκαν πολλά δισεκατομμύρια ευρώ…
Οι κάτοικοι του Θεσσαλικού κάμπου είναι ανάστατοι και με το δίκιο τους. Ζήτησαν να δουν τον Πρωθυπουργό, για να τον πείσουν να ξεμπλοκάρει αυτός το έργο που η κυβέρνησή του μπλόκαρε.
Σήμερα, από δω, από την Λάρισα καλώ τον Πρωθυπουργό να δει την Πανθεσσαλική Συντονιστική Επιτροπή για την εκτροπή του Αχελώου, όπως το έπραξα εγώ σήμερα το πρωί. Και να εισακούσει το αίτημά τους. Δεν έχει υψηλό κόστος. Αλλά θα έχει για τον τόπο πολύ μεγάλο όφελος.
Δεν απαιτεί θυσίες για να ολοκληρωθεί. Απαιτεί απλώς κοινή λογική για να το ξεμπλοκάρουν.
* Δέκατο, αναδιαρθρώσεις καλλιεργειών: εδώ πρέπει να αποκαταστήσουμε την ευελιξία των παραγωγών, να στρέφονται σταδιακά η περιοδικά σε προϊόντα που εκμεταλλεύονται καλύτερα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του τόπου τους, έχουν μεγάλες αποδόσεις, εμπλουτίζουν τη γη τους και αξιοποιούν συνέργειες με άλλα προϊόντα ή ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα γειτονικών περιοχών. Δεν είναι εύκολο πράγμα η αναδιάρθρωση καλλιεργειών. Και το αγροτικό σύστημα που θα αποκτήσει ευελιξία σε αυτόν τον τομέα έχει πολύ μεγάλη πιθανότητα όχι μόνο να σταθεί στα πόδια του, αλλά να αναπτυχθεί σε βάθος χρόνου. Όχι μόνο να δώσει μεγάλα εισοδήματα, αλλά να δώσει στους παραγωγούς και μεγάλη ασφάλεια προοπτικών για το μέλλον. Αρκεί να μην λέμε μόνον θεωρίες και λόγια κάθε φορά στον αγρότη και να του προσφέρουμε συγκεκριμένες λύσεις για συγκεκριμένες καλλιέργειες.
Στα πέντε χρόνια διακυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας έγιναν προσπάθειες σε όλους αυτούς τους τομείς και σημειώθηκαν θετικά βήματα προόδου στους περισσότερους. Ξεκίνησε η Συμβολαιακή Γεωργία, στηρίχθηκε η κρίσιμη πληθυσμιακά ομάδα των νέων αγροτών, διπλασιάστηκε το ποσό που διατίθετο για την Κτηνοτροφία, έγινε προγραμματισμός για τη διασφάλιση της ελάχιστης εγγυημένης τιμής στον Κανονισμό του ΕΛΓΑ, άνοιξε ο δρόμος για την Ολοκλήρωση του έργου του Αχελώου και προχώρησαν με γοργούς ρυθμούς τα έργα εκτροπής δαπανώντας περί τα 600 εκατομμύρια ευρώ. Για να μπλοκάρει ξανά το έργο επί των ημερών της σημερινής κυβέρνησης.
Ακόμα προχώρησε η Ίδρυση Διεπαγγελματικών Οργανώσεων κατά προϊόν και δυναμώθηκαν οι Ομάδες Παραγωγών.
Η Νέα Δημοκρατία αύξησε τον προϋπολογισμό του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης «Αλέξανδρος Μπαλτατζής» στα 7,2 δισεκατομμύριο ευρώ, δηλαδή ενάμιση δισεκατομμύριο παραπάνω από τον αρχικό του Προϋπολογισμό. Αυτό το πρόγραμμα το μειώνει σήμερα το ΠΑΣΟΚ. Και παγώνει τα μέτρα βελτίωσης της Ανταγωνιστικότητας στον αγροτικό τομέα.
Όπως, με τρόπο απαράδεκτο, περιέκοψε δραματικά και την ενίσχυση των νέων αγροτών, κλείνοντας τα μάτια στο αύριο της ελληνικής γεωργίας.
Ακόμα η Νέα Δημοκρατία στάθηκε όσο μπορούσε στο πλευρό το αγρότη όταν χρειάστηκε. Όπως πέρσι, στις αρχές του 2009, όταν τους έδωσε έκτακτη ενίσχυση 500 εκατομμυρίων ευρώ από το μηχανισμό αποζημιώσεων, δηλαδή μέσω ΕΛΓΑ, για ζημίες της παραγωγής τους το 2008.
Μόνο από ΕΛΓΑ και ΠΣΕΑ οι Έλληνες αγρότες έλαβαν τα τελευταία πεντέμισι χρόνια πάνω από 2,7 δισεκατομμύρια ευρώ.
Δεν πρόλαβε η Νέα Δημοκρατία να κάνει όλα όσα ήθελε κι όλα όσα έπρεπε να κάνει.
Αλλά στο πλευρό των αγροτών στάθηκε. Δεν ξεφούσκωσε τα λάστιχα από τα τρακτέρ τους.
Ούτε τους έστειλε σπίτι τους με άδεια χέρια…
Αγωνιστές και αγωνίστριες της Νέας Δημοκρατίας,
Πιστεύουμε σε μια σύγχρονη ανταγωνιστική Αγροτική παραγωγή. Ποιοτική, συνδεμένη με την μεταποίηση, καθετοποιημένη, με ποικιλία προϊόντων, με συνέργειες με άλλους τομείς, με ευελιξία αναδιαρθρώσεων, με εξαγωγικές φιλοδοξίες και επιδόσεις.
Με το κράτος να στηρίζει την ανταγωνιστικότητα και την εξασφάλιση, όχι να συνεισφέρει στη φτώχεια των αγροτών. Με παραγωγούς υπερήφανους, επαρκέστατους και ανταγωνιστικούς επαγγελματικά, όχι στριμωγμένους υπό το μόνιμο εκβιασμό των μεσαζόντων.
Θέλουμε τον Αγροτικό κόσμο πρωταγωνιστή της Ανάπτυξης, όχι κομπάρσο. Τον θέλουμε ισότιμο μέτοχο της ευημερίας, όχι φτωχοσυγγενή. Θεωρούμε την Περιφέρεια ψυχή της Ελλάδας, όχι περιθώριο των μεγαλουπόλεων. Θεωρούμε την ύπαιθρο καθρέφτη της Πατρίδας μας, όχι σκιά της.
Το παλιό μοντέλο ανάπτυξης τελείωσε. Θα ανασυγκροτήσουμε την Ελλάδα μέσα από την αναζωογόνηση της Περιφέρειας. Θα δώσουμε πνοή σε κάθε γωνιά της χώρας μας. Θα αναδείξουμε κάθε αρετή των ανθρώπων της και κάθε παραγωγική ικμάδα της γης της και τη φύσης της. Θα αξιοποιήσουμε τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Πατρίδας μας. Και θα δείξουμε ότι η χώρα αυτή μπορεί να σταθεί στα πόδια της και να προοδεύσει και να ευημερήσει και να διακριθεί.
Και δεν θα τα κάνουμε εμείς όλα αυτά. Θα τα κάνετε εσείς.
Ήρθα να ακούσω τους προβληματισμούς σας και τα παράπονά σας. Πάνω απ΄όλα όμως τις προτάσεις και τις ιδέες σας για το αύριο της ελληνικής γεωργίας. Γιατί κανένας γραφειοκράτης των Αθηνών δεν ξέρει καλύτερα από εσάς τα προβλήματά σας. Όλα θα καταγραφούν και θα αποτελέσουν τη μαγιά του νέου προγράμματος της νέας Νέας Δημοκρατίας
Η πολιτεία σας οφείλει την ευκαιρία και τη στήριξη για να δείξετε τι αξίζει ο Έλληνας αγρότης, τι αξίζει ο Έλληνας όταν έχει το κράτος συμπαραστάτη του, όχι δυνάστη του.
Αυτό σας υποσχόμαστε: το κράτος στο πλευρό σας.
Να σας δίνει τα μέσα και τις ευκαιρίες να επιτύχετε.