Η ευκαιρία να δείξουν το ανθελληνικό τους μένος δόθηκε κατά την κήρυξη του Ελληνο-ιταλικού Πολέμου. Το απόγευμα της 28ης Οκτωβρίου 1940, εντάσσονται στον Ιταλικό Στρατό οργανώνοντας δύο (2) Τάγματα δικά τους και με 15 περίπου Αλβανικά Τάγματα, αποτελούμενα απο 15.000 άνδρες, εισβάλουν στη Σαγιάδα και στους Φιλιάτες, ως μισθοφόροι σύμμαχοι των Ιταλών.Παράλληλα, άλλοι που υπηρετούσαν – ως Έλληνες πολίτες – στον ελληνικό στρατό έπαιξαν το ρόλο της «πέμπτης φάλαγγας». Μετά την κατάρρευση του μετώπου, οι Ιταλοί παρέδωσαν τη Θεσπρωτία στο έλεος των Τσιάμηδων. Συγκεκριμμένα, σε στενή συνεργασία με επιφανείς Τσιάμηδες σχεδίασαν στην Παραμυθιά, όπου κατέλυσαν και διέλυσαν τις Ελληνικές Αρχές, τον πλήρη αφελληνισμό της περιοχής (3 Μαΐου 1941). Έτσι σε μικτά χωριά έδωσαν τη διοίκηση σε Μουσουλμάνους αποκλειστικά.
Ίδρυσαν την Αλβανική Φασιστική Νεολαία «Μιλίτσια» και με διάταγμα της Ιταλικής κυβερνήσεως διορίστηκαν οι αδελφοί Νουρή Ντίνο και Ναζάρ Ντίνο από την Παραμυθιά, ο μεν πρώτος Ύπατος Αρμοστής Θεσπρωτίας (!) , ο δε δεύτερος Συνταγματάρχης της «Μιλίτσια».
Αργότερα , τον Ιούλιο του 1942, και πάντα υπό την σκέπη των Ιταλών, οι Τσάμηδες συγκροτούν την διαβόητη τρομοκρατική οργάνωση K.S.I.L.I.A. («Αλβανικό Σύστημα Πολιτικής Διοικήσεως») με 14 Τάγματα έχοντας ως κύριο στόχο τους την εξολόθρευση του ελληνικού πληθυσμού στην περιοχή της Θεσπρωτίας.
Με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα εντάσσονται στα Γερμανικά Στρατεύματα Κατοχής , φέροντας και αναγνωριστικό περιβραχιόνιο με τον αγκυλωτό σταυρό ή και κανονική γερμανική στολή.
Εκείνη την περίοδο, σε συνεργασία με τους Γερμανούς, ενσπείρουν τον φόβο και την τρομοκρατία στην περιοχή, διαπράττοντας δολοφονίες, αρπαγές περιουσιών, προδοσίες, βιασμούς, λεηλασίες, επιδρομές και πυρπολήσεις σπιτιών και ολόκληρων χωριών. Από τον μακρύ κατάλογο της εγκληματικής δράσεώς τους σταχυολογούμε ενδεικτικά τα ακόλουθα :
α) Στις 19 Φεβρουαρίου 1942 δολοφονείται ο Νομάρχης Θεσπρωτίας Γεώργιος Βασιλάκος.
β) Στις 24 Οκτωβρίου εκτελείται στην Καλτερίζα ο ιερέας Ανδρέας Βασιλείου (Παπανδρέας).
γ) Στις 27 Ιουλίου 1943, μετά την αποτυχία της επιθέσεως κατά του χωριού Αγία Κυριακή (Πόποβο), 800 Τσάμηδες της «K.S.I.L.I.A» («Ξίλια») , υπό την αρχηγία των αδελφών Ντίνο, σε συνεργασία με δυνάμεις Κατοχής, έκαναν επιδρομή στα χωριά του Φαναρίου. Λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν 519 κατοικίες, σκοτώθηκαν 800 κάτοικοι (από αυτούς οι 231 ήσαν γυναίκες που προηγουμένως βιάσθηκαν) και συνελήφθηκαν 500 άτομα που στάλθηκαν όμηροι στα Ιωάννινα. Ολοσχερής ήταν η απώλεια του κτηνοτροφικού πλούτου. Περίπου 243 χωριά ερημώθηκαν.
Αποκορύφωμα των παραπάνω πράξεών τους ήταν η ομαδική εκτέλεση των 49 Προκρίτων της Παραμυθιάς στις 29 Σεπτεμβρίου του 1943, αφού διατάχθηκαν να σκάψουν μόνοι τους τον τάφο τους. Ξεχωρίζουμε τον ιερέα Ευάγγελο Τσιαμάτο , τον ιατρό Ελευθ. Βαλασκάκη, τον Σχολάρχη Απόστ. Χρυσοχόου, τον Δήμαρχο Αθαν. Ρίγγα, τον Γυμνασιάρχη Κων/νο Σιωμόπουλο, τον Διευθυντή Τραπέζης Εμμ. Γκουτσαλέρη, Δασκάλους, Εμπόρους, Επιχειρηματίες κ.α.
citizengr.wordpress.com