Ήταν μια εξαιρετική ιδέα. Φτηνή και εξόχως συμβολική. Τέλεια για τους πολιτικούς. Νέοι από τη Γαλλία και τη Γερμανία, που συγκεντρώθηκαν το 2003 για να τιμήσουν τα 40 χρόνια της συνθήκης των Ηλυσίων, πρότειναν την εκπόνηση ενός κοινού βιβλίου Ιστορίας. Δεν ήταν κάτι εύκολο ούτε προφανές: στη Γερμανία, τα σχολικά προγράμματα χρειάζονται την έγκριση των 16 κρατιδίων. Παρά ταύτα, ο Ζακ Σιράκ και ο Γκέρχαρντ Σρέντερ ενέκριναν αμέσως την ιδέα.
Υπήρχαν άλλωστε προηγούμενα, σημειώνει ο Φρεντερίκ Λεμέτρ στη Μοντ. Ήδη από τη δεκαετία του 1930, ένας γερμανός ειδικός του Μεσαίωνα (ο Φριτς Κερν) και ένας γάλλος πολιτειολόγος (ο Ζαν ντε Πανζ) είχαν σκεφτεί να συντάξουν ένα «εγχειρίδιο των γαλλογερμανικών σχέσεων» για ιστορικούς. Αλλά η ανάληψη της εξουσίας από τους Ναζί τους σταμάτησε. Το 1951 έγινε μια νέα προσπάθεια από τους ιστορικούς Γκέοργκ Έκερτ και Εντουάρ Μπριλέ, αλλά απέτυχε κι αυτή.
Αυτή τη φορά, χάρις στη στήριξη του προέδρου της Γαλλίας και της καγκελαρίου της Γερμανίας, το σχέδιο προχώρησε. Τα 16 κρατίδια δέχθηκαν αμέσως να ενοποιήσουν τα προγράμματα ιστορίας των σχολείων. Μια επιτροπή που συγκροτήθηκε για τον σκοπό αυτό ανακοίνωσε τα συμπεράσματά της: το εγχειρίδιο πρέπει να είναι ενιαίο, πρέπει να είναι ένα γαλλογερμανικό βιβλίο Ιστορίας και όχι ένα βιβλίο γαλλογερμανικής ιστορίας, πρέπει να αποτελείται από τρεις τόμους, να δίνει έμφαση στην ιστορία της Ευρώπης, να ενθαρρύνει την προσωπική εργασία των μαθητών και να προωθεί τις ευρωπαϊκές αξίες. Επελέγησαν δύο εκδοτικοί οίκοι (Klett και Nathan) και επιστρατεύτηκαν ιστορικοί.
Σε πολλά ζητήματα υπήρξαν διαφωνίες. Ο Διαφωτισμός ήταν ένα κίνημα κοσμικό ή συνδεδεμένο με τον προτεσταντισμό; Ο ναζισμός ήταν ένας ολοκληρωτισμός σαν τους άλλους; Οι Ηνωμένες Πολιτείες μετά το 1945 υπήρξαν μια δύναμη γενναιόδωρη ή ιμπεριαλιστική; Ο κομμουνισμός ήταν μια δικτατορία ή και ένα κίνημα αντίστασης; Η κυριότερη διαφωνία αφορούσε τη διδακτική προσέγγιση: στη Γαλλία, η Ιστορία διδάσκεται με τη Γεωγραφία, στη Γερμανία περισσότερο με τη φιλοσοφία ή τη λογοτεχνία. Αλλά σε όλες αυτές τις διαφορές έγιναν συμβιβασμοί.
Για πολιτικούς λόγους, παρουσιάστηκε πρώτα το βιβλίο για τις τελευταίες τάξεις που είναι αφιερωμένο στην Ευρώπη και τον κόσμο μετά το 1945. Ο Τύπος ενθουσιάστηκε, η απήχηση ήταν παγκόσμια. Η Ιαπωνία, η Κορέα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να μιμηθούν το επιτυχημένο παράδειγμα. Το 2008 εκδόθηκε το βιβλίο για τις πρώτες τάξεις, που είναι επικεντρωμένο στην περίοδο 1815-1945. Και ετοιμάζεται ήδη το βιβλίο που πραγματεύεται την περίοδο από την Αρχαιότητα μέχρι την πτώση του Ναπολέοντα.
Χάπι εντ λοιπόν; Όχι ακριβώς, τονίζει ο αρθρογράφος της Μοντ. Γιατί το εγχειρίδιο δεν έχει την επιτυχία που είχε προβλεφθεί. Αν και ορισμένες περιοχές της Γαλλίας και ορισμένα κρατίδια της Γερμανίας μοίρασαν χιλιάδες αντίτυπα στα σχολεία, οι δύο πρώτοι τόμοι δεν έχουν πουλήσει παρά 40.000 αντίτυπα σε κάθε χώρα, πολύ λιγότερα από τα 100.000 που είχαν προβλεφθεί. Κι έτσι, ο τρίτος τόμος θα κυκλοφορήσει μόλις σε 7.000 αντίτυπα.
Ο Στέφαν Σάιντεντορφ, ερευνητής στο γαλλογερμανικό Ινστιτούτο του Λούντβιγκσμπουργκ, αναζήτησε τα αίτια αυτής της εμπορικής αποτυχίας. Η μεταρρύθμιση των σχολείων είναι ένας λόγος, αλλά δεν είναι αρκετός. Τόσο στη Γαλλία όσο και στη Γερμανία, το εγχειρίδιο χρησιμοποιείται κατά κανόνα μόνο στις ευρωπαϊκές τάξεις. Σε πολλά γερμανικά κρατίδια, οι καθηγητές το χρησιμοποιούν μόνο ως βοήθημα. Όσο για τους Γάλλους, δυσπιστούν για ένα βιβλίο που υποστηρίχθηκε από τους πολιτικούς. «Το 80% των Γάλλων λένε ότι το βιβλίο είναι περισσότερο γερμανικό, και το αντίστροφο», λέει ο Σάιντεντορφ. «Στις δύο χώρες, οι καθηγητές δεν είναι προετοιμασμένοι να χρησιμοποιήσουν ένα τέτοιο εγχειρίδιο».
Μήπως λοιπόν το εγχειρίδιο ήταν μια κακή ιδέα; Ο Πέτερ Γκάις, συντονιστής της πρωτοβουλίας στη Γερμανία, δεν συμφωνεί. «Είναι η αρχή μιας διαδικασίας. Ένα εργαστήριο που επιτρέπει πραγματικές ανταλλαγές ιδεών για τη διδασκαλία της Ιστορίας και συμβάλλει στην οικοδόμηση της Ευρώπης». Κάτι σαν τις γαλλογερμανικές σχέσεις δηλαδή.
Αυτή τη φορά, χάρις στη στήριξη του προέδρου της Γαλλίας και της καγκελαρίου της Γερμανίας, το σχέδιο προχώρησε. Τα 16 κρατίδια δέχθηκαν αμέσως να ενοποιήσουν τα προγράμματα ιστορίας των σχολείων. Μια επιτροπή που συγκροτήθηκε για τον σκοπό αυτό ανακοίνωσε τα συμπεράσματά της: το εγχειρίδιο πρέπει να είναι ενιαίο, πρέπει να είναι ένα γαλλογερμανικό βιβλίο Ιστορίας και όχι ένα βιβλίο γαλλογερμανικής ιστορίας, πρέπει να αποτελείται από τρεις τόμους, να δίνει έμφαση στην ιστορία της Ευρώπης, να ενθαρρύνει την προσωπική εργασία των μαθητών και να προωθεί τις ευρωπαϊκές αξίες. Επελέγησαν δύο εκδοτικοί οίκοι (Klett και Nathan) και επιστρατεύτηκαν ιστορικοί.
Σε πολλά ζητήματα υπήρξαν διαφωνίες. Ο Διαφωτισμός ήταν ένα κίνημα κοσμικό ή συνδεδεμένο με τον προτεσταντισμό; Ο ναζισμός ήταν ένας ολοκληρωτισμός σαν τους άλλους; Οι Ηνωμένες Πολιτείες μετά το 1945 υπήρξαν μια δύναμη γενναιόδωρη ή ιμπεριαλιστική; Ο κομμουνισμός ήταν μια δικτατορία ή και ένα κίνημα αντίστασης; Η κυριότερη διαφωνία αφορούσε τη διδακτική προσέγγιση: στη Γαλλία, η Ιστορία διδάσκεται με τη Γεωγραφία, στη Γερμανία περισσότερο με τη φιλοσοφία ή τη λογοτεχνία. Αλλά σε όλες αυτές τις διαφορές έγιναν συμβιβασμοί.
Για πολιτικούς λόγους, παρουσιάστηκε πρώτα το βιβλίο για τις τελευταίες τάξεις που είναι αφιερωμένο στην Ευρώπη και τον κόσμο μετά το 1945. Ο Τύπος ενθουσιάστηκε, η απήχηση ήταν παγκόσμια. Η Ιαπωνία, η Κορέα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να μιμηθούν το επιτυχημένο παράδειγμα. Το 2008 εκδόθηκε το βιβλίο για τις πρώτες τάξεις, που είναι επικεντρωμένο στην περίοδο 1815-1945. Και ετοιμάζεται ήδη το βιβλίο που πραγματεύεται την περίοδο από την Αρχαιότητα μέχρι την πτώση του Ναπολέοντα.
Χάπι εντ λοιπόν; Όχι ακριβώς, τονίζει ο αρθρογράφος της Μοντ. Γιατί το εγχειρίδιο δεν έχει την επιτυχία που είχε προβλεφθεί. Αν και ορισμένες περιοχές της Γαλλίας και ορισμένα κρατίδια της Γερμανίας μοίρασαν χιλιάδες αντίτυπα στα σχολεία, οι δύο πρώτοι τόμοι δεν έχουν πουλήσει παρά 40.000 αντίτυπα σε κάθε χώρα, πολύ λιγότερα από τα 100.000 που είχαν προβλεφθεί. Κι έτσι, ο τρίτος τόμος θα κυκλοφορήσει μόλις σε 7.000 αντίτυπα.
Ο Στέφαν Σάιντεντορφ, ερευνητής στο γαλλογερμανικό Ινστιτούτο του Λούντβιγκσμπουργκ, αναζήτησε τα αίτια αυτής της εμπορικής αποτυχίας. Η μεταρρύθμιση των σχολείων είναι ένας λόγος, αλλά δεν είναι αρκετός. Τόσο στη Γαλλία όσο και στη Γερμανία, το εγχειρίδιο χρησιμοποιείται κατά κανόνα μόνο στις ευρωπαϊκές τάξεις. Σε πολλά γερμανικά κρατίδια, οι καθηγητές το χρησιμοποιούν μόνο ως βοήθημα. Όσο για τους Γάλλους, δυσπιστούν για ένα βιβλίο που υποστηρίχθηκε από τους πολιτικούς. «Το 80% των Γάλλων λένε ότι το βιβλίο είναι περισσότερο γερμανικό, και το αντίστροφο», λέει ο Σάιντεντορφ. «Στις δύο χώρες, οι καθηγητές δεν είναι προετοιμασμένοι να χρησιμοποιήσουν ένα τέτοιο εγχειρίδιο».
Μήπως λοιπόν το εγχειρίδιο ήταν μια κακή ιδέα; Ο Πέτερ Γκάις, συντονιστής της πρωτοβουλίας στη Γερμανία, δεν συμφωνεί. «Είναι η αρχή μιας διαδικασίας. Ένα εργαστήριο που επιτρέπει πραγματικές ανταλλαγές ιδεών για τη διδασκαλία της Ιστορίας και συμβάλλει στην οικοδόμηση της Ευρώπης». Κάτι σαν τις γαλλογερμανικές σχέσεις δηλαδή.