Το ζήτημα είναι ενδεικτικό της σύγχυσης που επικρατεί στην Ελλάδα σε σχέση με την ιστορία και τον τρόπο μελέτης της.
Αρχικά υπάρχει ο μύθος οτι ο ελληνικός λαός «εξανάγκασε» τον δικτάτορα Μεταξά να πει το ΟΧΙ στη φασιστική Ιταλία. Η άποψη αυτή στερείται εγκυρότητας καθώς αδυνατεί να εξηγήσει πως σε μια δικτατορία όπου κυριαρχεί η λογοκρισία μπορεί ο λαός να εκφράσει τη βούληση του και μάλιστα να ...εξαναγκάσει (!) τον δικτάτορα να τη δεχθεί.
Επιπλέον, η περίπτωση του Ιωάννη Μεταξά είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για την πολιτική επιστήμη και την ιστορία, καθώς είναι ένας εκ των ελαχίστων πολιτικών που άφησε ένα πλήρες προσωπικό ημερολόγιο, στο οποίο αποτυπώνονται οι σκέψεις του σχεδόν σε ημερήσια βάση.
Αν λοιπόν κάποιος μπει στον κόπο να μελετήσει το ημερολόγιο του Μεταξά, θα διαπιστώσει ότι η απόφαση του να συνταχθεί με τη Βρετανία σε περίπτωση πολέμου με τον Άξονα είχε ληφθεί ήδη από το 1936, χρονιά κατά την οποία ο Μεταξάς ανέβηκε στην εξουσία.
«Παρά το πλευρόν της Αγγλίας»
Το φθινόπωρο του 1936 ο Μεταξάς παρέστη σε συνεδρίαση του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού και μεταξύ άλλων δήλωσε:
«Αυτό που θα σας είπω δεν θα το ανακοινώσετε εις κανένα. Προβλέπω πόλεμον μεταξύ του Αγγλικού και του Γερμανικού συγκροτήματος. Πόλεμον πολύ χειρότερον από τον προηγούμενον. Εις τον πόλεμον αυτόν θα κάνω ό,τι ημπορώ δια να μην εμπλακή η Ελλάς, αλλά τούτο δυστυχώς θα είναι αδύνατον. Είναι περιττόν να σας είπω ότι η θέσις μας εις την σύρραξιν αυτήν θα είναι παρά το πλευρόν της Αγγλίας. Επαναλαμβάνω και πάλιν: Το τελευταίον αυτό, προπαντός, να μην εξέλθη της αιθούσης ταύτης.»Ο ελληνικός Δαβίδ εναντίον του ιταλικού Γολιάθ
Ένας άλλος μύθος ο οποίος καλλιεργείται συστηματικά στην ελληνική κοινωνία είναι ότι στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, η Ελλάδα ήταν «ο μικρός Δαβίδ που αντιμετώπισε τον ιταλικό Γολιάθ».
Μια πιο επισταμένη ματιά στην ιστορία μας επιτρέπει να δούμε ότι η Ελλάδα του 1940 όχι μόνο δεν ήταν...Δαβίδ αλλά ήταν μια χώρα αξιόμαχη, ο στρατός της οποίας είχε αναδιοργανωθεί εκ βάθρων από το μεταξικό καθεστώς. Άλλωστε από μόνη της η ''γραμμή Μεταξά'' πιστοποιεί τη σπουδή με την οποία το καθεστώς της 4ης Αυγούστου προετοιμάστηκε για τον πόλεμο. Αλλά και μια εκτενής ματιά στην οργάνωση του ιταλικού στρατού εκείνη την περίοδο πιστοποιεί την ανετοιμότητα του ιταλικού στρατού και τις φανφάρες του Μουσολίνι για τις περιώνυμες «1.000.000 λόγχες».
Ο ακριβής διάλογος Μεταξά-Γκράτσι
Πέρα από όλα όμως, το πλέον σημαντικό στοιχείο για το τι συνέβη τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, μας το δίνει ο ίδιος ο Γκράτσι, που φρόντισε να καταγράψει την ακριβή του συνομιλία με τον Μεταξά στο βιβλίο του « Η αρχή του τέλους – η επιχείρηση κατά της Ελλάδος»
«...μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις 3, του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησίς μου, μου είχε αναθέσει να το εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφον της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή μου είπε:
-Μεταξάς: Alors c' est la guerre (Λοιπόν έχουμε πόλεμο).
-Γκράτσι: Όχι απαραίτητα Εξοχότατε. Η ιταλική κυβέρνηση ελπίζει ότι θα δεχθείτε την αξίωσίν της και θ' αφήσετε τα ιταλικά στρατεύματα να διέλθουν δια να καταλάβουν τα στρατηγικά σημεία της χώρας.
-Μεταξάς: Και ποια είναι τα στρατηγικά αυτά σημεία, περί των οποίων ομιλεί η διακοίνωσις;
-Γκράτσι: Δεν είμαι εις θέσιν να σας είπω, Εξοχότατε. Η Κυβέρνησίς μου δεν με ενημέρωσε... Γνωρίζω μόνον ότι το τελεσίγραφο εκπνέει εις τας 6 το πρωί.
-Μεταξάς: Εν τοιαύτη περιπτώσει η διακοίνωσις αυτή αποτελεί κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος.
-Γκράτσι: Όχι, Εξοχότατε. Είναι τελεσίγραφον.
-Μεταξάς: Ισοδύναμον προς κήρυξιν πολέμου.
-Γκράτσι: Ασφαλώς όχι, διότι πιστεύω ότι θα παράσχετε τας διευκολύνσεις, τας οποίας ζητεί η κυβέρνησίς μου.
-Μεταξάς: ΟΧΙ! Ούτε λόγος δύναται να γίνη περί ελευθέρας διελεύσεως. Ακόμη όμως και αν υπετίθετο ότι θα έδιδα μια τοιαύτην διαταγήν (την οποίαν δεν είμαι διατεθειμένος να δώσω), είναι τώρα τρεις το πρωί. Πρέπει να ετοιμασθώ,να κατέβω εις τας Αθήνας, να ξυπνήσω τον Βασιλέα, να καλέσω τον Υπουργόν των Στρατιωτικών και τον αρχηγόν του Γενικού Επιτελείου, να θέσω εις κίνησιν όλες τος στρατιωτικές τηλεγραφικές υπηρεσίες, έτσι που μια τέτοια απόφασις να γίνει γνωστή στα πλέον προκεχωρημένα τμήματα των συνόρων. Όλα αυτά είναι πρακτικώς αδύνατα. Η Ιταλία, η οποία δε μας παρέχει καν τη δυνατότητα να εκλέξωμε μεταξύ πολέμου και ειρήνης, κηρύσσει ουσιαστικώς τον πόλεμον εναντίον της Ελλάδος.
(μετά από μια σύντομη παύση)
-Μεταξάς: Πολύ καλά λοιπόν, έχομεν πόλεμον.»iefimerida.gr