Πολύ μελάνι έχει χυθεί για το θέμα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της χώρας μας. Ακόμα περισσότερα έχουν ειπωθεί σε συνθηματολογικούς δημόσιους διαξιφισμούς. Η διαχείριση του ζητήματος έχει φτάσει σε κομβικό σημείο και η πλήρης και σε βάθος γνώση του θέματος είναι αναγκαία προκειμένου να ληφθούν οι εθνικά καλύτερες αποφάσεις.
Χρήσιμη είναι στο πλαίσιο αυτό μια αναφορά στη διπλωματικά προσεκτική ανακίνηση του ζητήματος επί των κυβερνήσεων Κώστα Καραμανλή, στο πλαίσιο του Σχεδίου με την κωδική ονομασία «Ελλάς επί τέσσερα» (άρθρο μου στην ελληνική έκδοση του ForeigAffairs, 6/2012.
Εχοντας την ευθύνη του σχεδιασμού αυτού ως υφυπουργός Εξωτερικών (2004-2009) και κατ' εντολή του τότε πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή, κινήθηκα με βάση τις κατευθυντήριες αρχές:
1. Η μέχρι τότε πολιτική των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ για απόλυτο «πάγωμα» του θέματος έπρεπε να ανατραπεί. Η δικαιολογία που προβαλλόταν, κυρίως από νομικούς κύκλους, ότι μόνο συνολική ρύθμιση της ΑΟΖ έπρεπε να γίνει, και όχι τμηματική, στερούσε από την Ελλάδα πόρους που της ήταν αναγκαίοι, χωρίς αυτή η καθυστέρηση να ενισχύει πρακτικά τις θέσεις της χώρας μας.
2. Η «ενεργειακή άπνοια» που υπήρχε τότε στη Μεσόγειο (τα εντυπωσιακά κοιτάσματα του Ισραήλ δεν είχαν ακόμα εντοπισθεί) κρίθηκε ότι ευνοούσε την προσπάθειά μας γιατί δεν ξυπνούσε τη βουλιμία των γειτόνων που μοιραία σχεδόν προκαλείται μετά από κάθε ανακάλυψη - και επιβεβαιώθηκε με την τρέχουσα «ενεργειακή άνοιξη» στην Ανατολική Μεσόγειο.
3. Αντί για μονομερή ανακήρυξη της ΑΟΖ, που θα έθετε σειρά πρακτικών προβλημάτων αποτελεσματικής θαλάσσιας αστυνόμευσης (έκτασης τετραπλάσιας της χερσαίας Ελλάδας), αλλά και ξένων τυχόν αντιδράσεων, προτιμήθηκε η ασφαλέστερη και τελικά αποτελεσματικότερη μέθοδος των οριοθετήσεων με κάθε γείτονα ξεχωριστά.
4. Oι πρώτες συνομιλίες έγιναν με την Αλβανία και τη Λιβύη με στόχο να δημιουργηθεί μια συνεχής γραμμή οριοθέτησης: από τη βορειότερη ακτή της Ηπείρου, διαμέσου του Ιονίου και Λιβυκού πελάγους μέχρι νοτιοανατολικά της Κρήτης και Καρπάθου (όλη η δυτική και νότια ελληνική ΑΟΖ, αφού η οριοθετική γραμμή με την Ιταλία είχε συμφωνηθεί επί Κων/νου Καραμανλή).
5. Παράλληλα ξεκίνησε η προσπάθεια οριοθέτησης με την Αίγυπτο που εξελίσσεται σε αγώνα δρόμου με την Τουρκία για το ποιος από τους δύο θα πείσει το Κάιρο για την ορθότητα της δικής του νομικής θέσης. Η Αίγυπτος θα συμφωνούσε με όποιον θεωρούσε ότι θα της έκανε τη συνολικά συμφερότερη προσφορά γι' αυτό είχαν εστιαστεί και εκεί οι προσπάθειές μας.
6. Ως προς την οριοθέτηση στο Αιγαίο χρήσιμο είναι να υπενθυμιστεί ότι γραμμή οριοθέτησης υπάρχει ήδη από τη Σάμο και νοτιότερα μέχρι το Καστελλόριζο, αφού συμφωνήθηκε από την Ιταλία (που κατείχε τότε τα Δωδεκάνησα) με την Τουρκία το 1932. Κρίσιμο είναι επίσης να τονισθεί ότι η παλαιά οριοθετική γραμμή Ιταλίας-Τουρκίας είναι συνεχής μέχρι και το σύμπλεγμα του νησιού αυτού και οποιαδήποτε συζήτηση περί δήθεν «ζητήματος Καστελλορίζου» εξυπηρετεί την τουρκική άποψη. Η Αγκυρα διαχωρίζει τεχνητά στο ύψος της Ρόδου το Αιγαίο από τη Μεσόγειο για να ισχυρισθεί στρεψόδικα ότι το Καστελλόριζο είναι ένα απομονωμένο νησί που δεν δικαιούται ΑΟΖ ή άλλη θαλάσσια ζώνη πέραν των χωρικών υδάτων του. H ελληνική πλευρά μπορεί εδώ να επικαλεστεί την de facto ύπαρξη ΑΟΖ (σίγουρα ως αποκλειστικής αλιευτικής ζώνης) που περιέβαλε τα Δωδεκάνησα επί ιταλοκρατίας και απεικονίζεται στους σχετικούς χάρτες της τότε ιταλικής διοίκησης.
7. Μια άλλη παράμετρος της ελληνικής προετοιμασίας ήταν και η ένταξη της ελληνικής θέσης σε ευρωπαϊκό πλαίσιο, πολλαπλασιάζοντας την ελληνική διαπραγματευτική ισχύ και αποδυναμώνοντας εκείνη των αντιρρησιών στα σχέδιά μας. Η δημιουργία μιας ευρωπαϊκής ΑΟΖ στη Μεσόγειο ήταν μια από τις πολλές ελληνικές πρωτοβουλίες που διακριτικά αναλήφθηκαν την περίοδο διακυβέρνησης από τη Ν.Δ.: Η πρόταση του Κώστα Καραμανλή για δημιουργία Ευρωπαϊκής Ακτοφυλακής, οι περιπολίες της FRONTEX στα εξωτερικά ελληνικά/ευρωπαϊκά σύνορα στο Αιγαίο, η καθιέρωση των τακτικών συναντήσεων συντονισμού των υπουργών Εξωτερικών των μεσογειακών κρατών της Ε.Ε. («Ομάδα της Ελιάς»), η νέα ευρωπαϊκή θαλάσσια πολιτική και η δρομολόγηση από τον αρμόδιο Ευρωπαίο Επίτροπο Borg του συντονισμού των κρατών-μελών της Ε.Ε. στις θαλάσσιες ζώνες τους - ήταν όλες ελληνικές πρωτοβουλίες που οδηγούσαν σε ένα στόχο: η ελληνική ΑΟΖ είναι ουσιαστικά και τμήμα του θαλάσσιου χώρου της Ε.Ε. και ως τέτοιος πρέπει να θεωρείται από φίλους ή επιβουλείς στην Ανατ. Μεσόγειο.
Οι περισσότερες από τις παραπάνω παραμέτρους εγκαταλείφθηκαν μετά τις εκλογές του 2009. Ακόμα και η (τυχαία στην κυριολεξία) ανάθεση της αρμοδιότητας της θαλάσσιας πολιτικής της Ε.Ε. στην κ. Μ. Δαμανάκη δεν αξιοποιήθηκε. Η μόνη πρόοδος επί ΠΑΣΟΚ ήταν η προσπάθεια του υφυπουργού Γ. Μανιάτη να βελτιώσει τη σχετική ελληνική νομοθεσία.
Ο χειρισμός του θέματος της ΑΟΖ απαιτεί πολύπλευρο σχεδιασμό και δεν προσφέρεται για συνθηματολογία. Η πραγματικότητα της διεθνούς πολιτικής είναι εξαιρετικά περίπλοκη και δεν αντιμετωπίζεται με σπασμωδικές κινήσεις.
* Ο κ. Γιάννης Βαληνάκης είναι πρ. υφυπουργός Εξωτερικών.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ