Την Κυριακή, στο Ανόβερο, ο Barack Obama προσπάθησε να πείσει ένα εχθρικό γερμανικό κοινό για τα πλεονεκτήματα μιας διατλαντικής συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου. Η αναφορά στη συμμετοχή της Βρετανίας στην ΕΕ ήταν περίπατος συγκριτικά με αυτό.
Είναι δύσκολο να υπερεκτιμήσει κανείς την αντίθεση της Γερμανίας στη νέα συμφωνία. Η Διατλαντική Συμφωνία Εμπορίου και Επενδύσεων ή ΤΤΙΡ, είναι λιγότερο δημοφιλής στη Γερμανία από ό,τι ο Πρόεδρος Obama σε μια αίθουσα γεμάτη από Συντηρητικούς ευρωσκεπτικιστές. Ρωτήστε έναν Αμερικανό τι γνώμη έχει για το σύστημα Επίλυσης Διαφορών Επενδυτή-Κράτους (ISDS) και πιθανότατα θα δείτε ένα κενό βλέμμα. Ρωτήστε έναν Γερμανό και είναι αρκετά πιθανό να βρεθείτε μπροστά σε χείμαρρο.
Τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Πριν από δύο χρόνια, όταν ανακοινώθηκαν οι διαπραγματεύσεις για μια νέα διατλαντική εμπορική συμφωνία (να σημειωθεί ότι ήταν η Γερμανία που πίεζε τότε για μια συμφωνία), περισσότεροι από τους μισούς Γερμανούς τάσσονταν υπέρ της συμφωνίας. Μια έρευνα που κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα έδειξε ότι μόνο ένας στους πέντε Γερμανούς θέλει τώρα τη συμφωνία. Για τους Γερμανούς, το σύμφωνο ΤΤΙΡ αντανακλά έναν καπιταλισμό που κατευθύνεται υπερβολικά από το χρηματοοικονομικό κλάδο, κυριαρχείται από τις μεγάλες πολυεθνικές, είναι υπεροπτικός απέναντι στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και δεν παίρνει στα σοβαρά τα προϊοντικά πρότυπα.
Ένας νέος γύρος διαπραγματεύσεων -ο 13ος, για οποιονδήποτε παρακολουθεί- ξεκίνησε στη Νέα Υόρκη τη Δευτέρα για ένα σύμφωνο που θα ελευθερώσει το εμπόριο που επηρεάζει το 40% της παγκόσμιας οικονομίας. Το κλειδί για μια συμφωνία, όπως φάνηκε από την επίσκεψη Obama στο Ανόβερο, βρίσκεται στα χέρια της Γερμανίας. Το ότι μια παγκόσμια εξαγωγική υπερδύναμη και μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης έγινε απρόθυμος συνεργάτης, θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον το ίδιο ανησυχητικό, όπως και η προοπτική να χαθεί η φωνή της Βρετανίας στην ΕΕ.
Είναι ασυνήθιστο για μια εμπορική συμφωνία, ακόμα και σε αυτούς τους εξαιρετικά φορτισμένους καιρούς, να λαμβάνει το είδος της προσοχής που έχει το ΤΤΙΡ σε ορισμένα μέρη της Ευρώπης. Αλλά το ΤΤΙΡ δεν είναι ένα τυπικό σύμφωνο ελεύθερων συναλλαγών. Σίγουρα είναι πολύ μεγαλύτερο από οποιαδήποτε άλλη απόπειρα έχει γίνει στο παρελθόν. Θα δημιουργήσει τη μεγαλύτερη ελεύθερη αγορά στον κόσμο, περίπου 800 εκατομμυρίων ανθρώπων. Σύμφωνα με το Εμπορικό Επιμελητήριο των ΗΠΑ, θα προσέθετε 119 δισ. ευρώ στην οικονομία της Ευρώπης και 95 δισ. ευρώ στην οικονομία των ΗΠΑ, δημιουργώντας στο μεταξύ χιλιάδες θέσεις εργασίας.
Αλλά η πραγματική διαφορά είναι ποιοτική. Ενώ οι δασμοί είναι ήδη χαμηλοί μεταξύ των δύο οικονομιών (θα μπορούσαν να μειωθούν περαιτέρω στο πλαίσιο του TTIP), η κεντρική ιδέα της συμφωνίας είναι η κατάργηση των μη δασμολογικών φραγμών στη γεωργία, τις υπηρεσίες, προμήθειες και άλλους τομείς. Είναι αυτή η μεγάλης κλίμακας ρυθμιστική φιλελευθεροποίηση που πολλοί Ευρωπαίοι, και κυρίως Γερμανοί, βρίσκουν επικίνδυνη.
Αλλά και οι Αμερικάνοι αρχίζουν να χάνουν το ενδιαφέρον τους για συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, ωστόσο οι λόγοι είναι μάλλον πιο πεζοί. Μεταξύ των Αμερικανών που αντιτίθενται στη συμφωνία, οι μισοί λένε ότι ανησυχούν για την απώλεια θέσεων εργασίας και τους χαμηλότερους μισθούς. Μόνο το 17% των Γερμανών είχαν τέτοιου είδους ανησυχίες. Οι Γερμανοί, αντίθετα, επικεντρώνονται σε αυτό που βλέπουν ως κατώτερα αμερικανικά πρότυπα (κάτι που θα ακουστεί ως ειρωνεία σε πολλούς Αμερικανούς μετά το σκάνδαλο εκπομπών της Volkswagen), στις ανησυχίες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την έλλειψη διαφάνειας στις διαπραγματεύσεις.
Αυτά τα συναισθήματα εξέπληξαν τους Αμερικανούς διαπραγματευτές. Η Αμερική είναι ο προορισμός για πάνω από το 8% των γερμανικών εξαγωγών. Περίπου 600.000 γερμανικές θέσεις εργασίας εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από αυτό το εμπόριο, σύμφωνα με μια μελέτη του 2013 του Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών της Κολωνίας. Η γερμανική εμπιστοσύνη για τα επιχειρηματικά πρότυπα της Αμερικής είναι χαμηλή εδώ και αρκετό καιρό -είχε εκδηλωθεί σχεδόν υστερία για τα αμερικανικά κοτόπουλα που ξεπλένονται με χλώριο παρά το γεγονός ότι ένας γερμανικός οργανισμός τα κήρυξε απόλυτα ασφαλή- αλλά πολλοί κατάλαβαν ότι η Γαλλία θα παρουσίαζε μεγαλύτερα εμπόδια για την επίτευξη μιας συμφωνίας.
Δεν είχαν υπολογίσει το φαινόμενο Snowden. Το σύμφωνο ΤΤΙΡ ανακοινώθηκε μόλις λίγες εβδομάδες μετά τις αποκαλύψεις του 2013 από τον πρώην υπάλληλο των υπηρεσιών ασφαλείας Edward Snowden για προγράμματα παρακολούθησης της αμερικανικής κυβέρνησης που εξόργισαν τους Γερμανούς. Με τη γερμανική κοινή γνώμη να γίνεται ολοένα πιο σκεπτική, οι πολιτικοί που υποστήριζαν μια διατλαντική συμφωνία άρχισαν να σιωπούν. Εν τω μεταξύ οργαισμοί και σωματεία που τάσσονταν κατά του ΤΤΙΡ (με υποστήριξη εντός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου) άρχισαν να προβάλλουν αντίσταση, η οποία περιέλαβε μαζικά αιτήματα και διαμαρτυρίες.
Όλα αυτά έτρεφαν, μετά και την οικονομική κρίση, μια αυξανόμενη αίσθηση ότι κάτι πήγαινε στραβά με τον αμερικανικό καπιταλισμό. "Η Γερμανία είναι μια χώρα που είναι πολύ περήφανη και δεν υποκινείται τόσο από την οικονομία, όπως συμβαίνει στο αγγλοσαξονικό οικονομικό μοντέλο", εξηγεί ο Peter Sparding, συνεργάτης στο Γερμανικό Marshall Fund, σημειώνοντας ότι οι Γερμανοί πολιτικοί αποκαλούν τα hedge funds "ακρίδες". "Δεν είναι μόνο το ΤΤΙΡ. Είναι η εικόνα της Αμερικής ως υποστηρίκτριας ενός είδους καπιταλισμού που κινείται με βάση το χρηματοοικονομικό κλάδο και χαρακτηρίζεται εν γένει από χαμηλότερες προδιαγραφές".
Στον μετά-Snowden και μετά οικονομικής κρίσης κόσμο, υπάρχει μικρή ανοχή για το είδος της μυστικότητας που χαρακτηρίζει τις εμπορικές διαπραγματεύσεις. Απαντώντας σε επικρίσεις από τη Γερμανία και άλλες χώρες σχετικά με την έλλειψη διαφάνειας τον Ιανουάριο του 2015, η διαμεσολαβήτρια της ΕΕ απέρριψε την καταγγελία ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε σφάλει η ίδια. Αλλά υπέβαλε 10 προτάσεις για μεγαλύτερη διαφάνεια και σημείωσε ότι υπήρχαν "σημαντικές καθυστερήσεις" από την Επιτροπή στην παροχή πρόσβασης στο κοινό σε ορισμένα έγγραφα του ΤΤΙΡ.
Η αποκάλυψη των εγγράφων της διαπραγμάτευσης θα υπονόμευε τη θέση της Επιτροπής και τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, εξήγησε η διαμεσολαβήτρια. Αναφέρθηκε, επίσης, σε μία απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που όριζε ότι ενώ η διαφάνεια δεν είναι άνευ σημασίας στις διεθνείς διαπραγματεύσεις, τα θεσμικά όργανα είναι αυτά που αποφασίζουν εάν η γνωστοποίηση των εγγράφων θα μπορούσε να λειτουργήσει εις βάρος του δημοσίου συμφέροντος.
Η Επιτροπή ισχυρίζεται ότι ξεπέρασε τη συνήθη πρακτική και δημοσίευσε έγγραφα της διαπραγματευτικής θέσης, οργάνωσε συναντήσεις των ενδιαφερόμενων φορέων και ξεκίνησε μια διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης πάνω στο σύστημα επίλυσης διαφορών επενδυτών-κράτους. Το επιχείρημα είναι χλιαρό: η συζήτηση για διαφάνεια αφορά την υποκείμενη δυσπιστία τόσο απέναντι στις διαδικασίες της ΕΕ όσο και τα αμερικανικά πρότυπα για τα πάντα, από το βόειο κρέας με ορμόνες μέχρι τους κανονισμούς της αγοράς εργασίας. Η ΕΕ θα πρέπει να κάνει περισσότερα για να ξεπεράσει τις αντιρρήσεις αυτές, ειδάλλως κινδυνεύει να χάσει περισσότερη από την εμπιστοσύνη του κοινού. Ο Sparding του Marshall Fund προτείνει την αντισυμβατική προσέγγιση της δημοσιοποίησης των ενδιάμεσων αποτελεσμάτων των διαπραγματεύσεων.
Όπως είπε στο Ανόβερο, ο Obama θα ήθελε πάρα πολύ να δει μια συμφωνία στο εμπόριο προτού αναχωρήσει από τον Λευκό Οίκο. Ο Obama και άλλοι υπέρμαχοι, βλέπουν το ΤΤΙΡ ως κάτι περισσότερο από μία μεμονωμένη εμπορική συμφωνία. Είναι ένας τρόπος να αναζωογονηθεί η διατλαντική εταιρική σχέση και να οριστούν νέα παγκόσμια πρότυπα για το εμπόριο. Αλλά ο χρόνος εξαντλείται, το ίδιο και το πολιτικό κεφάλαιο της Γερμανίδας Καγκελαρίου Angela Merkel, με ένα εκλογικό σώμα που έχει ήδη δοκιμαστεί βαθιά από τη μετανάστευση και άλλα ζητήματα. Ούτε οι διεκδικητές της αμερικανικής προεδρίας δεν βλέπουν οφέλη για τα ποσοστά τους από την προώθηση της συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου. Ο νέος ή η νέα πρόεδρος των ΗΠΑ, ακόμη και αν αλλάξει γνώμη, θα είναι πολύ απασχολημένος με το να γεμίσει τις θέσεις της κυβέρνησής του. Με σημαντικές εκλογές στη Γαλλία και τη Γερμανία το 2017, το πολιτικό χρονοδιάγραμμα κυλά ενάντια σε μια συμφωνίας.
Ίσως αν η ιδέα για το σύμφωνο ΤΤΙΡ δε έμπαινε στο τραπέζι, να μην έλειπε σε κανέναν. Όμως, έχοντας φτάσει τόσο μακριά, η αποτυχία θα είναι δαπανηρή, και όχι μόνο όσον αφορά την απώλεια οικονομικών ευκαιριών. Θα στέκεται ως ένα θλιβερό σύμβολο της αποτυχίας των συμμάχων και εμπορικών εταίρων να ξεπεράσουν τις διαφορές τους για τα κοτόπουλα.