Ξεκινώ από εκεί ακριβώς όπου σταμάτησα στη στήλη της Παρασκευής, όταν ακόμη το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν ήταν γνωστό: τελικά, αυτό που έκανε νιάου νιάου στα κεραμίδια δεν ήταν γατάκι· ήταν μάλλον ο εμβληματικός βρετανικός λέων, ένα είδος που εθεωρείτο ότι είχε εκλείψει εδώ και δεκαετίες. Μένει να δούμε τώρα πώς θα κατεβεί κοτζάμ λιοντάρι από τα κεραμίδια – διότι και για τη Βρετανία, όχι μόνο για την υπόλοιπη Ευρώπη, τώρα ξεκινούν τα δύσκολα. Το 52% των Βρετανών υπέρ της εξόδου ήταν το χειρότερο δυνατό. Ηταν «lose-lose» – μια κατάσταση, δηλαδή, από την οποία κανείς δεν κερδίζει.
Το γιατί ψήφισαν έτσι οι Βρετανοί μόνον οι ίδιοι μπορούν να το εξηγήσουν και δεν υπάρχουν άλλοι να το κάνουν καλύτερα από τους Monty Python. Στην ταινία τους «Life of Brian», υπάρχει μια σκηνή όπου ο εκπρόσωπος του Λαϊκού Μετώπου Ιουδαίας (στον ρόλο ο Τζον Κλιζ) ρωτά τους συντρόφους του, με φανερό τον σκοπό να εξάψει τον πατριωτισμό τους: «Εκτός από την υγιεινή, τα φάρμακα, το καθαρό πόσιμο νερό, το κρασί, την εκπαίδευση, τα αρδευτικά έργα και τη δημόσια τάξη, τι άλλο έχουν κάνει οι Ρωμαίοι για μας;». Ακολουθεί σιωπή, ώσπου μια φωνή (του Ερικ Αϊντλ) ρωτάει ντροπαλά: «Εφεραν την ειρήνη;». Ο Κλιζ του απαντά: «Oh, peace... shut up!». Το αστείο αυτό πλησιάζει περισσότερο την αλήθεια του Brexit από τις βαρύγδουπες αναλύσεις. Οι Βρετανοί δεν έδωσαν σημασία στα οφέλη τους από την Ε.Ε. – τα έχουν συνηθίσει, τα θεωρούν δεδομένα. Συγκεντρώθηκαν στα προβλήματα και τα παράπονά τους, τα οποία μάλιστα διογκώθηκαν από τα ψεύδη της εκστρατείας υπέρ του Leave.
Τι γίνεται από εδώ και πέρα; Τίποτε το ευχάριστο, φοβάμαι, για καμία από τις δύο εμπλεκόμενες πλευρές. Για την Ευρώπη το πλήγμα είναι τεράστιο, λόγω του μεγέθους της οικονομίας και του πληθυσμού της Βρετανίας, λόγω και του σημαντικού ρόλου της στην ευρωπαϊκή Ιστορία. Η παρακμή της Ε.Ε., που μέχρι τώρα τη βλέπαμε μέσω των στατιστικών, γίνεται πλέον εμφανής και αδιαμφισβήτητη με την αποχώρηση της Βρετανίας. Κανείς πια δεν έχει την πολυτέλεια να παριστάνει ότι δεν βλέπει κοτζάμ ελέφαντα μέσα στο σαλόνι.
Από εδώ και πέρα, η διαχείριση των ευρωπαϊκών θεμάτων γίνεται διαχείριση της παρακμής. Επίσης, για πρώτη φορά δίνεται η δυνατότητα στα διάφορα ρεύματα αμφισβήτησης της Ευρώπης και του συστήματός της να ενωθούν σε κάτι μεγαλύτερο και απειλητικότερο. Σε όλη την Ευρώπη, το Brexit φέρνει κοντά την άκρα Δεξιά με την άκρα Αριστερά. Εχω δε την εντύπωση ότι παρόμοια στρατηγική σύμπνοια μεταξύ τους έχει να υπάρξει από την εποχή του Μεσοπολέμου. (Φαντάζομαι ότι, στο Κρεμλίνο, ο Πούτιν θα έχει ήδη κηρύξει τριήμερο εορτασμό...) Αν αυτό το μέλλον δεν αρέσει σε Γερμανούς, Γάλλους κ.ά., τότε η μόνη σοβαρή εναλλακτική για την Ευρώπη είναι η ανασύνταξή της σε μια μικρότερη Ευρώπη «των ικανών και των προθύμων», στην οποία εμείς προφανώς δεν έχουμε θέση.
Και για τους Βρετανούς, όμως, τώρα είναι που αρχίζουν τα δύσκολα. Ως προς τις επιπτώσεις της εξόδου στη βρετανική οικονομία, θα πρέπει να περιμένουμε: το μέγεθός τους είναι αδύνατο να υπολογιστεί ακριβώς εκ των προτέρων. Οσον αφορά την πολιτική ζωή, όμως, η εικόνα είναι σαφής: η Βρετανία μπαίνει σε περίοδο πολιτικής αστάθειας – ή μήπως θα ήταν καλό από τώρα να αρχίσουμε να τη λέμε ξανά «Αγγλία»; Το εννοώ, διότι ήδη το Σιν Φέιν ζητεί την ένωση της Βορείου Ιρλανδίας με την Ιρλανδία. Οι δε Σκώτοι, που υποστήριξαν μαζικά το Remain, θέτουν εκ νέου ζήτημα δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία τους.
Οσο για την Αγγλία, η μικρή διαφορά των δύο πλευρών επισημοποιεί τον διχασμό της κοινωνίας που ανέδειξε η προεκλογική εκστρατεία. Εντονότερο είναι το φαινόμενο στους Συντηρητικούς: δείτε στην ιστοσελίδα του BBC το γιουχάισμα που περίμενε τον Μπόρις Τζόνσον μόλις βγήκε την Παρασκευή από το σπίτι του και θα καταλάβετε πόσο δύσκολο θα είναι για τους Συντηρητικούς να ανακτήσουν έστω και τα προσχήματα της ενότητας. Εξάλλου, στα δεξιά τους υπάρχει πάντα το UKIP, το οποίο, έτσι όπως ήλθαν τα πράγματα, έχει κάθε δικαίωμα να υποστηρίζει ότι δικαιώθηκε – νίκησαν οι βλάκες. Σημειωτέον, δε, ότι τα πολιτικά προβλήματα θα επιτείνονται από τα οικονομικά, όπως αυτά θα έρχονται όσο θα προχωρεί το διαζύγιο.
Το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης, για ένα θέμα το οποίο ξεκίνησε ως εσωκομματικό πρόβλημα για να εξελιχθεί σε διεθνές, το έχουν οι ηγετικές προσωπικότητες των Συντηρητικών. Κατ’ αρχάς, ο Κάμερον, ένας πρωθυπουργός χωρίς πραγματικές πεποιθήσεις, που κυβερνούσε με έναν τακτικισμό που τον υπαγόρευαν οι δημοσκοπήσεις. Βεβαίως και ο Τζόνσον, ο χαρισματικός, επίδοξος διάδοχος, που άρπαξε τη σημαία ευκαιρίας του Brexit για να προωθήσει τις φιλοδοξίες του – και ο οποίος τώρα δυσκολεύεται να κυκλοφορεί ανέμελα στον δρόμο όπως παλιά.
Παρότι τέτοιες συγκρίσεις είναι πάντα παρακινδυνευμένες, εντούτοις υποκύπτω στον πειρασμό της παρατήρησης ότι, εν μέρει, ο τρόπος με τον οποίον οι Συντηρητικοί αυτοπαγιδεύτηκαν και προκάλεσαν τέτοια ζημιά στη χώρα τους θυμίζει πώς η Νέα Δημοκρατία εγκλωβίστηκε στην αντιμνημονιακή ρητορεία, νομιμοποιώντας έτσι την αντισυστημική τάση, η οποία εξελίχθηκε σε κίνημα και μας έφερε τον εθνικολαϊκισμό στην εξουσία.
Αφού όμως η ροή του λόγου με έφερε να συγκρίνω εμάς με εκείνους, ας τολμήσω να πω και μια ιδέα στους φίλους Βρετανούς, γιατί νομίζω ότι σύντομα θα αρχίσουν να συνειδητοποιούν τη δυσκολία αυτού που αποφάσισαν. Θυμάστε, πιστεύω, την υπέροχη κωμωδία «Bend it like Beckam» – εμείς την είπαμε «Κάν’ το όπως ο Μπέκαμ». Λοιπόν, δεν είναι ντροπή, παιδιά. Bend it like the Greeks. Bend it like Tsipras…
Bend it like the Greeks II
Ο κόσμος που γνωρίσαμε τελείωσε, αλλά προσωπικώς έχω κάθε λόγο να νιώθω ανάλαφρος – παρά την καταδίκη να υφίσταμαι τη φρικτή ζέστη. Ακούστε τον λόγο, μπορεί να βοηθήσει και εσάς, πιστεύω. Πολύ απλά: ως Ελληνας έπαψα πια να νιώθω ο δακτυλοδεικτούμενος *** της Ευρώπης. (Στη θέση των αστερίσκων, επιλέγετε τον όρο της αρεσκείας σας...) Δεν είμαι πια ο μόνος με αυτή την ιδιότητα. Επιτέλους, υπάρχει και ο Αγγλος, που με ξεπερνά με τις επιδόσεις του στο άθλημα! Η ανοησία που διέπραξαν εις βάρος των συμφερόντων τους οι Αγγλοι (επιμένω στον όρο, για λόγους ακρίβειας) υπερβαίνει σε μέγεθος, κατά τα πάντα, τη δική μας ανοησία. Φεύγει, λοιπόν, ένα βάρος από το στήθος μου...
Οφείλω να παραδεχθώ ότι, στη στήλη της περασμένης Κυριακής, ο παραλληλισμός της κατάστασης στην οποία βρέθηκαν οι Αγγλοι με αυτή στην οποία βρεθήκαμε εμείς, οι Ελληνες, ήταν ένα αστείο χωρίς βάθος. Ετσι νόμιζα τότε, βράδυ Παρασκευής. Αλλά, για μία ακόμη φορά, η πραγματικότητα αφήνει εμβρόντητη τη φαντασία. Διότι, από τις πρώτες κιόλας αντιδράσεις των νικητών του δημοψηφίσματος στη Βρετανία, είναι σαφές ότι αρχίζουν «να το γυρίζουν» τεχνηέντως.
Είναι διακριτή η στροφή και όχι μόνο στη χρονοτριβή της κυβέρνησης περί τα διαδικαστικά. Εκδηλώνεται και στην εβδομαδιαία στήλη στην Daily Telegraph, που γράφει ο φυσικός ηγέτης της πλευράς του «Leave», ο Μπόρις Τζόνσον (για τους φίλους, «Μπότζο»). Δείτε με πόση χάρη –για έναν άχαρο– ο Μπότζο κάνει την πιρουέτα, όταν περιγράφει το ευρωπαϊκό μέλλον της χώρας του έξω από την Ευρώπη: «Δεν μπορώ να μην τονίσω ότι η Βρετανία είναι μέρος της Ευρώπης. Θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν εντατική και εντατικοποιούμενη ευρωπαϊκή συνεργασία και συνεταιρισμοί σε έναν τεράστιο αριθμό πεδίων: στις τέχνες, στις επιστήμες, στα πανεπιστήμια, στη βελτίωση των πολιτικών για το περιβάλλον. Πολίτες της Ε.Ε. που ζουν σε τούτη τη χώρα θα έχουν πλήρη προστασία των δικαιωμάτων τους και το ίδιο ισχύει για Βρετανούς πολίτες που ζουν στην Ε.Ε. Οι Βρετανοί θα εξακολουθούν να μπορούν να εργασθούν στην Ε.Ε., να ζουν εκεί, να ταξιδεύουν, να σπουδάζουν, να αγοράζουν σπίτια και να εγκαθίστανται μόνιμα». Φυσικά, παραλείπει να πει στους αναγνώστες του ότι, εφόσον ισχύουν αυτά τα δικαιώματα για τους Βρετανούς στην Ευρώπη, αναγκαστικά θα ισχύουν και για τους Ευρωπαίους στη Βρετανία! Δηλαδή, τι θα έχει αλλάξει;
Τίποτε, είναι η απάντηση. (Αυτά που περιγράφει ο Μπότζο είναι «μπόλοκς», αν μου επιτρέπετε να ενδώσω στον πειρασμό της συνήχησης...) Αυτό που περιγράφει και υπόσχεται στους υποστηρικτές του «Leave» εξασφαλίζεται μόνο με συμφωνία τύπου Νορβηγίας. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε, όμως, και υποχρεωτική αποδοχή από πλευράς της Βρετανίας των ευρωπαϊκών οδηγιών, καθώς και πληρωμή του ετήσιου τέλους για τη συμμετοχή στο κλαμπ. Το ύψος της πληρωμής θα ήταν στο 85% της αντιστοιχούσης για το πλήρες μέλος, όπως πληρώνει η Νορβηγία για το προνόμιο της ειδικής σχέσης. Ομως, χάρη στο «rebate» της Θάτσερ, ως πλήρες μέλος, ακόμη σήμερα, η Βρετανία πληρώνει λιγότερο από το 85%. (Ας μην αφήσουμε να περάσει ασχολίαστη η ειρωνεία ότι ο Μπότζο έθαψε την κληρονομιά της Θάτσερ...) Προς τι, λοιπόν, όλη αυτή η φασαρία για μια σχέση τύπου Νορβηγίας; Θα κοστίζει περισσότερο και θα προσφέρει λιγότερα, καθώς οι Βρετανοί δεν θα έχουν πια λόγο στη διαμόρφωση των αποφάσεων τις οποίες θα είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν. (Μα πώς την πάτησαν έτσι! Ακόμη δεν μπορώ να το χωνέψω...)
Ωραία, θα πουν συγκαταβατικά οι υποστηρικτές των οικονομικών πλεονεκτημάτων του Brexit, αλλά το κόστος αυτό αντισταθμίζεται από τα οφέλη της ανεξαρτησίας. Δείτε την απάντηση, από τους Times, του Ντάνιελ Φίνκελσταϊν (σπουδαίος δημοσιογράφος – τον έχουν κάνει και βαρώνο): «Θα έπρεπε να μειώσουμε τους φόρους για τους ξένους πλουσίους περισσότερο από ό,τι στην ηπειρωτική Ευρώπη, να πληρώνουμε τον ανειδίκευτο εργαζόμενο χαμηλότερα από όσο αλλού στην Ευρώπη και να κόψουμε ακόμη παραπάνω τις δημόσιες δαπάνες, ώστε να πέσει και η φορολογία. Θα έπρεπε ακόμη να κάνουμε τους ηλικιωμένους να εργάζονται περισσότερο. Α! Και θα χρειαζόμασταν πολύ μεγαλύτερη ροή μεταναστών, ειδικευμένων και ανειδίκευτων, για να εξασφαλίσουμε την ανταγωνιστικότητα του εργατικού δυναμικού μας». Μόνον έτσι μια Βρετανία εκτός Ευρώπης θα μπορούσε να αντισταθμίσει την επιβάρυνση του επιχειρηματικού κόστους που προκαλεί η έξοδος. Πολιτικά, ένας τέτοιος δρόμος είναι αδιανόητος για τους δεξιούς υποστηρικτές της εξόδου και όποιος ακολουθήσει την πολιτική που περιγράφεται παραπάνω, απλώς μεγιστοποιεί το σφάλμα. Πέραν των άλλων, επειδή διευκολύνει την ενίσχυση της άγριας, συριζαϊκού τύπου, Αριστεράς στη Βρετανία και, ενδεχομένως, διασώζει τον απερίγραπτης γραφικότητας και ανικανότητας ηγέτη των Εργατικών, Τζέρεμι Κόρμπιν. Γιατί, λοιπόν, να μην το στρίβουν όπως οι Ελληνες;
Υπάρχει, τέλος, μια βαθύτερη (σχεδόν ποιητική) σύνδεση μεταξύ του τίτλου της ταινίας «Bend it like Beckham», από την οποία δανείζομαι τον τίτλο της στήλης, και της Ελλάδας. Οπως μου εξήγησε φίλος τον οποίο για λόγους διακριτικότητας θα ονομάσω ένας «English polymath» (ντρέπεται να μάθουν οι υφιστάμενοί του στο γραφείο ότι ξέρει και από μπάλα – το κρύβει και καλά κάνει...), ο τίτλος οφείλεται στο περίφημο γκολ που σημείωσε ο Μπέκαμ εις βάρος της Εθνικής Ελλάδος στις 6 Οκτωβρίου 2001, με γυριστό φάουλ που πέρασε το τείχος των αμυντικών.
Ηταν το δεύτερο παιχνίδι του Ρεχάγκελ με την Εθνική και το πρώτο του με την ομάδα που έφτιαξε και τρία χρόνια αργότερα κατέκτησε το Ευρωπαϊκό. Οι Αγγλοι έπρεπε οπωσδήποτε να κερδίσουν για να προκριθούν. Ξεκινά 1-0 να προηγείται η Ελλάδα, ισοφαρίζουν οι Αγγλοι σε 1-1, οι Ελληνες απαντούν με το 2-1 και, εκεί, 94 δεύτερα προτού λήξει το παιχνίδι, ο Μπέκαμ χτυπάει το ιστορικό για τους Αγγλους γυριστό φάουλ και ισοφαρίζουν. Γι’ αυτό έγινε ήρωας, γι’ αυτό και δύο χρόνια αργότερα η έκφραση «bend it like Beckham» έγινε ο τίτλος μιας από τις πιο χαριτωμένες και επικερδέστερες αγγλικές κωμωδίες.
Μία επιπλέον ειρωνεία στην ιστορία αυτή είναι ότι έναν σύντομο,πλην κρίσιμο, ρόλο έχουν και οι Γερμανοί. Ο τρίτος που εμπλέκεται στην ιστορία είναι οι Γερμανοί. Διότι, σε έναν άλλο προκριματικό όμιλο, η αδιάφορη εθνική τους ηττήθηκε (ο φίλος δεν θυμόταν καν από ποιους) και έτσι προκρίθηκαν, με την ισοπαλία που απέσπασαν από τους Ελληνες οι Αγγλοι.
Έντυπη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ