Της Αντιγόνης ΚαρατάσουΠολύ μεγάλο εύρημα από τη βυζαντινή Θεσσαλονίκη εντοπίζεται και πάλι στις ανασκαφές του μετρό, αυτή τη φορά για τις εξόδους του σταθμού Αγίας Σοφίας. Πρόκειται για εύρημα που αποτελεί συνέχεια του βυζαντινού σταυροδρομιού, το οποίο αποκαλύφθηκε στο σταθμό Βενιζέλου και είναι τουλάχιστον ισάξιό του.
Μπροστά στα μάτια των έκπληκτων αρχαιολόγων εμφανίζεται σταθερά μια μαρμαροστρωμένη ωοειδής πλατεία του 6ου αιώνα μ. Χ. που όμοιά της δεν υπάρχει στην Ελλάδα.
Εδώ και κάποιες ημέρες στη νότια έξοδο του σταθμού, επί της οδού Εγνατίας, έχει ανασκαφεί τμήμα της πλατείας, το οποίο χρονολογείται στον ίδιο αιώνα με το βυζαντινό σταυροδρόμι και έχει παρόμοια κατάσταση διατήρησης. Όπως όλα δείχνουν, η πλατεία είχε δημιουργηθεί επί του κεντρικού δρόμου, που οι αρχαιολόγοι ονομάζουν decumanus maximus και σήμερα, τηρουμένων των αναλογιών, θα χαρακτηρίζαμε λεωφόρο. Η λεωφόρος εκτεινόταν κατά μήκος της σημερινής Εγνατίας οδού και κατά την πορεία της είχαν δημιουργηθεί σταυροδρόμια και πλατείες.
Στην άλλη είσοδο του σταθμού, τη βόρεια, η οποία είναι και πάλι επί της Εγνατίας είναι πολύ κοντά η Αχειροποίητος, η οποία, σύμφωνα με τις πηγές, αναγέρθηκε στα μέσα του 5ου αιώνα, με μεταγενέστερες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις μέχρι την όψιμη βυζαντινή περίοδο. Στη νότια πλευρά του ναού, υπάρχει μνημειακό πρόπυλο, το οποίο συνέδεε πιθανώς τη βασιλική με την κεντρική αρτηρία της βυζαντινής πόλης, την Λεωφόρο. Ισως το μνημειακό αυτό πρόπυλο να συνδεόταν με την ωοειδή πλατεία.
Στη βόρεια είσοδο ανασκάπτονται τώρα στρώματα από τον 12ο έως τον 7ο αιώνα μ.Χ. Ανασκαφικές τομές που έχουν γίνει, δείχνουν ότι κάτω από αυτά τα στρώματα, συνεχίζεται η πλατεία του 6ου αιώνα, ήταν δηλαδή μια πολύ μεγάλη πλατεία. Τοίχοι που έχουν χρονολογηθεί στον 7ο αιώνα, εδράζονται στο πλακόστρωτό της.
Σύμφωνα με πληροφορίες, το εύρημα είναι μοναδικό για τον ελλαδικό χώρο. Παρόμοια ωοειδή (οβάλ) πλατεία συναντάμε στην πόλη Γέρασα της Ιορδανίας και οι αρχαιολόγοι σκέπτονται εάν και κατά πόσον υπάρχει κάποια σχέση.
(Φωτ: Ωοειδής (οβάλ) πλατεία στην πόλη Γέρασα της Ιορδανίας)
Αν και οι ανασκαφές κάθε άλλο παρά έχουν ολοκληρωθεί, οι προβληματισμοί για την τύχη αυτού του σπουδαίου ευρήματος, του τόσο συνδεδεμένου με την πόλη και το παρελθόν της, έχουν αρχίσει. Παρότι στο προγενέστερο εύρημα στον σταθμό Βενιζέλου η Θεσσαλονίκη ξεσηκώθηκε για να διατηρηθεί κατά χώραν, με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, το νέο βυζαντινό μνημείο δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί με την ίδια ευαισθησία. Οι πρώτες σκέψεις των ιθυνόντων είναι να ξηλωθεί το αρχαίο στη νότια είσοδο και να διατηρηθεί τμήμα του- αλλά όχι όλο- στη βόρεια είσοδο. Δεν είναι ακόμα γνωστό αν αυτό το τμήμα θα είναι ορατό ή αν θα καταχωσθεί.
Βλέπετε, ο ΣΥΡΙΖΑ που είχε πρωτοστατήσει στο να διατηρηθεί επί τόπου το βυζαντινό σταυροδρόμι στην οδό Βενιζέλου, τώρα είναι κυβέρνηση και επείγεται να κλείσει το έργο του μετρό.
Ενόψει παρουσίασης της μελέτης για τα αρχαιολογικά ευρήματα, που θα πραγματοποιηθεί το απόγευμα της Τετάρτης, 22 Φεβρουαρίου, στο δημαρχείο Θεσσαλονίκης ο κ. Μυλόπουλος πρόεδρος της Αττικό Μετρό έκανε δηλώσεις τονίζοντας ανάμεσα σε άλλα για τον σταθμό Βενιζέλου: «όταν οι αρχαιολόγοι λένε ότι είναι τόσο μεγάλη η αξία των αρχαιολογικών ευρημάτων που η οποιαδήποτε προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση τους θα κατέστρεφε και θα ακύρωνε τη σημασία που έχουν ως ενιαίο και αναπόσπαστο κομμάτι, εγώ ως πολιτικός μηχανικός πρέπει να σεβαστώ τη γνώμη τους»
Ούτε λέξη για το νέο εύρημα, για τη σημασία του και για το πώς πρέπει να διασωθεί και να προστατευθεί. Όπως δεν έχει πει λέξη ούτε ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης, ούτε η Γενική Γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, Μαρία Ανδρεαδάκη – Βλαζάκη, που θα παρευρίσκονται στην γιορτή. Φαίνεται πως οι αυτοκράτορες και ο Αγιος Δημήτιος περπατούσαν στη Λεωφόρο του σταθμού Βενιζέλου (όπως έχει πει η τελευταία στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο) αλλά μάλλον δεν πέρασαν ποτέ από την πλατεία….
Πάντως η σημερινή φιέστα δεν θα μπορέσει να κρύψει τα δύο μεγάλα προβλήματα. Το πρώτο είναι πως για να κατασκευαστεί ο σταθμός Βενιζέλου απαιτούνται έξι μελέτες και καμία απολύτως δεν είναι έτοιμη. Το ΚΑΣ ενέκρινε και η υπουργός Πολιτισμού υπέγραψε μία ιδέα, αυτή της κατά χώραν παραμονής των αρχαιοτήτων. Για να υλοποιηθεί πρέπει να υπάρξουν έξι μελέτες και πολύς χρόνος και χρήμα.
Το δεύτερο είναι πως το νέο εύρημα, σε παρόμοια κατάσταση διατήρησης με το μεγαλύτερο μέρος της Λεωφόρου στον σταθμό Βενιζέλου και τουλάχιστον ίσης αξίας, είναι ακόμη κρυφό. Με την αποκάλυψή του θα δούμε και τον πραγματικό σεβασμό των Θεσσαλονικέων προς τις αρχαιότητες του μετρό. Και κατά πόσον θα ζητήσουν παρόμοια αντιμετώπιση ή θα πεισθούν ότι η πλατεία… δεν είναι ιστορική όπως το σταυροδρόμι.
http://www.liberal.gr/arthro/116862/epikairotita/2017/neo-megalo-buzantino-eurima-sto-metro-thessalonikis.html