Γιάννης ΣιδέρηςΗ απόσυρση εν έτει 2020 του «Όσα παίρνει ο άνεμος», μιας ταινίας κατασκευής του 1939, επειδή κρίθηκε ρατσιστική (πόσοι την έβλεπαν πλέον; ) δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία. Είναι το πιο πρόσφατο τρομοκρατικό (παρότι μοιάζει μόνο ως σουρεαλιστικό) επεισόδιο, που σηματοδοτεί τον νέο μεσαίωνα: Αυτόν της απαγόρευσης της ελευθερίας της έκφρασης.
Αμέτρητα τα επεισόδια. Θα αναφέρουμε ενδεικτικώς:
Η εταιρία Gucci αναγκάστηκε να διακόψει την πώληση ενός πουλόβερ ζιβάγκο, μαύρου χρώματος, επειδή στο «λαιμό» είχε σχέδιο με δυο κόκκινα σαρκώδη χείλη. Προφανώς θεωρήθηκε ως αιχμή για φιλήδονη διαθεσιμότητα των αφροαμερικανών – ή μάλλον των αφροαμερικανίδων. Η εταιρία αντιμετώπισε οργή, και με δελτίο τύπου απολογήθηκε ότι σέβεται τη διαφορετικότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα, και δεν είχε πρόθεση να προσβάλλει ανθρώπους με μαύρο δέρμα.
Στις ΗΠΑ επίσης υπήρξαν εταιρίες παραγωγής βιντεοπαιχνιδιών που ξεσήκωσαν θύελλα αντιδράσεων, και αναγκάστηκαν να ζητήσουν δημόσια συγγνώμη γιατί δεν προέβλεψαν γάμους ομοφυλοφίλων στα βιντεοπαιχνίδια τους.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο ο πρωθυπουργός του Καναδά, Τζάστιν Τριντό ζήτησε και αυτός δημόσια συγνώμη επειδή δημοσιεύτηκε φωτογραφία του από το 2001, όπου σε σχολική εορτή με «αραβικό θέμα» είχε μεταμφιεστεί σε Άραβα Σεΐχης, με το πρόσωπό του βαμμένο σκούρο καφέ. Το κοστούμι του είχε ως έμπνευση τον μύθο του Αλαντίν, από τις «Χίλιες και μία νύχτες», αλλά θεωρήθηκε (από τους λευκούς Καναδούς) ως απαξιωτικό για την αραβική φυλή.
Ηδη στα πανεπιστήμια των ΗΠΑ θεωρείται απαγορευτικό να ντύνεσαι με έθνικ στολή εάν δεν ανήκεις στο έθνος που εκπροσωπεί. Είναι έντονα αποδοκιμαστέο π.χ. να ντύνεσαι ινδιάνος στις Απόκριες, γιατί θεωρείται ιδιοποίηση πολιτιστικής κληρονομιάς και πολιτισμικός ιμπεριαλισμός! Για τους ίδιους λόγους κατηγορείται όποιος λευκός τραγουδά «νέγρικα μπλουζ».
Ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος έχει γράψει στα ΝΕΑ ότι φίλος του πανεπιστημιακός στις ΗΠΑ του εκμυστηρεύτηκε τα αδιέξοδα: Σε κείμενά του είναι απαγορευμένο να αναφέρεται σε αρσενικό και θηλυκό. Οφείλει πάντα να σχολιάζει σε ουδέτερο: «το άτομο». Η εξειδίκευση του γένους μπορεί να επιφέρει και μηνύσεις!
Επίσης ο εν λόγω καθηγητής αναφερόμενος στον θάνατο του Αρχιμήδη από έναν «άξεστο στρατιώτη», εισέπραξε την παρατήρηση πολιτικώς ορθού Αμερικανού αξιωματικού, ότι «δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιούνται τέτοιοι χαρακτηρισμοί για τα μέλη ενόπλων δυνάμεων» ( Ο Αρχιμήδης έζησε λίγο μετά το 300 π.χ. και σκοτώθηκε από ένα Ρωμαίο στρατιώτη, κατά την πολιορκία των Συρακουσών. 2.250 χρόνια μετά Αμερικανός αξιωματικός θεώρησε ότι θίγεται η τιμή των ενόπλων δυνάμεων με τη φράση «άξεστο στρατιώτη»)!
Σε πανεπιστήμια επίσης, πριν το ξεκίνημα του ακαδημαϊκού τετραμήνου ο καθηγητής ενός μαθήματος οφείλει να προβλέψει ποια μαθήματα θα προκαλέσουν τις ευαισθησίες έστω ενός και μόνου φοιτητή, για να μην υποστεί καταγγελίες. Ακόμη και το «που γεννηθήκατε» θεωρείται απαγορευμένο (και στην Ελλάδα πλέον, το είδαμε σε εκπομπές talent show) , όπως και το «πόσο καρό δουλεύτε εδώ», μια και θα μπορούσε να είναι υπαινιγμός για την ηλικία.
Επίσης ως γνωστόν σε πολλές πόλεις των ΗΠΑ και της Βρετανίας αποφεύγεται ο δημόσιος στολισμός χριστουγεννιάτικου δένδρου γιατί ενοχλεί τους μουσουλμάνους κατοίκους (και περισσότερο τους λευκούς υποστηρικτές τους), ενώ πέρυσι το Πάσχα κατά την σφαγή περί των 400 χριστιανών από επιθέσεις με βόμβες σε εκκλησίες στη Σρι Λάνκα, ο Μπαράκ Ομπάμα και η Χίλαρι Κλίντον στα συλλυπητήρια μηνύματά τους δεν χρησιμοποίησαν τη λέξη «Χριστιανοί» για τα θύματα, αλλά «προσκυνητές του Πάσχα»!
Τυπικά, ως πολιτική ορθότητα αναφέρεται η αποφυγή εκφράσεων η ενεργειών που πιστεύεται ότι αποκλείουν, περιθωριοποιούν ή προσβάλλουν, ομάδες ανθρώπων που μειονεκτούν κοινωνικά ή γίνονται διακρίσεις εις βάρος τους. Εκτιμάται ότι ήρθε από τις ΗΠΑ ως κληρονόμος του πουριτανισμού, αλλά εξαπλώνεται στον δυτικό κόσμο, με άτεγκτη αυστηρότητα: Μίσος σε αυτό που αυτοί θεωρούν ως μίσος.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα πουριτανισμού, ενδεδυμένου με πολιτική ορθότητα είναι το κίνημα «me too», όπου άνθρωποι διαπομπεύτηκαν και έχασαν τις δουλειές τους επειδή πριν πολλά χρόνια, ως νέοι, φλέρταραν λίγο επιθετικά, ή έκαναν πρόταση για «one night stand» σε κάποια με την οποία ερωτοτροπούσαν σε ένα πάρτι.
Αν και η απαρχή της πολιτικής ορθότητας πρωτοεμφανίζεται με τον πρώιμο κομμουνισμό και την προσήλωση στην κομματική ορθοδοξία, φούντωσε μετά τη δεκαετία του 90.
Αξιόπιστη είναι η εξήγηση που δίνει ο Φράνσις Φουκουγιάμα: Κατά την βιομηχανική εποχή η Αριστερά ήταν προσανατολισμένη στην εργατική τάξη, ως απόρροια της βιομηχανικής συγκρότησης της κοινωνίας. Ωστόσο η παγκοσμιοποίηση έφερε ραγδαίες οικονομικές και κοινωνικές αναταράξεις. Η παγκοσμιοποίηση, η αθρόα παράνομη μετανάστευση, έφεραν νέα κοινωνικά υποκείμενα. Χάνοντας την παραδοσιακή εργατική τάξη η αριστερά άρχισε να στρέφεται στις περιθωριοποιημένες ομάδες και τα δικαιώματά τους, με το να κάνει έντονη προβολή των αιτημάτων τους.
Όμως από ένα σημείο και μετά χάθηκε το μέτρο.
Ο Καναδός σκηνοθέτης Ρομπέρ Λεπάζ δήλωνε στην ΕφΣυν και τη δημοσιογράφο Βένα Γεωργακοπουλου: «Είχαμε συνηθίσει να φοβόμαστε την άκρα δεξιά, τώρα τέτοια προβλήματα έρχονται ολοένα και συχνότερα από την άκρα αριστερά. Στον Καναδά πολλοί άνθρωποι του θεάτρου δυσκολεύονται να κάνουν προγραμματισμό, επειδή πολύ ακραίες φεμινιστικές ομάδες απαιτούν το καστ να είναι 50-50 άντρες και γυναίκες. Και λες οκ. Αλλά εξαρτάται από το έργο».
Δεν χρειάζεται δικό μας συμπέρασμα. Το έχει πει ο Ουμπέρτο Εκο: «Η πολιτική ορθότητα τείνει να μετατραπεί σε νέας μορφής Φονταμενταλισμό. Οντως αποκαταστάθηκαν κάποιες αδικίες, αλλά εκφυλίστηκε σε αστυνόμευση της σκέψης και της ελευθερίας έκφρασης».
Δηλαδή αυτό που ζούμε τώρα…