Εκτός από δύο, τα οποία «παράγει» σε αφθονία: καταστροφές και μετανάστες.
Ο Λίβανος βιώνει ήδη τη χειρότερη οικονομική κρίση στην ιστορία του. Είναι το τρίτο πιο χρεωμένο έθνος στη γη. Το κρατικό χρέος 92 δισεκατομμυρίων δολαρίων αγγίζει σχεδόν το 170% του ΑΕΠ, ενώ τα συναλλαγματικά διαθέσιμά έχουν εξαντληθεί. Τον Μάρτιο, για πρώτη φορά στην ιστορία της, η χώρα ανακοίνωσε την αθέτηση της εκπλήρωσης των δανειακών υποχρεώσεών της. Οι διαπραγματεύσεις με το ΔΝΤ για δανειακό πρόγραμμα ζωτικής οικονομικής διάσωσης «πάγωσαν» σχεδόν ακαριαία. Τι μεταρρυθμίσεις να επιβληθούν σε ένα τόπο όπου οι παλιοί πολέμαρχοι του αιματηρού 15ετους εμφυλίου πολέμου είναι εδραιωμένοι σε όλους τους κρατικούς θεσμούς, τους οποίους έχουν μετατρέψει σε φέουδα διαφθοράς;
Από κοντά η σύνθετη ενδοσυριακή σύρραξη διαχύθηκε και στον Λίβανο, με τις συγκρούσεις των αντιμαχομένων να πυροδοτούν τις ατελεύτητες διαμάχες των αντίπαλων Λιβανικών ομάδων που συγκλόνιζαν σποραδικά τη χώρα. Σε τέτοιες συνθήκες πού μυαλό για το συμμάζεμα των δημοσιονομικών της χώρας. Ο πιο ορατός, πάντως, αντίκτυπος του Συριακού πολέμου στο Λίβανο, των περίπου 4,5 εκατομμυρίων κατοίκων, ήταν η μαζική εισροή 1,5 εκατομμυρίου προσφύγων από τις γειτονικές εμπόλεμες περιοχές. Αναπόφευκτα μια ευάλωτη χώρα, που όσο αλληλέγγυα κι αν ήταν στο κατατρεγμό των αμάχων, δεν διέθετε τα μέσα να επωμισθεί και τον εξοπλισμό να αντεπεξέλθει στη οικονομική και κοινωνική επιβάρυνση των προσφυγικών καταυλισμών.
Για τον Λίβανο, που έχει συχνά έχει εγκλωβιστεί στις ολέθριες πυρκαγιές περιφερειακών συγκρούσεων και έχει πληγεί από μια σειρά από μακροχρόνιες κρίσεις, το προσφυγικό δεν ήταν το χειρότερο δεινό που του έμελλε. Ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ 1975 και 1990, σκότωσε 120.000 ανθρώπους και εξόρισε ένα εκατομμύριο, πριν τα ισοπεδωμένα τμήματα της χώρας καταληφθούν τόσο από Συριακές όσο και Ισραηλινές δυνάμεις για σχεδόν δύο δεκαετίες.
Τα ξένα στρατεύματα των δύο χερσαίων γειτόνων αποσύρθηκαν τελικά το 2005, αφήνοντας ιχνογραφημένες ελπίδες για ένα καλύτερο ειρηνικό αύριο. Το όνειρο δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Αντίθετα παρέμειναν βαθιά τα τραύματα και οι χαίνουσες πληγές καθώς απαρχαιωμένοι νόμοι δεν περιόρισαν τις αέναες σεχταριστικές διαμάχες ανάμεσα στις διαφορετικές θρησκευτικές τάσεις για τον έλεγχο της εξουσίας.
Κεντρικό πρόβλημα ήταν ανέκαθεν η κακοδιαχείριση της χώρας από ένα διεφθαρμένο και ανίκανο πολιτικό προσωπικό . Ο φαύλος πυρήνας του είναι ριζωμένος σε κάθε πτυχή της χώρας και οι διακλαδώσεις του στραγγίζουν κάθε υγιή ιστό της ζωής του Λιβάνου. Παράλληλα με το αμάλγαμα των 18 αναγνωρισμένων επίσημα θρησκευτικών κοινοτήτων να διατηρούν πρωταγωνιστικό ρόλο σε πολιτική, οικονομία και κοινωνία και ενισχυμένη τη παρουσία της σιιτικής Χεζμπολάχ, που υποστηρίζεται από το Ιράν, το σύστημα αναδείκνυε σταθερά τις βαθιά δομικές του αδυναμίες για σταθερότητα. Πράγμα που εκάστοτε εκμεταλλεύονταν οι διεθνείς ανταγωνισμοί.
Η χώρα που άλλοτε θεωρούνταν πρότυπο πολυπολιτισμικότητας και ανοχής, ενώ η πρωτεύουσά της η Βηρυτός αξίωνε με το κοσμοπολιτισμό της την αίγλη ενός Λεβαντίνικου Παρισιού, έχει πάψει από καρό να υφίσταται. Στις χρόνιες διαδοχικές δυσλειτουργικές κυβερνήσεις, άλλοτε πολύπλοκα, και άλλοτε σεχταριστικά απότοκα του εμφυλίου πολέμου, καθώς και στη λεγόμενη δημιουργική λογιστική σε στυλ “πυραμίδας” από τη Κεντρική Τράπεζας του Λιβάνου, εντοπίζεται ο πυρήνας της εσωτερικής οικονομικής κατάρρευσης.
Εν τω μεταξύ η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση επηρέασε τα εμβάσματα της διασποράς , τα οποία αποτελούν σημαντική πηγή εισοδήματος - οι Λιβανέζοι που ζουν στο εξωτερικό ξεπερνούν τους κατοίκους της χώρας -καθώς και τη διαθέσιμη χρηματική εξωτερική βοήθεια από τους σουνίτες Σαουδάραβες ευεργέτες, απρόθυμους πια λόγω της επιρροής της σιιτικής Χεζμπολάχ.
Όταν σήμανε συναγερμός ήταν πλέον αργά. Από το περασμένο Οκτώβριο οι μαζικές, εξεγερσιακού χαρακτήρα, διαμαρτυρίες εναντίον της κυβερνητικής διαφθορά και των μέτρων λιτότητας μετέτρεψαν επί ένα περίπου μήνα 70 πόλεις σε ολόκληρο τον Λίβανο σε πεδία «μάχης». Για πρώτη φορά οι αυθόρμητες και πολύχρωμες λαϊκές κινητοποιήσεις ξεπερνούσαν τις διαφορετικές καταγωγές, τα θρησκευτικά δόγματα και τις πολιτικές πεποιθήσεις. Το χάος, ωστόσο, βρισκόταν προ των πυλών.
Ήδη φέτος το νόμισμα, η λιβανέζικη λίρα, βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση έχοντας χάσει το 80% της αξίας του. Στις αρχές του καλοκαιριού το ποσοστό πληθωρισμού έχει εκτιναχθεί στη στρατόσφαιρα αγγίζοντας το 90% οδηγώντας σε τριπλασιασμό των τιμών των-στη πλειονότητα τους εισαγόμενων - βασικών αγαθών, ενώ η έλλειψη καυσίμων και αλευριού είναι καθημερινή. Σχεδόν ο μισός πληθυσμού της χώρας ζει κάτω από το όριο της φτώχειας που ανά περίπτωση ξεπερνάει τα σύνορα της πείνας, ενώ το 35% είναι άνεργοι. Όσοι μεροκαματιάρηδες εξακολουθούν να εργάζονται επιβιώνουν μέρα με τη μέρα. Τα άλλοτε πολυτελή εμπορικά κέντρα είναι έρημα, οι αλυσίδες λιανικής έκλεισαν μαζικά, το δίκτυο ηλεκτροδότησης λειτουργεί μόνο δύο έως τέσσερις ώρες την ημέρα, τα φανάρια στους δρόμους είναι μονίμως σβηστά, η συλλογή απορριμμάτων έχει εγκαταλειφθεί όπως και η υδροδότηση πόσιμου νερού. Γενικευμένη παράλυση. Πέρυσι κατακάηκαν μεγάλες δασικές εκτάσεις, επειδή ήταν παροπλισμένα τα πυροσβεστικά.
Με το νόμισμα στο πάτο και τον πληθωρισμό στο ταβάνι οι λιγοστές προσδοκίες για μερική ανάκαμψη εξαιτίας του καλοκαιρινού τουρισμού υπονομεύθηκαν αρχικά και εξατμίστηκαν βαθμιαία εξαιτίας της πανδημίας Covid-19 και τους αυξανόμενους φόβους για την υγειονομική ασφάλεια, δεδομένου τους εύθραυστου συστήματος υγείας της χώρας . Με την ραγδαία θερινή εξάπλωση του κορωνοϊού -100 κρούσματα τη ημέρα - αρκετά μεγάλα ξενοδοχεία και πολλά πληθωρικής νοστιμιάς λιβανέζικα εστιατόρια, έβαλαν λουκέτο, αυξάνοντας και πληθαίνοντας τη στρατιά των ανέργων.
Το επίκεντρο των αγορών και της πολυσύχναστης νυχτερινής ζωής της πόλης, η διάσημη οδός Hamra, γνωστή ως Σανζ Ελιζέ της Βηρυτού, είναι πλέον παρακμιακά έρημη, τα άλλοτε πολυτελή καταστήματα άδεια και εγκαταλελειμμένα ενώ οι τράπεζες έχουν ενισχύσει τις προσόψεις τους ατσάλινα ρολά ασφαλείας από το φόβο επιδρομών λεηλασίας. Σε αυτό το κακοφωτισμένο πλέον τοπίο συνωστίζονται σαν ασθενικές σκιές αξιοπρεπείς άνθρωποι για να εκποιήσουν έπιπλα και τιμαλφή ώστε να αγοράσουν τρόφιμα και το δυσεύρετο πια ψωμί. Εξαιτίας των ελλείψεων, άλλωστε, η κυβέρνηση απέσυρε από τα συσσίτια των φαντάρων στους στρατώνες τα κοτόπουλα, τα αυγά και τα όσπρια.
Σε μια χώρα που κυριαρχούν οι ανισότητες, οι αντιφατικές πραγματικότητες και διαρκώς αναζωπυρώνονται οι οξυμένες αντιθέσεις ανάμεσα σε μαρωνίτες, δρούζους, σουνίτες, σιίτες, αλλά και χριστιανούς ορθόδοξους, η άβυσσος ανέκαθεν φάνταζε κοντά. Ωστόσο στο πρόσφατο δυστοπικό σκηνικό κανείς δεν φανταζόταν ότι την οικονομική απελπισία θα συνόδευε τόσο δραματικά ένα μακάβριο σοκ. Η καταστροφική έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού - όλες οι εισαγωγές προέρχονται από αυτό - συνδυασμένη με τη πανδημία και την οικονομική κατάρρευση, μπορεί να ενταφιάσει στα συντρίμμια τις όποιες ελπίδες απεγκλωβισμού μιας φτωχής χώρας από τη κακορίζικη μοίρα στην οποία την έχει φυλακίσει η πολιτική της ελίτ.
Όσο για την εγκληματική αμέλεια να αφεθούν επί χρόνια εκτεθειμένοι 2.700 τόνοι νιτρικής αμμωνίας σε κρίσιμο σημείο στην καρδιά της Βηρυτού, αυτή είναι συνώνυμη με την ίδια εγκληματική αδιαφορία των πολιτικών ηγετών της που έχουν αφήσει τον Λίβανο χωρίς θεμελιώδεις υπηρεσίες, βασικές υποδομές και εξωθούν το λαό του στη δυστυχία και τη πείνα.
Δημήτρης Παγαδάκης
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ