📺Γρίφος για τους επιστήμονες η «πολική βόμβα» που χτύπησε τις ΗΠΑ

Την Τετάρτη 21 Δεκεμβρίου στο Ντένβερ του Κολοράντο η θερμοκρασία κατακρημνίστηκε από τους 10,5 στους -31 βαθμούς Κελσίου. Ωστόσο, μία ακόμη πιο εντυπωσιακή παράμετρος, εκτός από αυτήν καθαυτήν την εκτόξευση του ψύχους κατά 41,5 βαθμούς, είναι ότι αυτή η δριμεία μεταβολή των συνθηκών συντελέστηκε μέσα σε μόλις 18 ώρες, από τις 2 το μεσημέρι της μίας ημέρας έως τις 8 το πρωί της επομένης. Υπήρξε, δε, ένα διάστημα 60 λεπτών, στη διάρκεια του οποίου ο δείκτης της θερμοκρασίας έχασε πάνω από 19 βαθμούς.

Παρομοίως, στo Κάσπερ, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη στην Πολιτεία του Γουαϊόμινγκ, από τους -2 βαθμούς το κρύο έφτασε στο πολικό -41, στη χαμηλότερη τιμή των τελευταίων 83 ετών. Και στο Αμαρίγιο του Τέξας, από τους 16 βαθμούς, η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας κατέβηκε στους -18 και πάλι μέσα σε μερικές ώρες.

Η ξέφρενη κούρσα του ψύχους, με τις τεράστιες απότομες μεταπτώσεις της θερμοκρασίας, συνιστά ένα επιπλέον στοιχείο αιφνιδιασμού για τους Αμερικανούς, ενίοτε ακόμη και με θανάσιμα επικίνδυνες συνέπειες. Διότι είναι βέβαιο ότι κάποιες από τις δεκάδες ανθρώπινες απώλειες που προκάλεσε το αρκτικό κύμα ψύχους το οποίο πλήττει τις ΗΠΑ, οφείλονται στο γεγονός ότι ορισμένοι υποτίμησαν τη σοβαρότητα του κινδύνου για τη ζωή τους από την ξαφνική έκθεση στο πολικό κρύο. Κι αυτό είναι κατανοητό, εφόσον τα φαινόμενα αυτού του είδους είναι τόσο ακραία, ώστε απειροελάχιστοι είναι επαρκώς προετοιμασμένοι να προφυλαχθούν επαρκώς.

Στο Ντένβερ του Κολοράντο η θερμοκρασία έπεσε από τους 10,5 στους -31 βαθμούς Κελσίου, δηλαδή 41,5 βαθμούς μέσα σε 18 ώρες. Στo Κάσπερ Γουαϊόμινγκ η θερμοκρασία έπεσε κατά 39 βαθμούς, από τους 2 στους -41, ενώ στο Αμαρίγιο του Τέξας έφτασε από τους 16 στους -18 μέσα σε λίγες ώρες

Κατά εκατομμύρια οι Αμερικανοί πολίτες σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ εγκλωβίστηκαν επί πολλές ώρες στα σπίτια τους, σχεδόν θαμμένοι στο χιόνι, συχνά χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, νερό και προμήθειες για την επιβίωσή τους. Ομως, οι ξαφνικές ελεύθερες πτώσεις του υδραργύρου δεν προβληματίζουν μόνο τους κατοίκους των ούτως ή άλλως πιο κρύων Πολιτειών, αλλά και την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα στο ευρύτερο πεδίο της Μετεωρολογίας. Για τους ειδικούς που προσπαθούν να λύσουν τον γρίφο του μηχανισμού που παράγει τόσο μεγάλες μεταπτώσεις σε τόσο σύντομο χρόνο, η αναγωγή στην κλιματική αλλαγή δεν αρκεί.

Διότι η εξήγηση τέτοιου είδους, τέτοιας σφοδρότητας μεταβολών στην ατμοσφαιρική θερμοκρασία, δεν μπορεί να περιορίζεται σε αφηρημένες έννοιες, όπως η ανθρωπογενής καταστροφή του όζοντος, η υπερθέρμανση του πλανήτη κ.ο.κ. Οι επιστήμονες δεν αποκλείουν μεν τους συγκεκριμένους παράγοντες και την ενδεχόμενη συμβολή τους στην πρόκληση των ακραίων φαινομένων που βιώνουν τις τελευταίες εβδομάδες οι Αμερικανοί. Ομως, στην πλειονότητά τους οι μετεωρολόγοι εμφανίζονται εξαιρετικά επιφυλακτικοί για το εάν ο μείζων επιβαρυντικός παράγοντας, η ρίζα του κακού αλλιώς, είναι η κλιματική αλλαγή.

Οι ΗΠΑ υπό πολιορκία

Στη νότια Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, το τρέχον διάστημα επικρατεί καλοκαίρι εν μέσω χειμώνα, ξαφνιάζοντας όσους τυχαίνει να ζουν στην περιοχή μάλλον ευχάριστα και σίγουρα σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση από ό,τι τους κατοίκους των ΗΠΑ. Καθ’ ημάς γίνεται λόγος για «ατμοσφαιρικό βουνό», δηλαδή για ένα πεδίο υψηλών βαρομετρικών πιέσεων, το οποίο λειτουργεί σαν ατμοσφαιρικό φράγμα, εμποδίζοντας τα κύματα κακοκαιρίας να μετακινηθούν από τη βόρεια και κεντρική Ευρώπη προς τον Νότο.

Την ίδια στιγμή, στις ΗΠΑ οι εκφράσεις που κυριαρχούν στην ειδησεογραφία είναι του τύπου «πολική βόμβα», «πολικός στρόβιλος», «ατμοσφαιρικός χείμαρρος», «βαθύ και ταχυκίνητο σύστημα καταιγίδων», καθώς και «αρκτική θύελλα». Οι παραλλαγές στην τιτλοφόρηση του φαινομένου απηχούν την αμηχανία, ακόμη και των επιστημόνων, καταρχάς να προσδιορίσουν με ακρίβεια τα μετεωρολογικά γεγονότα και ακολούθως να τα αποκωδικοποιήσουν πλήρως ώστε να καταλήξουν σε μια πειστική εκδοχή για την εξήγησή τους.

Πρακτικά, βάσει των μέχρι στιγμής δεδομένων, αυτό που συμβαίνει στις ΗΠΑ είναι, σχηματικά, το εξής: ένα κολοσσιαίο μέτωπο εξαιρετικά ψυχρών ανέμων σχηματίζεται στην περιοχή του Βορείου Πόλου. Κινείται προς τον Νότο και, διασχίζοντας τη χερσαία έκταση του Καναδά, πλήττει τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η πυκνότητα των αερίων μαζών είναι πολύ μεγάλη, οπότε η θερμοκρασία στο εσωτερικό του μετώπου δεν ανεβαίνει κατά τη μετακίνηση, παραμένοντας ανεπηρέαστη από τυχόν θερμότερα ρεύματα στην ατμόσφαιρα.

Φτάνοντας στις ΗΠΑ, το πολικό μέτωπο αναλύεται σε χιονοθύελλες και πολύ ισχυρούς ανέμους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εξηγούνται τα πολικά χαμηλά, όπως το προαναφερθέν -41 β. Κελσίου στο Κάσπερ του Γουαϊόμινγκ, στις παρυφές των Βραχωδών Ορέων. Παρ’ όλα αυτά, το αίνιγμα των βίαιων μεταπτώσεων της θερμοκρασίας παραμένει άλυτο.

Οι μετεωρολόγοι καταφεύγουν στη σύγκριση με παρεμφερή γεγονότα σε διαφορετικές περιοχές του πλανήτη. Στην Ευρώπη, φερ’ ειπείν, οι ψυχρές μάζες οι οποίες αφορμώνται από τον Βόρειο Πόλο, όταν κινούνται προς τον Νότο περνούν πάνω από εκτενείς θαλάσσιες ζώνες, όπως η Βόρεια Θάλασσα. Το στοιχείο αυτό είναι κρίσιμο, διότι στη συγκεκριμένη φάση της πορείας που ακολουθούν τα ψυχρά μέτωπα συντελείται μια ατμοσφαιρική αντίδραση, χάρη στην οποία η πολική θερμοκρασία ανεβαίνει.

Footage of Christmas blizzard! Massive winter storm, flooding and freezing - Usa And Canada

Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι το κύμα κακοκαιρίας είναι κατά τι πιο ήπιο, κάτι που δεν ισχύει στην περίπτωση της Βόρειας Αμερικής. Επιπλέον, οι ΗΠΑ υφίστανται τις συνέπειες από την επενέργεια ενός άλλου παράγοντα: ενώ η φυσιολογική κυκλοφορία των ανέμων στην ατμόσφαιρα της Γης έχει φορά από τη Δύση προς την Ανατολή, ενίοτε παρατηρείται αντιστροφή. Οταν όμως πνέουν άνεμοι εξ Ανατολών και ιδιαίτερα από τη Ρωσία, τότε η ψυχρότητα του πολικού μετώπου ενισχύεται ακόμη περισσότερο. Η όλη διεργασία καταλήγει σε ανέμους που αγγίζουν την ένταση του τυφώνα, ενώ ταυτόχρονα οι θερμοκρασίες κατρακυλούν πολύ κάτω από το 0, με δυνατή, παγωμένη βροχόπτωση κ.ο.κ.

Δεν φταίει (μόνο) η κλιματική αλλαγή

Σε ό,τι αφορά την κλιματική αλλαγή, την υπερθέρμανση της Γης και το λιώσιμο των αιώνιων πάγων στους Πόλους, οι επιστήμονες απέχουν πολύ από την ομοφωνία για το πώς οι συγκεκριμένες, αναμφισβήτητα σοβαρές, μεταβολές επηρεάζουν τα καιρικά φαινόμενα, έκτακτα και μη. Εξάλλου, αποτελεί γεγονός ότι η θερμοκρασία στην Αρκτική και Ανταρκτική ανεβαίνει με διπλάσιο ρυθμό από οποιοδήποτε άλλο σημείο ανά την υφήλιο.

Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη και κανένα συμπέρασμα δεν μπορεί να θεωρηθεί οριστικό - εκτός από το προφανές: ότι δηλαδή το ανάθεμα στην κλιματική αλλαγή γενικώς και αορίστως εξυπηρετεί περισσότερο ιδεολογικές, πολιτικές ή άλλες σκοπιμότητες. Επ’ ουδενί όμως δεν συνιστά την απόλυτη και μοναδική, επιστημονικά έγκυρη εξήγηση ενός ακραίου φαινομένου όπως αυτό που εξελίσσεται στις ΗΠΑ.

Πάντως, μια αναμενόμενη -και ευλογοφανής- συνέπεια της υπερθέρμανσης είναι αισθητή τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες στην ίδια, εύκρατη μεσογειακή ζώνη της Μεσογείου: ο χειμώνας είναι, σε γενικές γραμμές, όλο και πιο ήπιος, παρά τις περιστασιακές πλην σπάνιες επιθέσεις του χιονιά. Το γεγονός αυτό αποδίδεται, με σχετική βεβαιότητα, στην κλιματική αλλαγή. Εντούτοις, οι μετεωρολόγοι θεωρούν επίσης δεδομένο ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη επηρεάζει και μεταλλάσσει την κανονική εσωτερική λειτουργία της ατμόσφαιρας.

Αυτό ισχύει κατεξοχήν για τα ρεύματα των πολικών ανέμων, κυρίως από την Αρκτική και τον Βόρειο Πόλο, με τη δημιουργία εξαιρετικά ψυχρών μετώπων που κατευθύνονται προς τον Νότο και αλλοιώνουν τα συνηθισμένα, ήπια κατά το πλείστον κλιματικά χαρακτηριστικά των περιοχών που βρίσκονται σε σχετικά μικρή απόσταση πάνω και κάτω από τη ζώνη του Ισημερινού. Οπως και να ’χει πάντως, οι μετεωρολόγοι θεωρούν ότι ακόμη και αν πολλαπλασιαστούν τα κρούσματα διαφυγής παγωμένων αέριων μαζών από τον Αρκτικό Κύκλο, η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας θα έχει τη σταθερή τάση να γίνεται όλο και πιο ήπια συν τω χρόνω.

Απόπειρες εξήγησης

Μία από τις πρωταγωνίστριες στην επιστημονική συζήτηση γύρω από τον αιτιώδη συσχετισμό της κλιματικής αλλαγής με τα κύματα πολικού ψύχους είναι η Τζένιφερ Φράνσις, Αμερικανίδα ερευνήτρια στο Κέντρο Κλιματικών Ερευνών Woodwell της Μασαχουσέτης. Το 2012 η Φράνσις, η οποία θεωρείται αυθεντία στο αρκτικό κλίμα, δημοσίευσε μια μελέτη στην οποία εισηγήθηκε μια ερμηνεία των ακραίων καιρικών φαινομένων με αναφορά στον μηχανισμό της υπερθέρμανσης. Σύμφωνα με τη θεωρία της, το λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική αμβλύνει την έντονη διαφορά ανάμεσα στις πολικές και τις τροπικές θερμοκρασίες.

Ταυτόχρονα, η υπερθέρμανση των Πόλων αποδυναμώνει τα λεγόμενα jet stream, τους αεροχειμάρρους, δηλαδή τις συστοιχίες ισχυρών ανέμων στο ανώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας, οι οποίες συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση των κλιματικών συνθηκών σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η τροποποίηση των χαρακτηριστικών στους αεροχειμάρρους είναι το σημείο-κλειδί, κατά την Τζένιφερ Φράνσις, καθώς η εξασθένησή τους διευκολύνει τη μετακίνηση των πολικών μετώπων ψύχους, από την Αρκτική ζώνη προς τον Νότο. Ομως, παρά τις συστηματικές μελέτες των κλιματικών δεικτών και τη συσσώρευση στοιχείων, η επιστημονική έρευνα που πυροδότησε η Φράνσις και συνεχίζεται ακόμη και σήμερα, δεν έχει επιβεβαιώσει την ορθότητα της υπόθεσής της. Και παρότι έχουν παρέλθει ήδη 10 χρόνια από τη δημοσίευση της πρωτότυπης μελέτης.

Μία πιο πρόσφατη μελέτη, αυτή τη φορά από μια ομάδα ειδικών επιστημόνων, προτείνει μια διαφορετική ερμηνεία για τη σχέση ανάμεσα στην κλιματική αλλαγή και τις απότομες μεταπτώσεις της θερμοκρασίας. Σύμφωνα με τον συγγραφέα που υπογράφει την εν λόγω μελέτη, τον κλιματολόγο του ΜΙΤ Τζούντα Κοέν, τον πλέον κρίσιμο ρόλο στην πρόκληση παρατεταμένων χιονοκαταιγίδων όπως αυτή που έπληξε τις ΗΠΑ την περίοδο των φετινών Χριστουγέννων διαδραμάτισε ο πολικός στρόβιλος.

Πρόκειται για μια περιοχή χαμηλών ατμοσφαιρικών πιέσεων, η οποία καλύπτει τον Βόρειο Πόλο και περιβάλλεται από ανέμους υψηλών ταχυτήτων. Υπό κανονικές συνθήκες, ο πολικός στρόβιλος έχει το αναμενόμενο σχήμα μιας περιστρεφόμενης στήλης. Τα τελευταία χρόνια, όμως, όπως έχει παρατηρήσει ο Κοέν, όλο και πιο συχνά η διατομή του πολικού στροβίλου αυξάνει, σαν να χαλαρώνει, με αποτέλεσμα η κορυφή του να ανοίγει και να μοιάζει ακανόνιστη.

Η αλλοίωση αυτή αποδίδεται στην κλιματική αλλαγή. Οταν συμβαίνει αυτό, ο πολικός στρόβιλος ωθεί το ψυχρό προς νότιες διευθύνσεις - εξ ου και προκαλείται το λευκό χάος στις Ηνωμένες Πολιτείες. Παρ’ όλα αυτά, κανένα από τα δύο ερμηνευτικά μοντέλα, ούτε αυτό της Τζένιφερ Φράνσις ούτε εκείνο του Τζούντα Κοέν δεν έχουν επαληθευτεί από τις μέχρι τούδε έρευνες και παραμένουν απλές επιστημονικές υποθέσεις.

Προσώρας, στην Ελλάδα ο Ευθύμιος Λέκκας, καθηγητής Γεωλογίας και πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας, θεωρεί ότι για κανένα μέρος του κόσμου -και βεβαίως ούτε για την Ελλάδα- μπορεί να κυριαρχήσει ο εφησυχασμός ότι δεν θα πληγεί ποτέ από μια «πολική βόμβα» όπως αυτή των ΗΠΑ. Ο κ. Λέκκας διακρίνει στις βίαιες, σχεδόν πρωτοφανείς μεταβολές των καιρικών φαινομένων, την «έναρξη της κλιματικής αλλαγής».