Ο αγώνας του αρχαιολόγου Ζαχί Χαουάς για τον επαναπατρισμό πολιτιστικών αγαθών
Μια «οδύσσεια», παρόμοια με αυτή των παράνομα αποσπασμένων Γλυπτών του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, βιώνει, επί 100 ολόκληρα χρόνια, ένα από τα σημαντικότερα έργα τέχνης των αρχαίων Αιγυπτίων. Ο λόγος για την ανεκτίμητης αρχαιολογικής αξίας αλλά και μοναδικής ομορφιάς προτομή της βασίλισσας Νεφερτίτης, η οποία βρίσκεται «φυλακισμένη» από το 1924 στη Γερμανία παρά τα επανειλημμένα αιτήματα για την επιστροφή ή και τον δανεισμό της.
Ο διαχρονικός υπερασπιστής του επαναπατρισμού της προτομής που αποτελεί παγκόσμιο σύμβολο της γυναικείας ομορφιάς, όμως, ο διακεκριμένος αρχαιολόγος και πρώην υπουργός αρχαιοτήτων Ζάχι Χαουάς, δεν σταματά τον αγώνα που έχει ξεκινήσει από το 2005 και ζητά από την παγκόσμια κοινή γνώμη να πάρει ενεργά θέση απέναντι στη λεηλασία των πολιτιστικών αγαθών από τους Ευρωπαίους: «Ανακοινώνουμε σήμερα πως η Αίγυπτος, μέσω εθνικής και όχι κυβερνητικής επιτροπής, ζητά την επιστροφή της προτομής της Νεφερτίτης. Αυτή πρέπει να είναι η χρονιά που τα τεχνουργήματα των αφρικανικών χωρών και άλλων πολιτισμών πρέπει να επιστρέψουν στους τόπους καταγωγής τους» δήλωσε χαρακτηριστικά καλώντας το διεθνές κοινό να υπογράψουν υπέρ του αιτήματος στην ιστοσελίδα του.
Ο διακεκριμένος αρχαιολόγος Ζάχι Χαουάς που δίνει αγώνα για τον επαναπατρισμό της προτομής της Νεφερτίτης
Η ανακάλυψη και η παράνομη μεταφορά στη Γερμανία
Η ύψους 48 εκατοστών και βάρους 20 κιλών, φτιαγμένη από ασβεστόλιθο και γύψο και περίτεχνα ζωγραφισμένη, προτομή, χρονολογείται στο 1345 π.Χ. και αποδίδεται στον γλύπτη Τούθμωση καθώς το 1912 βρέθηκε στο εργαστήριό του, στην Τελ-ελ Αμάρνα, τότε πρωτεύουσα της Αιγύπτου. Παρότι δεν συνοδευόταν από κάποια αναγνωριστική επιγραφή ταυτίστηκε με την πρώτη σύζυγο του Φαραώ Ακενατόν, που βασίλευσε τον 14ο αιώνα, μετά από σύγκριση με άλλες απεικονίσεις της.
Το μοναδικό αυτό εύρημα, που σήμερα βρίσκεται στο Νέο Μουσείο του Βερολίνου έμελλε να έρθει στο φως από μια γερμανική αρχαιολογική αποστολή ο επικεφαλής της οποίας, Λούντβιχ Μπόρχαρτ, έπαιξε ένα βρώμικο παιχνίδι προκειμένου να το πάρει μαζί του στην πατρίδα του. Δεδομένου ότι σύμφωνα με την τότε υπογεγραμμένη συμφωνία μεταξύ Αιγύπτου και Γερμανίας απαγορευόταν να εξαχθούν από τη χώρα ανασκαφικά ευρήματα μεγάλης αρχαιολογικής αξίας, ο Γερμανός αρχαιολόγος εξαπάτησε τις αιγυπτιακές αρχές ισχυριζόμενος πως η προτομή της Νεφερτίτης δεν ήταν παρά ένα απλό, ανάξιο λόγου γλυπτό. Προκειμένου μάλιστα να ενισχύσει την παραπάνω άποψη το παρουσίασε καλυμμένο με λάσπη έτσι ώστε να μην είναι ορατή η εντυπωσιακή τεχνοτροπία του και να καταφέρει να το μεταφέρει στην Γερμανία. Κάτι αντίστοιχο με το ψεύτικο φιρμάνι του Έλγιν δηλαδή...
Η ύψους 48 εκατοστών και βάρους 20 κιλών, φτιαγμένη από ασβεστόλιθο και γύψο και περίτεχνα ζωγραφισμένη, προτομή, χρονολογείται στο 1345 π.Χ. και αποδίδεται στον γλύπτη Τούθμωση καθώς το 1912 βρέθηκε στο εργαστήριό του, στην Τελ-ελ Αμάρνα, τότε πρωτεύουσα της Αιγύπτου. Παρότι δεν συνοδευόταν από κάποια αναγνωριστική επιγραφή ταυτίστηκε με την πρώτη σύζυγο του Φαραώ Ακενατόν, που βασίλευσε τον 14ο αιώνα, μετά από σύγκριση με άλλες απεικονίσεις της.
Το μοναδικό αυτό εύρημα, που σήμερα βρίσκεται στο Νέο Μουσείο του Βερολίνου έμελλε να έρθει στο φως από μια γερμανική αρχαιολογική αποστολή ο επικεφαλής της οποίας, Λούντβιχ Μπόρχαρτ, έπαιξε ένα βρώμικο παιχνίδι προκειμένου να το πάρει μαζί του στην πατρίδα του. Δεδομένου ότι σύμφωνα με την τότε υπογεγραμμένη συμφωνία μεταξύ Αιγύπτου και Γερμανίας απαγορευόταν να εξαχθούν από τη χώρα ανασκαφικά ευρήματα μεγάλης αρχαιολογικής αξίας, ο Γερμανός αρχαιολόγος εξαπάτησε τις αιγυπτιακές αρχές ισχυριζόμενος πως η προτομή της Νεφερτίτης δεν ήταν παρά ένα απλό, ανάξιο λόγου γλυπτό. Προκειμένου μάλιστα να ενισχύσει την παραπάνω άποψη το παρουσίασε καλυμμένο με λάσπη έτσι ώστε να μην είναι ορατή η εντυπωσιακή τεχνοτροπία του και να καταφέρει να το μεταφέρει στην Γερμανία. Κάτι αντίστοιχο με το ψεύτικο φιρμάνι του Έλγιν δηλαδή...
Από το 2009 μέχρι σήμερα η προτομή της βασίλισσας Νεφερτίτης εκτίθεται στο Νέο Μουσείο του Βερολίνου
Τα αιτήματα για την επιστροφή της
Έτσι και έγινε. Η προτομή της Νεφερτίτης ταξίδεψε στο Βερολίνο αλλά επί μια ολόκληρη δεκαετία ήταν κρυμμένη, μετά από προτροπή του ίδιου του Μπόρχαρτ προς τις γερμανικές αρχές, υπό τον φόβο να μην αποκαλυφθεί η απάτη του. Όταν όμως το 1924 εκτέθηκε για πρώτη φορά στο Νέο Μουσείο του Βερολίνου η αλήθεια πλέον ήταν αδύνατο να κρυφτεί. Από το 1925 κιόλας, η Αίγυπτος ζήτησε επισήμως την επιστροφή του πολύτιμου τεχνουργήματος απειλώντας μάλιστα πως εάν δεν λάβει θετική ανταπόκριση στο αίτημά της θα απαγορεύσει τις ανασκαφές γερμανικών ομάδων στα εδάφη της. Εισέπραξε, όμως, ένα μεγαλοπρεπέστατο «όχι».
Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1929 θα τροποποιήσει τους όρους της διεκδίκησης προτείνοντας στην γερμανική πλευρά ανταλλαγή της Νεφερτίτης με άλλες αιγυπτιακές αρχαιότητες. Και πάλι όμως η απάντηση του Βερολίνου θα είναι αρνητική.
Κατά την δεκαετία του 1930 και στο πλαίσιο μιας κίνησης προσέγγισης με την Αίγυπτο, για πολιτικούς λόγους, έπεσε η πρόταση από υψηλά ιστάμενο πρόσωπο στην ιεραρχία των Ναζί, να επιστραφεί η προτομή ως μιας κίνηση καλής θέλησης που θα εξασφάλιζε την υποστήριξη της Αιγύπτου στην ναζιστική επέλαση. Ο Χίλτερ, όμως, μαγεμένος και ο ίδιος από την μοναδικότητα και την ομορφιά της Νεφερτίτης, θα αρνηθεί να την παραδώσει και θα περιοριστεί σε μια ψεύτικη, όπως αποδείχτηκε, υπόσχεση ότι θα κατασκευάσει μελλοντικά στην Αίγυπτο ένα μεγάλο μουσείο όπου θα φιλοξενηθεί.
Κι ενώ κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η προτομή φυλασσόταν σε ένα αλατωρυχείο, το 1946 ο αμερικανικός στρατός την ανακάλυψε αλλά αρνήθηκε να την παραδώσει στις αιγυπτιακές αρχές τις οποίες παρέπεμψε σε διαπραγματεύσεις με τη νέα γερμανική κυβέρνηση. Πράγματι, τα επόμενα χρόνια κατατέθηκαν αρκετά επίσημα αιτήματα τα οποία όμως δεν είχαν ανταπόκριση ενώ την ίδια στιγμή η Νεφερτίτη είχε γίνει το μήλον της έριδος ανάμεσα σε Ανατολική και Δυτική Γερμανία. Τελικά επέστρεψε το Νέο Μουσείο του Βερολίνου, εκεί όπου παραμένει μέχρι σήμερα, το 2009.
Παρότι η επίσημη γερμανική θέση συνεχίζει να κάνει λόγο για νόμιμη κατοχή, την οποία ωστόσο δεν μπορεί να αποδείξει, η αιγυπτιακή πλευρά επιμένει στο δίκαιο αίτημά της, κυρίως μέσω της πολύχρονης εκστρατείας του Ζαχί Χαουάς, βασικό επιχείρημα της οποίας αποτελεί η αποδεδειγμένα παράνομη εξαγωγή του αρχαιολογικού κειμηλίου.