Ελληνοτουρκικά: Στον πάγο μέχρι νεωτέρας ο διάλογος για ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα

Πηγαίνει πίσω η αναζήτηση κοινού εδάφους για ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα, την ώρα που ο Τραμπ αλλάζει τα δεδομένα και η Άγκυρα αμφισβητεί με κάθε ευκαιρία τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας μας και εξακολουθεί να προωθεί λύση «δύο κρατών» στην Κύπρο, υπονομεύοντας κάθε πρωτοβουλία για επίλυση

Στον πάγο μπαίνει η διαδικασία αναζήτησης κοινού εδάφους με την Τουρκία για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, με στόχο τη σύνταξη συνυποσχετικού, καθώς οι μέχρι τώρα συνομιλίες Γεραπετρίτη - Φιντάν δεν απέφεραν αποτέλεσμα, με την κυβέρνηση να επιλέγει τη βήμα προς βήμα προσέγγιση και στόχο να μη διαταραχθούν τα ήρεμα νερά.

Η εξίσωση αυτή δεν είναι καθόλου εύκολη, καθώς η Τουρκία αποδεικνύει καθημερινά και επί του πεδίου ότι εκλαμβάνει τα ήρεμα νερά ως αυτοπεριορισμό εκ μέρους της Ελλάδας στην άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της, κάτι που δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από καμία ελληνική κυβέρνηση. Ετσι επιχειρείται να βρεθούν εξαιρετικά λεπτές ισορροπίες στα ελληνοτουρκικά σε ένα ιδιαίτερα δύσκολο και ρευστό περιβάλλον, το οποίο γίνεται ακόμη λιγότερο προβλέψιμο λόγω της ιδιόρρυθμης και απρόβλεπτης πολιτικής που φαίνεται από τα πρώτα δείγματα γραφής να ακολουθεί ο νέος Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ.

Για την Τουρκία η κορυφαία προτεραιότητά της είναι να αποκαταστήσει μια λειτουργική σχέση με τη νέα αμερικανική κυβέρνηση, που θα της εξασφαλίσει την αναγνώριση περιφερειακού ρόλου και «χρήσιμου» συμμάχου της Ουάσινγκτον, με αντάλλαγμα την επιδίωξη των δικών της ιδιοτελών στόχων είτε στη Συρία και στη Μ. Ανατολή, είτε στον Καύκασο, είτε στην οικονομία και στην αμυντική βιομηχανία της. Οι επιλογές του Αμερικανού προέδρου κυρίως σε ό,τι αφορά τη Μ. Ανατολή, με τις ανατρεπτικές προτάσεις για μετατροπή της Γάζας σε Ριβιέρα με εκπατρισμό των Παλαιστινίων, έχουν φέρει τα πάνω κάτω στην περιοχή και θέτουν και την Τουρκία σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.

Προσεκτική αποδοκιμασίαΟ Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αρκέστηκε σε μια προσεκτική αποδοκιμασία των προτάσεων Τραμπ, ξεχνώντας την οξεία ρητορική που επιστράτευε μέχρι τώρα για πολύ λιγότερο αμφιλεγόμενες δηλώσεις και προτάσεις για το Παλαιστινιακό. Η Αγκυρα δεν θέλει μια ευθεία σύγκρουση με τον Τραμπ στην αρχή της θητείας του, από την άλλη πλευρά όμως ο Ερντογάν, που προβάλλεται ως ο «προστάτης» των Παλαιστινίων και των απανταχού μουσουλμάνων, δεν θα μπορεί για μεγάλο διάστημα να κρύβεται στο «καβούκι του». Η στήριξη μάλιστα που προσφέρει ο Τραμπ στο Ισραήλ, απειλώντας και πάλι με «κόλαση» τη Γάζα αν δεν απελευθερωθούν όλοι οι όμηροι. δημιουργεί εύλογα ανησυχία στο Προεδρικό Μέγαρο στην Αγκυρα, που τους τελευταίους 18 μήνες έχει δαιμονοποιήσει το Ισραήλ και τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου. Εχοντας αυτά τα κρίσιμα διλήμματα ενώπιόν του κι ενώ δεν έχει αποκτήσει έστω και ανεπίσημα κάποια ένδειξη προθέσεων του Τραμπ για εγκατάλειψη των Κούρδων της Συρίας, ο Τούρκος ηγέτης δεν δείχνει καμία διάθεση να ασχοληθεί σοβαρά με την προώθηση λύσεων στα Ελληνοτουρκικά.

Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει την οποιαδήποτε αλλαγή στάσης ή θέσεων εκ μέρους της Τουρκίας. Ανώτερη διπλωματική πηγή, με αφορμή και τα περιστατικά με την παρενόχληση των δύο ερευνητικών διά ασυρμάτου και την επανάληψη της πρακτικής για αποστολή τουρκικής κορβέτας βορείως της Κρήτης τόνιζε ότι η Τουρκία αρκείται στην τακτική του «σκύλου που μαρκάρει την περιοχή του».

Η Τουρκία, αποφεύγοντας προς το παρόν μια επικίνδυνη κλιμάκωση, επιδιώκει την καταγραφή, επαναβεβαίωση και εμπέδωση των διεκδικήσεών της έναντι της Ελλάδας, στέλνοντας συγχρόνως το μήνυμα ότι δεν θα ανεχθεί «τετελεσμένα», όπως βαφτίζει την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας ακόμη και βορείως της Κρήτης και ανατολικά του 25ου μεσημβρινού. Η Αθήνα εκτιμά ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για πρόοδο στο μείζον θέμα της οριοθέτησης, καθώς στις συναντήσεις τους οι υπουργοί Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης και Χακάν Φιντάν δεν έχουν συμφωνήσει καν για το εύρος της συζήτησης ώστε αυτή να ξεκινήσει δομημένα, καθώς η Ελλάδα επιμένει στη συζήτηση μιας και μόνο διαφοράς, ενώ η Τουρκία επιμένει σε ένα πακέτο θεμάτων που αφορούν τις διεκδικήσεις της έναντι της Ελλάδας, θέτοντας στο πακέτο αυτό ακόμη και θέμα «τουρκικής μειονότητας».

Η «μεγάλη εικόνα»

Διπλωματική πηγή που μίλησε σε δημοσιογράφους την Τρίτη, ουσιαστικά θέλοντας να αποδραματοποιήσει την κατάσταση τόνισε ότι όσο παραμένει άλυτο το θέμα της υφαλοκρηπίδας θα συνεχίζουν να υπάρχουν προβλήματα και θα προβάλλονται αξιώσεις και διεκδικήσεις, παραπέμποντας συγχρόνως στη μεγάλη εικόνα της προόδου που έχει υπάρξει τα τελευταία δύο χρόνια με τη μείωση έως τον μηδενισμό των παραβιάσεων και υπερπτήσεων, της ανάπτυξης των οικονομικών σχέσεων, των ανοικτών διαύλων επικοινωνίας, του περιορισμού των μεταναστευτικών ροών, την αύξηση του τουρισμού προς τα νησιά.

Σε αυτή τη διαδικασία της «χαμηλής πολιτικής» όμως προκύπτουν προκλήσεις και υπάρχουν «δύσκολα διαχειρίσιμα θέματα». Η αποστολή τουρκικής κορβέτας βορείως της Κρήτης και η παρενόχληση διά ασυρμάτου των δύο ιταλικών ερευνητικών (στο πρώτο περιστατικό), με τη δήλωση ότι η περιοχή δεν είναι οριοθετημένη και δεν είναι ελληνικής δικαιοδοσίας, προϊδεάζει για το ποια θα είναι η αντίδραση της Τουρκίας αν οι έρευνες επεκταθούν όπως πρέπει να γίνει και ανατολικά της Κάσου εντός της νόμιμα οριοθετημένης ελληνικής ΑΟΖ την οποία η Τουρκία δεν αναγνωρίζει και επιχειρεί να επικαλύψει με το παράνομο Τουρκολιβυκό Μνημόνιο. Τον περασμένο Ιούλιο η Τουρκία είχε στείλει στην περιοχή 5 πολεμικά πλοία και η κρίση αποφεύχθηκε μόνο όταν το πλοίο «Ievoli Relume» επέστρεψε εντός ελληνικών χωρικών υδάτων και αφού προηγουμένως για ένα μικρό τμήμα των ερευνών σε απόσταση μόλις λίγων μιλίων έξω από τα 6 ν.μ. εκδόθηκε και τουρκική NAVTEX για τις εργασίες αυτές.

Το μεγάλο και φιλόδοξο σχέδιο της ηλεκτρικής διασύνδεσης GSI θα πρέπει ωστόσο να προχωρήσει διαφορετικά θα επιβεβαιωθούν όσοι εγείρουν αμφιβολίες για την υλοποίησή του λόγω του «γεωπολιτικού κινδύνου». Αυτό θα είναι μια εξαιρετικά δύσκολη δοκιμασία για την Ελλάδα αλλά και για όλη τη διαδικασία της ελληνοτουρκικής προσέγγισης. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο κ. Γεραπετρίτης συζήτησε το θέμα με τον κ. Φιντάν στην Ντόχα, τονίζοντας ότι θα πρέπει να ακολουθηθεί ο δρόμος του Διεθνούς Δικαίου, αλλά δεν υπήρξε κάποια προσέγγιση ώστε πρακτικά να μπορεί να προχωρήσουν οι έρευνες χωρίς τον κίνδυνο πρόκλησης κρίσης. Την Παρασκευή το απόγευμα πάντως το «Ievoli Relume» βρισκόταν αρόδου νοτιοανατολικά της Κάσου κοντά στην ακτή, χωρίς πάντως να έχει εκδοθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή NAVTEX για ερευνητικές εργασίες.

Θαλάσσια πάρκα

Η Αθήνα δηλώνει με κάθε τρόπο ότι οι έρευνες θα συνεχιστούν κανονικά. Σε εκκρεμότητα παραμένουν τα σχέδια των Θαλασσίων Πάρκων και του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ), για τον οποίο αναμένεται και καταδικαστική απόφαση για την Ελλάδα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο λόγω της καθυστερημένης υποβολής του, με τον κ. Γεραπετρίτη να δηλώνει ότι η κατάθεσή του θα γίνει σύντομα, ενώ η διπλωματική πηγή τόνιζε ότι δεν είναι το ΥΠΕΞ που κωλυσιεργεί, αλλά γίνονται οι τελευταίες τεχνικές επεξεργασίες των σχεδίων αυτών.

Ο ΘΧΣ δεν προσφέρει βεβαίως κυριαρχία στην Ελλάδα, αλλά αποτυπώνει την κυριαρχία επί νήσων και νησίδων στο Αιγαίο και ελληνικές θαλάσσιες ζώνες, κάτι στο οποίο αντιδρά η Τουρκία φρεσκάροντας τη θεωρία των «γκρίζων ζωνών» και της «Γαλάζιας Πατρίδας». Το θέμα της ηλεκτρικής διασύνδεσης έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς τα επόμενα χρόνια αναμένεται να προωθηθούν και υλοποιηθούν μεγάλα διεθνή projects και για πόντιση καλωδίων που αφορούν τις τηλεπικοινωνίες και data και δεν μπορεί η περιοχή της ανατολικής Μεσογείου να αποτελεί «μαύρη τρύπα» και να εναπόκειται στις διαθέσεις της Αγκυρας και των διεκδικήσεών της η υλοποίησή τους, πολύ περισσότερο μάλιστα που και η ίδια θα έχει συμφέρον από τα σχέδια αυτά.

Κρίσιμη δοκιμασία στις ελληνοτουρκικές σχέσεις αποτελεί, όμως, και η προσπάθεια για επανέναρξη των συνομιλιών για το Κυπριακό. Η ρητορική της Τουρκίας και του Ψευδοκράτους δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας εν όψει και της σύγκλησης της Διευρυμένης Διάσκεψης για το Κυπριακό στη Γενεύη στις 17-18 Μαρτίου.

Η Τουρκία αντιμετωπίζει σταθερά το Κυπριακό ως θέμα εθνικής ασφάλειας, ενταγμένο στη δική της στρατηγική για πρωταγωνιστικό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο, παρά ως ζήτημα δικοινοτικής διαφοράς.

Στόχος της είναι, μέσω της θέσης για δύο κράτη, είτε να επιτύχει μια λύση που θα της δίνει έλεγχο και επιρροή στην Κυπριακή Δημοκρατία με ανατροπή του πλαισίου λύσης των ψηφισμάτων του ΣΑ του ΟΗΕ, είτε να οδηγήσει την κατάσταση σε ελεγχόμενο αδιέξοδο ώστε το επόμενο βήμα να είναι η απαίτηση για «άρση της απομόνωσης» του Ψευδοκράτους και διεθνή αναγνώρισή του. Μετά τις συναντήσεις της αναπληρώτριας γ.γ. του ΟΗΕ για Πολιτικές Υποθέσεις Ρόζμαρι ντι Κάρλο στην Αγκυρα (είχαν προηγηθεί συναντήσεις στη Λευκωσία, στα Κατεχόμενα και στην Αθήνα), διπλωματική πηγή κατέστησε σαφή την τουρκική θέση: «Αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας και του ισότιμου διεθνούς καθεστώτος και ως ελάχιστη εκδήλωση αυτού είναι απαραίτητο να αναγνωριστεί το δικαίωμα στα “3D”, δηλαδή να επιτραπούν οι απευθείας πτήσεις, το απευθείας εμπόριο με τους Τουρκοκυπρίους και οι απευθείας διεθνείς επαφές με την τουρκοκυπριακή ηγεσία», κάτι που συνιστά έμμεση αναγνώριση του Ψευδοκράτους…

Ελεγχόμενο αδιέξοδο

Η Τουρκία, επίσης, θέλει με ένα ελεγχόμενο αδιέξοδο στο Κυπριακό να ξεπεράσει τα μεγάλα προβλήματα που δημιουργεί αυτό στις σχέσεις της με την Ε.Ε., πολύ περισσότερο τώρα που επιδιώκει να ενταχθεί στο ευρωπαϊκό αμυντικό οικοσύστημα μέσω της συμμετοχής της στην Πυραυλική Ασπίδα, της ανάπτυξης αμυντικής βιομηχανίας της και είσοδό της στην αγορά των ευρωπαϊκών εξοπλισμών.

Ενα ακόμη αγκάθι στις συνομιλίες θα είναι η αντίδραση της Τουρκίας στην αμυντική ενίσχυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και στην ολοένα στενότερη στρατιωτική σχέση με τις ΗΠΑ, καθώς Τούρκοι και Τουρκοκύπριοι αξιωματούχοι κάνουν λόγο για «παραβίαση των Συνθηκών Εγγυήσεως και Συμμαχίας», θέλοντας να αποτρέψουν την ενίσχυση της αποτρεπτικής ισχύος της Κύπρου αλλά και την αναβάθμιση του γεωπολιτικού ρόλου της λόγω και των εξελίξεων στη Μ. Ανατολή.

Επίσης, οι αποφάσεις για έναρξη και πάλι γεωτρήσεων στα τεμάχια 5 και 6 της κυπριακής ΑΟΖ ενδέχεται να οδηγήσουν σε περίπτωση ναυαγίου των συνομιλιών, σε «επιθετικές ενέργειες». Αυτές, όμως, δεν θα αφορούν τόσο παρενοχλήσεις των γεωτρύπανων της ExxonMobil, καθώς δύσκολα η Τουρκία θα στραφεί εναντίον του αμερικανικού κολοσσού, όσο σε απόπειρες ερευνών και γεωτρήσεων εντός της κυπριακής ΑΟΖ, κίνηση η οποία θα την οδηγήσει σε νέο κύκλο έντασης και με την Ελλάδα, αλλά και με την Ε.Ε.