«Σοκαρίστηκα, όταν φωνάζεις σε συναυλιακούς χώρους και δίκιο να έχεις, το χάνεις» - Ο Λεωνίδας Καβάκος στο protothema.gr για το γιουχάρισμα στον Τζέι Ντι Βανς
Τον γύρο του κόσμου κάνουν εδώ και ένα 24ωρο οι εικόνες από τις έντονες
αποδοκιμασίες που δέχτηκε ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Τζέι Ντι Βανς, κατά την
είσοδό του, το βράδυ της Πέμπτης, στο Κένεντι Σέντερ της Ουάσιγκτον για να
παρακολουθήσει τη συναυλία του διεθνούς Έλληνα βιολονίστα Λεωνίδα Καβάκου με
την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα.
Αιτία του γιουχαρίσματος αποτέλεσε το γεγονός ότι ο Ντόναλντ Τραμπ, ξήλωσε
προσφάτως τον Πρόεδρο και το Δ.Σ. του κορυφαίου πολιτιστικού ιδρύματος και στη
θέση του τοποθέτησε τον σύμβουλο εθνικής ασφαλείας και στενό του συνεργάτη,
Ρίτσαρντ Γκρένελ, ενώ στο ΔΣ είχε τοποθετηθεί η Ούσα Βανς, η σύζυγος του
Αμερικανού αντιπροέδρου.
«Καταλάβαμε [ΔΕ Φυσικά και στην ανακοίνωσή του δεν λέει "καταλάβαμε" αλλά "θα το κάνουμε ΜΕΓΑΛΟ ΞΑΝΑ, έδωσα οδηγίες να απομακρυνθούν από το συμβούλιο, όσοι πέρσι παρουσίαζαν drag shows"... αλλά το "καταλάβαμε" της αριστερης δημοσιοκαφρίλας είναι πιο πιασάρικο για τα ζωα στα οποία απευθύνονται] το Κένεντι Σέντερ. Δεν μας άρεσαν αυτά που παρουσίαζε και άλλα
πράγματα. Θα διασφαλίσουμε ό,τι θα είναι καλό και δεν θα είναι woke σε αυτή τη
χώρα», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο Αμερικανός νέος Πρόεδρος, κηρύσσοντας τον
πόλεμο ενάντια στην ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση. To protothema.gr
επικοινώνησε, χθες βράδυ, με τον Λεωνίδα Καβάκο, ο οποίος μάς περιέγραψε τί
ακριβώς συνέβη και ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί στους καλλιτεχνικούς
κύκλους των ΗΠΑ μετά την ανακοίνωση των παρεμβάσεων που έχει εξαγγείλει ο
Τραμπ στον χώρο του Πολιτισμού. Δεν θα μπορούσαμε, βέβαια, να μην του
ζητήσουμε την άποψή του για όλα όσα διαδραματίστηκαν την εβδομάδα που πέρασε,
εδώ στην Αθήνα, στην Εθνική Πινακοθήκη, με την έκθεση που προκάλεσε
αντιδράσεις.
Τι ακριβώς συνέβη το βράδυ της Πέμπτης στην Ουάσινγκτον και πώς νιώσατε
εσείς με την ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε;
Είχαμε ενημερωθεί δυο – τρεις μέρες πριν πως θα ερχόταν ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ
και πως θα υπήρχαν αυξημένα μέτρα ασφαλείας. Η συναυλία ξεκίνησε με 20 λεπτά
καθυστέρηση και τελευταίος προσήλθε ο κ. Τζέι Ντι Βανς με την σύζυγό του. Εγώ
δεν είχα βγει ακόμη σκηνή. Άκουσα τις φωνές και τις αποδοκιμασίες. Ομολογώ ότι
σοκαρίστηκα, καθώς δεν είναι κάτι που συμβαίνει συχνά σε συναυλιακούς χώρους.
Πού αποδίδετε αυτό το τόσο έντονο ξέσπασμα του κοινού;
Αιτία της διαμαρτυρίας ήταν, προφανώς, το γεγονός ότι ο Ντόναλντ Τραμπ
απομάκρυνε τον Πρόεδρο και τα μέλη του Δ.Σ, του Κένεντι Σέντερ, που είναι
κρατικό πολιτιστικό ίδρυμα. Για την Αμερική αυτό είναι κάτι πρωτοφανές καθώς
μέχρι προσφάτως οι καλλιτεχνικοί οργανισμοί ήταν τελείως ανεξάρτητοι από την
κρατική παρουσία και παρέμβαση. Δεν υπήρχε, δηλαδή, το σύστημα της Ελλάδας που
διορίζονται από το αρμόδιο υπουργείο οι επικεφαλής των δημόσιων ιδρυμάτων
πολιτισμού.
Κρίνετε δικαιολογημένες τις αντιδράσεις;
Θεωρώ ότι δεν είναι σωστό να εκδηλώνεται τέτοια συμπεριφορά μέσα σε μία
αίθουσα συναυλιών και μάλιστα δευτερόλεπτα πριν την έναρξη της συναυλίας.
Αυτοί οι χώροι δεν είναι κατάλληλοι για πολιτικές διαμαρτυρίες. Για μένα οι
συναυλιακοί χώροι έχουν μια ιερότητα,
υπό την έννοια ότι είναι ανοιχτοί για οποιονδήποτε θελήσει να παρακολουθήσει
ένα συγκεκριμένο πολιτιστικό γεγονός, ανεξαρτήτως καταγωγής, θρησκείας,
κοινωνικής θέσης ή πολιτικών πεποιθήσεων. Όποιος έρχεται, έρχεται για να
κοινωνήσει το μήνυμα της μουσικής, να απολαύσει μία καλλιτεχνική εκδήλωση, να
έρθει σε επαφή με την τέχνη, με αυτή που ουσιαστικά είναι και η τελευταία
δικλείδα ασφαλείας που έχουμε για να διατηρηθούν οι γέφυρες μεταξύ των
ανθρώπων.
Όταν, λοιπόν, βρίσκεσαι σε έναν τέτοιο χώρο και αρχίζεις και φωνάζεις, και
δίκιο να έχεις, το χάνεις. Είναι, κατά την άποψή μου, μια ανάρμοστη
συμπεριφορά,
διότι ουσιαστικά ακυρώνεται το μήνυμα και ο σκοπός της εκδήλωσης. Υπάρχουν
πολλοί άλλοι χώροι, φυσικοί και ψηφιακοί, όπου μπορεί ο καθένας να εκφράσει
τις απόψεις του, τις διαφωνίες του, τις αποδοκιμασίες του.
Ο τρόπος που εκδηλώνει κανείς την άποψή του, τη διαμαρτυρία του, είναι πολύ
σημαντικός.
Ως καλλιτέχνης δεν θεωρείτε ότι η κρατική παρέμβαση στη δημιουργική
διαδικασία του πολιτισμού και τις καλλιτεχνικές επιλογές αποτελεί επικίνδυνο
φαινόμενο;
Το ιδανικό θα ήταν να μπορεί ο πολιτισμός να αυτοχρηματοδοτείται και να είναι
εντελώς ανεξάρτητος. Ή ακόμη κι αν υπάρχει κρατική χρηματοδότηση να μην
γίνονται παρεμβάσεις σε ό,τι αφορά στην καλλιτεχνική δημιουργία. Δυστυχώς,
όμως, ο πολιτιστικός τομέας, σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν είναι σε θέση να έχει
οικονομική αυτονομία, διότι δεν υπάρχει μορφωμένος κόσμος ο οποίος θα τον
στηρίξει. Άρα, λοιπόν, αναγκάζεται να στηρίζεται κυρίως στην κρατική
χρηματοδότηση. Αυτό είναι στη σημερινή εποχή ένα αναγκαίο κακό. Όχι με την
έννοια του ότι είμαι ενάντια της χρηματοδότησης του πολιτισμού από το κράτος,
αλλά από τη στιγμή που η εκάστοτε κυβέρνηση χρηματοδοτεί κάποιους οργανισμούς,
μοιραία, έχει την ευκαιρία να διορίζει τους ανθρώπους που θα ηγηθούν. Και σε
αυτήν την περίπτωση τα αποτελέσματα είναι άλλοτε καλά και άλλοτε κακά».
Ποιο είναι το κλίμα που επικρατεί στους καλλιτεχνικούς κύκλους των ΗΠΑ σε
σχέση με την απόφαση του Τραμπ να επιβάλλει τις απόψεις του στα πολιτιστικά
δρώμενα της χώρας;
Εδώ, στην Αμερική, υπάρχει ένας σκεπτικισμός και μια διάχυτη ανησυχία σχετικά με τον τρόπο που
δείχνει ότι σκοπεύει να διαχειριστεί τα θέματα του πολιτισμού ο Ντόναλντ
Τραμπ. Από την άλλη πλευρά όμως η κυβέρνηση αυτή είναι νόμιμα εκλεγμένη
επομένως πρέπει να γίνει σεβαστή η βούληση της πλειοψηφίας. Στο, δε,
επιχείρημα που ακούγεται συχνά ότι ψηφίζει η μειοψηφία, η δική μου απάντηση
είναι, ας πήγαινε να ψηφίσει η πλειοψηφία.
Η ψήφος είναι αναφαίρετο δικαίωμα, αλλά και ιερή υποχρέωση.
Η Δημοκρατία ορίζει πως πρέπει να γίνεται αποδεκτή η γνώμη της
πλειοψηφίας. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε εμείς, οι άνθρωποι του πολιτισμού, είναι να
δούμε πως μπορούμε να συνδράμουμε μέσα από την τέχνη μας, υπηρετώντας τις
αξίες και οράματα τα οποία έχουμε.
Ποιος είναι κατά τη γνώμη σας ο ενδεδειγμένος τρόπος αντίδρασης;
Σε μια συζήτηση που είχα με το κοινό, πριν λίγες ημέρες, μετά το τέλος μιας
συναυλίας μου στην Αμερική, με ρώτησε κάποιος ποια είναι η γνώμη μου για το
γεγονός ότι ένας καλλιτέχνης ακύρωσε την περιοδεία του στις ΗΠΑ, μετά το
περιστατικό που έγινε στον Λευκό Οίκο με τον Τραμπ και τον Ζελένσκι. Του
απάντησα ότι θεωρώ πως η κίνηση αυτή είναι απολύτως λανθασμένη, όπως είναι
απολύτως λανθασμένη και η επιλογή που έχουμε κάνει να μην πηγαίνουμε να
παίξουμε στη Ρωσία. Γιατί, όπως του εξήγησα, η τέχνη είναι η τελευταία ελπίδα
που έχει η ανθρωπότητα για να γεφυρώσει τα χάσματα που υπάρχουν μεταξύ των
ανθρώπων, καθώς αποτελεί μία γλώσσα απολύτως ανθρωποκεντρική, και ως εκ
τούτου, οι οποιεσδήποτε πολιτικές διαφορές και οικονομικά συμφέροντα
προκύπτουν και επιβάλλουν συγκεκριμένες εκδηλώσεις συμπεριφοράς, δεν μπορούν
περικλείουν και την τέχνη μέσα τους.»
Όσο εσείς βιώνατε την κατάσταση της νέας αμερικανικής πολιτιστικής
πραγματικότητας, εμείς εδώ στην Αθήνα γίναμε μάρτυρες μιας βίαιης επίθεσης,
από εκλεγμένο εκπρόσωπο μιας μερίδας πολιτών, ενάντια σε έργα που εκτίθενται
στην Εθνική Πινακοθήκη. Πώς σχολιάζετε αυτό το γεγονός;
Θα απαντήσω με επιφύλαξη γιατί ναι μεν έχω ενημερωθεί, αλλά δεν γνωρίζω,
ωστόσο, λεπτομέρειες για την έκθεση και τα έργα που φιλοξενεί. Προφανώς και η
ελευθερία της έκφρασης στην τέχνη πρέπει να είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη.
Και το προσωπικό στοιχείο του καλλιτέχνη δεν μπορεί να λείπει από το έργο του.
Ο καλλιτέχνης απαιτείται να θέτει ερωτήματα μέσα από τις δημιουργίες του, να
ενεργοποιεί το πνεύμα. Το γεγονός ότι κάποιος εκφράζεται με βία σε έναν
συγκεκριμένο χώρο, θεωρώ ότι είναι μία αντίδραση, η οποία στερείται και
ωριμότητας και πνευματικότητας, αλλά κυρίως αυτού που είναι η πεμπτουσία της
θρησκείας, την οποία υποτίθεται αυτοί οι άνθρωποι εκπροσωπούν, που είναι το να
συγχωρείς.
Η συμπεριφορά, λοιπόν, του εν λόγω κυρίου είναι απολύτως μη αποδεκτή.
Από κει και πέρα, υπάρχει αυτή η πολύ λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην
ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης και στη μεγάλη ευθύνη που έχουν τόσο ο
καλλιτέχνης που εκθέτει δημόσια τα έργα του, όσο και οι πολιτιστικοί
οργανισμοί σχετικά με το τι προβάλλουν. Σε μία καλλιτεχνική επιλογή πρέπει να υπάρχει πάντα το «γιατί». Επειδή,
λοιπόν,
η ελευθερία στην τέχνη, όπως και η ελευθερία στην έκφραση και στη ζωή,
έχει, κατά την άποψή μου, παρερμηνευτεί, διότι ορίζεται ως κάτι το οποίο δεν έχει κανένα πλαίσιο και κανένα όριο,
ενώ ξέρουμε, και το λέει και η επιστήμη ότι η ελευθερία είναι σχετική,
ακόμα και μέσα στο σύμπαν, εγώ, αν ήμουν επικεφαλής ενός οργανισμού ή
εικαστικός που φιλοτεχνούσα ένα έργο για μια έκθεση, θα ρωτούσα τον εαυτό
μου «γιατί θέλω να το κάνω αυτό, τι θέλω να πετύχω;».
Ο καλλιτέχνης έχει μια ευθύνη απέναντι στον εαυτό του και στον κόσμο στον
οποίο απευθύνεται. Και επειδή παρατηρώ, εδώ και πολλά χρόνια, ότι στην Ελλάδα
έχουμε μια τάση να προσβάλλουμε και να απαξιώνουμε τα δικά μας και να
προστατεύουμε τα μη δικά μας, όχι αποκλειστικά σε ότι έχει να κάνει με τη
θρησκεία, αλλά σε πολλούς τομείς,
θέλω να ελπίζω ότι σύντομα θα υπάρξουν στο μέλλον εκθέσεις στην Εθνική
Πινακοθήκη και έργα του συγκεκριμένου καλλιτέχνη που θα σχετίζονται και
με άλλες θρησκείες, όχι μόνον με τη χριστιανική.
Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι αιτίες που κρύβονται πίσω από τα φαινόμενα βίας
και διχασμού που βρίσκονται σε έξαρση;
Το γεγονός ότι η παιδεία είναι εξαιρετικά περιορισμένη και δεν καλλιεργεί
καθόλου την πνευματικότητα του ανθρώπου. Κι αυτό είναι το μεγαλύτερο έγκλημα
των κυβερνήσεων. Επειδή η κοινωνία είναι, δυστυχώς, κολλημένη στον οικονομικό
προσανατολισμό, δημιουργεί και εκπαιδεύει ανθρώπους, οι οποίοι εξυπηρετούν
αυτό το σύστημα. Όμως, αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων ότι αυτό δεν μας οδηγεί
σε καλά μονοπάτια. Το μεγαλείο της τέχνης έγκειται στο ότι είναι πανανθρώπινη.
Και αποστολή της είναι, όπως έλεγε και ο Τολστόι, να ενώσει την ανθρωπότητα σε
μία αδελφότητα. Οτιδήποτε διχάζει και σπέρνει διχόνοια, δεν έχει σχέση με την
αληθινή τέχνη. Δυστυχώς, όμως, δεν είμαστε ώριμοι να δούμε τί είναι αυτό, το
οποίο ουσιαστικά μάς συμφέρει, με την καλή έννοια της λέξης. Μας συμφέρει να
βρισκόμαστε σε πολέμους ή μας συμφέρει να βρούμε τρόπους να ενωθούμε, να
επικοινωνήσουμε, να κατανοήσουμε ο ένας τον άλλον και να προχωρήσουμε ενωμένοι
ως ανθρωπότητα, να δούμε πού πάμε, τι προκλήσεις έχουμε να αντιμετωπίσουμε, τί
πήραμε από τις προηγούμενες γενιές και τί θα αφήσουμε στις επόμενες, τί
θέλουμε να διατηρήσουμε και τί θέλουμε να αλλάξουμε. Επικρατεί, όμως,
δυστυχώς, το κυνήγι της δύναμης και της εξουσίας, που αποτελεί εκδήλωση ενός
κατώτερου ενστίκτου και κυριεύει όλο και περισσότερο τον κόσμο. Κι έπειτα,
υπάρχει και μια τεράστια υποκρισία. Δεν μπορεί, δηλαδή, να λέει η Ευρώπη ότι
ενδιαφέρεται για την Ουκρανία που έχει δεχτεί επίθεση τη στιγμή που η Κύπρος
βρίσκεται υπό κατοχή».