Τι καταλογίζει στον Μπέρια ο Νικίτα Χρουστσόφ στην περίφημη «Μυστική Έκθεση» της 25ης Φεβρουαρίου 1958 και τι «απαντά» ο υπερασπιστής του Στάλιν Αμερικανός πανεπιστημιακός καθηγητής Grover Furr;
Ένα από τα πλέον πολυσυζητημένα πρόσωπα της σταλινικής περιόδου στην ΕΣΣΔ είναι αναμφίβολα ο Λαβρέντι Μπέρια. Έχουμε αναφερθεί στον συγκεκριμένο εκτενώς σε δύο άρθρα μας, για τη σφαγή του Κατίν και για το αν εμπλέκεται με κάποιο τρόπο στον θάνατο του Στάλιν.
O Λαβρέντι Μπέρια
Η γενική εντύπωση που υπάρχει πάντως είναι ότι ο Λαβρέντι Μπέρια ήταν σφαγέας, δολοφόνος, εγκληματίας κ.λπ. Αυτή η άποψη ενισχύθηκε ιδιαίτερα μετά τη, λεγόμενη, «Μυστική Έκθεση» του Νικίτα Χρουστσόφ στο 20ο Συνέδριο του ΚΚ της ΕΣΣΔ (25 Φεβρουαρίου 1956). Ο Αμερικανός πανεπιστημιακός καθηγητής Grover Furr, γνωστός υποστηρικτής του Στάλιν όμως, «αποδομεί» στο βιβλίο του «Τα Ψέματα του Χρουστσόφ» («KHRUSHCHEV LIED»), που κυκλοφορεί και στα Ελληνικά από τις εκδόσεις «αυτομόρφωση» (Α’ Έκδοση 2024) τις κατηγορίες και εναντίον του Μπέρια.
O Grover Furr
Χωρίς να σημαίνει ότι ενστερνιζόμαστε τις απόψεις του Furr, επειδή είναι τεκμηριωμένες και επιστημονικά άρτιες, σκεφτήκαμε να παραθέσουμε τις θέσεις και των δύο «πλευρών» για να έχουν οι αναγνώστες μας μια πλήρη εικόνα. Ο καθένας και η καθεμία που θα διαβάσουν αυτό το άρθρο πιστεύουμε ότι θα βγάλουν τα συμπεράσματά τους. Και βέβαια, στα σχόλια υπάρχουν συνήθως ενδιαφέρουσες απόψεις και πληροφορίες που είναι πολύ χρήσιμες… Ας ξεκινήσουμε όμως με ένα σύντομο βιογραφικό του Λαβρέντι Μπέρια.
Ποιος ήταν ο Λαβρέντι Μπέρια;
Ποιος ήταν ο Λαβρέντι Μπέρια;
Ο Λαβρέντι Πάβλοβιτς Μπέρια (Lavrenty Pavlovich Beria) ήταν Σοβιετικός πολιτικός, Γεωργιανός στην καταγωγή, επικεφαλής του σοβιετικού μηχανισμού ασφαλείας και των μυστικών υπηρεσιών υπό τον Στάλιν. Γεννήθηκε στις 29 Μαρτίου 1899 στο Μαρτσεούλι της Γεωργίας. Έλαβε μέρος στην Οκτωβριανή Επανάσταση (1917), οργάνωσε τις υπηρεσίες ασφαλείας στην περιοχή του Καυκάσου (1921-1931) και στη συνέχεια ανάλαβε την πολιτική ηγεσία των κομματικών οργανώσεων της Υπερκαυκασίας. Το 1934 εξελέγη αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ του ΚΚ Σοβιετικής Ένωσης και το 1938 διορίστηκε αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών (NKVD), ενώ το 1941, ως στενός συνεργάτης του Στάλιν διετέλεσε Αντιπρόεδρος της ΕΣΣΔ. Διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στο θέμα των αντιφρονούντων και των εσωκομματικών εκκαθαρίσεων εφαρμόζοντας σκληρά μέτρα κατά των αντιπάλων του Στάλιν. Παράλληλα υπήρξε διοικητής των γκουλάγκ. Μετά τον θάνατο του Στάλιν διετέλεσε για σύντομο χρονικό διάστημα μέλος της κυβερνώσας τρόικας με τους Μαλενκόφ και Μολότοφ. Ωστόσο, σύντομα συνελήφθη από τους πολιτικούς του αντιπάλους και εκτελέστηκε, πιθανότατα στις 26 Ιουνίου 1953 (άλλες πηγές αναφέρουν ως ημερομηνία εκτέλεσής του την 23η Δεκεμβρίου 1953) (Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια «ΔΟΜΗ»).
Η «Μυστική Έκθεση» του Νικίτα Χρουστσόφ (20 Φεβρουαρίου 1953)
Στη «Μυστική Έκθεσή» του ο Χρουστσόφ κατηγορεί τον Στάλιν για προσωπολατρεία, κάνει μνεία για «διαθήκη του Λένιν», για έλλειψη συλλογικότητας και παραβίαση της συλλογικής ηγεσίας, κατηγορεί τον Στάλιν και για ηθική και σωματική εξόντωση των καθοδηγητών που εναντιώνονταν σ’ αυτόν, αναφέρεται στις μαζικές εκκαθαρίσεις επί Στάλιν, στον όρο «εχθρός του λαού», που φέρεται ότι καθιέρωσε ο Στάλιν (ο Furr αναφέρει ότι ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Μαρά κατά τη Γαλλική Επανάσταση), κατηγορεί έμμεσα τον Στάλιν για τις δολοφονίες των Ζινόβιεφ και Κάμενεφ, αναφέρεται στους Τροτσκιστές, τους οποίους καταδίωξε ο Στάλιν, με αποκορύφωμα τη δολοφονία του ίδιου του Τρότσκι στο Μεξικό, αναφέρει ότι ο Στάλιν παραμελούσε το Κόμμα κ.λπ. Ας έρθουμε όμως στα πιο ενδιαφέροντα σημεία της «Μυστικής Έκθεσης» και τις «απαντήσεις» του Furr. Συγκεκριμένα πρόκειται για όσα αφορούν τον Μπέρια, αλλά και τον προκάτοχό του στην NKVD Γιεζόφ, ο οποίος με το διάταγμα 50215 της NKVD στις 12/12/1937 που είχε τον τίτλο «Ελληνική Επιχείρηση» έδωσε το έναυσμα των διώξεων κατά των Ελλήνων της ΕΣΣΔ.
Ο Στάλιν και δίπλα του ο Χρουστσόφ τη δεκαετία του 1930
Ο Χρουστσόφ για τον Γιεζόφ – Η «απάντηση» Furr
Ο Χρουστσόφ για τον Γιεζόφ – Η «απάντηση» Furr
Χρουστσόφ: «Κατηγορούμε δικαίως τον Γιεζόφ για τις τερατώδεις πρακτικές του 1937. Πρέπει να απαντήσουμε όμως σε αυτά τα ερωτήματα: Θα μπορούσε για παράδειγμα ο Γιεζόφ να συλλάβει τον Κοσιόρ (σημ: πολωνικής καταγωγής, Πρώτος ΓΓ του ΚΚ Ουκρανίας 1919-1920 και 1928-1938, μέλος του ΠΓ τον ΚΚΣΕ από το 1930 ως το 1938), χωρίς να το γνωρίζει ο Στάλιν; Υπήρξε ανταλλαγή απόψεων ή μια απόφαση του Πολιτικού Γραφείου που να αφορά αυτό; Όχι, δεν υπήρχε, όπως δεν υπήρχαν και σε άλλες τέτοιου τύπου υποθέσεις, όπως για την τύχη τέτοιων διακεκριμένων κομματικών προσώπων. Όχι, θα ήταν αφέλεια να το θεωρούμε αυτό σαν έργο του Γιεζόφ και μόνο. Είναι φανερό ότι για τέτοια ζητήματα αποφάσιζε ο Στάλιν και χωρίς τις εντολές του και την έγκρισή του ο Γιεζόφ δεν θα μπορούσε να το κάνει αυτό». Ο Furr αντιτείνει ότι οι ανακρίσεις των Γιεζόφ και του Φρίνοφσκι, Υποδιοικητή της NKVD, που δημοσιεύθηκαν μόλις το 2006 δείχνουν απόλυτα τη συνειδητή συμμετοχή του Γιεζόφ στους βασανισμούς και τις δολοφονίες μεγάλου αριθμού αθώων ανθρώπων. Ο Γιεζόφ, σύμφωνα με τον Furr οργάνωσε αυτές τις θηριωδίες για να καλύψει τη δική του ανάμειξη στη «Δεξιά» συνωμοσία και στη γερμανική στρατιωτική κατασκοπεία, καθώς και σε συνωμοσία για τη δολοφονία του Στάλιν ή άλλου μέλους του ΠΓ για να πάρει την εξουσία μέσω πραξικοπήματος. Οι ανακρίσεις του Γιεζόφ που ήρθαν στο φως το 2010 επιβεβαιώνουν, κατά τον Furr πάντα, ότι ο Γιεζόφ ήταν επικεφαλής μιας πολύ σοβαρής συνωμοσίας. Τον Απρίλιο του 1939 ο Γιεζόφ συνελήφθη και ομολόγησε εκτεταμένη κατάχρηση εξουσίας στις έρευνες: ξυλοδαρμοί, χαλκευμένες ομολογίες, βασανιστήρια και παράνομες εκτελέσεις. Κατά τον Furr δεν υπάρχει ούτε μία απόδειξη ότι ο Στάλιν είχε δώσει εντολή να γίνουν όλα αυτά. Για την ιστορία, οι Γιεζόφ και Φρίνοφσκι εκτελέστηκαν το 1940…
O Frinovsky
«Η συμμορία του Μπέρια»
«Η συμμορία του Μπέρια»
Για τον Μπέρια, στη «Μυστική Έκθεση», ο Χρουστσόφ αναφέρει: «Εν τω μεταξύ η συμμορία του Μπέρια που κυριαρχούσε στα όργανα της κρατικής ασφάλειας κατέφυγε σε κάθε είδους μέσα για να αποδείξει την ενοχή του (σημ: κάθε) συλληφθέντα και την ορθότητα των υλικών που η ίδια (σημ: η NKVD) πλαστογράφησε».
Ο Nikita Khrushchev και οι κοσμοναύτες Valentina Tereshkova,Pavel Popovich και Yury Gagarin το 1963
Ο Furr παραπέμπει στο βιβλίο του Robert Thurston «Life and Terror in Stalin's Russia, 1934-1941», Yale University Press, 1998, όπου γίνεται αναφορά στον «εντυπωσιακό φιλελευθερισμό» που καθιέρωσε, αμέσως μόλις ανέλαβε την NKVD ο Μπέρια. Τα βασανιστήρια τελείωσαν και οι φυλακισμένοι, απέκτησαν προνόμια και πάλι. Οι άντρες του Γιεζόφ απομακρύνθηκαν και πολλοί από αυτούς δικάστηκαν και καταδικάστηκαν για τις διώξεις. Οι συλλήψεις περιορίστηκαν το 1939 και το 1940 σε ποσοστό πάνω από 40% σε σχέση με το 1937 και το 1938. Οι εκτελέσεις από τον Δεκέμβριο του 1938 που ανέλαβε την ηγεσία της NKVD ο Μπέρια και για τα έτη 1939-1940, ήταν μόλις το 1% όσων έγιναν το 1937-1938. Παράλληλα, 100.000 άτομα που είχαν οδηγηθεί άδικα στα γκουλάγκ αφέθηκαν ελεύθερα.
O Nikita Khruchchev
Ο Μπέρια «πράκτορας των ξένων υπηρεσιών κατασκοπείας»
Ο Μπέρια «πράκτορας των ξένων υπηρεσιών κατασκοπείας»
«Πράκτορας» ξένων κατά τον Χρουστσόφ, ο Μπέρια. Ας δούμε τι αναφέρει στη «Μυστική Έκθεση» ο Χρουστσόφ:
«Στην οργάνωση των διαφόρων βρόμικων και επαίσχυντων υποθέσεων, έναν πολύ βασικό ρόλο έπαιζε ο ύπουλος εχθρός του Κόμματός μας(ενν. ο Μπέρια), ένας πράκτορας των ξένων υπηρεσιών κατασκοπείας που είχε αποσπάσει την εμπιστοσύνη του Στάλιν».
Όπως γράφει ο Furr κανείς σήμερα δεν υποστηρίζει το παραμύθι του Χρουστσόφ, ότι ο Μπέρια ήταν ξένος πράκτορας καθώς αυτό διαψεύστηκε από τα γεγονότα. Ούτε ο Μολότοφ, ούτε ο Καγκάνοβιτς το πίστευαν τότε. Όμως το 1953 δεν το είχαν αναφέρει. Η κατηγορία κατά του Μπέρια ως ξένου πράκτορα οφείλεται στο ότι είχε προτείνει μια ενωμένη ουδέτερη Γερμανία (πριν επανενωθεί η Γερμανία το 1990 ήταν χωρισμένη σε δύο κράτη: την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας και τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας). Κατά τον Χρουστσόφ αυτό αποτελούσε υποχώρηση προς τη Δύση. Ο Στάλιν όμως είχε προτείνει κάτι τέτοιο στους Δυτικούς από τον Μάρτιο του 1952. Η «Πράβντα» επανέλαβε, με παραλλαγές, την πρόταση του Μπέρια τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1953, μετά τον θάνατο του Στάλιν. Κατά τον Furr, οι Σύμμαχοι ήταν εντελώς αντίθετοι σε μια τέτοια πρόταση και απέρριπταν κάθε ιδέα για ενωμένη Γερμανία. Ο Μολότοφ, σε συζητήσεις του, σε προχωρημένη ηλικία, με τον Φέλιξ Τσούεβ επέμεινε να χαρακτηρίζει τον Μπέρια «πράκτορα του ιμπεριαλισμού», λόγω της πρότασής του για «ενωμένη Γερμανία». Ο Μπέρια όμως ήταν ένα μέλος του Προεδρείου που έκανε μια πρόταση. Χωρίς την έγκριση του Προεδρείου, δεν θα μπορούσε να γίνει τίποτα. Πάντως, κι ο ίδιος ο Μολότοφ στην ευθεία ερώτηση του Τσούεβ αν ο Μπέρια ήταν πράκτορας ξένων υπηρεσιών κι αυτό είχε επιβεβαιωθεί κι αυτό είχε επιβεβαιωθεί από τα γεγονότα, απάντησε αρνητικά, με κάποιες επιφυλάξεις όμως.
«Στην οργάνωση των διαφόρων βρόμικων και επαίσχυντων υποθέσεων, έναν πολύ βασικό ρόλο έπαιζε ο ύπουλος εχθρός του Κόμματός μας(ενν. ο Μπέρια), ένας πράκτορας των ξένων υπηρεσιών κατασκοπείας που είχε αποσπάσει την εμπιστοσύνη του Στάλιν».
Όπως γράφει ο Furr κανείς σήμερα δεν υποστηρίζει το παραμύθι του Χρουστσόφ, ότι ο Μπέρια ήταν ξένος πράκτορας καθώς αυτό διαψεύστηκε από τα γεγονότα. Ούτε ο Μολότοφ, ούτε ο Καγκάνοβιτς το πίστευαν τότε. Όμως το 1953 δεν το είχαν αναφέρει. Η κατηγορία κατά του Μπέρια ως ξένου πράκτορα οφείλεται στο ότι είχε προτείνει μια ενωμένη ουδέτερη Γερμανία (πριν επανενωθεί η Γερμανία το 1990 ήταν χωρισμένη σε δύο κράτη: την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας και τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας). Κατά τον Χρουστσόφ αυτό αποτελούσε υποχώρηση προς τη Δύση. Ο Στάλιν όμως είχε προτείνει κάτι τέτοιο στους Δυτικούς από τον Μάρτιο του 1952. Η «Πράβντα» επανέλαβε, με παραλλαγές, την πρόταση του Μπέρια τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1953, μετά τον θάνατο του Στάλιν. Κατά τον Furr, οι Σύμμαχοι ήταν εντελώς αντίθετοι σε μια τέτοια πρόταση και απέρριπταν κάθε ιδέα για ενωμένη Γερμανία. Ο Μολότοφ, σε συζητήσεις του, σε προχωρημένη ηλικία, με τον Φέλιξ Τσούεβ επέμεινε να χαρακτηρίζει τον Μπέρια «πράκτορα του ιμπεριαλισμού», λόγω της πρότασής του για «ενωμένη Γερμανία». Ο Μπέρια όμως ήταν ένα μέλος του Προεδρείου που έκανε μια πρόταση. Χωρίς την έγκριση του Προεδρείου, δεν θα μπορούσε να γίνει τίποτα. Πάντως, κι ο ίδιος ο Μολότοφ στην ευθεία ερώτηση του Τσούεβ αν ο Μπέρια ήταν πράκτορας ξένων υπηρεσιών κι αυτό είχε επιβεβαιωθεί κι αυτό είχε επιβεβαιωθεί από τα γεγονότα, απάντησε αρνητικά, με κάποιες επιφυλάξεις όμως.
1916. Ο Χρουστσόφ και η πρώτη του σύζυγος Εφροσίνε
Ο Kaminsky κατηγορεί τον Μπέρια ότι «δουλεύει» για τη μουσουλμανική μυστική οργάνωση του Αζερμπαϊτζάν Μούσαβατ
Ο Kaminsky κατηγορεί τον Μπέρια ότι «δουλεύει» για τη μουσουλμανική μυστική οργάνωση του Αζερμπαϊτζάν Μούσαβατ
Το Musavat είναι το αρχαιότερο κόμμα του Αζερμπαϊτζάν. Ιδρύθηκε το 1911 ως μυστική οργάνωση που αγωνιζόταν για τα δικαιώματα των Μουσουλμάνων της χώρας. Το 1918 ήταν στην κυβέρνηση, ενώ από το 1920 έγινε ξανά μυστική οργάνωση. Ο Χρουστσόφ στη «Μυστική Έκθεση» κατηγόρησε τον Μπέρια ότι εργαζόταν για την υπηρεσία κατασκοπείας του Μούσαβατ. Αναλυτικότερα: «Υπήρχαν κάποια σημάδια ότι ο Μπέρια ήταν ένας εχθρός του Κόμματος; Ναι υπήρχαν. Ήδη από το 1937 στην Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής, ο πρώην Λαϊκός Επίτροπος Υγείας Καμίνσκι είπε ότι ο Μπέρια δούλευε για την υπηρεσία κατασκοπείας του Μούσαβατ. Η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής όμως είχε μόλις τελειώσει όταν ο Καμίνσκι συνελήφθη και εκτελέστηκε. Είχε εξετάσει ο Στάλιν τη δήλωση του Καμίνσκι; Όχι! Επειδή ο Στάλιν πίστευε στον Μπέρια και αυτό ήταν αρκετό». Και εδώ ο Furr αντιτίθεται στον Χρουστσόφ.
Ο Σοβιετικός πολιτικός Ivan Petrovic Pavlunovsky (1898-1937), μέλος των σοβιετικών υπηρεσιών πληροφοριών σε γράμμα του οποίο δημοσιεύτηκε πρόσφατα αναφέρει ότι πράγματι ο Μπέρια είχε κάνει «υπόγεια» δουλειά στις τάξεις του Musavat. Και ο ίδιος ο Μπέρια στην αυτοβιογραφία του για το Κόμμα κάνει μνεία για την υπόγεια δουλειά που έκανε ανάμεσα στους Αζέρους εθνικιστές. Ο Furr σημειώνει ότι αν ο Μπέρια δρούσε αυτόνομα, δεν θα έγραφε κάτι τέτοιο στην Αυτοβιογραφία του για το Κόμμα. Ουσιαστικά, γράφει ο Furr, ο Χρουστσόφ ανακίνησε μια παλιά φήμη που υπήρχε για τον Μπέρια. Οπωσδήποτε, για να γίνει πιστευτό ότι ο Μπέρια «δούλευε» για το Μούσαβατ και δεν λειτουργούσε «υπόγεια» έπρεπε να συμπεριφέρεται ανάλογα προς τους Αζέρους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και πολλοί Μπολσεβίκοι παραπλανήθηκαν τότε.
Ο Σοβιετικός πολιτικός Ivan Petrovic Pavlunovsky (1898-1937), μέλος των σοβιετικών υπηρεσιών πληροφοριών σε γράμμα του οποίο δημοσιεύτηκε πρόσφατα αναφέρει ότι πράγματι ο Μπέρια είχε κάνει «υπόγεια» δουλειά στις τάξεις του Musavat. Και ο ίδιος ο Μπέρια στην αυτοβιογραφία του για το Κόμμα κάνει μνεία για την υπόγεια δουλειά που έκανε ανάμεσα στους Αζέρους εθνικιστές. Ο Furr σημειώνει ότι αν ο Μπέρια δρούσε αυτόνομα, δεν θα έγραφε κάτι τέτοιο στην Αυτοβιογραφία του για το Κόμμα. Ουσιαστικά, γράφει ο Furr, ο Χρουστσόφ ανακίνησε μια παλιά φήμη που υπήρχε για τον Μπέρια. Οπωσδήποτε, για να γίνει πιστευτό ότι ο Μπέρια «δούλευε» για το Μούσαβατ και δεν λειτουργούσε «υπόγεια» έπρεπε να συμπεριφέρεται ανάλογα προς τους Αζέρους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και πολλοί Μπολσεβίκοι παραπλανήθηκαν τότε.
Ο Χρουστσόφ στο εξώφυλλο του περιοδικού TIME το 1953
Επίλογος
Επίλογος
Ο Grover Furr στο βιβλίο του «Τα ψέματα του Χρουστσόφ», παραθέτοντας και στοιχεία που ήρθαν στο φως μετά το 2000 κάνει μια εκτενή ανασκευή όσων περιλαμβάνει η «Μυστική Έκθεση» του Χρουστσόφ και προσπαθεί να «αποκαταστήσει» τον Στάλιν. Ο Μπέρια πάντως παραμένει και μετά απ’ όσα διαβάσαμε γι’ αυτόν σκοτεινή προσωπικότητα. Το γεγονός ότι όταν ανέλαβε την ηγεσία της NKVD, οι φύλακες απευθύνονταν στους φυλακισμένους στον πληθυντικό, ενώ οι έγκλειστοι μπορούσαν να παίζουν σκάκι και να διαβάζουν βιβλία, δεν αποτελεί κάποια φοβερή πρόοδο.
Μεγαλύτερη σημασία έχει για μας, ο πίνακας του Furr στη σελ.346. 1935: 114.456 συλλήψεις, 1.229 εκτελέσεις, 1936: 88.873 συλλήψεις,1.118 εκτελέσεις, 1937: 918.671 – 353.074 εκτελέσεις, 1938: 629.695 – 328.618 εκτελέσεις, 1939: 41.627 – 2.601 εκτελέσεις και 1940: 127.313 – 1.863 εκτελέσεις. Τώρα, αν ο Μπέρια ήταν κατάσκοπος ξένων δυνάμεων ή «δούλευε» κρυφά ή φανερά, για τους Αζέρους εθνικιστές, αυτά είναι θέματα ήσσονος σημασίας… Για τη σφαγή στο Κατίν και τον μεγάλο λιμό, ο Χρουστσόφ δεν έκανε καμία αναφορά. Είπε όμως αρκετά για τις απελάσεις των εθνοτήτων, με τις οποίες θα ασχοληθούμε σε επόμενο άρθρο μας.
Πηγή: GROVER FURR, «Τα ψέματα του Χρουστσόφ», Εκδόσεις αυτομόρφωση, 2024
Μεγαλύτερη σημασία έχει για μας, ο πίνακας του Furr στη σελ.346. 1935: 114.456 συλλήψεις, 1.229 εκτελέσεις, 1936: 88.873 συλλήψεις,1.118 εκτελέσεις, 1937: 918.671 – 353.074 εκτελέσεις, 1938: 629.695 – 328.618 εκτελέσεις, 1939: 41.627 – 2.601 εκτελέσεις και 1940: 127.313 – 1.863 εκτελέσεις. Τώρα, αν ο Μπέρια ήταν κατάσκοπος ξένων δυνάμεων ή «δούλευε» κρυφά ή φανερά, για τους Αζέρους εθνικιστές, αυτά είναι θέματα ήσσονος σημασίας… Για τη σφαγή στο Κατίν και τον μεγάλο λιμό, ο Χρουστσόφ δεν έκανε καμία αναφορά. Είπε όμως αρκετά για τις απελάσεις των εθνοτήτων, με τις οποίες θα ασχοληθούμε σε επόμενο άρθρο μας.
Πηγή: GROVER FURR, «Τα ψέματα του Χρουστσόφ», Εκδόσεις αυτομόρφωση, 2024
Μιχάλης Στούκας
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ