19 Μαΐου 2025

📺Η προπαγάνδα των bots: Τα fake news με την κόκα των ηγετών και πώς στήνονται


Πώς κατηγορήθηκαν για δήθεν χρήση κοκαΐνης οι ηγέτες Γαλλίας, Αγγλίας και Γερμανίας, στο βίντεο που παρακολούθησαν 85 εκατ. θεατές - Ο ρωσικός δάκτυλος και οι αναρτήσεις στο Διαδίκτυο που συνδέθηκαν με τις εσωτερικές υποθέσεις πολλών χωρών

Χρειάστηκε ελάχιστος χρόνος, στις αρχές της περασμένης εβδομάδας, για να δουν πάνω από 85.000.000 άνθρωποι σε όλο τον κόσμο τους ηγέτες της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Μ. Βρετανίας να προσπαθούν on camera, μάλιστα, να... εξαφανίσουν τα ίχνη της χρήσης κοκαΐνης στο τρένο της επιστροφής από το Κίεβο.

Η δήλωση της εκπροσώπου του Ρωσικού ΥΠΕΞ Μαρίας Ζαχάροβα που «επιβεβαίωνε» τη φημολογία έριξε λάδι στη φωτιά. Χρειάστηκαν επίσημες ανακοινώσεις από τις τρεις χώρες, όμως κανείς δεν μπορεί να ξέρει πόσοι από εκείνους που είδαν το περίφημο βίντεο έμαθαν τι πραγματικά ισχύει και, ακόμη περισσότερο, πόσοι πείστηκαν για την αλήθεια. Η άμεση αντίδραση της Ζαχάροβα έδειξε ουσιαστικά την πηγή της παραπληροφόρησης που καρποφόρησε στο εύφορο έδαφος των social media, τα οποία αναδεικνύονται σε πεδίο προπαγάνδας όλο και συχνότερα.

Η Ρουμανία

Η κοκαΐνη των Εμανουέλ Μακρόν - Φρίντριχ Μερτς - Κιρ Στάρμερ είναι το πιο πρόσφατο επεισόδιο στην διαδικτυακή προπαγάνδα μέσω fake news, που συνοδεύονται όμως από «αποδείξεις». Οι συνέπειες, ωστόσο, ορισμένες φορές είναι πολύ σοβαρότερες από την εδραίωση μιας εσφαλμένης είδησης ως πραγματικότητας. Οι Ρουμάνοι προσέρχονται σήμερα στις κάλπες, για τον δεύτερο γύρο των εθνικών εκλογών στη χώρα τους, αφού τον περασμένο Δεκέμβριο οι εκλογές ακυρώθηκαν λόγω της πρωτοφανούς και εκτεταμένης χρήσης bots. Νικητής τότε είχε αναδειχθεί ο Καλίν Γκεοργκέσκου, ένας σχετικά άγνωστος υποψήφιος με ακραίες απόψεις που υποστηρίχθηκε από χιλιάδες λογαριασμούς στα sοcial media και στο TikTok εντονότερα. Μάλιστα, και αυτές οι δεύτερες εκλογές είναι ευάλωτες σε εκστρατείες παραπληροφόρησης με χρηματοδότηση από το εξωτερικό. Σε ό,τι αφορά το διευθυντήριο της διασποράς των fake news, όλα έδειχναν τη Ρωσία.


Η κοκαΐνη των Μακρόν - Μερτς - Στάρμερ είναι το πιο πρόσφατο επεισόδιο στη διαδικτυακή προπαγάνδα μέσω fake news, με τη δήλωση της εκπροσώπου του ΥΠΕΞ Ρωσίας Μαρίας Ζαχάροβα να ρίχνει επιπλέον λάδι στη φωτιά

Xαρακτηριστικoί της έκτασης της εκστρατείας διασποράς fake news μέσω bots για τον επηρεασμό του αποτελέσματος των εκλογών στη Ρουμανία είναι οι αριθμοί που είχε ανακοινώσει τον περασμένο Δεκέμβριο το ίδιο το TikTok, όταν βρέθηκε να ελέγχεται από την Ευρωπαϊκή Ενωση για την υπόθεση. Σύμφωνα με την ανακοίνωση, είχαν αφαιρεθεί πάνω από 115.000 ψεύτικοι λογαριασμοί, πάνω από 7 εκατομμύρια ψεύτικα likes, περισσότεροι από 11 εκατομμύρια ψεύτικοι ακόλουθοι και 1.100 λογαριασμοί που προσποιούνταν προεδρικούς υποψηφίους.

Οι Μακρόν, Μερτς και Στάρμερ, πάντως, δεν είναι οι πρώτοι πολιτικοί που στοχοποιήθηκαν στα social media για δήθεν χρήση κοκαΐνης. Στις αρχές του πολέμου στην Ουκρανία, βίντεο με έναν Γερμανό βουλευτή έγινε viral και προκάλεσε τεράστιο σάλο, καθώς τον εμφάνιζε να «σνιφάρει κοκαΐνη» και μάλιστα εντός του Ευρωκοινοβουλίου. Μέσα σε λίγες ώρες εκατομμύρια άνθρωποι όχι μόνο είχαν δει το σχετικό βίντεο με τους ισχυρισμούς, αλλά φαίνονταν να είχαν πειστεί από αυτούς. Το γεγονός κινητοποίησε τις ευρωπαϊκές αρχές για να αποδειχθεί ότι ο βουλευτής έκανε -νόμιμη- χρήση ταμπάκο.

Παράλληλα, αποτέλεσε την αφορμή για να δημιουργηθεί μια νέα υπηρεσία για τον έλεγχο των fake news. Ωστόσο, όπως παραδέχτηκαν πρόσφατα στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε ενημέρωση Ελλήνων δημοσιογράφων στις Βρυξέλλες, η ταχύτητα μετάδοσης των ψεύτικων, παραπλανητικών ειδήσεων είναι ασύλληπτη, με αποτέλεσμα η προσπάθεια αποκατάστασης της πραγματικότητας να γίνεται ολοένα δυσκολότερη. Οσο για τον στόχο των διευθυντηρίων διασποράς των fake news, δεν είναι παρά η χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Η Ρωσία έχει υποδειχθεί σε πολλές περιπτώσεις ως η πηγή τέτοιων εκστρατειών χειραγώγησης: Από τις αμερικανικές εκλογές του 2016 όταν νικητής είχε αναδειχθεί ο Ντόναλντ Τραμπ μέχρι τις ρουμανικές εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου και την κοκαΐνη των τριών ηγετών πριν από λίγες μέρες.


Είναι χαρακτηριστικό, ότι το 2018 έγινε γνωστό ότι, προ των εκλογών του 2016 στις ΗΠΑ, είχαν ενεργοποιηθεί άνω των 50.000 λογαριασμών που συνδέονταν με τη Ρωσία μόνο στο, τότε, Twitter. Οι λογαριασμοί αυτοί ανεστάλησαν, ωστόσο τα bots είχαν επιτελέσει ήδη τον σκοπό τους στη διάδοση ψευδών ειδήσεων, στην προώθηση συγκεκριμένων υποψηφίων και τη χειραγώγηση της πολιτικής ατζέντας.

Ψεύτικοι λογαριασμοί

Λίγο μετά τις μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις του περασμένου Ιανουαρίου για τα Τέμπη, ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε μιλήσει από το βήμα της Βουλής για την ενεργοποίηση χιλιάδων ψεύτικων λογαριασμών. Σύμφωνα με την Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας, και όπως αποκάλυψε ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης, 50.000 λογαριασμοί είχαν ενεργοποιηθεί πριν από τα Χριστούγεννα. Οι Αρχές, όμως, μιλούσαν τότε για συντονισμένη, ενορχηστρωμένη καμπάνια για τη διασπορά και την εδραίωση στην κοινή γνώμη συγκεκριμένων αντικυβερνητικών απόψεων για τη διερεύνηση του δυστυχήματος με θύματα 57 νέους ανθρώπους. Σε δηλώσεις του εκείνη την περίοδο, ο διοικητής της Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας είχε επισημάνει ότι μεγάλος αριθμός αυτών των bots προέρχονταν από τη Ρωσία. Οπως είχε διαπιστωθεί, πολλά από αυτά τα bots μερικούς μήνες νωρίτερα έκαναν αναρτήσεις στα ρώσικα, είτε είχαν ενεργοποιηθεί στο παρελθόν, μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, την εποχή που η Ελλάδα έπαιρνε ξεκάθαρη θέση υπέρ της Ουκρανίας.

Η περίοδος προ των διαδηλώσεων για τα Τέμπη δεν είναι η μόνη κατά την οποία διαπιστώθηκε οργανωμένη χρήση bots στα social media για τη διασπορά fake news. Το ίδιο είχε διαπιστωθεί και στη μεταναστευτική κρίση στον Εβρο, αν και τότε δεν είχε γίνει ιδιαίτερη έρευνα.

Τα bots, ψεύτικοι λογαριασμοί που δημιουργούνται αλγοριθμικά σε διαδικτυακές πλατφόρμες, διακινούν συγκεκριμένο περιεχόμενο με στόχο να δημιουργήσουν ευνοϊκό ή δυσμενές περιβάλλον για συγκεκριμένες θέσεις ή πρόσωπα, να πολλαπλασιάσουν τον αντίκτυπο γεγονότων και επερχόμενων δράσεων και εντέλει να χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη. Την περίοδο των διαδηλώσεων για τα Τέμπη, η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος διαπίστωνε ότι είχε οργανωθεί συντονισμένη καμπάνια σε όλες τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Αλλωστε, με απλά λόγια, το bot δεν είναι παρά ένα αυτόνομο πρόγραμμα στο Διαδίκτυο που μπορεί να αλληλεπιδράσει με συστήματα ή χρήστες - εν προκειμένω είναι αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στην περίπτωση της καμπάνιας προ των διαδηλώσεων οι καθοδηγητές της είχαν αναπτύξει με τέτοιον τρόπο τους αυτοματοποιημένους λογαριασμούς ώστε να αλληλεπιδρούν με πραγματικούς δημιουργούς περιεχομένου και σε αυτούς περιλαμβάνονται δημοσιογράφοι, αλλά και λογαριασμοί mainstream media. Παράλληλα, τα ίδια τα bots δημοσιεύουν δεκάδες χιλιάδες σχόλια, μοιράζονται και δημοσιεύουν περιεχόμενο των πραγματικών δημιουργών και χειραγωγούν τους αλγόριθμους στις πλατφόρμες των social media, με σκοπό να αυξήσουν την ορατότητα-επισκεψιμότητα, δημιουργούν δηλαδή viral.

Στην περίπτωση του βίντεο της κοκαΐνης των τριών ηγετών ήταν σχετικά εύκολο να αποδειχθεί ότι ήταν ψεύτικο και η δήθεν πληροφορία του καθοδηγούμενη: ένα κοντινότερο πλάνο έδειξε το τσαλακωμένο χαρτομάντιλο που έσπευσε να απομακρύνει από το τραπέζι ο Εμανουέλ Μακρόν και με τον ίδιο τρόπο φάνηκε ότι ο Φρίντριχ Μερτς απομάκρυνε ένα σκουπίδι και όχι βεβαίως σύνεργο χρήσης ναρκωτικών. Αλλωστε, δεν άντεχε στην κοινή λογική τρεις ηγέτες να κάνουν χρήση ναρκωτικών και να καλούν από πάνω... τις κάμερες. Τι γίνεται, όμως, όταν η αλήθεια δεν είναι τόσο εύκολο να αποδειχθεί; Ο εντοπισμός και η απενεργοποίηση των bots καθίστανται όλο και πιο δύσκολα και θα είναι πρακτικά αδύνατα στο άμεσο μέλλον. Η κατάργηση του fact checking τόσο από το X του Ιλον Μασκ όσο και από τη Meta αποτελεί βασική παράμετρο, τη στιγμή μάλιστα που η ταχύτητα διάδοσης των fake news μέσω των social media είναι τέτοια, ώστε η αναγνώριση και η αποδόμησή τους να καθίστανται από δύσκολες έως και αδύνατες. Αλλωστε όλοι συμφωνούν πλέον ότι οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι απλά μέσα επικοινωνίας, αλλά γεωπολιτικά όπλα.

Πάντως, σύμφωνα με έκθεση της ΕΛ.ΑΣ. υπάρχουν χαρακτηριστικά τα οποία θα πρέπει να υποψιάζουν τους πολίτες. Τα bots κάνουν πολλές αναρτήσεις, πολύ λίγα likes, δεν λειτουργούν σε «φυσιολογικές ανθρώπινες» ώρες, δεν έχουν πρωτότυπο περιεχόμενο, είναι αταίριαστος ή περίεργος ο αριθμός των ακολούθων με βάση τον αριθμό που ακολουθείται (following- followers ratio), έχουν προφίλ ημιτελή (π.χ., δεν υπάρχει φωτογραφία ή βιογραφικό), ενώ εμφανίζουν τυπικά ονόματα χρήστη και ψευδώνυμα, πολύ συχνά, δε, έχουν ονοματεπώνυμο ακολουθούμενο από αριθμούς.

Θύμα και ο Πάπας

Στο στόχαστρο εκστρατειών παραπληροφόρησης μπαίνουν πρόσωπα, χώρες, οργανισμοί. Ο πάπας Λέων ο ΙΔ’ ήδη από τις πρώτες μέρες που βρίσκεται στον παπικό θρόνο έχει βρεθεί στο επίκεντρο της διασποράς ψεύτικων ειδήσεων. Για παράδειγμα, τις προηγούμενες ημέρες κυκλοφόρησε βίντεο το οποίο εμφάνιζε τον Ποντίφικα να αγνοεί τη σημαία της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Η στάση, βέβαια, που θα τηρήσει απέναντι στην κοινότητα σε σχέση μάλιστα με τον προκάτοχό του Πάπα Φραγκίσκο αποτελεί ερώτημα.




Στο στόχαστρο εκστρατειών παραπληροφόρησης μπήκε και ο νέος πάπας Λέων ο ΙΔ’, με βίντεο που τον εμφάνιζε να αγνοεί τη σημαία της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας

Ωστόσο, η σημαία στο βίντεο που συνόδευε την είδηση δεν είναι η σημαία των ΛΟΑΤΚΙ, αλλά, όπως σημειώνει το Euronews, είναι η ιταλική σημαία της ειρήνης που χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά το 1961 και προϋπήρχε της αντίστοιχης των ΛΟΑΤΚΙ. Διακρίνονταν δε τα γράμματα που σχηματίζουν τη λέξη «pace» (ειρήνη), ενώ δεν υπήρχε καμία ένδειξη ότι ο Πάπας γύρισε σκόπιμα προς άλλη κατεύθυνση ενώ πλησίαζε.

Ματίνα Ηρειώτου
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ
Tags ,