Η κατάσταση στο μέτωπο της Μικράς Ασίας τον Σεπτέμβριο του 1921 - Η τουρκική επίθεση στο Αφιόν Καραχισάρ - Οι στόχοι της - Η απόκρουση των Τούρκων από τον Ελληνικό Στρατό και η αντεπίθεση - Οι συνέπειες της ελληνικής νίκης, της τελευταίας στη Μικρά Ασία
Με τη μικρασιατική εκστρατεία και ειδικά με την προέλαση του Ελληνικού Στρατού προς την Άγκυρα έχουμε ασχοληθεί σε αρκετά άρθρα μας. Ωστόσο υπάρχουν κάποια επιμέρους σημεία της μικρασιατικής εκστρατείας, που έχουν ιδιαίτερη σημασία. Ανάμεσά τους, η τελευταία ελληνική νίκη στην άλλη όχθη του Αιγαίου, στη μάχη του Αφιόν Καραχισάρ (Σεπτέμβριος 1921).
Οι συνθήκες στην περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ τον Σεπτέμβριο του 1921
Το Αφιόν Καραχισάρ είχε αποκτήσει μεγάλη στρατιωτική σημασία μετά τις καλοκαιρινές επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού το 1921. Μετά τη διακοπή της προέλασης προς την Άγκυρα, τη Στρατιά Μικράς Ασίας και τον Αντιστράτηγο Παπούλα απασχολούσε σοβαρά η διατήρηση του στρατηγικού κόμβου του Αφιόν Καραχισάρ. Με την κατοχή του εξασφαλιζόταν η διατήρηση του ελέγχου των γραμμών συγκοινωνιών από το Αφιόν Καραχισάρ προς τη Σμύρνη και το Εσκί Σεχίρ.
Στις 7 Σεπτεμβρίου 1921 καθοριζόταν η περαιτέρω κίνηση των μονάδων, μέχρι την άφιξή τους στην αμυντική τοποθεσία την οποία θα καταλάμβαναν. Η κίνηση των μονάδων, προς την τοποθεσία αυτή είχε ολοκληρωθεί ως τις 10 Σεπτεμβρίου, ενώ η συγκέντρωση των εφεδρειών της Στρατιάς, στις 11 Σεπτεμβρίου. Το Β’ και το Γ’ ΣΣ κατέλαβαν στις 8 Σεπτεμβρίου τη γραμμή που είχε καθοριστεί: Ντον Τεπέ – Ουζούν Μπουρούν – Μπουρουκλού Τεπέ – Τσερκές Τσαλές, το οποίο όμως δεν συμπεριλαμβανόταν στις τοποθεσίες που είχαν καταληφθεί από τον Ελληνικό Στρατό.
Στις 7 Σεπτεμβρίου 1921 καθοριζόταν η περαιτέρω κίνηση των μονάδων, μέχρι την άφιξή τους στην αμυντική τοποθεσία την οποία θα καταλάμβαναν. Η κίνηση των μονάδων, προς την τοποθεσία αυτή είχε ολοκληρωθεί ως τις 10 Σεπτεμβρίου, ενώ η συγκέντρωση των εφεδρειών της Στρατιάς, στις 11 Σεπτεμβρίου. Το Β’ και το Γ’ ΣΣ κατέλαβαν στις 8 Σεπτεμβρίου τη γραμμή που είχε καθοριστεί: Ντον Τεπέ – Ουζούν Μπουρούν – Μπουρουκλού Τεπέ – Τσερκές Τσαλές, το οποίο όμως δεν συμπεριλαμβανόταν στις τοποθεσίες που είχαν καταληφθεί από τον Ελληνικό Στρατό.
Πορεία ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρά Ασία
Στη συνέχεια έγιναν και διάφορες μετακινήσεις μικρότερων μονάδων, οι οποίες ολοκληρώθηκαν στις 14/9/1921. Από την πλευρά της η Τουρκική Στρατιά Δυτικού Μετώπου μετά την εκ νέου διάβαση του ποταμού Σαγγάριου από την Ελληνική Στρατιά Μικράς Ασίας στα τέλη Αυγούστου 1921 ανασυγκρότησε τα στρατεύματά της και αναπλήρωσε τις απώλειες της σε άνδρες και εφόδια. Μετά την αποτυχημένη επιδρομή του V ΣΣ στα νώτα της Ελληνικής Στρατιάς, η Τουρκική Στρατιά προωθήθηκε διαμέσου των δρομολογίων νότια του Σαγγαρίου προς το Αφιόν Καραχισάρ, όπου θα συνδεόταν με το V ΣΣ και την VI Μεραρχία.
Στην περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ το μέτωπο σχημάτιζε εξέχουσα κατά σχεδόν ορθή γωνία, η οποία αποτελούσε το ευπαθέστερο σημείο του. Η τοποθεσία είχε μεγάλο ανάπτυγμα, από τον Κόλπο της Κίου ως τις εκβολές του ποταμού Μαίανδρου, μέσω του Εσκί Σεχίρ και του Αφιόν Καραχισάρ. Είχε έκταση μεγαλύτερη από 700 χλμ. και επομένως χρειάζονταν μεγάλες δυνάμεις για την κατοχή της.
Στην περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ το μέτωπο σχημάτιζε εξέχουσα κατά σχεδόν ορθή γωνία, η οποία αποτελούσε το ευπαθέστερο σημείο του. Η τοποθεσία είχε μεγάλο ανάπτυγμα, από τον Κόλπο της Κίου ως τις εκβολές του ποταμού Μαίανδρου, μέσω του Εσκί Σεχίρ και του Αφιόν Καραχισάρ. Είχε έκταση μεγαλύτερη από 700 χλμ. και επομένως χρειάζονταν μεγάλες δυνάμεις για την κατοχή της.
Σύσκεψη υψηλόβαθμων Ελλήνων στρατιωτικών στη Μικρά Ασία
Οι αντίπαλες δυνάμεις και τα σχέδια ενέργειαςΟι Έλληνες διέθεταν τα Α’ και Β’ Σώματα Στρατού, με έξι μεραρχίες συνολικά και μία ταξιαρχία Ιππικού. Για υποστήριξη υπήρχε το οργανικό πυροβολικό των μεραρχιών και των Σωμάτων Στρατού καθώς και τρεις μοίρες αεροπλάνων. Οι Τούρκοι διέθεταν έξι μεραρχίες Πεζικού και τρεις μεραρχίες Ιππικού και για υποστήριξη το οργανικό πυροβολικό των μεραρχιών.
Το ελληνικό σχέδιο προέβλεπε άμυνα στην κατεχόμενη τοποθεσία για τη διασφάλιση του στρατηγικού κόμβου του Αφιόν Καραχισάρ και των συγκοινωνιών προς Εσκί Σεχίρ και Σμύρνη. Το τουρκικό σχέδιο προέβλεπε απομόνωση και συντριβή των Ελλήνων στο Αφιόν Καραχισάρ και στη συνέχεια αποκοπή των συγκοινωνιών προς τη Σμύρνη.
Οι αντίπαλες δυνάμεις και τα σχέδια ενέργειαςΟι Έλληνες διέθεταν τα Α’ και Β’ Σώματα Στρατού, με έξι μεραρχίες συνολικά και μία ταξιαρχία Ιππικού. Για υποστήριξη υπήρχε το οργανικό πυροβολικό των μεραρχιών και των Σωμάτων Στρατού καθώς και τρεις μοίρες αεροπλάνων. Οι Τούρκοι διέθεταν έξι μεραρχίες Πεζικού και τρεις μεραρχίες Ιππικού και για υποστήριξη το οργανικό πυροβολικό των μεραρχιών.
Το ελληνικό σχέδιο προέβλεπε άμυνα στην κατεχόμενη τοποθεσία για τη διασφάλιση του στρατηγικού κόμβου του Αφιόν Καραχισάρ και των συγκοινωνιών προς Εσκί Σεχίρ και Σμύρνη. Το τουρκικό σχέδιο προέβλεπε απομόνωση και συντριβή των Ελλήνων στο Αφιόν Καραχισάρ και στη συνέχεια αποκοπή των συγκοινωνιών προς τη Σμύρνη.
Το Ελληνικό Ιππικό στο Εσκί Σεχίρ το 1921
Η μάχη του Αφιόν Καραχισάρ (17-25 Σεπτεμβρίου 1921)
Η μάχη του Αφιόν Καραχισάρ (17-25 Σεπτεμβρίου 1921)
Η Ελληνική Στρατιά πληροφορήθηκε από την Αεροπορία τις κινήσεις των Τούρκων προς τα δυτικά. Αμέσως άρχισε ανασυγκρότηση των ελληνικών δυνάμεων, που ολοκληρώθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου, με το Α’ ΣΣ να αναλαμβάνει τη διοίκηση όλων των μονάδων της περιοχής.
Στις 16 και 17 Σεπτεμβρίου 1921 τουρκικά αποσπάσματα Ιππικού επιχείρησαν να συγκρουστούν με τις ελληνικές δυνάμεις. Στις 17/9 η ΙΙ Μεραρχία προώθησε το 7ο Σύνταγμα Πεζικού (Διοικητής Αν/χης Μιχαήλ Σαχίνης) στο Αμπανάζ. Το 7ο Σύνταγμα, αφού κατέλαβε τα υψώματα ανατολικά του χωριού απώθησε τους Τούρκους, οι οποίοι μετά από σύντομη μάχη συμπτύχθηκαν προς τα ανατολικά.
Στις 16 και 17 Σεπτεμβρίου 1921 τουρκικά αποσπάσματα Ιππικού επιχείρησαν να συγκρουστούν με τις ελληνικές δυνάμεις. Στις 17/9 η ΙΙ Μεραρχία προώθησε το 7ο Σύνταγμα Πεζικού (Διοικητής Αν/χης Μιχαήλ Σαχίνης) στο Αμπανάζ. Το 7ο Σύνταγμα, αφού κατέλαβε τα υψώματα ανατολικά του χωριού απώθησε τους Τούρκους, οι οποίοι μετά από σύντομη μάχη συμπτύχθηκαν προς τα ανατολικά.
Χάρτης των επιχειρήσεων στη Μικρά Ασία από το 1919 ως το 1922
Στις 18/9 η διοίκηση της ΙΙ Μεραρχίας προωθήθηκε με το 1ο ΣΠ (Αν/χης Οδυσσέας Μαρούλης) στη γραμμή Τσικρίκ -Αμπανάζ και ολοκλήρωσε την κατοχή της, απωθώντας ισχυρές δυνάμεις. Οι Τούρκοι μετακίνησαν περίπου 9.000 άνδρες προς το μέρος των Ελλήνων. Το μεσημέρι της 18ης Σεπτεμβρίου έφτασε στο Αφιόν Καραχισάρ ο Διοικητής του Α’ ΣΣ Υποστράτηγος Αλέξανδρος Κοντούλης με τμήμα του επιτελείου του και ανέλαβε τη διοίκηση όλων των μονάδων. Διαθέτοντας αρκετές δυνάμεις, ο Κοντούλης σχεδίασε τις ενέργειες των μεραρχιών για την επόμενα μέρα.
Η επίθεση των ελληνικών δυνάμεων εκδηλώθηκε αργά το πρωί της 20/9. Το 4ο ΣΠ (Αν/χης Παναγιώτης Κωτούλας), η δεξιά φάλαγγα του Ι/38 Συντάγματος Ευζώνων (Αν/χης Παναγιώτης Σουμίλας) το 7ο ΣΠ (Αν/χης Μιχάηλ Σαχίνης) και απόσπασμα της ΙV Μεραρχίας κατέλαβαν καίριες θέσεις.
Τα τοπωνύμια, τα οποία παρουσιάζει λεπτομερώς ο Ταξίαρχος ε.α. Χαράλαμπος Νικολάου είναι τουρκικά και θεωρήσαμε ότι η αναφορά τους, ακόμα και με την παράθεση του σχετικού χάρτη θα δημιουργούσε προβλήματα στους αναγνώστες. Ενώ όμως το Α’ ΣΣ προέλαυνε, ισχυρή δύναμη της VI Τουρκικής Μεραρχίας επιτέθηκε εναντίον Τάγματος του 35ου ΣΠ που κατείχε το Μουτατίμπ Νταγ και το ανέτρεψε. Οι Τούρκοι προέλασαν προς τα χωριά Ερικμάν και Τσακίρ, δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ, το οποίο άρχισε να δέχεται ομοβροντίες πυρών από το τουρκικό πυροβολικό.
Το Αφιόν Καραχισάρ το 1921
Η IV Μεραρχία προώθησε εσπευσμένα προς το Τσακίρ ένα Τάγμα του 8ου ΣΠ, το μόνο διαθέσιμο που υπήρχε στο Αφιόν Καραχισάρ. Αυτό το Τάγμα, με τη βοήθεια τμημάτων του 35ου και του 49ου ΣΠ επιτέθηκε με σφοδρότητα εναντίον των Τούρκων που συμπτύχθηκαν προς το Καλετζίκ Νταγ. Παράλληλα, το ελληνικό Τάγμα που είχε υποχωρήσει από το Μουτατίμπ Νταγ (η λ. Νταγ σημαίνει «βουνό» στα τουρκικά, π.χ. Ακ Νταγ=Λευκό Βουνό). Το βράδυ της 20/9 έφτασε στο Αφιόν Καραχισάρ και το 41ο ΣΠ της ΧΙΙ Μεραρχίας (Αν/χης Τριαντάφυλλος Βλάχος).
Η ελληνική επίθεση συνεχίστηκε στις 21 Σεπτεμβρίου. Η Ι Μεραρχία, η ΙΙ Μεταρχία νοτιότερα και η ΙV Μεραρχία προωθήθηκαν σημαντικά, απωθώντας τουρκικές δυνάμεις. Στις 22/9, οι επιθετικές ενέργειες των τριών μεραρχιών, δεν ήταν επιτυχημένες, κυρίως λόγω της σφοδρής τουρκικής αντίστασης και των απωλειών σε έμψυχο δυναμικό. Στις 24/9 το Α’ ΣΣ διατήρησε τις κατεχόμενες θέσεις, προκειμένου την επομένη να συνδυάσει τις ενέργειες της με το ελισσόμενο προς το Μπορντί Β’ ΣΣ.
Η Ελληνική Στρατιά επειγόμενη να ξεκαθαρίσει την κατάσταση στο Αφιόν Καραχισάρ ενέπλεξε στις συγκρούσεις και το Β’ ΣΣ, το οποίο συγκεντρώθηκε στο Σεΐντί Γαζί, εκτός από την IV Μεραρχία, που ανέλαβε όλο τον τομέα του Σώματος, από το Σεγιντί Σου, μέχρι τα υψώματα Τζεβισλί.
Χάρτης της μάχης του Αφιόν Καραχισάρ
Το πρωί της 23/9 το Β’ ΣΣ κινήθηκε προς το Μπορντί. Η κίνηση έγινε με δύο φάλαγγες κατά μήκους του ποταμού Σεγιντί Σου. Στη θέση του Διοικητή του Β’ ΣΣ είχε τοποθετηθεί ο Υποστράτηγος Νικόλαος Τρικούπης που αντικατέστησε τον Πρίγκιπα Ανδρέα. Οι φάλαγγες κινήθηκαν απρόσκοπτα και έφτασαν τις βραδινές ώρες της 24/9, η αριστερά νότια του Γιαπουλντάν και η δεξιά στον αυχένα Κιόρογλου Καλέ.
Μόνο η αριστερά φάλαγγα της V Μεραρχίας δέχτηκε επιθέσεις και απώθησε με την εμπροσθοφυλακή τις μικροομάδες εχθρικού ιππικού. Τη νύχτα της 24/25 Σεπτεμβρίου,η V Μεραρχία αναγκάστηκε να σταθμεύσει σε μια στενωπό μήκους 15 χλμ. της οποίας η έξοδος απείχε 4 χλμ. από το Μπορντί. Το πρωί της 25/9 εξήλθε χωρίς προβλήματα από τη στενωπό και αφού αντιμετώπισε με ευκολία με μικρή εχθρική αντίσταση στάθμευσε κοντά στο Μπορντί.
Η δεξιά φάλαγγα της VIII Μεραρχίας στάθμευσε 3 χλμ. δυτικά του Μπορντί. Το Α’ ΣΣ ενημέρωσε τις Μεραρχίες του για την άφιξη του Β’ ΣΣ βόρεια του Μπορντί. Σκοπός της ενημέρωσης ήταν η συγχρονισμένη επίθεση προς το Μπορντί, το πρωί της 26ης Σεπτεμβρίου.
Οι Τούρκοι όμως βλέποντας το βράδυ της 24/25 Σεπτεμβρίου τις Ελληνικές Μεραρχίες να πλησιάζουν αποσύρθηκαν εσπευσμένα πέρα από τη γραμμή Μπορντί – Ιντζέ Καραχισάρ. Έτσι, το πρωί της 25/9 η Ι, η ΙΙ και η ΙV Μεραρχία κατέλαβαν τις καίριες θέσεις γύρω από το Αφιόν Καραχισάρ εξασφαλίζοντας τον ομώνυμο στρατηγικό κόμβο.
Μόνο η αριστερά φάλαγγα της V Μεραρχίας δέχτηκε επιθέσεις και απώθησε με την εμπροσθοφυλακή τις μικροομάδες εχθρικού ιππικού. Τη νύχτα της 24/25 Σεπτεμβρίου,η V Μεραρχία αναγκάστηκε να σταθμεύσει σε μια στενωπό μήκους 15 χλμ. της οποίας η έξοδος απείχε 4 χλμ. από το Μπορντί. Το πρωί της 25/9 εξήλθε χωρίς προβλήματα από τη στενωπό και αφού αντιμετώπισε με ευκολία με μικρή εχθρική αντίσταση στάθμευσε κοντά στο Μπορντί.
Η δεξιά φάλαγγα της VIII Μεραρχίας στάθμευσε 3 χλμ. δυτικά του Μπορντί. Το Α’ ΣΣ ενημέρωσε τις Μεραρχίες του για την άφιξη του Β’ ΣΣ βόρεια του Μπορντί. Σκοπός της ενημέρωσης ήταν η συγχρονισμένη επίθεση προς το Μπορντί, το πρωί της 26ης Σεπτεμβρίου.
Οι Τούρκοι όμως βλέποντας το βράδυ της 24/25 Σεπτεμβρίου τις Ελληνικές Μεραρχίες να πλησιάζουν αποσύρθηκαν εσπευσμένα πέρα από τη γραμμή Μπορντί – Ιντζέ Καραχισάρ. Έτσι, το πρωί της 25/9 η Ι, η ΙΙ και η ΙV Μεραρχία κατέλαβαν τις καίριες θέσεις γύρω από το Αφιόν Καραχισάρ εξασφαλίζοντας τον ομώνυμο στρατηγικό κόμβο.
Έλληνες στρατιώτες στη Μικρά Ασία
Επίλογος
Επίλογος
Μετά τη λήξη της μάχης, στις 25/9, οι ελληνικές δυνάμεις κατέχοντας σταθερά τα υψώματα Καμελάρ Νταγ, τα υψώματα δυτικά του Τσαβνταρλί, καθώς και τα υψώματα Ιντζ Καραχισάρ και αυτά γύρω από το Μπορντί εξασφάλισαν τον στρατηγικό κόμβο του Αφιόν Καραχισάρ. Επρόκειτο για τη τελευταία σημαντική στρατιωτική επιχείρηση του 1921 και για την τελευταία ελληνική νίκη στη Μικρά Ασία. Οι προσπάθειες του Κεμάλ να καταλάβει το Αφιόν Καραχισάρ και να αποκόψει τις συγκοινωνίες της Ελληνικής Στρατιάς με τη Σμύρνη απέτυχαν παταγωδώς.
Οι Τούρκοι επέστρεψαν άπραγοι στις βάσεις τους. Η Ελληνική Στρατιά εδραιώνοντας τις θέσεις της παρέμεινε όλο τον χειμώνα ακλόνητη, ενώ ο Κεμάλ δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει σοβαρές επιχειρήσεις εναντίον της. Οι ελληνικές απώλειες ήταν: νεκροί 9 αξιωματικοί και 96 οπλίτες, τραυματίες 33 αξιωματικοί και 470 οπλίτες, αγνοούμενοι 22 οπλίτες. Για τις τουρκικές απώλειες δεν υπάρχουν στοιχεία.
Πηγή: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Ταξίαρχος ε.α., «Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ», ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ", ΤΕΥΧΟΣ 94, ΙΟΥΝΙΟΣ 2004. Από το άρθρο αυτό προέρχεται και ο χάρτης της μάχης του Αφιόν Καραχισάρ.
Οι Τούρκοι επέστρεψαν άπραγοι στις βάσεις τους. Η Ελληνική Στρατιά εδραιώνοντας τις θέσεις της παρέμεινε όλο τον χειμώνα ακλόνητη, ενώ ο Κεμάλ δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει σοβαρές επιχειρήσεις εναντίον της. Οι ελληνικές απώλειες ήταν: νεκροί 9 αξιωματικοί και 96 οπλίτες, τραυματίες 33 αξιωματικοί και 470 οπλίτες, αγνοούμενοι 22 οπλίτες. Για τις τουρκικές απώλειες δεν υπάρχουν στοιχεία.
Πηγή: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Ταξίαρχος ε.α., «Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ», ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ", ΤΕΥΧΟΣ 94, ΙΟΥΝΙΟΣ 2004. Από το άρθρο αυτό προέρχεται και ο χάρτης της μάχης του Αφιόν Καραχισάρ.
Μιχάλης Στούκας
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ