Πώς ο Νοτιοαφρικανός δισεκατομμυριούχος εμπνεύστηκε από τον Θηβαίο στρατηγό και πολιτικό και την τακτική της «λοξής φάλαγγας» στη μάχη των Λεύκτρων (371 π.Χ.) με την οποία έσπασε το αήττητο των Σπαρτιατών
Για μια ακόμα φορά η ελληνική ιστορία, η αρχαία αυτή τη φορά, εμπνέει σημαντικές ξένες προσωπικότητες. Ο Έλον Μασκ, ο οποίος σχεδιάζει να ιδρύσει νέο πολιτικό κόμμα, το «Κόμμα της Αμερικής» («America Party»), για να σπάσει τον ενιαίο κομματικό σχηματισμό των ρεπουμπλικάνων και των Δημοκρατικών, όπως είπε αναφέρθηκε στη στρατηγική του Επαμεινώνδα στη μάχη των Λεύκτρων (371 π.Χ.) με την οποία ο Θηβαίος στρατιωτικός έσπασε το αήττητο των Σπαρτιατών. Ποια ήταν όμως η τακτική της λοξής φάλαγγας που εφάρμοσε ο Επαμεινώνδας στα Λεύκτρα; Πριν αναφερθούμε σε αυτή, ας δούμε λίγα στοιχεία από τη ζωή του μεγάλου Θηβαίου πολιτικού και στρατιωτικού Επαμεινώνδα.
Ποιος ήταν ο Επαμεινώνδας;
Ο Επαμεινώνδας γεννήθηκε στη Θήβα γύρω στο 418 π.Χ. Πατέρας του ήταν ο Πόλυμνις, αξιόλογος Βοιωτός στρατηγός. Το όνομα της μητέρας του δεν διασώζεται. Η βιογραφία του Επαμεινώνδα που έγραψε, ο επίσης Βοιωτός, Πλούταρχος δεν διασώζεται και έτσι δεν γνωρίζουμε πολλά στοιχεία για τα νεανικά του χρόνια. Οι πληροφορίες που έχουμε για τον Επαμεινώνδα προέρχονται από τον Παυσανία, κυρίως, και δευτερευόντως από τον Ξενοφώντα, τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, τους Αττικούς ρήτορες και τα έργα του Ρωμαίου Κορνηλίου Νέπωτα.
Μεγάλη σημασία είχε για τον Επαμεινώνδα η άφιξη στη Θήβα του πυθαγόρειου φιλοσόφου Λύσιδος, ο οποίος έφυγε διωγμένος από τον Τάραντα και μετά από σύντομη παραμονή στην Αχαΐα βρήκε καταφύγιο στη βοιωτική πόλη και μάλιστα στο σπίτι του Πολύμνιδος. Ο Επαμεινώνδας και ο αδελφός του Καφισίας είχαν τον πυθαγόρειο φιλόσοφο ως δάσκαλο. Επίσης, ως δάσκαλοι τον Επαμεινώνδα αναφέρονται ο Ολυμπιόδωρος και ο Ορθαγόρας, ο Διονύσιος, στην κιθάρα και τη φωνητική και στην όρχηση ο Καλλίφρων.
Η διδασκαλία του Λύσιδος επηρέασε πολύ τον Επαμεινώνδα καθώς θεωρούνταν και ο ίδιος «Πυθαγόρειος», ενώ υπό την επίδραση των ιδεών αυτών διαμόρφωσε χαρακτήρα υγιών ηθικών αρχών και υπερβολικά ολιγαρκή. Είχε επίσης ρητορική δεινότητα, ευρηματικό νου και μεγάλη πίστη στη φιλία, με κορυφαίο παράδειγμα τη φιλία του με τον Πελοπίδα.
Οι δύο αυτοί άνδρες συνέβαλαν τα μέγιστα, ώστε να επιβληθεί η ηγεμονία της Θήβας στις χερσαίες δυνάμεις της Ελλάδας σπάζοντας τη σπαρτιατική κυριαρχία.
Η πρώιμη στρατιωτική δράση του Επαμεινώνδα
Μεγάλη σημασία είχε για τον Επαμεινώνδα η άφιξη στη Θήβα του πυθαγόρειου φιλοσόφου Λύσιδος, ο οποίος έφυγε διωγμένος από τον Τάραντα και μετά από σύντομη παραμονή στην Αχαΐα βρήκε καταφύγιο στη βοιωτική πόλη και μάλιστα στο σπίτι του Πολύμνιδος. Ο Επαμεινώνδας και ο αδελφός του Καφισίας είχαν τον πυθαγόρειο φιλόσοφο ως δάσκαλο. Επίσης, ως δάσκαλοι τον Επαμεινώνδα αναφέρονται ο Ολυμπιόδωρος και ο Ορθαγόρας, ο Διονύσιος, στην κιθάρα και τη φωνητική και στην όρχηση ο Καλλίφρων.
Η διδασκαλία του Λύσιδος επηρέασε πολύ τον Επαμεινώνδα καθώς θεωρούνταν και ο ίδιος «Πυθαγόρειος», ενώ υπό την επίδραση των ιδεών αυτών διαμόρφωσε χαρακτήρα υγιών ηθικών αρχών και υπερβολικά ολιγαρκή. Είχε επίσης ρητορική δεινότητα, ευρηματικό νου και μεγάλη πίστη στη φιλία, με κορυφαίο παράδειγμα τη φιλία του με τον Πελοπίδα.
Οι δύο αυτοί άνδρες συνέβαλαν τα μέγιστα, ώστε να επιβληθεί η ηγεμονία της Θήβας στις χερσαίες δυνάμεις της Ελλάδας σπάζοντας τη σπαρτιατική κυριαρχία.
Η πρώιμη στρατιωτική δράση του Επαμεινώνδα
Το 385 π.Χ. οι Σπαρτιάτες επιτέθηκαν στη Μαντίνεια. Οι Θηβαίοι ήταν τότε σύμμαχοί τους. Ο Επαμεινώνδας και ο Πελοπίδας μετείχαν στη θηβαϊκή μονάδα η οποία στάλθηκε να βοηθήσει τους Σπαρτιάτες. Ο Πελοπίδας κάποια στιγμή βρέθηκε πάνω σ’ ένα πλήθος από Θηβαίους και αντιπάλους. Ο Επαμεινώνδας, αν και τον θεώρησε νεκρό μπήκε μπροστά του για να υπερασπίσει το σώμα και τα όπλα του. Προτιμούσε να πεθάνει, παρά να αφήσει τον Πελοπίδα μόνο του εκεί. Και ο Επαμεινώνδας όμως δέχτηκε χτυπήματα. Τελικά, για καλή τους τύχη έσπευσε σε βοήθειά τους ο Αγησίπολις, βασιλιάς της Σπάρτης, ο οποίος έσωσε τους δύο Θηβαίους.
Ο Πελοπίδας στον δρόμο για τη Θήβα
Όμως, η αντιπάθεια του Επαμεινώνδα για τη Σπάρτη άρχισε το 383 π.Χ. όταν οι Λάκωνες με επικεφαλής τον Φοιβίδα κατέλαβαν την Καδμεία, την ακρόπολη της Θήβας και παρέδωσαν την εξουσία στους ολιγαρχικούς που κυβέρνησαν τυραννικά την πόλη ως το 379 π.Χ. Στο διάστημα αυτό ο Επαμεινώνδας που του επιτράπηκε να παραμείνει στην πόλη σε αντίθεση με τον Πελοπίδα που εξορίστηκε φρόντιζε για την ανύψωση του ηθικού των συμπατριωτών του, ώστε να καταφέρουν ν’ αποτινάξουν τον απολυταρχικό ζυγό των Σπαρτιατών.
Τον χειμώνα του 379 π.χ. μια μικρή ομάδα από εξόριστους, με επικεφαλής τον Πελοπίδα μπήκε κρυφά στη Θήβα. Οι κυβερνήτες της πόλης ενημερώθηκαν γι’ αυτό κατά τη διάρκεια ενός συμποσίου, αλλά ο αρχηγός τους, επικεφαλής της φιλολακωνικής ηγετικής ομάδας Αρχίας για να μην χαλάσει τη διασκέδασή του είπε το περίφημο: «εις αύριον τα σπουδαία». Οι συνωμότες, μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες μπήκαν στην αίθουσα του συμποσίου και βοηθούμενοι από τον Πελοπίδα, τον Γοργίδα, που διοικούσε ένα σώμα νεαρών Θηβαίων και μερικούς Αθηναίους οπλίτες σκότωσαν τους ολιγαρχικούς κυβερνήτες της Θήβας.
Τον χειμώνα του 379 π.χ. μια μικρή ομάδα από εξόριστους, με επικεφαλής τον Πελοπίδα μπήκε κρυφά στη Θήβα. Οι κυβερνήτες της πόλης ενημερώθηκαν γι’ αυτό κατά τη διάρκεια ενός συμποσίου, αλλά ο αρχηγός τους, επικεφαλής της φιλολακωνικής ηγετικής ομάδας Αρχίας για να μην χαλάσει τη διασκέδασή του είπε το περίφημο: «εις αύριον τα σπουδαία». Οι συνωμότες, μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες μπήκαν στην αίθουσα του συμποσίου και βοηθούμενοι από τον Πελοπίδα, τον Γοργίδα, που διοικούσε ένα σώμα νεαρών Θηβαίων και μερικούς Αθηναίους οπλίτες σκότωσαν τους ολιγαρχικούς κυβερνήτες της Θήβας.
Άποψη της τοποθεσίας όπου έγινε η μάχη των Λεύκτρων, σήμερα
Στη συνέχεια περικύκλωσαν τη σπαρτιατική φρουρά στην Καδμεία. Την επόμενη μέρα, ο Επαμεινώνδας και ο Γοργίδας έφεραν τον Πελοπίδα στη συνέλευση της πόλης και ζήτησαν από τους συμπολίτες τους να πολεμήσουν για την ελευθερία. Ο Επαμεινώνδας γνώριζε ότι έπρεπε να εξουδετερώσει τη σπαρτιατική φρουρά πριν φτάσουν στη Θήβα σπαρτιατικές ενισχύσεις. Η Καδμεία και οι Σπαρτιάτες περικυκλώθηκαν και τελικά η λακωνική φρουρά δέχτηκε να εγκαταλείψει την πόλη, με τον όρο να φύγει ασφαλής, κάτι που έγινε.
Οι Σπαρτιάτες επιχείρησαν επανειλημμένα να καταλάβουν τη Θήβα, μάλιστα στις δύο πρώτες επιθέσεις εναντίον της επικεφαλής τους ήταν ο Κλεόμβροτος και Αγησίλαος Β’, βασιλιάδες της πόλης. Μετά την απελευθέρωση της Θήβας ξεκίνησε η στρατιωτική αναδιοργάνωση της πόλης με τη δημιουργία του Ιερού Λόχου, με βάση τα αρχαία έθιμα και τις πυθαγόρειες αρχές. Παράλληλα επανιδρύθηκε η Βοιωτική Ομοσπονδία (το «Κοινό των Βοιωτών»).
Στη συνέχεια περικύκλωσαν τη σπαρτιατική φρουρά στην Καδμεία. Την επόμενη μέρα, ο Επαμεινώνδας και ο Γοργίδας έφεραν τον Πελοπίδα στη συνέλευση της πόλης και ζήτησαν από τους συμπολίτες τους να πολεμήσουν για την ελευθερία. Ο Επαμεινώνδας γνώριζε ότι έπρεπε να εξουδετερώσει τη σπαρτιατική φρουρά πριν φτάσουν στη Θήβα σπαρτιατικές ενισχύσεις. Η Καδμεία και οι Σπαρτιάτες περικυκλώθηκαν και τελικά η λακωνική φρουρά δέχτηκε να εγκαταλείψει την πόλη, με τον όρο να φύγει ασφαλής, κάτι που έγινε.
Οι Σπαρτιάτες επιχείρησαν επανειλημμένα να καταλάβουν τη Θήβα, μάλιστα στις δύο πρώτες επιθέσεις εναντίον της επικεφαλής τους ήταν ο Κλεόμβροτος και Αγησίλαος Β’, βασιλιάδες της πόλης. Μετά την απελευθέρωση της Θήβας ξεκίνησε η στρατιωτική αναδιοργάνωση της πόλης με τη δημιουργία του Ιερού Λόχου, με βάση τα αρχαία έθιμα και τις πυθαγόρειες αρχές. Παράλληλα επανιδρύθηκε η Βοιωτική Ομοσπονδία (το «Κοινό των Βοιωτών»).
Επαμεινώνδας
Η μάχη στα Λεύκτρα (371 π.Χ.)
Το 371 π.Χ. ο Επαμεινώνδας ως Βοιωτάρχης (επικεφαλής του Κοινού των Βοιωτών) εκπροσώπησε τη Θήβα στο Συνέδριο Ειρήνης της Σπάρτης. Στόχος του Συνεδρίου ήταν η συνομολόγηση ειρήνης για την αυτονομία όλων των ελληνικών πόλεων. Κάθε πόλη δηλαδή θα μπορούσε κηρύσσει πόλεμο ή να συνομολογεί ειρήνη.
Όταν ήρθε η ώρα να δοθούν οι προβλεπόμενοι όρκοι, οι Σπαρτιάτες ορκίστηκαν και για λογαριασμό των συμμάχων τους. Το ίδιο ζήτησε να κάνει και ο Επαμεινώνδας, να ορκιστεί δηλαδή για όλες τις βοιωτικές πόλεις καθώς προήδρευε της Βοιωτικής συνομοσπονδίας. Αυτό προκάλεσε την οργή του Αγησίλαου που ήταν επικεφαλής των Σπαρτιατών, που επέμενε ότι η Θήβα έπρεπε να ορκιστεί μόνο για «λογαριασμό» της. Ο Επαμεινώνδας το δέχτηκε, με τον όρο να ορκιστεί και η Σπάρτη μόνο για τον «εαυτό» της.
Όταν ήρθε η ώρα να δοθούν οι προβλεπόμενοι όρκοι, οι Σπαρτιάτες ορκίστηκαν και για λογαριασμό των συμμάχων τους. Το ίδιο ζήτησε να κάνει και ο Επαμεινώνδας, να ορκιστεί δηλαδή για όλες τις βοιωτικές πόλεις καθώς προήδρευε της Βοιωτικής συνομοσπονδίας. Αυτό προκάλεσε την οργή του Αγησίλαου που ήταν επικεφαλής των Σπαρτιατών, που επέμενε ότι η Θήβα έπρεπε να ορκιστεί μόνο για «λογαριασμό» της. Ο Επαμεινώνδας το δέχτηκε, με τον όρο να ορκιστεί και η Σπάρτη μόνο για τον «εαυτό» της.
Η μάχη των Λεύκτρων
Ο Αγησίλαος διέκοψε τη συζήτηση και ρώτησε τον Επαμεινώνδα: «Πες μου ξεκάθαρα, θέλεις ή δεν θέλεις ν’ αφήσεις αυτόνομη τη Βοιωτία;». Ο Επαμεινώνδας απάντησε: «Πες μου κι εσύ ξεκάθαρα. Θέλεις ή δεν θέλεις ν’ αφήσεις αυτόνομη τη Σπάρτη;». Μετά από αυτό, ο πόλεμος Σπάρτης – Θήβας ήταν αναπόφευκτος. Ο βασιλιάς της Σπάρτης Κλεόμβροτος βρισκόταν συμπωματικά τότε στη Φωκίδα, στα ΒΔ σύνορα της Βοιωτίας. Διατάχθηκε να κινηθεί κατά των Θηβαίων για να τους αναγκάσει να παραιτηθούν από την ηγεμονία των βοιωτικών πόλεων.
Οι Θηβαίοι κατέλαβαν τα στενά κοντά στην Κορώνεια, που ήταν η συνηθισμένη οδός όσων επιχειρούσαν να εισβάλουν στη Βοιωτία από τη Φωκίδα. Ο Κλεόμβροτος όμως απέφυγε αυτή τη διαδρομή. Ο Κλεόμβροτος που είχε στη διάθεσή του 10.000 πεζούς και 1.000 ιππείς, επέλεξε μια ορεινή διαδρομή και αφού εξουδετέρωσε μια αδύναμη θηβαϊκή φρουρά που συνάντησε σ’ αυτή, στη συνέχεια έφτασε στην παραθαλάσσια βοιωτική πόλη Κρεύσι, κατέλαβε το φρούριό της και κυρίευσε τις 12 θηβαϊκές τριήρεις που ναυλοχούσαν εκεί. Έπειτα, κινήθηκε προς τα Λεύκτρα, όπου και στρατοπέδευσε. Όταν οι Θηβαίοι, που διέθεταν μόνο 6.000 άνδρες για μάχη είδαν τη σπαρτιατική δύναμη στα Λεύκτρα τρόμαξαν.
Σχεδιάγραμμα της μάχης των Λεύκτρων
Προτάθηκε να στείλουν τις οικογένειές τους στην Αθήνα και οι μάχιμοι να περιμένουν τους Σπαρτιάτες στα τείχη της Θήβας. Ο Επαμεινώνδας όμως αρνήθηκε και επέμενε να επιτεθούν κατά του στρατοπεδευμένου σπαρτιατικού σώματος. Μέχρι τότε, οι αντίπαλοι στις μάχες παρατάσσονταν σε παράλληλες γραμμές με τη φάλαγγα να έχει το ίδιο βάθος σε όλη την έκτασή της. Στα Λεύκτρα, το βάθος αυτό ήταν δώδεκα ζυγοί. Καθώς οι οπλίτες κρατούσαν την ασπίδα με το αριστερό χέρι υπήρχε μια τάση της φάλαγγας να κινείται προς τα δεξιά. Σταδιακά, το δεξιό κέρας της φάλαγγας αποδείχτηκε ότι ήταν αυτό που έκρινε τις μάχες.
Ο Πελοπίδας στη μάχη των Λεύκτρων
Σ’ αυτό εντάσσονταν οι καλύτεροι οπλίτες, αλλά και οι επικεφαλής του στρατεύματος. Η στρατιωτική ιδιοφυΐα του Επαμεινώνδα του επέτρεψε να κατανοήσει ότι με την παλαιά τακτική δεν μπορούσε να νικήσει πολυαριθμότερο στρατό. Επινόησε τότε τη λοξή φάλαγγα. Τοποθέτησε τους μαχητές του που αποτελούσαν την αριστερή πτέρυγα σε βάθος 50 ανδρών, ώστε να σχηματιστεί φάλαγγα με μεγάλη δύναμη κρούσης. Με αυτή σχεδίαζε να πλήξει και να διασπάσει το δεξιό κέρας των Λακεδαιμονίων επικεφαλής του οποίου ήταν ο ίδιος ο Κλεόμβροτος. Το κέντρο και το δεξιό του στρατεύματος το τοποθέτησε σε έξι μόνο ζυγούς με την εντολή να μάχονται υποχωρώντας. Μπροστά στο μέτωπο τοποθέτησε το άριστα γυμνασμένο θηβαϊκό ιππικό.
Οι Λακεδαιμόνιοι παρατάχθηκαν κατά τη συνηθισμένη τακτική της φάλαγγας σε δύο κέρατα με βάθος 12 ανδρών και μπροστά στο μέτωπο τοποθέτησαν το ιππικό τους, που δεν ήταν όμως πολύ καλά εξασκημένο. Ο Κλεόμβροτος, μάλλον κατάλαβε ότι η κατάσταση ήταν δύσκολη και δίσταζε να δεχθεί τη μάχη, αναμένοντας ενισχύσεις. Τελικά υποχρεώθηκε να πολεμήσει. Αρχικά συγκρούστηκαν οι ιππείς. Με ευκολία οι εξασκημένοι Θηβαίοι έτρεψαν σε φυγή το σπαρτιατικό ιππικό, το οποίο υποχωρώντας προκάλεσε πανικό στις τάξεις των Σπαρτιατών οπλιτών.
Ο Επαμεινώνδας εξαπέλυσε ισχυρή επίθεση με το αριστερό του κέρας εναντίον του δεξιού των Σπαρτιατών. Ο Κλεόμβροτος επιχείρησε να κυκλώσει το αριστερό κέρας των Θηβαίων, αλλά ο Ιερός Λόχος υπό τον Πελοπίδα εξόρμησε εναντίον των Σπαρτιατών και ματαίωσε την περικύκλωση καταδεικνύοντας παράλληλα τη μεγάλη αξία των εφεδρειών. Ακολούθησε η αποφασιστική σύγκρουση στο δεξιό κέρας των Σπαρτιατών.
Οι Λακεδαιμόνιοι παρατάχθηκαν κατά τη συνηθισμένη τακτική της φάλαγγας σε δύο κέρατα με βάθος 12 ανδρών και μπροστά στο μέτωπο τοποθέτησαν το ιππικό τους, που δεν ήταν όμως πολύ καλά εξασκημένο. Ο Κλεόμβροτος, μάλλον κατάλαβε ότι η κατάσταση ήταν δύσκολη και δίσταζε να δεχθεί τη μάχη, αναμένοντας ενισχύσεις. Τελικά υποχρεώθηκε να πολεμήσει. Αρχικά συγκρούστηκαν οι ιππείς. Με ευκολία οι εξασκημένοι Θηβαίοι έτρεψαν σε φυγή το σπαρτιατικό ιππικό, το οποίο υποχωρώντας προκάλεσε πανικό στις τάξεις των Σπαρτιατών οπλιτών.
Ο Επαμεινώνδας εξαπέλυσε ισχυρή επίθεση με το αριστερό του κέρας εναντίον του δεξιού των Σπαρτιατών. Ο Κλεόμβροτος επιχείρησε να κυκλώσει το αριστερό κέρας των Θηβαίων, αλλά ο Ιερός Λόχος υπό τον Πελοπίδα εξόρμησε εναντίον των Σπαρτιατών και ματαίωσε την περικύκλωση καταδεικνύοντας παράλληλα τη μεγάλη αξία των εφεδρειών. Ακολούθησε η αποφασιστική σύγκρουση στο δεξιό κέρας των Σπαρτιατών.
Elon Musk
Ο Κλεόμβροτος συμμετείχε προσωπικά στη μάχη και αγωνίστηκε γενναία. Όταν όμως τραυματίστηκε και στη συνέχεια υπέκυψε στα τραύματά του, στο σπαρτιατικό στρατόπεδο υπήρξε αναστάτωση. Ακολούθησαν ο θάνατος στη μάχη του πολέμαρχου Δείνωνα, του Σφοδρία και του γιου του βασιλιά Κλεώνυμου. Τότε η δεξιά σπαρτιατική πτέρυγα εγκατέλειψε τον αγώνα και ζήτησε σωτηρία στα χαρακώματα του στρατοπέδου της. Ακολούθησαν η υποχώρηση του κέντρου και της αριστερής πτέρυγας. Η τακτική του Επαμεινώνδα θριάμβευσε. 400 Σπαρτιάτες και 1.000 Λακεδαιμόνιοι οπλίτες σκοτώθηκαν στα Λεύκτρα. Η σπαρτιατική ηγεμονία στην Ελλάδα καταλύθηκε και τη θέση της πήρε η θηβαϊκή ηγεμονία.
Ανάμεσα σε αυτούς που αξιοποίησαν τη λοξή φάλαγγα ήταν ο Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας, ο οποίος ως όμηρος στη Θήβα μεταξύ 368 και 365 π.Χ. διδάχτηκε την πολεμική τέχνη από τον Επαμεινώνδα και τον Πελοπίδα. Και φυσικά, τα «μυστικά» αυτά μεταβίβασε και στον γιο του, τον Μέγα Αλέξανδρο.
Ο Επαμεινώνδας
Επίλογος
Αναφερθήκαμε εκτενώς και στην προσωπικότητα του Επαμεινώνδα. Φυσικά, δεν υπάρχει καμία απολύτως σχέση του μεγάλου Θηβαίου στρατιωτικού και πολιτικού με τον Έλον Μασκ. Ανεξάρτητα από το ποιόν του Νοτιοαφρικανικού δισεκατομμυριούχου, η γνώση και η αναφορά της αρχαίας ελληνικής ιστορίας σε μία πολύ σημαντική ανακοίνωση δείχνει την τεράστια επίδραση της ιστορίας της χώρας μας, διαχρονικά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Δυστυχώς το πρόβλημα το έχουμε δημιουργήσει εμείς οι ίδιοι. Η απαξίωση σε οτιδήποτε ελληνικό, η χρήση μειωτικών χαρακτηρισμών για μεγάλες μορφές της ιστορίας μας (βλ. Μέγας Αλέξανδρος) και η μη προβολή διεθνώς της ελληνικής ιστορίας έχουν επιτρέψει σε διάφορους να καπηλεύονται την ελληνική ιστορία, να την παραχαράσσουν και με φαιδρά επιχειρήματα για φτωχή τεχνητή γλώσσα κι ένα κράτος, που δήθεν, ιδρύθηκε από τους ξένους, λες και δεν πολέμησαν για την ελευθερία χιλιάδες Έλληνες, να δημιουργούν σύγχυση. Η διαχρονική αβελτηρία των ελληνικών κυβερνήσεων αποτελεί τον καλύτερο σύμμαχο όλων των παραπάνω. Και μπορεί ο Έλον Μασκ, να έκανε γνωστή την ελληνική ιστορία παγκοσμίως, όπως χιλιάδες άλλοι ξένοι στο παρελθόν, αλλά στη χώρα μας είναι βέβαιο ότι ένα ελάχιστο ποσοστό γνωρίζει ποιος ήταν ο Επαμεινώνδας κι ένα ακόμα μικρότερο για τη μάχη των Λεύκτρων…
Μιχάλης Στούκας
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ