Σύμφωνα με δημοσίευμα του Politico, η αποστολή ανώτατων Ευρωπαίων αξιωματούχων και υπουργών στη Λιβύη οδηγήθηκε σε διπλωματικό αδιέξοδο, όταν η συνάντηση με τον Χαλίφα Χάφταρ στη Βεγγάζη εξελίχθηκε σε απρόσμενη κρίση.
Περιμένοντας στο αεροπλάνο στη Βεγγάζη, ο Επίτροπος Μετανάστευσης της ΕΕ, Μάγκνους Μπρούνερ, μαζί με ανώτερους υπουργούς από την Ιταλία, την Ελλάδα και τη Μάλτα, ανακάλυψαν ότι οι συνομιλίες που είχαν σχεδιάσει με τον Χαλίφα Χάφταρ είχαν «εκτροχιαστεί». Χωρίς τη συμφωνία των Ευρωπαίων, δύο ανώτεροι υπουργοί της ανατολικής λιβυκής κυβέρνησης του Χάφταρ είχαν εμφανιστεί για να τους συναντήσουν επίσης.
Το πρόβλημα ήταν ότι αυτή η ανατολική λιβυκή «κυβέρνηση» δεν αναγνωρίζεται ως νόμιμη από τον ΟΗΕ — και η συνάντηση με τους υπουργούς του Χάφταρ θα ισοδυναμούσε με παροχή διεθνούς νομιμοποίησης από την Ε.Ε. Πολλοί στην ευρωπαϊκή πλευρά πιστεύουν ότι αυτός ήταν ο στόχος του Χάφταρ εξαρχής.
Αυτό που ακολούθησε ήταν ένα διπλωματικό φιάσκο άνευ προηγουμένου.
Φαίνεται πως εξοργισμένος από τη στάση των Ευρωπαίων, ο 81χρονος Χάφταρ τούς απέλασε όλους από την πόλη χωρίς να πραγματοποιηθούν συνομιλίες για το μεταναστευτικό. Η προσπάθεια της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει τα δίκτυα διακινητών που δρουν στη Μεσόγειο κατέρρευσε, καθώς αξιωματούχοι από όλες τις πλευρές αλληλοκατηγορούνταν για το χάος.
Βασισμένο σε συνεντεύξεις με πολλούς ανθρώπους που γνωρίζουν τι συνέβη την Τρίτη —όλοι τους μίλησαν υπό καθεστώς ανωνυμίας— το POLITICO αποκαλύπτει ολόκληρη την ιστορία της διένεξης που εκτροχίασε την αποστολή της Ε.Ε. για επίλυση της κρίσης στα νότια σύνορά της.
Στο παρασκήνιο καραδοκεί μια βαθύτερη προειδοποίηση για την Ευρώπη: η υποψία ότι η Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν βρίσκει νέους τρόπους να προκαλεί προβλήματα στην περιοχή.
Η Ομάδα Ευρώπη
Η παράτυπη μετανάστευση αποτελεί κρίσιμη πρόκληση για την ικανότητα της Ε.Ε. να ανταποκριθεί στις ανησυχίες των ψηφοφόρων για την ασφάλεια των συνόρων, και η διαδρομή από τη Βόρεια Αφρική προς την Ελλάδα και την Ιταλία αποτελεί διαχρονικά μια από τις πιο δύσκολες δοκιμασίες για τις Βρυξέλλες.
Το ταξίδι του Μπρούνερ προοριζόταν να δείξει αυτό που οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. αποκαλούν «Ομάδα Ευρώπη» σε δράση για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης. Η «Ομάδα Ευρώπη» είναι ένας όρος που χρησιμοποιεί η Ε.Ε. για να περιγράψει μια συντονισμένη διπλωματική προσπάθεια, όπου τα ισχυρότερα θεσμικά της όργανα —όπως η Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων— συνεργάζονται με τα κράτη-μέλη, ώστε «η κοινή εξωτερική δράση μας να γίνει κάτι παραπάνω από το άθροισμα των επιμέρους μερών».
Ο Μπρούνερ επιβιβάστηκε στο αεροπλάνο με τον Έλληνα Υπουργό Μετανάστευσης Θάνο Πλεύρη, τον Ιταλό Υπουργό Εσωτερικών Ματέο Πιαντεντόζι και τον Μαλτέζο Υπουργό Εσωτερικών Μπάιρον Καμιλέρι. Ο πρώτος τους προορισμός ήταν η Τρίπολη, έδρα της διεθνώς αναγνωρισμένης Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Αν και δεν επετεύχθη συμφωνία για το μεταναστευτικό, οι συνομιλίες ήταν εγκάρδιες και κύλησαν ομαλά.
Και τότε προσγειώθηκαν στο Διεθνές Αεροδρόμιο Μπενίνα της Βεγγάζης — και άρχισαν τα προβλήματα.
Ο απεσταλμένος
Ο Πρέσβης της Ε.Ε., Νίκολα Ορλάντο, ξεχωρίζει στη διπλωματική σκηνή της Λιβύης με το ξυρισμένο κεφάλι του, τα τετράγωνα γυαλιά του και τα κομψά μπλε κοστούμια του. Έχει μακρά εμπειρία από τη χώρα, καθώς υπηρέτησε προηγουμένως ως αναπληρωτής πρέσβης της Ιταλίας στην Τρίπολη, και ήταν δική του ευθύνη να οργανώσει τις συναντήσεις.
Ο Ορλάντο και οι συνοδοί του γνώριζαν τους κινδύνους της συνεργασίας με τον Χάφταρ: Ο πολέμαρχος διοικεί τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό και είναι de facto ηγεμόνας της ανατολικής Λιβύης από το 2017, κυβερνώντας την περιοχή ως στρατιωτική δικτατορία, με κάποια υποστήριξη από τη Ρωσία. Η Ε.Ε. δεν έχει ποτέ διατηρήσει θεσμική σχέση με τη διοίκησή του.
Όταν το αεροπλάνο των Ευρωπαίων σταμάτησε στον αεροδιάδρομο της Βεγγάζης και τους υποδέχθηκαν απρόσμενα δύο υπουργοί του Χάφταρ, ο Ορλάντο μπήκε στο στόχαστρο.
Οι υπουργοί της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Μάλτας τού ζήτησαν να κατέβει μόνος του από το αεροπλάνο και να μιλήσει με την πλευρά του Χάφταρ. Σε καμία περίπτωση δεν έπρεπε να φωτογραφηθούν οι Ευρωπαίοι μαζί με τους εκπροσώπους του Χάφταρ — αυτό θα έστελνε διεθνώς το μήνυμα ότι η Ε.Ε. αναγνωρίζει μια μη νόμιμη κυβέρνηση.
Ο Ορλάντο κατέβηκε μόνος του και μίλησε με τους δύο υπουργούς και τηλεφωνικά με το γραφείο του Χάφταρ. Τελικά, διαβεβαίωσε τους Ευρωπαίους, που είχαν μείνει εντός του αεροπλάνου, ότι μπορούν να αποβιβαστούν και να περιμένουν στη VIP αίθουσα του αεροδρομίου, χωρίς φωτογραφίες.
Παραβίαση υποσχέσεων
Οι Λίβυοι παραβίασαν αμέσως την υπόσχεση αυτή και άρχισαν να τραβούν φωτογραφίες των Ευρωπαίων με τους υπουργούς τους, ενώ περίμεναν να δουν αν θα πραγματοποιηθούν οι συνομιλίες.
Καθώς ο Ορλάντο συνέχιζε να προσπαθεί να διασώσει την κατάσταση, έγινε σαφές ότι ο Χάφταρ ήταν δυσαρεστημένος. Ήθελε τη φωτογραφία των υπουργών του να συναντούν μερικούς από τους πιο υψηλόβαθμους Ευρωπαίους πολιτικούς, περιλαμβανομένου του Μπρούνερ.
Τελικά, η ευρωπαϊκή πλευρά πρότεινε συμβιβασμό: παρά τις επιφυλάξεις τους για το ανατολικό λιβυκό καθεστώς, θα πραγματοποιούσαν τη συνάντηση — αλλά υπό τον όρο ότι δεν θα δημοσιευόταν καμία φωτογραφία.
Ο Χάφταρ φέρεται να εξοργίστηκε, χαρακτήρισε τον Μπρούνερ “persona non grata” και διέταξε όλους τους Ευρωπαίους να επιστρέψουν στο αεροπλάνο τους και να φύγουν. Το φιάσκο προκάλεσε άμεσα αλληλοκατηγορίες. Πώς ήταν δυνατόν η ευρωπαϊκή αντιπροσωπεία να αφήσει τον εαυτό της εκτεθειμένο σε τέτοια παγίδα; Εφόσον γνώριζαν τον κίνδυνο, γιατί δεν είχαν προετοιμαστεί καλύτερα;
Το παιχνίδι των ευθυνών
Οι Βρυξέλλες επωμίστηκαν την ευθύνη, με αξιωματούχους από τη Ρώμη και την Αθήνα να υπονοούν ιδιωτικά ότι η ευρωπαϊκή ομάδα τους είχε απογοητεύσει. Εντός των θεσμών της Ε.Ε., κάποιοι υπάλληλοι της Επιτροπής επίσης άσκησαν ήπια κριτική για τον τρόπο διαχείρισης, δείχνοντας με το δάχτυλο την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης.
(Photo by FABRICE COFFRINI / AFP)Σύμφωνα με ορισμένους που συμμετείχαν, οι κίνδυνοι παγίδας από τον Χάφταρ ήταν γνωστοί, αλλά αποφάσισαν να ρισκάρουν και να προσπαθήσουν να το διαχειριστούν επί τόπου.
«Οι Βρυξέλλες και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι γνώριζαν καλά ότι ο επίτροπος και οι υπουργοί έπεσαν σε παγίδα στην απεγνωσμένη τους προσπάθεια να κατευνάσουν τον Χάφταρ και τον εκβιασμό του για το μεταναστευτικό», δήλωσε ένα άτομο με γνώση των συνομιλιών στις Βρυξέλλες. «Τώρα η Επιτροπή και η Ιταλία, που πρότειναν την αποστολή τη χειρότερη δυνατή στιγμή, βρίσκονται υπό πίεση, καθώς άλλοι αντιτίθενται σε περαιτέρω παραχωρήσεις στον Χάφταρ, στενό σύμμαχο της Ρωσίας.»
Την Παρασκευή, η Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι η «Ομάδα Ευρώπη» θα προσπαθήσει ξανά. Η Πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, συμφώνησε με τους ηγέτες της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Μάλτας να συνεχίσουν τις προσπάθειες, κατά τη διάρκεια συνάντησης στο περιθώριο της συνόδου κορυφής για την Ουκρανία στη Ρώμη την Πέμπτη.
Εκπρόσωπος της Επιτροπής δήλωσε ότι οι ηγέτες συμφώνησαν «να συνεχίσουν τη συνεργασία με τη Λιβύη και να προωθήσουν την προσέγγιση της Ομάδας Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της αποστολής νέας αντιπροσωπείας στη Λιβύη για συνέχιση της επίσκεψης». Η ιδέα, σύμφωνα με τον εκπρόσωπο, είναι να υπάρξει εμπλοκή με «αμφότερες τις πλευρές» της Λιβύης, υπονοώντας ότι αυτό περιλαμβάνει και την ανατολική περιοχή υπό τον Χάφταρ.
Δεν είναι ακόμα σαφές πότε θα πραγματοποιηθεί η νέα αποστολή στη Λιβύη ή ποιοι θα συμμετέχουν αυτήν τη φορά.
Ένας βασικός κίνδυνος είναι ότι η Ρωσία του Πούτιν βλέπει πλέον την ανατολική Λιβύη και τις μεταναστευτικές διαδρομές της προς τη Μεσόγειο ως δελεαστική ευκαιρία για αποσταθεροποίηση της Ε.Ε. Ο Χάφταρ έχει πραγματοποιήσει πολλές συναντήσεις με Ρώσους υπουργούς και ο στρατός του έχει λάβει στήριξη από τον ρωσικό στρατό.
«Κανείς δεν ξέρει πραγματικά τι να κάνει», είπε το ίδιο άτομο με γνώση των συζητήσεων. «Αλλά είναι σαφές ότι ο κατευνασμός δεν λειτουργεί και ότι ο Χάφταρ θα συνεχίσει να ζητά περισσότερα, προωθώντας έτσι τα ρωσικά συμφέροντα στη Λιβύη με αντάλλαγμα λίγους λιγότερους μετανάστες που θα φτάσουν στην Κρήτη.»