Το Βαγιαζήτ στον Έβρο αποτελούσε το πιο σημαντικό ισλαμικό θρησκευτικό μνημείο στην Ευρώπη - Την άνοιξη του 2026 θα ανοίξει και πάλι τις πύλες του ως χώρος πολιτισμού μετά την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης
Τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2026, όταν το Τέμενος Βαγιαζήτ θα έχει αναγεννηθεί από τα ίδια του τα ερείπια στην καρδιά του Διδυμοτείχου, όταν θα έχει ανακτήσει πλήρως τη χαμένη επί αιώνες επιβλητική και ταυτόχρονα υποβλητική μεγαλοπρέπειά του, τότε και μόνο τότε θα αποκαλυφθεί στο ακέραιο η μοναδική αλλά και πολυδιάστατη αξία του.
Την αξία που για δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, χρόνια μένει απαρατήρητη, αδικαίωτη, χωρίς τον σεβασμό που της πρέπει, θαμμένη θα έλεγε κανείς κάτω από τα χαλάσματα ενός επί μακρών παραγνωρισμένου θρησκευτικού κτιρίου των αρχών του 15ου αιώνα.
Το Τέμενος Βαγιαζήτ (ή Μεχμέτ Α’ ή Μεχμέτ Τσελεμπή) είναι το πρώτο, το παλαιότερο και μεγαλύτερο τζαμί που χτίστηκε ποτέ, με εντολή σουλτάνου, σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Είναι επιπλέον το μωαμεθανικό τέμενος με το πιο περίτεχνο και πυκνό ξύλινο χωροδικτύωμα για την υποστήριξη της στέγης του, η οποία είναι εντελώς ιδιότυπη, πυραμιδοειδής, αντί για τη συνήθη θολωτή, και τεράστια, εφόσον το εμβαδόν της βάσης της αγγίζει το 1 στρέμμα, όσο και του τεμένους.
Το συγκεκριμένο στοιχείο, μάλιστα, κατατάσσει το Τέμενος Βαγιαζήτ μεταξύ των πιο σημαντικών και εντυπωσιακών ξύλινων κατασκευών παγκοσμίως.
Επομένως, η μοναδικότητά του έγκειται, κατ’ αρχάς, στις αναλογικά γιγαντιαίες διαστάσεις του. Εξίσου όμως και στην αριστουργηματική πλέξη των τεμαχίων ξύλου που συνέθεταν μέρος του εσωτερικού διακόσμου, καθώς και στις -εντελώς ασυνήθιστες για μουσουλμανικό χώρο λατρείας- τοιχογραφίες, οι οποίες παραπέμπουν στην πίστη των Μπεκτασήδων-Αλεβιτών.
Δεδομένου ότι η θρησκευτική τέχνη του Ισλάμ είναι απαρεγκλίτως και αυστηρά ανεικονική (η αναπαράσταση ανθρώπινων μορφών θεωρείται βλασφημία προς τον Αλλάχ), η αποτύπωση μιας γυναικείας φιγούρας σε στάση προσευχής, η οποία διακρινόταν στον βόρειο τοίχο του Τεμένους Βαγιαζήτ, συνιστά μία από τις εξέχουσες ιδιαιτερότητες του μνημείου.
Η οποία συνδέεται, πιθανώς, με τις αντιλήψεις των Μπεκτασήδων-Αλεβιτών περί ευλάβειας και τη συγκριτική προέλευση του δικού τους «δόγματος» με την ενσωμάτωση στοιχείων από άλλα θρησκεύματα και, οπωσδήποτε, την παρέκκλιση από τη δρακόντεια ακαμψία του ορθόδοξου μωαμεθανισμού.
Ασφαλώς οι Μπεκτασήδες συνηθίζουν να συγχρωτίζονται στους δικούς τους χώρους λατρείας, τους τεκέδες, όμως η επιρροή τους στο Τέμενος Βαγιαζήτ πιθανώς συνδέεται με την αυξημένη διάδοση του μπεκτασισμού στη Θράκη και κατεξοχήν στο Διδυμότειχο, μια πόλη που λειτούργησε επί δεκάδες χρόνια ως πρωτεύουσα της περιοχής. Είναι, λοιπόν, το Τέμενος Βαγιαζήτ η Αγια-Σοφιά για τους Μπεκτασήδες-Αλεβίτες; Οι ελάχιστες ιστορικές μελέτες περί του θέματος δεν παρέχουν σαφή απάντηση.
Είναι, άραγε, το Τέμενος του Διδυμοτείχου μια άλλη, μωαμεθανική Παναγία των Παρισίων; Ο δεύτερος παραλληλισμός ίσως ευσταθεί περισσότερο, με επιπρόσθετη την οδυνηρή ομοιότητα της πυρκαγιάς, η οποία συνδέει με κάποιον τρόπο σε μια κοινή μοίρα δύο τελείως διαφορετικούς ναούς: τον έναν στην πρωτεύουσα της Γαλλίας για τους καθολικούς χριστιανούς, τον άλλον στη βορειοανατολική άκρη της Ελλάδας για μωαμεθανούς, Μπεκτασήδες-Αλεβίτες κ.λπ.
Κέντρο πολιτισμού, όχι τζαμί
Επομένως, η μοναδικότητά του έγκειται, κατ’ αρχάς, στις αναλογικά γιγαντιαίες διαστάσεις του. Εξίσου όμως και στην αριστουργηματική πλέξη των τεμαχίων ξύλου που συνέθεταν μέρος του εσωτερικού διακόσμου, καθώς και στις -εντελώς ασυνήθιστες για μουσουλμανικό χώρο λατρείας- τοιχογραφίες, οι οποίες παραπέμπουν στην πίστη των Μπεκτασήδων-Αλεβιτών.
Δεδομένου ότι η θρησκευτική τέχνη του Ισλάμ είναι απαρεγκλίτως και αυστηρά ανεικονική (η αναπαράσταση ανθρώπινων μορφών θεωρείται βλασφημία προς τον Αλλάχ), η αποτύπωση μιας γυναικείας φιγούρας σε στάση προσευχής, η οποία διακρινόταν στον βόρειο τοίχο του Τεμένους Βαγιαζήτ, συνιστά μία από τις εξέχουσες ιδιαιτερότητες του μνημείου.
Η οποία συνδέεται, πιθανώς, με τις αντιλήψεις των Μπεκτασήδων-Αλεβιτών περί ευλάβειας και τη συγκριτική προέλευση του δικού τους «δόγματος» με την ενσωμάτωση στοιχείων από άλλα θρησκεύματα και, οπωσδήποτε, την παρέκκλιση από τη δρακόντεια ακαμψία του ορθόδοξου μωαμεθανισμού.
Ασφαλώς οι Μπεκτασήδες συνηθίζουν να συγχρωτίζονται στους δικούς τους χώρους λατρείας, τους τεκέδες, όμως η επιρροή τους στο Τέμενος Βαγιαζήτ πιθανώς συνδέεται με την αυξημένη διάδοση του μπεκτασισμού στη Θράκη και κατεξοχήν στο Διδυμότειχο, μια πόλη που λειτούργησε επί δεκάδες χρόνια ως πρωτεύουσα της περιοχής. Είναι, λοιπόν, το Τέμενος Βαγιαζήτ η Αγια-Σοφιά για τους Μπεκτασήδες-Αλεβίτες; Οι ελάχιστες ιστορικές μελέτες περί του θέματος δεν παρέχουν σαφή απάντηση.
Είναι, άραγε, το Τέμενος του Διδυμοτείχου μια άλλη, μωαμεθανική Παναγία των Παρισίων; Ο δεύτερος παραλληλισμός ίσως ευσταθεί περισσότερο, με επιπρόσθετη την οδυνηρή ομοιότητα της πυρκαγιάς, η οποία συνδέει με κάποιον τρόπο σε μια κοινή μοίρα δύο τελείως διαφορετικούς ναούς: τον έναν στην πρωτεύουσα της Γαλλίας για τους καθολικούς χριστιανούς, τον άλλον στη βορειοανατολική άκρη της Ελλάδας για μωαμεθανούς, Μπεκτασήδες-Αλεβίτες κ.λπ.
Κέντρο πολιτισμού, όχι τζαμί
Σύμφωνα με πληροφορίες, αμέσως μόλις ολοκληρωθεί η στεγανοποίηση του κτίσματος από τη βροχή, το χιόνι και την υγρασία με την ανακατασκευή της στέγης στην εντέλεια, εντός του τεμένους θα προχωρήσει με ταχύ ρυθμό η συντήρηση και αποκατάσταση των τοιχογραφιών.
Παρότι η παράσταση της δεόμενης γυναίκας, όπως και εκείνη που απεικονίζει την Ουράνια Πόλη, έχουν υποστεί εκτεταμένη φθορά από τις κακουχίες που έπληξαν το κτίριο στο πέρασμα των αιώνων, οι ειδικοί υπόσχονται ότι οι υπέροχες τοιχογραφίες θα ζωντανέψουν ξανά χάρη στη λεπτομερειακή φωτογραφική τεκμηρίωση που έχει γίνει στο παρελθόν από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ.
Ωστόσο, εκτός των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ως κτιρίου, το Τέμενος Βαγιαζήτ είναι ένα ανεκτίμητο κομμάτι ιστορίας για το Διδυμότειχο και τη Θράκη, ένα μνημείο αντοχής και επιβίωσης, αφού από την κατασκευή του, περί το 1420, έως σήμερα έχει υποστεί κάθε είδους δοκιμασίες και περιπέτειες.
Επιγραμματικά, τα ίδια τα αρχιτεκτονικά του μέλη μαρτυρούν ότι αλλιώς το είχε φανταστεί ο σουλτάνος Βαγιαζήτ, ο επονομαζόμενος και «Κεραυνός» (Γιλντιρίμ), και αλλιώς αποπερατώθηκε. Κατόπιν υπέστη επιθέσεις και καταστροφές, επιδιορθώσεις και μετατροπές, για λίγα χρόνια λειτούργησε ως χριστιανική εκκλησία, όταν το κατέλαβαν οι Βούλγαροι και προτού πουληθεί σε ιδιώτη και γίνει αποθήκη για σιτηρά, αργότερα φυλακή για αιχμαλώτους των ναζί κ.λπ.
Ενδιαμέσως, λαφυραγωγήθηκαν τα μολύβδινα φύλλα από τη στέγη του και το 2017 το μνημείο τραυματίστηκε, σχεδόν θανάσιμα, από πυρκαγιά. Η πιο επικίνδυνη και επώδυνη πληγή για το Τέμενος Βαγιαζήτ ήταν το γεγονός ότι για μεγάλα διαστήματα αφηνόταν έρμαιο στην τύχη του, σαν ένας σκοτεινός όγκος στην καρδιά του Διδυμοτείχου, ένας λιθόκτιστος «ελέφαντας στο δωμάτιο», ένας παρείσακτος ηλικίας 600 ετών.
Παρείσακτος όμως και ανεπιθύμητος μόνο σύμφωνα με μια ορισμένη, ιδεοληπτική και στενόμυαλη αντίληψη, του τύπου «αυτά είναι τούρκικα μνημεία, τι να τα κάνουμε στην Ελλάδα, ας ρημάξουν».
Εντούτοις, στη συντριπτική πλειονότητά της η κοινωνία του Διδυμοτείχου δεν έπαψε ποτέ να διεκδικεί και να πιέζει για την αποκατάστασή του. Οπως δεν έπαψε να θλίβεται με τη, διόλου τυχαία, παραμέληση του Τεμένους Βαγιαζήτ, με το κατάντημά του και τη σταδιακή, πλην προδιαγεγραμμένη και ανεπίστροφη, όπως έμοιαζε, κατάρρευσή του.
Από την άλλη, οι αρχαιολόγοι γνώριζαν ανέκαθεν ότι το Τέμενος Βαγιαζήτ είναι απλώς το πιο σημαντικό ισλαμικό θρησκευτικό μνημείο στην Ευρώπη, κάτι που τόνιζε με κάθε ευκαιρία, εδώ και πολλά χρόνια, η νυν υπουργός Πολιτισμού. Αλλωστε, η ανάστασή του, ένα εγχείρημα με πολύ υψηλό βαθμό περιπλοκότητας και τεχνικής δυσκολίας, οδεύει πλέον προς την ολοκλήρωσή του, κατά ένα μεγάλο μέρος λόγω της επιμονής της Λίνας Μενδώνη.
Βάσει του χρονοδιαγράμματος των προγραμματισμένων εργασιών και όπως επιβεβαιώθηκε από την πρόσφατη αυτοψία της κυρίας Μενδώνη στο Διδυμότειχο, το Τέμενος Βαγιαζήτ θα είναι καθ’ όλα έτοιμο να λειτουργήσει ως χώρος πολιτισμού, ως ελεύθερα επισκέψιμο μνημείο (και όχι ως χώρος μωαμεθανικής λατρείας) προς το τέλος Μαρτίου του 2026 - εκτός απροόπτου.
Παρότι η παράσταση της δεόμενης γυναίκας, όπως και εκείνη που απεικονίζει την Ουράνια Πόλη, έχουν υποστεί εκτεταμένη φθορά από τις κακουχίες που έπληξαν το κτίριο στο πέρασμα των αιώνων, οι ειδικοί υπόσχονται ότι οι υπέροχες τοιχογραφίες θα ζωντανέψουν ξανά χάρη στη λεπτομερειακή φωτογραφική τεκμηρίωση που έχει γίνει στο παρελθόν από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ.
Ωστόσο, εκτός των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ως κτιρίου, το Τέμενος Βαγιαζήτ είναι ένα ανεκτίμητο κομμάτι ιστορίας για το Διδυμότειχο και τη Θράκη, ένα μνημείο αντοχής και επιβίωσης, αφού από την κατασκευή του, περί το 1420, έως σήμερα έχει υποστεί κάθε είδους δοκιμασίες και περιπέτειες.
Επιγραμματικά, τα ίδια τα αρχιτεκτονικά του μέλη μαρτυρούν ότι αλλιώς το είχε φανταστεί ο σουλτάνος Βαγιαζήτ, ο επονομαζόμενος και «Κεραυνός» (Γιλντιρίμ), και αλλιώς αποπερατώθηκε. Κατόπιν υπέστη επιθέσεις και καταστροφές, επιδιορθώσεις και μετατροπές, για λίγα χρόνια λειτούργησε ως χριστιανική εκκλησία, όταν το κατέλαβαν οι Βούλγαροι και προτού πουληθεί σε ιδιώτη και γίνει αποθήκη για σιτηρά, αργότερα φυλακή για αιχμαλώτους των ναζί κ.λπ.
Ενδιαμέσως, λαφυραγωγήθηκαν τα μολύβδινα φύλλα από τη στέγη του και το 2017 το μνημείο τραυματίστηκε, σχεδόν θανάσιμα, από πυρκαγιά. Η πιο επικίνδυνη και επώδυνη πληγή για το Τέμενος Βαγιαζήτ ήταν το γεγονός ότι για μεγάλα διαστήματα αφηνόταν έρμαιο στην τύχη του, σαν ένας σκοτεινός όγκος στην καρδιά του Διδυμοτείχου, ένας λιθόκτιστος «ελέφαντας στο δωμάτιο», ένας παρείσακτος ηλικίας 600 ετών.
Παρείσακτος όμως και ανεπιθύμητος μόνο σύμφωνα με μια ορισμένη, ιδεοληπτική και στενόμυαλη αντίληψη, του τύπου «αυτά είναι τούρκικα μνημεία, τι να τα κάνουμε στην Ελλάδα, ας ρημάξουν».
Εντούτοις, στη συντριπτική πλειονότητά της η κοινωνία του Διδυμοτείχου δεν έπαψε ποτέ να διεκδικεί και να πιέζει για την αποκατάστασή του. Οπως δεν έπαψε να θλίβεται με τη, διόλου τυχαία, παραμέληση του Τεμένους Βαγιαζήτ, με το κατάντημά του και τη σταδιακή, πλην προδιαγεγραμμένη και ανεπίστροφη, όπως έμοιαζε, κατάρρευσή του.
Από την άλλη, οι αρχαιολόγοι γνώριζαν ανέκαθεν ότι το Τέμενος Βαγιαζήτ είναι απλώς το πιο σημαντικό ισλαμικό θρησκευτικό μνημείο στην Ευρώπη, κάτι που τόνιζε με κάθε ευκαιρία, εδώ και πολλά χρόνια, η νυν υπουργός Πολιτισμού. Αλλωστε, η ανάστασή του, ένα εγχείρημα με πολύ υψηλό βαθμό περιπλοκότητας και τεχνικής δυσκολίας, οδεύει πλέον προς την ολοκλήρωσή του, κατά ένα μεγάλο μέρος λόγω της επιμονής της Λίνας Μενδώνη.
Βάσει του χρονοδιαγράμματος των προγραμματισμένων εργασιών και όπως επιβεβαιώθηκε από την πρόσφατη αυτοψία της κυρίας Μενδώνη στο Διδυμότειχο, το Τέμενος Βαγιαζήτ θα είναι καθ’ όλα έτοιμο να λειτουργήσει ως χώρος πολιτισμού, ως ελεύθερα επισκέψιμο μνημείο (και όχι ως χώρος μωαμεθανικής λατρείας) προς το τέλος Μαρτίου του 2026 - εκτός απροόπτου.
Το Τέμενος Βαγιαζήτ υπέστη σοβαρές καταστροφές και είχε μετατραπεί σε ερείπιο. Σημαντικό ρόλο στο θέμα της αποκατάστασής του έπαιξε η επιμονή της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη
Το όλο εγχείρημα της αποκατάστασής του -χρονοβόρο, ευαίσθητο και δαπανηρό- αποτελεί μέρος του ευρύτερου στρατηγικού σχεδιασμού της κυβέρνησης για την ανασυγκρότηση και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στην ακριτική ζώνη του Εβρου, με έργα συνολικού προϋπολογισμού περίπου 70 εκατ. ευρώ, με πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ.
Από πλευράς ΥΠΠΟ, πάντως, προτεραιοποιούνται τα μνημεία που χρήζουν φροντίδας βάσει της σημασίας και της κατάστασής τους, ανεξαρτήτως του αν ανήκουν στην οθωμανική ή στην ελληνική πολιτιστική κληρονομιά. Εξ ου και εκτός από τα τζαμιά και τα λοιπά μωαμεθανικά κατάλοιπα, εντατικές εργασίες αποκατάστασης εκτελέστηκαν, φέρ’ ειπείν, σε τουλάχιστον τρεις μεταβυζαντινές εκκλησίες στην κοιλάδα του Ερυθροποτάμου, στον Εβρο και σε σχετικά μικρή απόσταση από το Τέμενος Βαγιαζήτ στο Διδυμότειχο.
Θαύμα από ξύλο
Μία από τις πιο συναρπαστικές πτυχές της όλης περιπέτειας γύρω από την αποκατάσταση του Τεμένους Βαγιαζήτ αφορά το ξύλινο χωροδικτύωμα της οροφής.
Στην παρούσα φάση βρίσκεται σε εξέλιξη το στρώσιμο των ξύλινων στοιχείων του στεγάστρου, στάδιο που φάνταζε άπιαστο όνειρο. Και όχι μόνο από τον Μάρτιο του 2017 και εξής, όταν η φωτιά κατέκαψε ό,τι είχε απομείνει από την ήδη σοβαρά φθαρμένη στέγη.
Η αποκατάσταση της ξυλοδομής ήταν μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του όλου εγχειρήματος, καθώς πρώτα απ’ όλα έπρεπε να εξασφαλιστούν μονοκόμματες δοκοί, μήκους 13,5 μέτρων και περίπου τετραγωνικής διατομής με διαστάσεις 35x45 εκατ. Το ξύλο που είχαν χρησιμοποιήσει οι κατασκευαστές του ναού ήταν δρύινο, αλλά για την προμήθεια τόσων πολλών κορμών, απολύτως ίσιων και στο απαιτούμενο μέγεθος, οι υπεύθυνοι έπρεπε να αναζητήσουν εξωτερική βοήθεια.
Ο Ελληνας ανάδοχος του έργου, μαζί με τους Ελβετούς συνεργάτες του, που θεωρούνται οι κορυφαίοι στις αποκαταστάσεις ξύλινων κατασκευών, αναζήτησαν δέντρα σε τρεις διαφορετικές χώρες. Και αφού επελέγησαν, ένας προς έναν, δεκάδες κορμοί χλωρής δρυός από αειφόρα δάση σε Γερμανία, Ελβετία και Γαλλία, ταξίδεψαν έως το Διδυμότειχο, προκειμένου να πάρουν τη θέση τους στο Τέμενος Βαγιαζήτ.
Παρόμοια μικρά θαύματα συμβαίνουν σε κάθε λεπτομέρεια του τετραγωνικού του τεμένους, επιφάνειας που φτάνει στα 1.000 τ.μ., περίκλειστης σε τέσσερις τοίχους πλάτους 2,5 μ., καθώς και στον μιναρέ των 22 μ. ύψους, την υπέρκομψη γεωμετρική διακόσμηση με τη χαρακτηριστική τεχνοτροπία των αραβουργημάτων κ.ο.κ.
Ωστόσο, εκτός από την πολυδαίδαλη ξύλινη υπερκατασκευή της οροφής, οι μέλλοντες επισκέπτες του μνημείου αναμένεται πως θα μείνουν εκστατικοί παρατηρώντας τον θόλο από το εσωτερικό, με εκατοντάδες μικρές σανίδες σε δύο διαφορετικές αποχρώσεις ξύλου, πλεγμένες σε μοτίβο ψαροκόκαλου, οι οποίες, με την πανουργία των απλών πλην μεγαλοφυών τεχνασμάτων δημιουργούν την οπτική παραίσθηση του βάθους και της προοπτικής, παίζοντας με το φως της ημέρας που διαχέουν τα παράθυρα περιμετρικά στη βάση και την οροφή.
Εκπλήρωση χρέους
Στην παρούσα φάση βρίσκεται σε εξέλιξη το στρώσιμο των ξύλινων στοιχείων του στεγάστρου, στάδιο που φάνταζε άπιαστο όνειρο. Και όχι μόνο από τον Μάρτιο του 2017 και εξής, όταν η φωτιά κατέκαψε ό,τι είχε απομείνει από την ήδη σοβαρά φθαρμένη στέγη.
Η αποκατάσταση της ξυλοδομής ήταν μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του όλου εγχειρήματος, καθώς πρώτα απ’ όλα έπρεπε να εξασφαλιστούν μονοκόμματες δοκοί, μήκους 13,5 μέτρων και περίπου τετραγωνικής διατομής με διαστάσεις 35x45 εκατ. Το ξύλο που είχαν χρησιμοποιήσει οι κατασκευαστές του ναού ήταν δρύινο, αλλά για την προμήθεια τόσων πολλών κορμών, απολύτως ίσιων και στο απαιτούμενο μέγεθος, οι υπεύθυνοι έπρεπε να αναζητήσουν εξωτερική βοήθεια.
Ο Ελληνας ανάδοχος του έργου, μαζί με τους Ελβετούς συνεργάτες του, που θεωρούνται οι κορυφαίοι στις αποκαταστάσεις ξύλινων κατασκευών, αναζήτησαν δέντρα σε τρεις διαφορετικές χώρες. Και αφού επελέγησαν, ένας προς έναν, δεκάδες κορμοί χλωρής δρυός από αειφόρα δάση σε Γερμανία, Ελβετία και Γαλλία, ταξίδεψαν έως το Διδυμότειχο, προκειμένου να πάρουν τη θέση τους στο Τέμενος Βαγιαζήτ.
Παρόμοια μικρά θαύματα συμβαίνουν σε κάθε λεπτομέρεια του τετραγωνικού του τεμένους, επιφάνειας που φτάνει στα 1.000 τ.μ., περίκλειστης σε τέσσερις τοίχους πλάτους 2,5 μ., καθώς και στον μιναρέ των 22 μ. ύψους, την υπέρκομψη γεωμετρική διακόσμηση με τη χαρακτηριστική τεχνοτροπία των αραβουργημάτων κ.ο.κ.
Ωστόσο, εκτός από την πολυδαίδαλη ξύλινη υπερκατασκευή της οροφής, οι μέλλοντες επισκέπτες του μνημείου αναμένεται πως θα μείνουν εκστατικοί παρατηρώντας τον θόλο από το εσωτερικό, με εκατοντάδες μικρές σανίδες σε δύο διαφορετικές αποχρώσεις ξύλου, πλεγμένες σε μοτίβο ψαροκόκαλου, οι οποίες, με την πανουργία των απλών πλην μεγαλοφυών τεχνασμάτων δημιουργούν την οπτική παραίσθηση του βάθους και της προοπτικής, παίζοντας με το φως της ημέρας που διαχέουν τα παράθυρα περιμετρικά στη βάση και την οροφή.
Εκπλήρωση χρέους
Καταλυτικός παράγοντας ως προς την αποτελεσματικότητα, την ταχύτητα και την πιστότητα των εργασιών αποκατάστασης του τεμένους θεωρείται η συστηματική μελέτη που εκπονήθηκε από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Η εργασία αυτή αποτέλεσε τον πυρήνα του έργου, το οποίο προηγουμένως εγκρίθηκε από τα αρμόδια όργανα του ΥΠΠΟ και ακολούθως εντάχθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης, με αρχικό προϋπολογισμό 10,5 εκατ. ευρώ, ο οποίος αυξήθηκε σε δεύτερη φάση κατά περίπου 3 εκατ. ευρώ.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο δικαιώνεται ο ευσεβής πλην ανικανοποίητος πόθος του μακαριστού αρχιμανδρίτη Νικολάου Βαφείδη, που λάτρευε τον τόπο του και μολονότι στρατιώτης του Ιησού δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να διεκδικεί τη διάσωση ενός εμβληματικού μωαμεθανικού μνημείου.
Στο πόνημά του «Το εν Διδυμοτείχω Τέμενος Βαγιαζήτ», ήδη από το 1937, ο Βαφείδης έγραφε «άλλο τι δεν έχομεν να προσθέσωμεν περί του ιστορικού τούτου και πρώτου εν Ευρώπη (Θράκη) μωαμεθανικού τεμένους (του Βαγιαζήτ), ειμή να παρατηρήσωμεν τα εξής: Οτι δυστυχώς από ενός ήδη έτους παρεχωρήθη υπό της τουρκικής (μουσουλμανικής) κοινότητος επί ενοικίω και χρησιμοποιείται ως αποθήκη προς συγκέντρωσιν σίτου! Δεν θα υπήρχεν όμως άραγε τρόπος τις να κηρυχθεί το κτίριον τούτο ιστορικοαρχαιολογικόν μουσείον Διδυμοτείχου, ως κεντρικόν και λίαν κατάλληλον;
Το Διδυμότειχον ιδίως, αλλά και η περιφέρεια αυτού, έχει μεγίστην και απαραίτητον ανάγκην ενός τοιούτου μουσείου. Ημείς υποβάλλομεν την γνώμην ταύτην, ελπίζοντες ότι οι ενταύθα, εν Κομοτηνή και εν Αθήναις, αρμόδιοι θα αναλάβουν και θα φροντίσουν δι’ αναλόγων τρόπων και μέσων διά την πραγματοποίησην αυτής».
Ο Νικόλαος Βαφείδης, έστω και 90 χρόνια μετά τις μοναχικές εκκλήσεις του, φαίνεται πως δικαιώνεται. Και μαζί του ανακουφίζονται όσοι ντόπιοι και διερχόμενοι πρώτα απορούσαν και κατόπιν μελαγχολούσαν συναντώντας στο κέντρο του Διδυμοτείχου ένα κτίσμα παμπάλαιο, καταφανώς μωαμεθανικό και μνημειώδες, άλλοτε σαν χορταριασμένο ερειπιώνα, με τα παράθυρά του σφραγισμένα με σανίδες, ολότελα απροσπέλαστο, δυσοίωνο.
Και άλλοτε σαν ένα εργοτάξιο όπου όμως τίποτα δεν έμοιαζε να προχωρά ποτέ, με σκαλωσιές, αντί για τη χαρακτηριστική κωνική στέγη του. Ομως, αν όλα εξελιχθούν χωρίς απρόοπτα, τα βάσανα ενός μνημείου ταυτισμένου με τη Θράκη τελειώνουν, ιδανικά το πρώτο τετράμηνο του 2026. Καθώς θα συμπληρώνονται οκτώ δεκαετίες από τότε που το μεγάλο τέμενος του Διδυμοτείχου χαρακτηρίστηκε διατηρητέο.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο δικαιώνεται ο ευσεβής πλην ανικανοποίητος πόθος του μακαριστού αρχιμανδρίτη Νικολάου Βαφείδη, που λάτρευε τον τόπο του και μολονότι στρατιώτης του Ιησού δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να διεκδικεί τη διάσωση ενός εμβληματικού μωαμεθανικού μνημείου.
Στο πόνημά του «Το εν Διδυμοτείχω Τέμενος Βαγιαζήτ», ήδη από το 1937, ο Βαφείδης έγραφε «άλλο τι δεν έχομεν να προσθέσωμεν περί του ιστορικού τούτου και πρώτου εν Ευρώπη (Θράκη) μωαμεθανικού τεμένους (του Βαγιαζήτ), ειμή να παρατηρήσωμεν τα εξής: Οτι δυστυχώς από ενός ήδη έτους παρεχωρήθη υπό της τουρκικής (μουσουλμανικής) κοινότητος επί ενοικίω και χρησιμοποιείται ως αποθήκη προς συγκέντρωσιν σίτου! Δεν θα υπήρχεν όμως άραγε τρόπος τις να κηρυχθεί το κτίριον τούτο ιστορικοαρχαιολογικόν μουσείον Διδυμοτείχου, ως κεντρικόν και λίαν κατάλληλον;
Το Διδυμότειχον ιδίως, αλλά και η περιφέρεια αυτού, έχει μεγίστην και απαραίτητον ανάγκην ενός τοιούτου μουσείου. Ημείς υποβάλλομεν την γνώμην ταύτην, ελπίζοντες ότι οι ενταύθα, εν Κομοτηνή και εν Αθήναις, αρμόδιοι θα αναλάβουν και θα φροντίσουν δι’ αναλόγων τρόπων και μέσων διά την πραγματοποίησην αυτής».
Ο Νικόλαος Βαφείδης, έστω και 90 χρόνια μετά τις μοναχικές εκκλήσεις του, φαίνεται πως δικαιώνεται. Και μαζί του ανακουφίζονται όσοι ντόπιοι και διερχόμενοι πρώτα απορούσαν και κατόπιν μελαγχολούσαν συναντώντας στο κέντρο του Διδυμοτείχου ένα κτίσμα παμπάλαιο, καταφανώς μωαμεθανικό και μνημειώδες, άλλοτε σαν χορταριασμένο ερειπιώνα, με τα παράθυρά του σφραγισμένα με σανίδες, ολότελα απροσπέλαστο, δυσοίωνο.
Και άλλοτε σαν ένα εργοτάξιο όπου όμως τίποτα δεν έμοιαζε να προχωρά ποτέ, με σκαλωσιές, αντί για τη χαρακτηριστική κωνική στέγη του. Ομως, αν όλα εξελιχθούν χωρίς απρόοπτα, τα βάσανα ενός μνημείου ταυτισμένου με τη Θράκη τελειώνουν, ιδανικά το πρώτο τετράμηνο του 2026. Καθώς θα συμπληρώνονται οκτώ δεκαετίες από τότε που το μεγάλο τέμενος του Διδυμοτείχου χαρακτηρίστηκε διατηρητέο.
Βασίλης Τσακίρογλου
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ