Αλυσιδωτές αντιδράσεις και από την Αθήνα προκαλούν οι πρωινές σκληρές δηλώσεις του προέδρου της Κύπρου Νίκου Χριστοδουλίδη εναντίον του ΑΔΜΗΕ για εκβιασμούς ως προς τη διεκδικήση χρημάτων για το καλώδιο Ελλάδος – Κύπρου – Ισραήλ. Λίγες μέρες μετά τη συνάντηση Μητσοτάκη – Χριστοδουλίδη στη Νέα Υόρκη και το πλαίσιο συνεννόησης για το καλώδιο, στην Αθήνα διαμορφώνεται η αίσθηση ότι με αυτές τις σκληρές δηλώσεις τορπιλίζονται οι προοπτικές του έργου.
Με αυτό το δεδομένο και αμέσως μετά την επιστροφή του από την Αμοργό ο Κυριάκος Μητσοτάκης προεδρεύει από τις 17:00 σε έκτακτη σύσκεψη στο Μέγαρο Μαξίμου με τη συμμετοχή της ηγεσίας του υπουργείου Περιβάλλοντος και του ΑΔΜΗΕ. Σημειωτέον, ο πρωθυπουργός ήταν μαζί με τον αρμόδιο υπουργό Σταύρο Παπασταύρου στην Αμοργό και κρίθηκε απαραίτητο να γίνει εκτενέστερη συζήτηση για τα δεδομένα που διαμορφώνονται στο πεδίο, υπό το πρίσμα της έντασης της κυπριακής αντίδρασης.
Το παρασκήνιο
Η πρωτόγνωρα αυστηρή δημόσια προειδοποίηση του Κύπριου Προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη ότι «η Κυπριακή Κυβέρνηση δεν εκβιάζεται» και ότι ο επικεφαλής του ΑΔΜΗΕ «δεν ξέρει με ποιους έχει να κάνει» δεν ήταν ένα μεμονωμένο ξέσπασμα και πάντως δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ήταν η κορύφωση μιας κλιμακούμενης διαμάχης για το αν και πώς θα ξεκολλήσει από το τέλμα, το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας - Κύπρου (Great Sea Interconnector).
Αφορμή αποτέλεσε το σημερινό δημοσίευμα της εφημερίδας «Φιλελεύθερος» της Κύπρου, ότι ο ΑΔΜΗΕ ζήτησε από τη ΡΑΕΚ (Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου) να ανατρέψει το πλάνο πληρωμών που εγκρίθηκε τον Ιούλιο και να αναγνωριστούν μεγαλύτερες δαπάνες. Ο ΑΔΜΗΕ διέψευσε ότι διεκδικεί άμεσα €82 εκατομμύρια και «αναγνωρίζει και διεκδικεί» μόνο την πρώτη ετήσια δόση των €25 εκατομμυρίων που έχει συμφωνηθεί.
Γιατί κόλλησε η πρώτη δόση
Στις 31 Ιουλίου 2025 η ΡΑΕΚ άναψε πράσινο φως για την καταβολή €25 εκατομμυρίων στον φορέα υλοποίησης (ΑΔΜΗΕ) για την περίοδο Ιανουαρίου - Δεκεμβρίου 2025. Πρόκειται για ρύθμιση που είχε συμφωνηθεί πολιτικά το 2024 και ενσωματώθηκε στις ρυθμιστικές αποφάσεις.
Η Λευκωσία όμως ξεκαθάρισε ότι η εκταμίευση θα γίνει μόνο όταν υλοποιηθούν συγκεκριμένα προαπαιτούμενα και όταν ο ΑΔΜΗΕ παρουσιάσει πειστικό οδικό χάρτη υλοποίησης του έργου το οποίο εδώ και μήνες έχει κολλήσει στον πάτο της θάλασσας έξω από την Κάσο. Η ίδια η ΡΑΕΚ έχει εξηγήσει ότι ο μηχανισμός χρέωσης μπορεί να εγκριθεί χωρίς αυτό να σημαίνει αυτόματη πληρωμή πριν αποδειχθεί με τιμολόγια πραγματική δαπάνη.
Τι ζητάει ο ΑΔΜΗΕ
Ο ΑΔΜΗΕ, σύμφωνα με πληροφορίες που δημοσίευσε ο «Φιλελεύθερος», άσκησε ένσταση στην απόφαση της ΡΑΕΚ του περασμένου Ιουλίου, υποστηρίζοντας ότι οι βεβαιωμένες μέχρι σήμερα δαπάνες του έργου είναι πολύ υψηλότερες από τα €82 εκατομμύρια που αναγνώρισε η Λευκωσία. Η κίνηση αυτή θεωρήθηκε ως προσπάθεια να ανατραπεί το πλαίσιο πληρωμών με την καταβολή των €25 εκατομμυρίων ετησίως.
Ο ΑΔΜΗΕ, φέρεται να αναζητεί τρόπο να διασκεδάσει τις εντυπώσεις και να υποστηρίξει πως υπήρξε παρανόηση για τις προθέσεις του και ότι η άμεση διεκδίκηση €82 εκατ. δεν είναι στα πλάνα του, αλλά διεκδικεί μόνο την πρώτη δόση των €25 εκατομμυρίων όπως έχει συμφωνηθεί. Αυτό το γαϊτανάκι αλληλοκατηγοριών, δηλώσεων και διαψεύσεων είναι το φόντο πάνω στο οποίο ο Κύπριος Πρόεδρος ανέβασε σήμερα τους τόνους.
Από τον EuroAsia στον GSI
Το έργο ξεκίνησε ως ιδιωτική πρωτοβουλία της εταιρείας EuroAsia Interconnector με ισχυρή ευρωπαϊκή στήριξη. Το 2022 έλαβε επιχορήγηση €657 εκατομμυρίων από το Connecting Europe Facility (CEF) και €100 εκατομμύρια από το κυπριακό Σχέδιο Ανάκαμψης.
Το φθινόπωρο του 2023 η ιδιωτική εταιρεία αποσύρθηκε καθώς διαφάνηκε ότι δεν μπορούσε να υλοποιήσει το έργο βρίσκοντας χρηματοδότες και ο ΑΔΜΗΕ ανέλαβε ως φορέας υλοποίησης μέσω του ειδικού εταιρικού σχήματος Great Sea Interconnector που συστάθηκε τον Ιανουάριο 2024.
«Ναυάγιο» έξω από τη Κάσο
Την άνοιξη του 2025 ο ΑΔΜΗΕ πάγωσε πληρωμές προς τη γαλλική εταιρεία Nexans (κατασκευή καλωδίου) και το ιταλικό ερευνητικό πλοίο που δούλευε για χαράξεις υποθαλάσσιων διαδρομών αποχώρησε. Η Αθήνα δήλωσε ότι παραμένει δεσμευμένη να προχωρήσει τις θαλάσσιες έρευνες αναμένοντας καλύτερες συνθήκες. Εν τω μεταξύ η Άγκυρα κλιμάκωσε παρεμβολές με NAVTEX και παρεμπόδιση ερευνών στην περιοχή ανατολικά της Κάσου και της Καρπάθου.
Οι τουρκικές παρεμβάσεις έχουν πραγματικό λειτουργικό αποτύπωμα διότι ανεβάζουν το ρίσκο και ο χρόνος σημαίνει κόστος και άρα επιβαρύνσεις που δεν είναι εύκολο να φορτωθούν στους καταναλωτές χωρίς ισχυρές ρυθμιστικές δικλείδες. Πολιτικοί παράγοντες τόσο σε Αθήνα και Λευκωσία αλλά και σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έχουν καταγράψει το μπλοκάρισμα των ερευνών και εκφράζουν αμφιβολίες για το κατά πόσο μπορεί να ποντιστεί το καλώδιο στο τμήμα Κρήτη - Κύπρος χωρίς νέες εντάσεις με την Τουρκία.
Η στήριξη της ΕΕ δεν είναι λευκή επιταγή
Η Κομισιόν διακηρύσσει σταθερά ότι πρόκειται για έργο κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος με πρωτοφανή χρηματοδότηση. Το Σεπτέμβριο όμως η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία επιβεβαίωσε ότι διερευνά πιθανά ποινικά αδικήματα που σχετίζονται με τη χρηματοδότηση και τις αποφάσεις, της προ ΑΔΜΗΕ περιόδου.
Η έρευνα δεν κατονομάζει πρόσωπα αν και υπάρχουν εικασίες και φήμες και βρίσκεται σε εξέλιξη. Το πολιτικό μήνυμα είναι ότι η ευρωπαϊκή στήριξη δεν είναι λευκή επιταγή αλλά συνοδεύεται από ορόσημα και αυστηρό έλεγχο.
Οι «δύο γλώσσες» της Λευκωσίας
Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης επιμένει ότι η Κύπρος είναι δεσμευμένη και ότι το έργο έχει στρατηγικό σημασία γιατί βγάζει τη Μεγαλόνησο από την ενεργειακή απομόνωση.
Την ίδια στιγμή ο Κύπριος Υπουργός Οικονομικών Μάκης Κεραυνός προειδοποιεί ότι υπάρχουν μελέτες μη βιωσιμότητας του έργου και ότι είναι ριψοκίνδυνο να δεσμευθούν κονδύλια χωρίς να έχουν μειωθεί οι αβεβαιότητες για το αν το έργο μπορεί να προχωρήσει.
Κυβερνητικές πηγές στη Λευκωσία σημειώνουν πως οι τοποθετήσεις Χριστοδουλίδη και Κεραυνού αποτελούν μήνυμα προς την Αθήνα και τον ΑΔΜΗΕ, ότι η Κύπρος είναι μεν έτοιμη να συνεισφέρει αλλά χρειάζεται συμμετρικές δεσμεύσεις και καθαρά ορόσημα από τον φορέα υλοποίησης.
Ποιος θα πληρώσει το «μάρμαρο»;
Η Αθήνα επιδιώκει να μην επωμισθεί μονομερώς καθυστερήσεις και υπερβάσεις που θα μετακυλιστούν σε Έλληνες φορολογουμένους και καταναλωτές.
Ο ΑΔΜΗΕ έχει ήδη καταγράψει σημαντικές δαπάνες για καλώδιο και εργασίες και έχει στείλει σήμα ότι χωρίς ρυθμιστική βεβαιότητα δεν μπορεί να συνεχίσει να πληρώνει τον ανάδοχο. Κάτω από αυτή την πίεση προσπαθεί να αντλήσει όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα από την Κύπρο, χωρίς όμως να είναι σε θέση να διαβεβαιώσει ότι το έργο θα προχωρήσει.
Οι σκιές των καταγγελιών
Στη δημόσια συζήτηση στην Κύπρο και στην Ελλάδα παρεισφρέουν φήμες για διαπλοκή συμφερόντων και για πολιτικά πρόσωπα. Ειδικότερα υπήρξαν αναφορές που συνέδεσαν συγγενικό πρόσωπο του υπουργού εξωτερικών Γιώργου Γεραπετρίτη (πεθερός) με παλαιότερη εμπλοκή στην ιδιωτική φάση του έργου (EuroAsia Interconnector).
Ο Γ. Γεραπετρίτης έχει απορρίψει κατηγορηματικά της φημολογία και προανήγγειλε νομικές ενέργειες κατά όσων διακινούν ανακρίβειες ακόμα και σήμερα. Όλα αυτά καταγράφονται ως δημόσιες καταγγελίες και διαψεύσεις και δεν συνιστούν από μόνες τους απόδειξη. Στο μεταξύ το μόνο βέβαιο είναι ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO) ερευνά την προγενέστερη εποχή του έργου όταν αυτό ήταν υπό την εταιρεία EuroAsia.
Την ίδια στιγμή η Κύπρος έχει μπροστά της ένα απολύτως χειροπιαστό ρίσκο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητά να επιστραφούν μέχρι τον Νοέμβριο €67,2 εκατομμύρια για το έργο του τερματικού LNG στην περιοχή Βασιλικό. Η κυβέρνηση λέει ότι το ποσό δεν θα εκτροχιάσει τον προϋπολογισμό αλλά παραμένει σοβαρή δημοσιονομική επιβάρυνση. Αυτό λειτουργεί ως διδαχή και φόβος για το GSI. Αν υπάρξει ανάλογη απαίτηση κάποια στιγμή από τις Βρυξέλλες για επιστροφές και στο καλώδιο, οι επιπτώσεις θα είναι πολλαπλάσιες.
Πού βρισκόμαστε σε τεχνικό και θεσμικό επίπεδο
Τα στοιχεία που καθιστούν την ηλεκτρική διασύνδεση ως έργο έτοιμο προς υλοποίηση είναι συγκεκριμένα. Υπάρχει στόχος, υπάρχει αναγνώριση της σημαντικότητας, υπάρχει χρηματοδότηση, υπάρχει φορέας υλοποίησης, καλώδιο έτοιμο για πόντιση και ισχυρή πολιτική δήλωση Μητσοτάκη - Χριστοδουλίδη. Από την άλλη υπάρχουν παγωμένες πληρωμές προς την Nexans, ερευνητικά πλοία που επέστρεψαν στα λιμάνια τους στην Ιταλία, ένσταση του ΑΔΜΗΕ στη ΡΑΕΚ και έρευνα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Όλα μαζί συνθέτουν ένα έργο με υψηλή στρατηγική αξία αλλά και υψηλό λειτουργικό και θεσμικό κίνδυνο.
Η σημερινή δήλωση Χριστοδουλίδη είναι πίεση στον ΑΔΜΗΕ για συμμετρική δέσμευση. Η Λευκωσία έχει αποδεχθεί την καταβολή των €25 εκατομμυρίων τον χρόνο στην κατασκευή και μεγαλύτερη ανάκτηση μετά την εμπορική λειτουργία, θέλει όμως γραπτές εγγυήσεις για χρονοδιάγραμμα πόντισης, αντιμετώπιση του τουρκικού παράγοντα στη θάλασσα, ρήτρες αν υπάρξουν εκ νέου παρεμποδίσεις και ξεκάθαρη λογιστική για όσα ήδη δαπανήθηκαν. Μέχρι τότε δεν μπορεί να αποδεσμεύει κονδύλια επειδή απλώς «τρέχει» ένα κοντέρ των εξόδων.
Για να ξεμπλοκάρει η πρώτη δόση των €25 εκατομμυρίων χρειάζονται τρία πράγματα: α) Επικαιροποίηση τεχνικού πλάνου πόντισης του καλωδίου με συγκεκριμένα πλάνα εργασιών και σαφή σχέδια αντιμετώπισης τουρκικών παρεμβάσεων. β)Διαφάνεια δαπανών με λογαριασμό έργου που να γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ των €82 εκατομμυρίων που αναγνωρίζει η ΡΑΕΚ και των βεβαιωμένων δαπανών που προβάλλει ο ΑΔΜΗΕ. γ) Κοινό πολιτικό πλαίσιο Αθήνας - Λευκωσίας με ρήτρες που αποσυνδέουν τις το τεχνικώς το έργο από απρόβλεπτα γεωπολιτικά γεγονότα.