Η πιθανή παράδοση πυραύλων Tomahawk στην Ουκρανία φέρνει αλλαγές στην ατζέντα ΗΠΑ και Ουκρανίας και αναστατώνει τη Μόσχα
Η χθεσινή ανακοίνωση του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ ότι εξετάζει ενδεχόμενη συνάντηση με τον Βλαντίμιρ Πούτιν στη Βουδαπέστη, μόλις 24 ώρες πριν από τη νέα συνάντησή του με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι στον Λευκό Οίκο, έφερε στο προσκήνιο ένα κρίσιμο ζήτημα της ατζέντας: την πιθανή παραχώρηση πυραύλων Tomahawk στην Ουκρανία. Αναλυτές και πολιτικές πηγές συσχετίζουν ευθέως την προθυμία του Κρεμλίνου να καθίσει ξανά στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με το θέμα των Tomahawk — ένδειξη πως το εν λόγω όπλο απασχολεί σοβαρά τη Μόσχα και μπορεί να επηρεάσει τις κατευθύνσεις της διπλωματίας.
Η προμήθεια Tomahawk στο Κίεβο, αν αποφασιστεί, αναμένεται να είναι βασικό θέμα στις συνομιλίες μεταξύ Τραμπ και Ζελένσκι και ήδη πυροδοτεί διεθνείς αντιδράσεις και συζητήσεις για τις στρατηγικές ισορροπίες στην ευρύτερη περιοχή.
Τι είναι οι πύραυλοι Tomahawk
Οι Tomahawk (BGM-109) είναι πύραυλοι κρουζ μακρού βεληνεκούς, σχεδιασμένοι να κινούνται σαν αεροσκάφη χάρη σε έναν μικρό κινητήρα τζετ και πτερύγια που παράγουν άνωση. Η ανάπτυξη του όπλου ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και αρχικά προοριζόταν για μεταφορά πυρηνικών κεφαλών στις τρεις παραλλαγές του αεροπορική, χερσαία και θαλάσσια πριν μετατραπεί σε σύστημα με συμβατικές κεφαλές.
Ιστορικά, οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν τους Tomahawk για πρώτη φορά σε μάχη κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Περσικού Κόλπου το 1991, και από τότε έχουν εκτοξεύσει πάνω από 2.300 τέτοιους πυραύλους τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Ο πύραυλος χρειάζεται αρχική υποβοήθηση (κινητήρα στερεού καυσίμου) για την απογείωσή του· στη συνέχεια, ενεργοποιείται ο τζετ κινητήρας και ξεδιπλώνονται τα φτερά ώστε ο Tomahawk να συνεχίσει την πτήση του.
Η εμβέλεια ποικίλει ανά παραλλαγή: αρχικά έως 2.500 χλμ., ενώ μετά την αντικατάσταση των πυρηνικών κεφαλών με συμβατικές η εμβέλεια μειώθηκε στα 1.600 χλμ. Ορισμένες παραλλαγές, ωστόσο, διατηρούν αναφορές για εμβέλεια 2.500 χλμ. Οι Tomahawk μπορούν να εντοπίζουν στόχους με συνδυασμό προ-φορτωμένων δεδομένων (χάρτες αναγλύφου, ψηφιακές εικόνες) και μεταγενέστερων τεχνολογιών όπως GPS και ραδιοσυχνότητες, ενώ μπορούν να ανακατευθυνθούν μετά την εκτόξευση.
Γιατί θέλει η Ουκρανία τους πυραύλους Τομαχοκ;
Η ουκρανική κυβέρνηση έχει θέσει την απόκτηση των Tomahawk ως προτεραιότητα, επιδιώκοντας όπλα μεγάλης εμβέλειας που θα επιτρέψουν πλήγματα βαθιά στο ρωσικό έδαφος εναντίον αποθηκών καυσίμων, κόμβων μεταφορών και κέντρων διοίκησης που σήμερα είναι εκτός του βεληνεκούς των όπλων που διαθέτει. Ο πρόεδρος Ζελένσκι έχει δηλώσει επανειλημμένα πως η Ουκρανία θα χρησιμοποιήσει μακρού βεληνεκούς όπλα «αποκλειστικά για στρατιωτικούς στόχους, ώστε να σταματήσει τη ρωσική επιθετικότητα».
Αναλυτές εκτιμούν πως ακόμη και μικρός αριθμός Tomahawk θα μπορούσε να προκαλέσει δυσανάλογο πλήγμα στη ρωσική πολεμική υποδομή και να ασκήσει ψυχολογική πίεση στη Μόσχα. Ως σημείο αναφοράς, με απόσταση Κιέβου–Μόσχας περίπου 800 χλμ., οι Tomahawk με εμβέλεια 1.600 χλμ. ή περισσότερα θα έδιναν στη χώρα τη δυνατότητα να πλήττει κρίσιμες εγκαταστάσεις βαθιά μέσα στη Ρωσία.
Επιπλέον, η Ουκρανία έχει ήδη εμπειρία σε σύνθετα συστήματα εκτόξευσης: το 2022 οι δυνάμεις εκπαιδεύτηκαν στη χρήση του HIMARS, και το 2023 ο αμερικανικός στρατός δοκίμασε τον χερσαίο εκτοξευτή Typhon για Tomahawk, γεγονός που μειώνει το εποπτικό εμπόδιο στη χρήση τους εφόσον υπάρξει συμφωνία. Το Πεντάγωνο θα μπορούσε επίσης να προμηθεύσει τον απαιτούμενο εξοπλισμό ή πακέτα δεδομένων για τη σχεδίαση πτήσης και στόχων.
Σημαντικό γεωπολιτικό στοιχείο: στελέχη όπως ο Τζον Χερμπστ επισημαίνουν ότι «οι αντιδράσεις του Κρεμλίνου για την πιθανή παράδοση αυτών των όπλων στην Ουκρανία δείχνουν ότι θα μπορούσε να επηρεάσει την πολιτική του Πούτιν». Ο Ζελένσκι σημείωσε επίσης πως «Η Μόσχα εμφανίστηκε πρόθυμη να επιστρέψει στο τραπέζι του διαλόγου μόλις άκουσε για τους Τόμαχοκ».
Τα πλεονεκτήματα του πυραύλου Tomahawk
Οι Tomahawk έχουν σειρά τεχνικών και επιχειρησιακών πλεονεκτημάτων που τους καθιστούν ιδιαίτερα επιθυμητούς ως όπλο μακρού βεληνεκούς:
Μεγάλο βεληνεκές: Με εμβέλεια που φτάνει κατά παραλλαγές τα 1.600–2.500 χιλιόμετρα, επιτρέπουν πλήγματα σε στρατηγικούς στόχους μακριά από τα σύνορα.
Ακρίβεια και ευελιξία στόχευσης: Χρήση προφορτωμένων χαρτών, GPS και ραδιοσυχνοτήτων καθιστά δυνατή την επαναπρογραμματισμό και την ανακατεύθυνση εν πτήσει.
Χαμηλός εντοπισμός: Σε κατάσταση πτήσης οι Tomahawk πετούν χαμηλά πάνω από το έδαφος, καθιστώντας τους δυσκολότερα ανιχνεύσιμους από ραντάρ.
Ικανότητα επίθεσης σε σειρά (ομοβροντία): Όταν εκτοξεύονται πολλοί μαζί, μπορούν να υπερφορτώσουν τα αμυντικά συστήματα και να αυξήσουν το ποσοστό επιτυχίας. Όπως επισημαίνει ο Αντρέι Κοβαλένκο, οι Tomahawk είναι «ιδιαίτερα αποτελεσματικοί όταν εκτοξεύονται σε ομοβροντία, καθώς η υπερφόρτωση των αεροπορικών αμυντικών συστημάτων αυξάνει το ποσοστό επιτυχίας τους».
Διάφορες κεφαλές και αποστολές: Υπάρχουν παραλλαγές με συμβατικές κεφαλές, κεφαλές διασποράς (με 166 μικρές βόμβες) και –σύμφωνα με αναφορές– ακόμη και εκδόσεις σχεδιασμένες για στοχευμένη παρεμβολή σε δίκτυα, όπως η απελευθέρωση ινών άνθρακα για πρόκληση ζημιών στο ηλεκτρικό δίκτυο.
Στρατηγικό μήνυμα: Όπως αναφέρθηκε, «κάθε Tomahawk δεν μεταφέρει μόνο εκρηκτικά — μεταφέρει και πολιτικό μήνυμα», γεγονός που προσδίδει στη διάθεσή τους διαπραγματευτική αξία.
Τα πλεονεκτήματα αυτά εξηγούν γιατί οι Tomahawk θεωρούνται από καιρό «όπλο πρώτης επιλογής» για το Πεντάγωνο — δεδομένου και του μεγάλου αριθμού πυραύλων που διαθέτουν οι ΗΠΑ — και γιατί η συζήτηση για την παραχώρησή τους έχει προκαλέσει έντονες πολιτικές και διπλωματικές αντιδράσεις.
Αντιδράσεις, επιφυλάξεις και ρίσκο
Στις ΗΠΑ η συζήτηση παραμένει διχασμένη: πηγές του Πενταγώνου αναφέρουν ότι η πιθανότητα παραχώρησης Tomahawk στην Ουκρανία είναι «σε προκαταρκτικό επίπεδο» και ότι εξετάζεται η αποστολή περιορισμένου αριθμού υπό αυστηρούς όρους χρήσης και παρακολούθησης. Ευρωπαϊκές κυβερνητικές πηγές εκφράζουν ανησυχία για πιθανές ρωσικές αντιδράσεις σε νατοϊκές υποδομές, ενώ διπλωματικές πηγές επισημαίνουν το πολιτικό ρίσκο που συνοδεύει κάθε τέτοια απόφαση.
Από τη ρωσική πλευρά η αντίδραση είναι οξεία: η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ, Μαρία Ζαχάροβα, προειδοποίησε πως «μια τέτοια απόφαση θα ξεπερνούσε κόκκινες γραμμές», ενώ ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Λαβρόφ έχει μιλήσει για «κολοσσιαία ζημιά» στις σχέσεις Ρωσίας–ΗΠΑ σε περίπτωση προμήθειας.
Στρατιωτικοί αναλυτές υπενθυμίζουν ότι η αποτελεσματικότητα των Tomahawk εξαρτάται από δορυφορικά δεδομένα και συνεχή ροή πληροφοριών — προϋποθέσεις που απαιτούν στενή συνεργασία με νατοϊκά δίκτυα — και ότι τα ρωσικά συστήματα αεράμυνας (S-400, Pantsir) έχουν δυσκολίες απέναντι στην ομοβροντία και στην ευελιξία των πυραύλων αυτών.