Σε μια πρωτοποριακή παρατήρηση, αστρονόμοι του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου (ESO), χρησιμοποιώντας το πολύ μεγάλο τηλεσκόπιο VLT, κατέγραψαν για πρώτη φορά στην ιστορία τη στιγμή που μια τεράστια έκρηξη σουπερνόβα διαπερνά την επιφάνεια ενός άστρου.
Η παρατήρηση, που έγινε μόλις λίγες ώρες μετά την ανακάλυψη της έκρηξης,
αποκάλυψε με χρήση φασματοπολαριμετρίας ότι η έκρηξη είχε σχήμα ελιάς,
προσφέροντας πολύτιμα στοιχεία για τη φυσική πίσω από τις σουπερνόβα και
αλλάζοντας όσα γνωρίζαμε για το πώς πεθαίνουν τα μεγάλα άστρα.
Μια σπάνια ματιά στις τελευταίες στιγμές ενός άστρου.
Η σουπερνόβα SN 2024ggi εντοπίστηκε τη νύχτα της 10ης Απριλίου 2024, και μέσα
σε μόλις 26 ώρες το τηλεσκόπιο VLT στη Χιλή στράφηκε προς αυτήν. Η έκρηξη
συνέβη στον γαλαξία NGC 3621 στον αστερισμό της Ύδρας, περίπου 22 εκατομμύρια
έτη φωτός μακριά — σχετικά κοντά σε κοσμική κλίμακα.
Για πρώτη φορά, οι επιστήμονες κατάφεραν να απεικονίσουν το σχήμα μιας
σουπερνόβα ακριβώς τη στιγμή που η ύλη εκτοξευόταν μέσα από την επιφάνεια του
άστρου, ένα φαινόμενο που διαρκεί μόλις λίγες ώρες.
Το τέλος ενός τεράστιου άστρου
Το άστρο που εξερράγη ήταν ένας ερυθρός υπεργίγαντας, με μάζα 12–15 φορές του
Ήλιου και ακτίνα 500 φορές μεγαλύτερη. Όπως εξηγούν οι ερευνητές, όταν
τελειώνει το καύσιμο στον πυρήνα ενός τέτοιου άστρου, η βαρύτητα υπερισχύει, ο
πυρήνας καταρρέει, και τα εξωτερικά στρώματα αναπηδούν προς τα έξω,
δημιουργώντας σοκ κύματα που διαλύουν το άστρο.
Η στιγμή που το κύμα αυτό φτάνει στην επιφάνεια προκαλεί μια τεράστια
απελευθέρωση ενέργειας – τότε το άστρο λάμπει εκτυφλωτικά ως σουπερνόβα.
Το «μάτι» της επιστήμης: φασματοπολαριμετρία
Η τεχνική spectropolarimetry επέτρεψε στους ερευνητές να κατανοήσουν το
γεωμετρικό σχήμα της έκρηξης, κάτι που δεν είναι δυνατό με τις κλασικές
παρατηρήσεις, επειδή η σουπερνόβα εμφανίζεται ως ένα μόνο σημείο φωτός.
Αναλύοντας την πόλωση του φωτός, η ομάδα αποκάλυψε ότι η έκρηξη είχε αρχικά
σχήμα ελιάς. Καθώς επεκτεινόταν και συγκρουόταν με την ύλη γύρω της, το σχήμα
επίπεδωνε, αλλά ο άξονας συμμετρίας παρέμεινε ο ίδιος.
Γιατί έχει σημασία
Η ανακάλυψη αυτή προσφέρει νέες ενδείξεις για τη φυσική των σουπερνόβα, ένα
από τα πιο ανεξερεύνητα φαινόμενα της αστροφυσικής. Η κατανόηση του σχήματος
και της δομής των εκρήξεων αυτών βοηθά τους επιστήμονες να εξηγήσουν πώς
γεννιούνται τα βαριά στοιχεία, πώς διασπείρεται η ύλη στο σύμπαν και πώς
επηρεάζονται οι γαλαξίες από τον θάνατο των άστρων τους.