Η συνέχεια και το τέλος του Ισπανικού Εμφυλίου – Τα θύματα του πολέμου- Τα γκουλάγκ του Φράνκο – Οι πληροφορίες για τα ελληνικά όπλα που έφτασαν στην Ισπανία και η εμπλοκή του Πρόδρομου Μποδοσάκη-Αθανασιάδη – Στρατηγός Mola: ο «πατέρας» του όρου «πέμπτη φάλαγγα»
Συνεχίζουμε και ολοκληρώνουμε σήμερα το αφιέρωμά μας στον Ισπανικό Εμφύλιο, με όσα είχαμε προαναγγείλει την προηγούμενη εβδομάδα και κάποιες πρόσθετες, ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την πώληση όπλων από την Ελλάδα στην Ισπανία, με την εμπλοκή του Π. Μποδοσάκη-Αθανασιάδη, κάτι που έθιξαν και πολλοί αναγνώστες μας στο πρώτο άρθρο.
Η συνέχεια και το τέλος του Ισπανικού Εμφυλίου
Ο Φράνκο, μόλις στις 5 Αυγούστου 1936, υποστηριζόμενος από τα γερμανικά βομβαρδιστικά εκδίωξε από τα Στενά του Γιβραλτάρ τις κυβερνητικές δυνάμεις και έφτασε από τη Βόρεια Αφρική στην Ισπανία. Δεν κινήθηκε όμως αμέσως κατά της Μαδρίτης, καθώς προτίμησε να συναντηθεί πρώτα με τις δυνάμεις του Στρατηγού Μόλα, που είχε στρατοπεδεύσει στο Μπούργκος και τη Σαλαμάνκα. Σταδιακά, οι Εθνικιστές άρχισαν να καταλαμβάνουν τις μεγάλες πόλεις: Ρέινα, Τολέδο, Ιρούν, Σαν Σεμπαστιάν κ.ά. Η Μαδρίτη όμως παρέμεινε απόρθητη και η Ισπανία χωρίστηκε στη δυτική, που είχε καταληφθεί από τους Εθνικιστές και την ανατολική, που παρέμενε στα χέρια των Δημοκρατικών. Την 1η Οκτωβρίου 1936 η «χούντα» του Μπούργκος ανακήρυξε τον Φράνκο αρχηγό της κυβέρνησης και του στρατού και αργότερα της Φάλαγγας και των φυγάδων που είχαν συγχωνευθεί στις 19 Απριλίου 1939, ονομάζοντάς τον «καουντίλιο». Στις 3/6/1937 σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα ο Μόλα, ο μόνος που θα μπορούσε να διεκδικήσει την αρχηγία από τον Φράνκο. Θυμίζουμε ότι και ο, αρχικά προαλειφόμενος για ηγέτης του κινήματος, Χοσέ Σανχούρχο είχε σκοτωθεί σε αεροπορικό δυστύχημα στις 20/7/1936. Δεν φαίνεται όμως να προκύπτει εμπλοκή του Φράνκο στα αεροπορικά δυστυχήματα, τα οποία ήταν πολύ συχνά τότε. Οι αντίπαλοι του Φράνκο είχαν εσωτερικές έριδες: σοσιαλιστές, αναρχικοί, τροτσκιστές και κομμουνιστές συγκρούονταν μεταξύ τους. Τελικά, οι κομμουνιστές, λόγω της εσωτερικής τους πειθαρχίας, της αριθμητικής τους υπεροχής και της βοήθειας από την ΕΣΣΔ επικράτησαν.
Francisco Largo Caballero
Στις 4/9/1936 ο σοσιαλιστής Φρανθίθκο Λάργκο Καμπαλέρο (1869-1946) αντικατέστησε τον Χιράλ και άσκησε επαναστατική πολιτική. Τον Νοέμβριο εγκατέλειψε τη Μαδρίτη, την υπεράσπιση της οποίας ανέθεσε στον Υπουργό Πολέμου, Στρατηγό Χοσέ Μιάχα (1878-1956) και εγκαταστάθηκε μαζί με την κυβέρνησή του στη Βαλένθια. Όμως, στις 15 Μαΐου 1937 υποχρεώθηκε να παραιτηθεί, μετά τα γεγονότα της Βαρκελόνης, στα οποία έχασαν τη ζωή τους 400 άνθρωποι. Αντικαταστάθηκε από τον Χουάν Νεγκρίν (1887-1956), η κυβέρνηση του οποίου μετέφερε την έδρα της Βαρκελόνη (1η Νοεμβρίου 1937) και διατήρησε την εξουσία ως τη λήξη του Εμφυλίου, τον Μάρτιο του 1939. Ο Νεγκρίν (Dr. Juan Negrin) ήταν αυτός που, κατά τον Gabriel Jackson είχε προτείνει να μεταφερθεί ο ισπανικός χρυσός στη Μόσχα αιφνιδιάζοντας ακόμα και τον Σοβιετικό πρέσβη Rosenberg. Ακόμα κι αν δεν έγινε αυτό πάντως, στις 13/9/1936, ο Negrin, ως Υπουργός Οικονομικών, εξουσιοδοτημένος από το υπουργικό συμβούλιο, ήταν αυτός που έδωσε την εντολή να πληρωθούν τα σοβιετικά όπλα με τον χρυσό και το ασήμι της Banco de Espana (περίπου το 70% των συνολικών αποθεμάτων της σε πολύτιμα μέταλλα).
Juan Negrin
Άλλοι 174 τόνοι χρυσού (το 27,4% των ισπανικών αποθεμάτων) μεταφέρθηκαν στη Γαλλία, όπου κυβέρνηση ήταν το Λαϊκό Μέτωπο, με επικεφαλής τον σοσιαλιστή Λεόν Μπλουμ (από τον Μάιο του 1936). Η βοήθεια από το εξωτερικό (ΕΣΣΔ και Γαλλία στους Δημοκρατικούς, Γερμανία και Ιταλία στους Εθνικιστές) σταμάτησε προσωρινά με τη δημιουργία της Επιτροπής Ελέγχου, η οποία όμως μετά από διάφορα επεισόδια, όπως ο βομβαρδισμός της Αλμερία στις 31 Μαΐου 1937 από γερμανικό πολεμικό πλοίο, σε αντίποινα για την επίθεση κατά του «Ντόιτσλαντ» από ισπανικό αεροπλάνο των Δημοκρατικών, ουσιαστικά διαλύθηκε.
Στις 8/2/1937 ο Φράνκο κατέλαβε τη Μάλαγα αποκτώντας έτσι ένα λιμάνι για την εκφόρτωση των ιταλικών πολεμοφοδίων. Οι επιθέσεις όμως εναντίον της Μαδρίτης αποτύγχαναν, κυρίως λόγω της εξαιρετικής άμυνας των δυνάμεων του Μιάχα.
Τον Φεβρουάριο του 1937 έγινε η μάχη της Χαράμα και τον Μάρτιο, η μάχη της Γκουανταλαχάρα, όπου η αεροπορία των Δημοκρατικών συνέτριψε τις ιταλικές μηχανοκίνητες μονάδες. Ακολούθησε τον Ιούλιο η ανακατάληψη της Μπρουνέτε από τους Δημοκρατικούς και η μάχη της Τερουέλ, στην Αραγονία (25 Δεκεμβρίου 1937-8 Ιανουαρίου 1938), με νικητές τους Δημοκρατικούς. Στις 22/2/1938 όμως οι Εθνικιστές ανακατέλαβαν την πόλη, που πλέον είχε μεταβληθεί σε ερείπια.
Άλλοι 174 τόνοι χρυσού (το 27,4% των ισπανικών αποθεμάτων) μεταφέρθηκαν στη Γαλλία, όπου κυβέρνηση ήταν το Λαϊκό Μέτωπο, με επικεφαλής τον σοσιαλιστή Λεόν Μπλουμ (από τον Μάιο του 1936). Η βοήθεια από το εξωτερικό (ΕΣΣΔ και Γαλλία στους Δημοκρατικούς, Γερμανία και Ιταλία στους Εθνικιστές) σταμάτησε προσωρινά με τη δημιουργία της Επιτροπής Ελέγχου, η οποία όμως μετά από διάφορα επεισόδια, όπως ο βομβαρδισμός της Αλμερία στις 31 Μαΐου 1937 από γερμανικό πολεμικό πλοίο, σε αντίποινα για την επίθεση κατά του «Ντόιτσλαντ» από ισπανικό αεροπλάνο των Δημοκρατικών, ουσιαστικά διαλύθηκε.
Στις 8/2/1937 ο Φράνκο κατέλαβε τη Μάλαγα αποκτώντας έτσι ένα λιμάνι για την εκφόρτωση των ιταλικών πολεμοφοδίων. Οι επιθέσεις όμως εναντίον της Μαδρίτης αποτύγχαναν, κυρίως λόγω της εξαιρετικής άμυνας των δυνάμεων του Μιάχα.
Τον Φεβρουάριο του 1937 έγινε η μάχη της Χαράμα και τον Μάρτιο, η μάχη της Γκουανταλαχάρα, όπου η αεροπορία των Δημοκρατικών συνέτριψε τις ιταλικές μηχανοκίνητες μονάδες. Ακολούθησε τον Ιούλιο η ανακατάληψη της Μπρουνέτε από τους Δημοκρατικούς και η μάχη της Τερουέλ, στην Αραγονία (25 Δεκεμβρίου 1937-8 Ιανουαρίου 1938), με νικητές τους Δημοκρατικούς. Στις 22/2/1938 όμως οι Εθνικιστές ανακατέλαβαν την πόλη, που πλέον είχε μεταβληθεί σε ερείπια.
Η Γκερνίκα μετά τον βομβαρδισμό
Οι σκληρότερες μάχες του Ισπανικού Εμφυλίου έγιναν στη Βισκάια, και τις Αστούριες, από τον Μάρτιο ως τον Οκτώβριο του 1937. Στόχος του ήταν η βιομηχανική ζώνη του Μπιλμπάο. Ο επικεφαλής της κυβέρνησης της Χώρας των Βάσκων Χοσέ Αντόνιο Αγκίρε (1903-1960), που είχε πετύχει την αναγνώριση αυτονομίας (1/10/1936) παρέμενε πιστός στους Δημοκρατικούς. Το πλέον δραματικό γεγονός του Ισπανικού Εμφυλίου ήταν ο αεροπορικός βομβαρδισμός από γερμανικά βομβαρδιστικά Heinkel III της Γκερνίκα, ιερής πόλης της Χώρας των Βάσκων στις 26 Απριλίου 1937. Οι νεκροί από τον άμαχο πληθυσμό εξαιτίας του βομβαρδισμού έφτασαν τους 2.000 περίπου. Η Γκερνίκα (Guernica) (παλαιότερα το όνομά της αποδιδότα, κυρίως ως Γκουέρνικα) έγινε παγκόσμια γνωστή χάρη στην περίφημη ελαιογραφία (1937) του Πάμπλο Πικάσο, που αποτελεί ένα από τα κορυφαία έργα του. Στις 28/4/1937 οι Εθνικιστές μπήκαν στη Γκερνίκα. Στις 11 Ιουνίου 1937 οι Φρανκικοί άρχισαν την πολιορκία της οχυρής ζώνης που προστάτευε το Μπιλμπάο σε μέτωπο 70 χλμ. Στις 19 Ιουνίου το Μπιλμπάο έπεσε, καθώς οι Βάσκοι και οι ανθρακωρύχοι δεν άντεξαν την παρατεταμένη πολιορκία. Αυτό είχε ως συνέπεια την κατάρρευση ολόκληρου του βόρειου μετώπου. Στις 26/8 οι Εθνικιστές κατέλαβαν το Σανταντέρ και τη Χιχόν και στις 21/10 το Οβιέδο. Στις 9/3/1938, βέβαιος για τα νώτα του, ο Φράνκο έβαλε στόχο τα μεσογειακά παράλια. Στις 13/4 κατέλαβε τη Λέριδα και μπήκε στην Καταλονία.
Στις 15/4/1938 οι δυνάμεις του έφτασαν στη Θάλασσα της Βιναρόθ διχοτομώντας το έδαφος που ελεγχόταν από την κυβέρνηση Νεγκρίν. Οι Δημοκρατικοί εξαπέλυσαν την τελευταία τους επίθεση στις 25 Ιουλίου, στον ποταμό Έβρο (της Ιβηρικής), τον οποίο «πέρασαν» στην περιοχή της Γκαντέσα. Η μάχη κράτησε τρεις μήνες, χωρίς αποτέλεσμα, καθώς η υπεροχή των Δημοκρατικών σε αεροπλάνα ισοσκέλιζε την υπεροπλία των Εθνικιστών στην ξηρά. Καθώς όμως τα σύννεφα του πολέμου άρχισαν να πυκνώνουν στη Δυτική Ευρώπη, οι Διεθνείς Ταξιαρχίες εγκατέλειψαν την Ισπανία, μετά από μια μεγαλειώδη παρέλαση και επιθεώρηση από τον Νεγκρίν στη Βαρκελόνη στις 15 Νοεμβρίου 1938. Οι Δημοκρατικοί έχασαν πλέον κάθε ελπίδα για στήριξη από το εξωτερικό. Με τη μάχη της Καταλονίας (23/12/1938-9/2/1939) οι Φρανκικοί έφτασαν στα γαλλικά σύνορα. Περισσότεροι από 250.000 άνδρες των Δημοκρατικών και πλήθος πολιτών προσφύγων πέρασαν στη Γαλλία. Στο μεταξύ, στις 26/1/1939, οι Εθνικιστές μπήκαν στη Βαρκελόνη. Ο Νεγκρίν με τον Αθάνια είχαν φύγει λίγο πριν από την πόλη για τη Γαλλία. Επέστρεψε όμως και εγκαταστάθηκε στη Βαλένθια για να συνεχίσει τον αγώνα. Στις 6 Μαρτίου μια στρατιωτική χούντα που είχε σχηματιστεί στη Μαδρίτη από τον Στρατηγό Μιάχα και τον Συνταγματάρχη Σεχισμούντο Κασάντο υποχρέωσε τον Νεγκρίν να παραδώσει την εξουσία.
Οι σκληρότερες μάχες του Ισπανικού Εμφυλίου έγιναν στη Βισκάια, και τις Αστούριες, από τον Μάρτιο ως τον Οκτώβριο του 1937. Στόχος του ήταν η βιομηχανική ζώνη του Μπιλμπάο. Ο επικεφαλής της κυβέρνησης της Χώρας των Βάσκων Χοσέ Αντόνιο Αγκίρε (1903-1960), που είχε πετύχει την αναγνώριση αυτονομίας (1/10/1936) παρέμενε πιστός στους Δημοκρατικούς. Το πλέον δραματικό γεγονός του Ισπανικού Εμφυλίου ήταν ο αεροπορικός βομβαρδισμός από γερμανικά βομβαρδιστικά Heinkel III της Γκερνίκα, ιερής πόλης της Χώρας των Βάσκων στις 26 Απριλίου 1937. Οι νεκροί από τον άμαχο πληθυσμό εξαιτίας του βομβαρδισμού έφτασαν τους 2.000 περίπου. Η Γκερνίκα (Guernica) (παλαιότερα το όνομά της αποδιδότα, κυρίως ως Γκουέρνικα) έγινε παγκόσμια γνωστή χάρη στην περίφημη ελαιογραφία (1937) του Πάμπλο Πικάσο, που αποτελεί ένα από τα κορυφαία έργα του. Στις 28/4/1937 οι Εθνικιστές μπήκαν στη Γκερνίκα. Στις 11 Ιουνίου 1937 οι Φρανκικοί άρχισαν την πολιορκία της οχυρής ζώνης που προστάτευε το Μπιλμπάο σε μέτωπο 70 χλμ. Στις 19 Ιουνίου το Μπιλμπάο έπεσε, καθώς οι Βάσκοι και οι ανθρακωρύχοι δεν άντεξαν την παρατεταμένη πολιορκία. Αυτό είχε ως συνέπεια την κατάρρευση ολόκληρου του βόρειου μετώπου. Στις 26/8 οι Εθνικιστές κατέλαβαν το Σανταντέρ και τη Χιχόν και στις 21/10 το Οβιέδο. Στις 9/3/1938, βέβαιος για τα νώτα του, ο Φράνκο έβαλε στόχο τα μεσογειακά παράλια. Στις 13/4 κατέλαβε τη Λέριδα και μπήκε στην Καταλονία.
Στις 15/4/1938 οι δυνάμεις του έφτασαν στη Θάλασσα της Βιναρόθ διχοτομώντας το έδαφος που ελεγχόταν από την κυβέρνηση Νεγκρίν. Οι Δημοκρατικοί εξαπέλυσαν την τελευταία τους επίθεση στις 25 Ιουλίου, στον ποταμό Έβρο (της Ιβηρικής), τον οποίο «πέρασαν» στην περιοχή της Γκαντέσα. Η μάχη κράτησε τρεις μήνες, χωρίς αποτέλεσμα, καθώς η υπεροχή των Δημοκρατικών σε αεροπλάνα ισοσκέλιζε την υπεροπλία των Εθνικιστών στην ξηρά. Καθώς όμως τα σύννεφα του πολέμου άρχισαν να πυκνώνουν στη Δυτική Ευρώπη, οι Διεθνείς Ταξιαρχίες εγκατέλειψαν την Ισπανία, μετά από μια μεγαλειώδη παρέλαση και επιθεώρηση από τον Νεγκρίν στη Βαρκελόνη στις 15 Νοεμβρίου 1938. Οι Δημοκρατικοί έχασαν πλέον κάθε ελπίδα για στήριξη από το εξωτερικό. Με τη μάχη της Καταλονίας (23/12/1938-9/2/1939) οι Φρανκικοί έφτασαν στα γαλλικά σύνορα. Περισσότεροι από 250.000 άνδρες των Δημοκρατικών και πλήθος πολιτών προσφύγων πέρασαν στη Γαλλία. Στο μεταξύ, στις 26/1/1939, οι Εθνικιστές μπήκαν στη Βαρκελόνη. Ο Νεγκρίν με τον Αθάνια είχαν φύγει λίγο πριν από την πόλη για τη Γαλλία. Επέστρεψε όμως και εγκαταστάθηκε στη Βαλένθια για να συνεχίσει τον αγώνα. Στις 6 Μαρτίου μια στρατιωτική χούντα που είχε σχηματιστεί στη Μαδρίτη από τον Στρατηγό Μιάχα και τον Συνταγματάρχη Σεχισμούντο Κασάντο υποχρέωσε τον Νεγκρίν να παραδώσει την εξουσία.
Ο Φράνκο και ο Μόλα
Ο Φράνκο, στις 27/2/1939 αναγνωρίστηκε από τη Μ. Βρετανία και τη Γαλλία, πρώτος πρεσβευτής της οποίας στο Μπούργκος ήταν ο Στρατάρχης Πετέν, μετέπειτα Πρόεδρος της δωσιλογικής κυβέρνησης του Βισί! Από τις 7 ως τις 12 Μαρτίου 1939 έγιναν οι τελευταίες σκληρές μάχες, στους δρόμους της Μαδρίτης, μεταξύ κομμουνιστών και δυνάμεων του Φράνκο. Η έλλειψη τροφίμων και η τραγική κατάσταση στρατού και κατοίκων υποχρέωσαν τον Κασάντο να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για την παράδοση της πρωτεύουσας.
Η ελαιογραφία 'Guernica', ένα από τα κορυφαία έργα του Πάμπλο Πικάσο
Στις 28 Μαρτίου 1939, οι Εθνικιστές μπήκαν στη Μαδρίτη. Την 1η Απριλίου 1939, ο Φράνκο διακήρυξε ότι: «Τα εθνικά στρατεύματα επέτυχαν τον τελικό αντικειμενικό σκοπό τους».
Πόσα ήταν τα θύματα του Ισπανικού Εμφυλίου;
Πόσα ήταν τα θύματα του Ισπανικού Εμφυλίου;
Το 1940 οι Εθνικιστές ανακοίνωσαν ότι οι νεκροί του Εμφυλίου ήταν 1.000.000. Ο αριθμός αυτός είναι υπερβολικός. Σήμερα, όλοι σχεδόν δέχονται τα νούμερα στα οποία κατέληξε το 1961 ο Βρετανικός ιστορικός Hugh Thomas.
Απώλειες σε μάχες: Δημοκρατικοί 175.000, Εθνικιστές 110.000. Άμαχοι θύματα βομβαρδισμών: περίπου 25.000. Θύματα ασθενειών, κακουχιών και στερήσεων, οι οποίες σχετίζονται άμεσα με τον Εμφύλιο: περίπου 200.000. Θύματα δολοφονιών και εκτελέσεων: Δημοκρατικοί 40.000, Εθνικιστές 86.000. Βαρύ φόρο αίματος πλήρωσε και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία της Ισπανίας, η οποία τάχθηκε αναφανδόν υπέρ των Φρανκικών, χαρακτηρίζοντας τον πόλεμο ως μάχη εναντίον του κομμουνισμού και της αθεΐας. Στη διάρκεια του Εμφυλίου θανατώθηκαν: 12 Αρχιεπίσκοποι, 4.184 ιερείς, 238 μοναχές και 2.365 μοναχοί. Εκείνη την εποχή η Ισπανία είχε περίπου 25 εκ. κατοίκους. Από αυτούς, 636.000 ήταν οι νεκροί και 350.000 περίπου οι πρόσφυγες, θύματα του Εμφυλίου.
Απώλειες σε μάχες: Δημοκρατικοί 175.000, Εθνικιστές 110.000. Άμαχοι θύματα βομβαρδισμών: περίπου 25.000. Θύματα ασθενειών, κακουχιών και στερήσεων, οι οποίες σχετίζονται άμεσα με τον Εμφύλιο: περίπου 200.000. Θύματα δολοφονιών και εκτελέσεων: Δημοκρατικοί 40.000, Εθνικιστές 86.000. Βαρύ φόρο αίματος πλήρωσε και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία της Ισπανίας, η οποία τάχθηκε αναφανδόν υπέρ των Φρανκικών, χαρακτηρίζοντας τον πόλεμο ως μάχη εναντίον του κομμουνισμού και της αθεΐας. Στη διάρκεια του Εμφυλίου θανατώθηκαν: 12 Αρχιεπίσκοποι, 4.184 ιερείς, 238 μοναχές και 2.365 μοναχοί. Εκείνη την εποχή η Ισπανία είχε περίπου 25 εκ. κατοίκους. Από αυτούς, 636.000 ήταν οι νεκροί και 350.000 περίπου οι πρόσφυγες, θύματα του Εμφυλίου.
Ο Φράνκο πανευτυχής παρακολουθεί την παρέλαση των στρατευμάτων του μετά τη νίκη του
Τα γκουλάγκ του του Φράνκο
Τα γκουλάγκ του του Φράνκο
Αν και ο Φράνκο πολέμησε τους κομμουνιστές, μάλλον «ζήλεψε» και αντέγραψε κάποιες από τις πρακτικές του Στάλιν. Ανάμεσά τους, τα γκουλάγκ. Σε ολόκληρη την Ισπανία, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, μαζί με τα προσωρινά στρατόπεδα και τα τμήματα μεταγωγών έφτασαν τα 190. Σε αυτά κρατούνταν από 367.000 έως 500.000 άτομα (Javier Rodrigo, «Cantivos. Campos de concentracion en Espana franquista», Barcelona, 2005). Κατά τις τελευταίες επιθέσεις των φρανκικών συνελήφθησαν 140.000 άτομα.
Το καλοκαίρι του 1939 ο αριθμός των κρατουμένων έπρεπε να μειωθεί. Κάποιοι αφέθηκαν προσωρινά ελεύθεροι, 90.000 στάλθηκαν στα 121 τάγματα εργασίας, 8.000 σε στρατιωτικά εργαστήρια, ενώ οι εκτελέσεις, οι αυτοκτονίες και οι αποδράσεις συνετέλεσαν στη μείωση του αριθμού των κρατουμένων. Τον Ιανουάριο του 1940 η επιτήρηση των στρατοπέδων πέρασε στην αρμοδιότητα του Στρατηγού Camilo Alonso Vega, του Γενικού Διευθυντή Υπηρεσιών στο Υπουργείο Στρατιωτικών, πρώην Διοικητή της Guardian Civil και μετέπειτα Υπουργού Εσωτερικών. Υπήρχαν και ειδικά στρατόπεδα για τους ξένους μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών. Μερικοί από αυτούς στάλθηκαν για την ανοικοδόμηση της Belchite.
«Εσείς καταστρέψατε την Belchite και εσείς θα την ξαναφτιάξετε», τους ανακοινώθηκε. Όσοι καταδικάζονταν από στρατοδικεία στέλνονταν για εξόρυξη γαιάνθρακα, για απόσταξη υδραργύρου, για κατασκευή καναλιών κ.ά. Αργότερα τα έργα αυτά ανατέθηκαν σε διάφορες εταιρείες, οι οποίες αξιοποίησαν τη δωρεάν εργασία των φυλακισμένων, τους οποίους εκμεταλλεύονταν στυγνότερα από το κράτος. Φυσικά, οι ιδιοκτήτες των εταιρειών αυτών θησαύριζαν… Οι υπόλοιποι κρατούμενοι, 270.719 σύμφωνα με το Ισπανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης, διαμοιράστηκαν σε διάφορες φυλακές, χωρητικότητας μόλις 20.000 ατόμων! Ο τελικός αριθμός των θυμάτων της φρανκικής τρομοκρατίας, μετά τον Εμφύλιο, στις μισές περίπου ισπανικές επαρχίες ήταν 35.000. Σε ολόκληρη την Ισπανία, τα θύματα πιθανότατα ξεπέρασαν τους 50.000 νεκρούς.
Η τελική απόφαση για το ποιος θα εκτελεστεί ανήκε στον Φράνκο. Καθώς έπινε τον καφέ του, μετά από ένα γεύμα, παρουσία του προσωπικού του ιερέα Jose Maria Bulart διάβαζε τις θανατικές καταδίκες και σημείωνε με «Ε» όσους θα εκτελούνταν και με ένα «C» όσους η ποινή τους θα μετατρεπόταν. Για όσους αποφάσιζε ότι έπρεπε να εκτελεστούν για παραδειγματισμό έγραφε «garrote y pensa» («στραγγαλισμός και δημοσιογραφική κάλυψη». Ο υπασπιστής του Φράνκο έστελνε τις καταδίκες στον στρατιωτικό κυβερνήτη κάθε περιοχής και αυτός τις προωθούσε στους διευθυντές των φυλακών. Η ανακοίνωση των ονομάτων όσων θα εκτελούνταν γινόταν από τον κεντρικό εξώστη της φυλακής.
Μερικοί αξιωματούχοι διασκέδαζαν: φώναζαν πολύ δυνατά το όνομα και, αν επρόκειτο για κάποιο συνηθισμένο, όπως Jose ή Juan,για να προκαλέσουν πανικό και τρόμο έκαναν μια παύση, μέχρι να πουν το επώνυμο. Στις γυναικείες φυλακές της Amorebieta, την αποστολή αυτή είχε αναλάβει μια καλόγρια, που εκτελούσε χρέη δεσμοφύλακα… Και όσοι γλίτωσαν την εκτέλεση, ζούσαν μέσα σε άθλιες συνθήκες. Χαρακτηριστικά, του τρόπου αντιμετώπισής τους είναι τα λόγια του διευθυντή των φυλακών Model της Βαρκελόνης, Isidro Castillon Lopez που είπε στους υφισταμένους του: «Θα πρέπει να ξέρετε ότι ένας κρατούμενος είναι το ένα δεκάκις εκατομμυριοστό ενός κοπράνου». Οι κρατούμενοι υπέφεραν από πείνα και δίψα. Μερικές φορές έπιναν νερό κάθε τρεις μέρες (!) από ένα μικρό δοχείο. Ξεσπούσαν επιδημίες τύφου και δυσεντερίας, ακόμα και σε φυλακές όπου κρατούνταν μικρά παιδιά. Οι εγκαταστάσεις πλυσίματος ήταν ανύπαρκτες και η δυσωδία ανυπόφορη.
Έστειλε η Κυβέρνηση Μεταξά πολεμικό υλικό στην Ισπανία;
Το καλοκαίρι του 1939 ο αριθμός των κρατουμένων έπρεπε να μειωθεί. Κάποιοι αφέθηκαν προσωρινά ελεύθεροι, 90.000 στάλθηκαν στα 121 τάγματα εργασίας, 8.000 σε στρατιωτικά εργαστήρια, ενώ οι εκτελέσεις, οι αυτοκτονίες και οι αποδράσεις συνετέλεσαν στη μείωση του αριθμού των κρατουμένων. Τον Ιανουάριο του 1940 η επιτήρηση των στρατοπέδων πέρασε στην αρμοδιότητα του Στρατηγού Camilo Alonso Vega, του Γενικού Διευθυντή Υπηρεσιών στο Υπουργείο Στρατιωτικών, πρώην Διοικητή της Guardian Civil και μετέπειτα Υπουργού Εσωτερικών. Υπήρχαν και ειδικά στρατόπεδα για τους ξένους μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών. Μερικοί από αυτούς στάλθηκαν για την ανοικοδόμηση της Belchite.
«Εσείς καταστρέψατε την Belchite και εσείς θα την ξαναφτιάξετε», τους ανακοινώθηκε. Όσοι καταδικάζονταν από στρατοδικεία στέλνονταν για εξόρυξη γαιάνθρακα, για απόσταξη υδραργύρου, για κατασκευή καναλιών κ.ά. Αργότερα τα έργα αυτά ανατέθηκαν σε διάφορες εταιρείες, οι οποίες αξιοποίησαν τη δωρεάν εργασία των φυλακισμένων, τους οποίους εκμεταλλεύονταν στυγνότερα από το κράτος. Φυσικά, οι ιδιοκτήτες των εταιρειών αυτών θησαύριζαν… Οι υπόλοιποι κρατούμενοι, 270.719 σύμφωνα με το Ισπανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης, διαμοιράστηκαν σε διάφορες φυλακές, χωρητικότητας μόλις 20.000 ατόμων! Ο τελικός αριθμός των θυμάτων της φρανκικής τρομοκρατίας, μετά τον Εμφύλιο, στις μισές περίπου ισπανικές επαρχίες ήταν 35.000. Σε ολόκληρη την Ισπανία, τα θύματα πιθανότατα ξεπέρασαν τους 50.000 νεκρούς.
Η τελική απόφαση για το ποιος θα εκτελεστεί ανήκε στον Φράνκο. Καθώς έπινε τον καφέ του, μετά από ένα γεύμα, παρουσία του προσωπικού του ιερέα Jose Maria Bulart διάβαζε τις θανατικές καταδίκες και σημείωνε με «Ε» όσους θα εκτελούνταν και με ένα «C» όσους η ποινή τους θα μετατρεπόταν. Για όσους αποφάσιζε ότι έπρεπε να εκτελεστούν για παραδειγματισμό έγραφε «garrote y pensa» («στραγγαλισμός και δημοσιογραφική κάλυψη». Ο υπασπιστής του Φράνκο έστελνε τις καταδίκες στον στρατιωτικό κυβερνήτη κάθε περιοχής και αυτός τις προωθούσε στους διευθυντές των φυλακών. Η ανακοίνωση των ονομάτων όσων θα εκτελούνταν γινόταν από τον κεντρικό εξώστη της φυλακής.
Μερικοί αξιωματούχοι διασκέδαζαν: φώναζαν πολύ δυνατά το όνομα και, αν επρόκειτο για κάποιο συνηθισμένο, όπως Jose ή Juan,για να προκαλέσουν πανικό και τρόμο έκαναν μια παύση, μέχρι να πουν το επώνυμο. Στις γυναικείες φυλακές της Amorebieta, την αποστολή αυτή είχε αναλάβει μια καλόγρια, που εκτελούσε χρέη δεσμοφύλακα… Και όσοι γλίτωσαν την εκτέλεση, ζούσαν μέσα σε άθλιες συνθήκες. Χαρακτηριστικά, του τρόπου αντιμετώπισής τους είναι τα λόγια του διευθυντή των φυλακών Model της Βαρκελόνης, Isidro Castillon Lopez που είπε στους υφισταμένους του: «Θα πρέπει να ξέρετε ότι ένας κρατούμενος είναι το ένα δεκάκις εκατομμυριοστό ενός κοπράνου». Οι κρατούμενοι υπέφεραν από πείνα και δίψα. Μερικές φορές έπιναν νερό κάθε τρεις μέρες (!) από ένα μικρό δοχείο. Ξεσπούσαν επιδημίες τύφου και δυσεντερίας, ακόμα και σε φυλακές όπου κρατούνταν μικρά παιδιά. Οι εγκαταστάσεις πλυσίματος ήταν ανύπαρκτες και η δυσωδία ανυπόφορη.
Έστειλε η Κυβέρνηση Μεταξά πολεμικό υλικό στην Ισπανία;
Στο άρθρο της προηγούμενης Κυριακής, πολλοί αναγνώστες σχολίασαν ότι και η κυβέρνηση Μεταξά έστειλε βοήθεια στην Ισπανία. Αναζητήσαμε και βρήκαμε περισσότερα στοιχεία στο βιβλίο του τέως πρέσβη Αννίβα Βελλιάδη, με τίτλο: «Μεταξάς-Χίτλερ, Ελληνογερμανικές Σχέσεις στην Μεταξική Δικτατορία 1936-1941», Εκδόσεις Ενάλιος, 2003, τα οποία και παραθέτουμε:
«Το εμπόριο όπλων προς την Ισπανία, κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας, είχε προσλάβει «μαφιόζικη» μορφή. Έλληνες επιχειρηματίες και εφοπλιστές με επικεφαλής τον Μποδοσάκη, που είχε στενές σχέσεις με τον Μεταξά, πωλούσαν και μετέφεραν στην Ισπανία όπλα και πολεμικό υλικό από τα αποθέματα του ελληνικού στρατού και προς τους δύο αντιμαχόμενους στον εμφύλιο πόλεμο , κυρίως, όμως, στη νόμιμη δημοκρατική κυβέρνηση. Το εμπόριο αυτό διεξαγόταν μέσω εικονικών εταιρειών, είχε δε ανάμειξη και η Γερμανία -και κυρίως ο Γκέρινγκ- που απέβλεπε εκτός από την ενίσχυση του Φράνκο και στον προσπορισμό ξένου συναλλάγματος. Η Γερμανία ανεχόταν το λαθρεμπόριο όπλων και στους δημοκρατικούς , υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα βελτίωνε τη στρατιωτική τους θέση και ότι η πληρωμή θα γινόταν σε συνάλλαγμα» (Έγγραφα γερμανικής εξωτερικής πολιτικής, DGFP, Τόμος ΙΙΙ, Νο 336)
Πάντως το ΚΚΕ στο βιβλίο «ΤΟ ΚΚΕ ΕΠΙΣΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΜΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ 1934-1940», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ έχει την άποψη ότι: «Το εργοστάσιο του Μαλτσινιώτη (οι παλαιότεροι ιδιοκτήτες της ΠΥΡ-ΚΑΛ του Μποδοσάκη) δουλεύει νύχτα-μέρα για τον Φράνκο» (σελ.436) (Αναδημοσίευση από τον «Ριζοσπάστη» της 5/11/1937). Τα πράγματα όμως φαίνεται ότι δεν ήταν τόσο απλά…
«Το εμπόριο όπλων προς την Ισπανία, κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας, είχε προσλάβει «μαφιόζικη» μορφή. Έλληνες επιχειρηματίες και εφοπλιστές με επικεφαλής τον Μποδοσάκη, που είχε στενές σχέσεις με τον Μεταξά, πωλούσαν και μετέφεραν στην Ισπανία όπλα και πολεμικό υλικό από τα αποθέματα του ελληνικού στρατού και προς τους δύο αντιμαχόμενους στον εμφύλιο πόλεμο , κυρίως, όμως, στη νόμιμη δημοκρατική κυβέρνηση. Το εμπόριο αυτό διεξαγόταν μέσω εικονικών εταιρειών, είχε δε ανάμειξη και η Γερμανία -και κυρίως ο Γκέρινγκ- που απέβλεπε εκτός από την ενίσχυση του Φράνκο και στον προσπορισμό ξένου συναλλάγματος. Η Γερμανία ανεχόταν το λαθρεμπόριο όπλων και στους δημοκρατικούς , υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα βελτίωνε τη στρατιωτική τους θέση και ότι η πληρωμή θα γινόταν σε συνάλλαγμα» (Έγγραφα γερμανικής εξωτερικής πολιτικής, DGFP, Τόμος ΙΙΙ, Νο 336)
Πάντως το ΚΚΕ στο βιβλίο «ΤΟ ΚΚΕ ΕΠΙΣΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΜΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ 1934-1940», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ έχει την άποψη ότι: «Το εργοστάσιο του Μαλτσινιώτη (οι παλαιότεροι ιδιοκτήτες της ΠΥΡ-ΚΑΛ του Μποδοσάκη) δουλεύει νύχτα-μέρα για τον Φράνκο» (σελ.436) (Αναδημοσίευση από τον «Ριζοσπάστη» της 5/11/1937). Τα πράγματα όμως φαίνεται ότι δεν ήταν τόσο απλά…
Πρόδρομος Μποδοσάκης Αθανασιάδης
Ο ρόλος του Πρόδρομου Μποδοσάκη-Αθανασιάδη
Ο ρόλος του Πρόδρομου Μποδοσάκη-Αθανασιάδη
Ο Antony Beevor στο βιβλίο του «Ο ΙΣΠΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ 1936-1939» (σελ. 490-491) είναι άκρως αποκαλυπτικός:
Χαρακτηρίζει τον Πρόδρομο Μποδοσάκη – Αθανασιάδη «λαθρέμπορο», που διατηρούσε στενές σχέσεις με τον «δικτάτορα της χώρας», Ιωάννη Μεταξά. Ο Μποδοσάκης ήταν ο βασικός μέτοχος και διευθυντής της ΠΥΡ-ΚΑΛ, κύριος συνεργάτης και χρηματοδότης της οποίας ήταν η Rheinmetall-Borsig, μια εταιρεία που ελεγχόταν από τον ίδιο τον Γκέρινγκ!
Ο Μποδοσάκης, γράφει ο Beevor πουλούσε όπλα και στους Δημοκρατικούς και στους Εθνικιστές. Ο καλύτερος και ο πιο σύγχρονος οπλισμός προοριζόταν για τους Εθνικιστές, ενώ ο παλαιότερος και σχεδόν άχρηστος για τους Δημοκρατικούς. Ο Μποδοσάκης εφάρμοζε το εξής σχέδιο: όταν λάμβανε μια παραγγελία από τους Ισπανούς, τη μεταβίβαζε στη Rheinmetall-Borsig. Ο οπλισμός ερχόταν στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση Μεταξά φρόντιζε για τα πιστοποιητικά του τελικού χρήστη δηλώνοντας ότι το φορτίο προοριζόταν για τον Ελληνικό Στρατό. Όταν το φορτίο ερχόταν στην Ελλάδα, ο Μποδοσάκης το μεταφόρτωνε σε άλλο σκάφος, το οποίο, υποτίθεται, είχε προορισμό, π.χ. το Μεξικό, στην πραγματικότητα όμως θα πήγαινε στην Ισπανία. Οι παραγγελίες του Μποδοσάκη στους Γερμανούς το 1937-38, έφταναν τα 40 εκ μάρκα (3,2 εκ. λίρες). Τα μεταπωλούσε, κυρίως στους Δημοκρατικούς, σε πενταπλάσιες ή εξαπλάσιες τιμές. Μερίδιο από τα υπέρογκα κέρδη έπαιρναν ο Γκέρινγκ (κατά τους καθηγητές Morten Heiberg και Mogens Pelt, στο βιβλίο τους «Los negocios de la querra», ο Γερμανός πουλούσε όπλα στους Δημοκρατικούς, την ίδια ώρα που η Λουφτβάφε, της οποίας ήταν επικεφαλής, τους βομβάρδιζε, ενώ ο Gerald Howson στο βιβλίο του «Armas para Espana», αναφέρει ότι ο Γκέρινγκ έπαιρνε μια λίρα στερλίνα για καθένα από τα 750.000 τυφέκια που πούλησε ο Μποδοσάκης στους Ισπανούς!), ο Μεταξάς και ανώτεροι Έλληνες κρατικοί αξιωματούχοι. Ο Μποδοσάκης, δεν είχε όμως δοσοληψίες μόνο με τους Γερμανούς αλλά και με τους Σοβιετικούς.
Τον Νοέμβριο του 1937 ταξίδεψε με σοβιετικό αεροπλάνο, μαζί με τον George Rosenberg, γιο του Σοβιετικού πρεσβευτή Rosenberg που δολοφονήθηκε, ναυτικό πράκτορα και πανούργο επιχειρηματία, στην Ισπανία. Εκεί συμφώνησε με τους Δημοκρατικούς για προμήθεια πυρομαχικών αξίας, 2,1 εκ. λιρών. Πάντα, ζητούσε προκαταβολή και μάλιστα σε «σκληρό νόμισμα»… Για τα γερμανικά όπλα, υπάρχει έκθεση του Συνταγματάρχη Ribbing από την Ισπανία, Γενικό Επιτελείο (Πρώην) Απόρρητο Αρχείο, Foreign Department, KA E III 26, τομ. Σελ. 20.
Ο όρος «Πέμπτη φάλαγγα»
Χαρακτηρίζει τον Πρόδρομο Μποδοσάκη – Αθανασιάδη «λαθρέμπορο», που διατηρούσε στενές σχέσεις με τον «δικτάτορα της χώρας», Ιωάννη Μεταξά. Ο Μποδοσάκης ήταν ο βασικός μέτοχος και διευθυντής της ΠΥΡ-ΚΑΛ, κύριος συνεργάτης και χρηματοδότης της οποίας ήταν η Rheinmetall-Borsig, μια εταιρεία που ελεγχόταν από τον ίδιο τον Γκέρινγκ!
Ο Μποδοσάκης, γράφει ο Beevor πουλούσε όπλα και στους Δημοκρατικούς και στους Εθνικιστές. Ο καλύτερος και ο πιο σύγχρονος οπλισμός προοριζόταν για τους Εθνικιστές, ενώ ο παλαιότερος και σχεδόν άχρηστος για τους Δημοκρατικούς. Ο Μποδοσάκης εφάρμοζε το εξής σχέδιο: όταν λάμβανε μια παραγγελία από τους Ισπανούς, τη μεταβίβαζε στη Rheinmetall-Borsig. Ο οπλισμός ερχόταν στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση Μεταξά φρόντιζε για τα πιστοποιητικά του τελικού χρήστη δηλώνοντας ότι το φορτίο προοριζόταν για τον Ελληνικό Στρατό. Όταν το φορτίο ερχόταν στην Ελλάδα, ο Μποδοσάκης το μεταφόρτωνε σε άλλο σκάφος, το οποίο, υποτίθεται, είχε προορισμό, π.χ. το Μεξικό, στην πραγματικότητα όμως θα πήγαινε στην Ισπανία. Οι παραγγελίες του Μποδοσάκη στους Γερμανούς το 1937-38, έφταναν τα 40 εκ μάρκα (3,2 εκ. λίρες). Τα μεταπωλούσε, κυρίως στους Δημοκρατικούς, σε πενταπλάσιες ή εξαπλάσιες τιμές. Μερίδιο από τα υπέρογκα κέρδη έπαιρναν ο Γκέρινγκ (κατά τους καθηγητές Morten Heiberg και Mogens Pelt, στο βιβλίο τους «Los negocios de la querra», ο Γερμανός πουλούσε όπλα στους Δημοκρατικούς, την ίδια ώρα που η Λουφτβάφε, της οποίας ήταν επικεφαλής, τους βομβάρδιζε, ενώ ο Gerald Howson στο βιβλίο του «Armas para Espana», αναφέρει ότι ο Γκέρινγκ έπαιρνε μια λίρα στερλίνα για καθένα από τα 750.000 τυφέκια που πούλησε ο Μποδοσάκης στους Ισπανούς!), ο Μεταξάς και ανώτεροι Έλληνες κρατικοί αξιωματούχοι. Ο Μποδοσάκης, δεν είχε όμως δοσοληψίες μόνο με τους Γερμανούς αλλά και με τους Σοβιετικούς.
Τον Νοέμβριο του 1937 ταξίδεψε με σοβιετικό αεροπλάνο, μαζί με τον George Rosenberg, γιο του Σοβιετικού πρεσβευτή Rosenberg που δολοφονήθηκε, ναυτικό πράκτορα και πανούργο επιχειρηματία, στην Ισπανία. Εκεί συμφώνησε με τους Δημοκρατικούς για προμήθεια πυρομαχικών αξίας, 2,1 εκ. λιρών. Πάντα, ζητούσε προκαταβολή και μάλιστα σε «σκληρό νόμισμα»… Για τα γερμανικά όπλα, υπάρχει έκθεση του Συνταγματάρχη Ribbing από την Ισπανία, Γενικό Επιτελείο (Πρώην) Απόρρητο Αρχείο, Foreign Department, KA E III 26, τομ. Σελ. 20.
Ο όρος «Πέμπτη φάλαγγα»
Σχεδόν όλοι γνωρίζουμε σήμερα τον όρο "πέμπτη φάλαγγα", ελάχιστοι όμως ξέρουν ότι προέρχεται από τον Ισπανικό Εμφύλιο.
Όταν τον Οκτώβριο του 1936 ο Στρατηγός Mola πολιορκούσε τη Μαδρίτη, μιλώντας με κάποιο δημοσιογράφο του είπε ότι έχει στη διάθεσή του τέσσερις φάλαγγες που θα επιτεθούν στη Μαδρίτη και μία "πέμπτη φάλαγγα"("quinta columna"), από συμπαθούντες μέσα στην πόλη που είναι έτοιμοι να εξεγερθούν.
Σε ένα άρθρο του Οκτωβρίου 1936 στους New York Times , ο William Carney περιέγραψε αυτούς τους μυστικούς υποστηρικτές των ανταρτών ως την «πέμπτη φάλαγγα» και οι αγγλόφωνοι διέδωσαν τον όρο. Απέκτησε ευρεία δημοτικότητα αφότου ο Ernest Hemingway τον χρησιμοποίησε στον τίτλο ενός βιβλίου του 1938 και είχε αποκτήσει μεγάλη "εξάπλωση" (μαζί με παράγωγες λέξεις, όπως πεμπτοφαλαγγίτης), για υποστηρικτές των Ναζί εντός ξένων εθνών κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Ας δούμε συνοπτικά τι γράφει για τον όρο το ΧΡΗΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, της Ακαδημίας Αθηνών, στην ηλεκτρονική έκδοση του 2023: : πέμπτη φάλαγγα: ομάδα που δρα υπονομευτικά στο εσωτερικό χώρας, συνήθ. σε περίοδο πολέμου, ή οργάνωσης, κόμματος, υπηρετώντας τα συμφέροντα του αντιπάλου· εσωτερικός εχθρός (< γαλλ. cinquième colonne, αγγλ. fifth column, 1936 < ισπ. quinta columna)
Βασικές πηγές του άρθρου ήταν το βιβλίο του Antony Beevor, «Ο ΙΣΠΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1936-1939», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ, 2006, η εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ – ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ, ενώ χρησιμοποιήσαμε και κάποιες πηγές, για μερικά στοιχεία, τις οποίες αναφέρουμε στο άρθρο.
Όταν τον Οκτώβριο του 1936 ο Στρατηγός Mola πολιορκούσε τη Μαδρίτη, μιλώντας με κάποιο δημοσιογράφο του είπε ότι έχει στη διάθεσή του τέσσερις φάλαγγες που θα επιτεθούν στη Μαδρίτη και μία "πέμπτη φάλαγγα"("quinta columna"), από συμπαθούντες μέσα στην πόλη που είναι έτοιμοι να εξεγερθούν.
Σε ένα άρθρο του Οκτωβρίου 1936 στους New York Times , ο William Carney περιέγραψε αυτούς τους μυστικούς υποστηρικτές των ανταρτών ως την «πέμπτη φάλαγγα» και οι αγγλόφωνοι διέδωσαν τον όρο. Απέκτησε ευρεία δημοτικότητα αφότου ο Ernest Hemingway τον χρησιμοποίησε στον τίτλο ενός βιβλίου του 1938 και είχε αποκτήσει μεγάλη "εξάπλωση" (μαζί με παράγωγες λέξεις, όπως πεμπτοφαλαγγίτης), για υποστηρικτές των Ναζί εντός ξένων εθνών κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Ας δούμε συνοπτικά τι γράφει για τον όρο το ΧΡΗΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, της Ακαδημίας Αθηνών, στην ηλεκτρονική έκδοση του 2023: : πέμπτη φάλαγγα: ομάδα που δρα υπονομευτικά στο εσωτερικό χώρας, συνήθ. σε περίοδο πολέμου, ή οργάνωσης, κόμματος, υπηρετώντας τα συμφέροντα του αντιπάλου· εσωτερικός εχθρός (< γαλλ. cinquième colonne, αγγλ. fifth column, 1936 < ισπ. quinta columna)
Βασικές πηγές του άρθρου ήταν το βιβλίο του Antony Beevor, «Ο ΙΣΠΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1936-1939», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ, 2006, η εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ – ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ, ενώ χρησιμοποιήσαμε και κάποιες πηγές, για μερικά στοιχεία, τις οποίες αναφέρουμε στο άρθρο.
Μιχάλης Στούκας
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ