Πριν από περίπου 100 χρόνια, στις 30 Νοεμβρίου 1925, ο πρωθυπουργός της Ελλάδος με διάταγμα 77 λέξεων επέβαλε τους 30 πόντους ως μέγιστη απόσταση της φούστας από το έδαφος
Η αίσθηση της κατοχής απεριόριστης και κυρίως ανεξέλεγκτης εξουσίας έχει ιστορικά αποδειχθεί ο χειρότερος σύμβουλος για τους αυταρχικούς κυβερνήτες σε όλο τον κόσμο.
Κινδυνεύουν με τις πράξεις τους να οδηγήσουν τη χώρα τους σε επικίνδυνα, ακόμα και καταστροφικά μονοπάτια, όπως και να γελοιοποιηθούν. Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για δικτάτορες, όπως ο Θεόδωρος Πάγκαλος, το καθεστώς του οποίου, παρά το βραχύβιο της εξουσίας του, παραλίγο να αποδειχθεί ολέθριο για τον τόπο, σε συνέχεια της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Ενώ συγχρόνως ο ίδιος πρόλαβε να καταχωρηθεί στο πάνθεον των πλέον επικίνδυνων προσώπων που κυβέρνησαν τη χώρα -υφαρπάζοντας μάλιστα την εξουσία- στη νεότερη ελληνική ιστορία.
Ο Θεόδωρος Πάγκαλος (1878-1952) ήταν στρατιωτικός και με το κίνημα της 25ης Ιουνίου 1925 ανέλαβε την πρωθυπουργία ως δικτάτορας
Ο παππούς του μετέπειτα αντιπροέδρου των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ και υπουργού Εξωτερικών στην κρίση των Ιμίων ήταν ένας ικανός στρατιωτικός, πλην αλαζόνας και ανερμάτιστος ως χαρακτήρας, επιρρεπής στις συνωμοσίες, τα κινήματα και τις εκτροπές, «τουρκοφάγος» ζώντας με το όνειρο της ανακατάληψης της Πόλης και της Μικράς Ασίας. Και παραλίγο να αποδειχθεί μοιραίος για τον τόπο εξαιτίας της πρωτοφανούς πολιτικής και διπλωματικής ανεπάρκειας που επέδειξε στους 14 μήνες που κυβέρνησε.
Επικίνδυνος για τη χώρα
Ο παππούς του μετέπειτα αντιπροέδρου των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ και υπουργού Εξωτερικών στην κρίση των Ιμίων ήταν ένας ικανός στρατιωτικός, πλην αλαζόνας και ανερμάτιστος ως χαρακτήρας, επιρρεπής στις συνωμοσίες, τα κινήματα και τις εκτροπές, «τουρκοφάγος» ζώντας με το όνειρο της ανακατάληψης της Πόλης και της Μικράς Ασίας. Και παραλίγο να αποδειχθεί μοιραίος για τον τόπο εξαιτίας της πρωτοφανούς πολιτικής και διπλωματικής ανεπάρκειας που επέδειξε στους 14 μήνες που κυβέρνησε.
Επικίνδυνος για τη χώρα
Η δικτατορία του Θ. Πάγκαλου έμεινε στην ιστορία για τρία πράγματα: Πρώτον, για την εισβολή του Ελληνικού Στρατού στη Βουλγαρία με αφορμή μια μεθοριακή μικροσυμπλοκή. Αναχαιτίστηκε με παρέμβαση της Κοινωνίας των Εθνών, που υποχρέωσε την Ελλάδα στην καταβολή αποζημίωσης 50.000 χρυσών λιρών στους γείτονες. Είναι γνωστό και ως «επεισόδιο του Πετριτσίου». Δεύτερον, τη συνθήκη ειρήνης που υπέγραψε με τη Σερβία, με την οποία της παραχωρούσε συνδιαχείριση του λιμανιού της Θεσσαλονίκης στο όνομα ενός θολού αντιτουρκικού οράματος. Ακυρώθηκε από την επόμενη κυβέρνηση.
Και τρίτον, για τη θέσπιση ενός διατάγματος, με το οποίο απαγορευόταν στις γυναίκες, από τα κορίτσια 12 ετών και πάνω, να φορούν φορέματα ή φούστες που να απέχουν περισσότερο από 30 εκατοστά από το έδαφος. Απόφαση που προκάλεσε γενική θυμηδία και αντιμετωπίστηκε αναλόγως από την έξαλλη με τα καμώματα του δικτάτορα κοινή γνώμη. Μέχρι που αρκετά αργότερα έγινε και τραγούδι από τον σπουδαίο λαϊκό συνθέτη Γιώργο Μητσάκη, που ερμήνευσε ο Γιώργος Νταλάρας και το οποίο ξεκινούσε με τον -ιστορικό- στίχο: «στην εποχή του Πάγκαλου ήταν μακριές οι φούστες»!
Διάταγμα 77 λέξεων
Και τρίτον, για τη θέσπιση ενός διατάγματος, με το οποίο απαγορευόταν στις γυναίκες, από τα κορίτσια 12 ετών και πάνω, να φορούν φορέματα ή φούστες που να απέχουν περισσότερο από 30 εκατοστά από το έδαφος. Απόφαση που προκάλεσε γενική θυμηδία και αντιμετωπίστηκε αναλόγως από την έξαλλη με τα καμώματα του δικτάτορα κοινή γνώμη. Μέχρι που αρκετά αργότερα έγινε και τραγούδι από τον σπουδαίο λαϊκό συνθέτη Γιώργο Μητσάκη, που ερμήνευσε ο Γιώργος Νταλάρας και το οποίο ξεκινούσε με τον -ιστορικό- στίχο: «στην εποχή του Πάγκαλου ήταν μακριές οι φούστες»!
Διάταγμα 77 λέξεων
Ηταν λοιπόν 30 Νοεμβρίου του 1925, ακριβώς εκατό χρόνια από σήμερα, όταν ο νεόκοπος δικτάτορας υπέγραφε το διάταγμα των 77 μόλις λέξεων, το οποίο αποκάλυπτε μεγαλοπρεπώς τη γελοία πλευρά της υπόστασης του καθεστώτος του, όσο και του δικού του χαρακτήρα. Εκπληκτοι οι Αθηναίοι διάβασαν την επόμενη ημέρα στις εφημερίδες το «καυτό» διάταγμα, με το οποίο ο Πάγκαλος παρενέβαινε για να συγκρατήσει τις γυναίκες της εποχής από μια ανεπίτρεπτη ηθική εκτροπή: το συνεχώς περιοριζόμενο μήκος της φούστας τους:
«Κατόπιν διαταγής του Προέδρου της Κυβερνήσεως, καταρτίζεται και υποβάλλεται εις το υπουργείον Εσωτερικών προς έγκρισιν αστυνομική διάταξις δι’ ης απαγορεύονται αι κονταί φούσται των γυναικών. Το κατώτατον άκρον της φούστας δέον να απέχη από του εδάφους 30 εκατοστά του μέτρου. Εις τον περιορισμόν τούτον υπάγονται άπασαι αι γυναίκες από του 12ου έτους και άνω. Αι παραβάτιδες θα παραπέμπωνται εις το επ’ αυτοφώρω πταισματοδικείον, συνυπεύθυνοι θα είναι και οι γονείς αυτών. Η εφαρμογή θα αρχίση από 15 Δεκεμβρίου».
«Κατόπιν διαταγής του Προέδρου της Κυβερνήσεως, καταρτίζεται και υποβάλλεται εις το υπουργείον Εσωτερικών προς έγκρισιν αστυνομική διάταξις δι’ ης απαγορεύονται αι κονταί φούσται των γυναικών. Το κατώτατον άκρον της φούστας δέον να απέχη από του εδάφους 30 εκατοστά του μέτρου. Εις τον περιορισμόν τούτον υπάγονται άπασαι αι γυναίκες από του 12ου έτους και άνω. Αι παραβάτιδες θα παραπέμπωνται εις το επ’ αυτοφώρω πταισματοδικείον, συνυπεύθυνοι θα είναι και οι γονείς αυτών. Η εφαρμογή θα αρχίση από 15 Δεκεμβρίου».
Ρεπορτάζ και γελοιογραφία από τον Τύπο της εποχής
Είχε την πρόνοια δηλαδή, να παραχωρήσει και ένα μικρό χρονικό διάστημα στις γυναίκες για προσαρμογή στα νέα ήθη και δεδομένα που δημιουργούνταν με την απόφαση. Αφενός στο επίπεδο της νοοτροπίας, καθώς το πρωτοφανές διάταγμα ήρθε σε μια εποχή που στη δυτική Ευρώπη είχε ανατείλει το άστρο της Κοκό Σανέλ, της χειραφέτησης της γυναίκας όσον αφορά τις ενδυματολογικές της επιλογές, καθιερώνοντας το μικρό μαύρο φόρεμα και το ομώνυμο ταγέρ, ανατρέποντας τις παλιές συντηρητικές νόρμες των… κορσέδων και τα φαρδιά και βαριά φορέματα του 19ου αιώνα, και οι Ελληνίδες πάσχιζαν να ακολουθήσουν. Η Ευρώπη πήγαινε μπροστά, η Ελλάδα, για μια ακόμα φορά, διάλεγε την αντίθετη κατεύθυνση. Αφετέρου βεβαίως, στο πρακτικό σκέλος. Στο να προλάβουν δηλαδή οι γυναίκες να μεταποιήσουν τα ρούχα τους, στις επιταγές του διατάγματος. Κοινώς, να μακρύνουν φορέματα και φούστες. Γεγονός που οδήγησε σε μεγάλες ουρές στα «γρήγορα ψαλίδια» της εποχής, σε ράφτες και μοδίστρες που έκαναν υπερωρίες για να προλάβουν να προσαρμόσουν τα ρούχα των πελατισσών. Κωμικές καταστάσεις, ανάλογες της ακατάληπτης έμπνευσης του Πάγκαλου.
Η ζηλιάρα σύζυγος
Είχε την πρόνοια δηλαδή, να παραχωρήσει και ένα μικρό χρονικό διάστημα στις γυναίκες για προσαρμογή στα νέα ήθη και δεδομένα που δημιουργούνταν με την απόφαση. Αφενός στο επίπεδο της νοοτροπίας, καθώς το πρωτοφανές διάταγμα ήρθε σε μια εποχή που στη δυτική Ευρώπη είχε ανατείλει το άστρο της Κοκό Σανέλ, της χειραφέτησης της γυναίκας όσον αφορά τις ενδυματολογικές της επιλογές, καθιερώνοντας το μικρό μαύρο φόρεμα και το ομώνυμο ταγέρ, ανατρέποντας τις παλιές συντηρητικές νόρμες των… κορσέδων και τα φαρδιά και βαριά φορέματα του 19ου αιώνα, και οι Ελληνίδες πάσχιζαν να ακολουθήσουν. Η Ευρώπη πήγαινε μπροστά, η Ελλάδα, για μια ακόμα φορά, διάλεγε την αντίθετη κατεύθυνση. Αφετέρου βεβαίως, στο πρακτικό σκέλος. Στο να προλάβουν δηλαδή οι γυναίκες να μεταποιήσουν τα ρούχα τους, στις επιταγές του διατάγματος. Κοινώς, να μακρύνουν φορέματα και φούστες. Γεγονός που οδήγησε σε μεγάλες ουρές στα «γρήγορα ψαλίδια» της εποχής, σε ράφτες και μοδίστρες που έκαναν υπερωρίες για να προλάβουν να προσαρμόσουν τα ρούχα των πελατισσών. Κωμικές καταστάσεις, ανάλογες της ακατάληπτης έμπνευσης του Πάγκαλου.
Η ζηλιάρα σύζυγος
Πώς όμως έφτασε ο δικτάτορας σε αυτή την ακατανόητη, όσο και αντιδημοφιλή απόφαση; Εδώ η αλήθεια μπλέκεται κάπου με τον αστικό μύθο, ο οποίος ήθελε τη σύζυγό του, Αριάδνη Σκλια-Σαχτούρη, να εξοργίζεται όταν επισκεπτόμενη το πρωθυπουργικό γραφείο είδε μια νεαρή, εργαζόμενη κοπέλα η οποία περιφερόταν φορώντας… ξεδιάντροπα μια φούστα μέχρι το γόνατο. Η Αριάδνη επιτέθηκε στους εμβρόντητους αστυνομικούς της φρουράς του συζύγου της επειδή της επέτρεπαν να κυκλοφορεί με τα πόδια της ολόγυμνα, σκανδαλίζοντας τους άνδρες, ανάμεσα στους οποίους, προφανώς, ήταν και ο δικός της. Ο οποίος ακούγοντας τη φασαρία βγήκε στον προθάλαμο του γραφείου και για να ηρεμήσει την Αριάδνη προχώρησε στη συνέχεια στην επίμαχη απόφαση.
Το περιστατικό δεν είναι επιβεβαιωμένο σε όλες τις πτυχές του. Το σίγουρο είναι ότι η Αριάδνη περιγραφόταν ως μια υπερσυντηρητική γυναίκα, ακραίων μάλιστα πεποιθήσεων, εγωίστρια και ζηλιάρα. Και ακόμη ότι την επίσκεψή της εκείνη την ημέρα στο γραφείο του συζύγου της ακολούθησε η άμεση πρόσκληση από τον Πάγκαλο του αρχηγού της νεοσύστατης τότε Αστυνομίας Πόλεων, Ιωάννη Καλυβίτη, ο οποίος ενημερώθηκε για τα περαιτέρω.
Η «πιθηκοειδής μίμηση»
Το περιστατικό δεν είναι επιβεβαιωμένο σε όλες τις πτυχές του. Το σίγουρο είναι ότι η Αριάδνη περιγραφόταν ως μια υπερσυντηρητική γυναίκα, ακραίων μάλιστα πεποιθήσεων, εγωίστρια και ζηλιάρα. Και ακόμη ότι την επίσκεψή της εκείνη την ημέρα στο γραφείο του συζύγου της ακολούθησε η άμεση πρόσκληση από τον Πάγκαλο του αρχηγού της νεοσύστατης τότε Αστυνομίας Πόλεων, Ιωάννη Καλυβίτη, ο οποίος ενημερώθηκε για τα περαιτέρω.
Η «πιθηκοειδής μίμηση»
Με τα «περαιτέρω» το γελοίο της απόφασης εκτοξεύτηκε στα ύψη. Πρώτος αρωγός ο… Πάγκαλος, καθώς δημοσιοποίησε και το σκεπτικό που τον ώθησε στην παρέμβασή του για την αποκατάσταση των γυναικείων ηθών. Το σκεπτικό του, λοιπόν, περιελάμβανε από το ασύμβατο της μόδας με τις ελληνικές παραδόσεις και το ανεπίτρεπτο της… πιθηκοειδούς μίμησής της από τις Ελληνίδες γυναίκες που θα σήμαινε καταστροφή των ελληνικών εθίμων, μέχρι τον χαρακτηρισμό ως ασέμνου του… στεγνώματος των γυναικείων εσωρούχων.
Ενα κείμενο «επιχειρημάτων» που δεν αναιρεί την εντύπωση ότι ο δικτάτορας μπορεί όντως να εξωθήθηκε στην απόφασή του από τη συζυγική έφοδο και προκειμένου να αποφύγει τους οικογενειακούς καυγάδες και την κρεβατομουρμούρα, αλλά δείχνει συγχρόνως ότι ήταν έτοιμος από καιρό για την παρέμβαση αυτή. Συγκεκριμένα ανέφερε: «Οι λόγοι διά τους οποίους κατελήξαμεν εις την λήψιν του μέτρου τούτου είναι οι εξής:
α/ Επειδή η μόδα αυτή αντίκειται εις τας ελληνικάς παραδόσεις και δεν επιτρέπεται πιθηκοειδώς μιμούμενοι τας ξένας μόδας να καταστρέψωμεν τα ωραία ελληνικά έθιμα. Εις την Ελλάδα θεωρείται άσεμνον να εκτίθενται διά στέγνωμα τα εσώρουχα των γυναικών, και όμως σήμερον εις δημόσια κέντρα κυρίαι και δεσποινίδες επιδεικνύουν όχι μόνον την καλτσοδέταν των, αλλά και τα εσώρουχα.
β/ Διά λόγους αισθητικούς. Εις τον τόπον όπου εγεννήθη το αίσθημα του καλού και του ωραίου, τον οποίον επισκέπτονται όσοι αληθινά αγαπούν το ωραίον, διά να το θαυμάσουν, δεν επιτρέπονται τοιαύται ασχημίαι. Δεν ρίπτουν ένα βλέμμα αι κυρίαι μας εις τα ελληνικά ανάγλυφα διά να ιδούν πώς οι μεγάλοι μας καλλιτέχναι άφιναν να υπονοήται το ωραίον υπό τας πτυχάς του ελληνικού ενδύματος; Εφθασε καμμία τέχνη ή καμμία μόδα την ελληνικήν ομορφιάν; Ασχημίζει τίποτε περισσότερον την γυναίκα παρά το προπετές και το άσεμνον; Και επί τέλους, εάν το αφηνιασμένον άρμα της Μόδας μας φέρη και μέχρι του φύλλου της συκής, πρέπει ημείς να το ακολουθήσωμεν; Αυτοί είνε οι λόγοι, οίτινες μας ήγαγον εις την λήψιν του μέτρου. Θέλομεν να ανυψώσωμεν την γυναίκα εις την θέσιν ήτις της εμπρέπει. Να την ανυψώσωμεν εις την εκτίμησιν του ανδρός, εις την εκτίμησιν της κοινωνίας, διότι αυτή είνε ο στύλος της οικογενείας και εις αυτήν ως μητέρα του Ελληνος στρατιώτου αποθέτει και η πατρίς τας ελπίδας της. Διά τους λόγους αυτούς έχομεν την πεποίθησιν ότι η ελληνική κοινωνία θα δεχθή εκθύμως την επιστροφήν εις τας ελληνικάς παραδόσεις».
Τα σχόλια περιττεύουν. Αλλά η πεποίθηση αυτή που είχε ο Πάγκαλος, διατυπωμένη σε πληθυντικό της μεγαλοπρέπειας, ότι η ελληνική κοινωνία θα δεχόταν εκθύμως (ολόψυχα, ολοκληρωτικά, από βάθους καρδιάς) την επιστροφή στις ελληνικές παραδόσεις, έμελλε να διαψευστεί παταγωδώς τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες.
Ενα κείμενο «επιχειρημάτων» που δεν αναιρεί την εντύπωση ότι ο δικτάτορας μπορεί όντως να εξωθήθηκε στην απόφασή του από τη συζυγική έφοδο και προκειμένου να αποφύγει τους οικογενειακούς καυγάδες και την κρεβατομουρμούρα, αλλά δείχνει συγχρόνως ότι ήταν έτοιμος από καιρό για την παρέμβαση αυτή. Συγκεκριμένα ανέφερε: «Οι λόγοι διά τους οποίους κατελήξαμεν εις την λήψιν του μέτρου τούτου είναι οι εξής:
α/ Επειδή η μόδα αυτή αντίκειται εις τας ελληνικάς παραδόσεις και δεν επιτρέπεται πιθηκοειδώς μιμούμενοι τας ξένας μόδας να καταστρέψωμεν τα ωραία ελληνικά έθιμα. Εις την Ελλάδα θεωρείται άσεμνον να εκτίθενται διά στέγνωμα τα εσώρουχα των γυναικών, και όμως σήμερον εις δημόσια κέντρα κυρίαι και δεσποινίδες επιδεικνύουν όχι μόνον την καλτσοδέταν των, αλλά και τα εσώρουχα.
β/ Διά λόγους αισθητικούς. Εις τον τόπον όπου εγεννήθη το αίσθημα του καλού και του ωραίου, τον οποίον επισκέπτονται όσοι αληθινά αγαπούν το ωραίον, διά να το θαυμάσουν, δεν επιτρέπονται τοιαύται ασχημίαι. Δεν ρίπτουν ένα βλέμμα αι κυρίαι μας εις τα ελληνικά ανάγλυφα διά να ιδούν πώς οι μεγάλοι μας καλλιτέχναι άφιναν να υπονοήται το ωραίον υπό τας πτυχάς του ελληνικού ενδύματος; Εφθασε καμμία τέχνη ή καμμία μόδα την ελληνικήν ομορφιάν; Ασχημίζει τίποτε περισσότερον την γυναίκα παρά το προπετές και το άσεμνον; Και επί τέλους, εάν το αφηνιασμένον άρμα της Μόδας μας φέρη και μέχρι του φύλλου της συκής, πρέπει ημείς να το ακολουθήσωμεν; Αυτοί είνε οι λόγοι, οίτινες μας ήγαγον εις την λήψιν του μέτρου. Θέλομεν να ανυψώσωμεν την γυναίκα εις την θέσιν ήτις της εμπρέπει. Να την ανυψώσωμεν εις την εκτίμησιν του ανδρός, εις την εκτίμησιν της κοινωνίας, διότι αυτή είνε ο στύλος της οικογενείας και εις αυτήν ως μητέρα του Ελληνος στρατιώτου αποθέτει και η πατρίς τας ελπίδας της. Διά τους λόγους αυτούς έχομεν την πεποίθησιν ότι η ελληνική κοινωνία θα δεχθή εκθύμως την επιστροφήν εις τας ελληνικάς παραδόσεις».
Τα σχόλια περιττεύουν. Αλλά η πεποίθηση αυτή που είχε ο Πάγκαλος, διατυπωμένη σε πληθυντικό της μεγαλοπρέπειας, ότι η ελληνική κοινωνία θα δεχόταν εκθύμως (ολόψυχα, ολοκληρωτικά, από βάθους καρδιάς) την επιστροφή στις ελληνικές παραδόσεις, έμελλε να διαψευστεί παταγωδώς τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες.
Αθηναίοι στην πλατεία Συντάγματος μεταξύ 1920-1930
Η αστυνομική διάταξηΜετά την πρώτη ψυχρολουσία, οι πολίτες μάθαιναν πώς θα εφαρμοστούν αυτά που πρόβλεπε το διάταγμα. Την εξειδίκευση αυτή περιέγραφε η απαγορευτική αστυνομική διάταξη, που δημοσιεύτηκε στις 2 Δεκεμβρίου. 24 ώρες μετά την πρώτη ανακοίνωση του Πολιτικού Γραφείου. Τι έγραφε αυτή;
«"Περί ωρισμένου μήκους φουστών Δεσποινίδων άνω των 12 ετών και κυριών κυκλοφορουσών εις δημόσια εν γένει μέρη και κέντρα’’.
Εν Αθήναις σήμερον την 30ήν Νοεμβρίου έτους 1925 ημείς ο Διευθυντής Αστυνομίας Πόλεων Αθηνών ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΛΥΒΙΤΗΣ σκοπούντες να παρεμποδίσωμεν την εις τα Δημόσια εν γένει μέρη και κέντρα παρατηρουμένην οσημέραι πρόκλησιν εις ανηθικότητα διά της διατηρήσεως κοντών φουστών προς κοινόν σκάνδαλον, έχοντες υπ’ όψει και την υπ’ αριθ. κλπ. διαταγήν του υπουργείου των Εσωτερικών και το άρθρον 45 παραγρ. ΙΕ’ του Νόμου 8815 περί αστυνομίας των Πόλεων ως ετροποποιήθη δια μεταγενεστέρων Νόμων.
Διατάσσομεν Αρθρον μόνον. Ορίζομεν όπως αι κυρίαι και Δεσποινίδες αι άνω των 12 ετών οσάκις περιέρχονται τα δημόσια εν γένει μέρη ως και όταν εισέρχονται εντός των Δημοσίων Κέντρων φέρωσι φούστας ων το κατώτατον άκρον δέον να απέχη από του εδάφους 30 εκατοστά του μέτρου. Θεωρούνται συνυπεύθυνοι οι γονείς ή επίτροποι των ανηλίκων κορασιών.
Οι παραβάται της παρούσης, ης η ισχύς άρχεται από της 15ης Δεκεμβρίου και η εκτέλεσις ανατίθεται εις τους Αστυνομικούς υπαλλήλους, καταδιώκονται και τιμωρούνται συμφώνως προς το άρθρον 607 του Ποινικού Νόμου».
Ωστόσο, παράλληλα με την αστυνομική διάταξη, δημοσιεύθηκαν και «πληροφορίες» που είχαν διαρρεύσει εντέχνως από το πρωθυπουργικό γραφείο, με κάποιες χρηστικές και κατά τι καθησυχαστικές πληροφορίες για να αμβλυνθούν οι αρχικές δυσάρεστες εντυπώσεις. Οτι π.χ. υπήρχε σκέψη για αύξηση του επιτρεπόμενου ύψους στα 35 εκατοστά, όπως και διαβεβαιώσεις ότι ο έλεγχος θα γινόταν μόνο από αξιωματικούς της Αστυνομίας.
Οι αντιδράσεις
Η αστυνομική διάταξηΜετά την πρώτη ψυχρολουσία, οι πολίτες μάθαιναν πώς θα εφαρμοστούν αυτά που πρόβλεπε το διάταγμα. Την εξειδίκευση αυτή περιέγραφε η απαγορευτική αστυνομική διάταξη, που δημοσιεύτηκε στις 2 Δεκεμβρίου. 24 ώρες μετά την πρώτη ανακοίνωση του Πολιτικού Γραφείου. Τι έγραφε αυτή;
«"Περί ωρισμένου μήκους φουστών Δεσποινίδων άνω των 12 ετών και κυριών κυκλοφορουσών εις δημόσια εν γένει μέρη και κέντρα’’.
Εν Αθήναις σήμερον την 30ήν Νοεμβρίου έτους 1925 ημείς ο Διευθυντής Αστυνομίας Πόλεων Αθηνών ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΛΥΒΙΤΗΣ σκοπούντες να παρεμποδίσωμεν την εις τα Δημόσια εν γένει μέρη και κέντρα παρατηρουμένην οσημέραι πρόκλησιν εις ανηθικότητα διά της διατηρήσεως κοντών φουστών προς κοινόν σκάνδαλον, έχοντες υπ’ όψει και την υπ’ αριθ. κλπ. διαταγήν του υπουργείου των Εσωτερικών και το άρθρον 45 παραγρ. ΙΕ’ του Νόμου 8815 περί αστυνομίας των Πόλεων ως ετροποποιήθη δια μεταγενεστέρων Νόμων.
Διατάσσομεν Αρθρον μόνον. Ορίζομεν όπως αι κυρίαι και Δεσποινίδες αι άνω των 12 ετών οσάκις περιέρχονται τα δημόσια εν γένει μέρη ως και όταν εισέρχονται εντός των Δημοσίων Κέντρων φέρωσι φούστας ων το κατώτατον άκρον δέον να απέχη από του εδάφους 30 εκατοστά του μέτρου. Θεωρούνται συνυπεύθυνοι οι γονείς ή επίτροποι των ανηλίκων κορασιών.
Οι παραβάται της παρούσης, ης η ισχύς άρχεται από της 15ης Δεκεμβρίου και η εκτέλεσις ανατίθεται εις τους Αστυνομικούς υπαλλήλους, καταδιώκονται και τιμωρούνται συμφώνως προς το άρθρον 607 του Ποινικού Νόμου».
Ωστόσο, παράλληλα με την αστυνομική διάταξη, δημοσιεύθηκαν και «πληροφορίες» που είχαν διαρρεύσει εντέχνως από το πρωθυπουργικό γραφείο, με κάποιες χρηστικές και κατά τι καθησυχαστικές πληροφορίες για να αμβλυνθούν οι αρχικές δυσάρεστες εντυπώσεις. Οτι π.χ. υπήρχε σκέψη για αύξηση του επιτρεπόμενου ύψους στα 35 εκατοστά, όπως και διαβεβαιώσεις ότι ο έλεγχος θα γινόταν μόνο από αξιωματικούς της Αστυνομίας.
Οι αντιδράσεις
Η ανακοίνωση του μέτρου προκάλεσε γενική θυμηδία. Οι εφημερίδες το αντιμετώπισαν με λεπτό χιούμορ, υπό τους δεδομένους περιορισμούς στην ελευθερία του λόγου από το δικτατορικό καθεστώς. Η «Μακεδονία» δημοσίευσε την 1η Δεκεμβρίου μικρό μονόστηλο με τίτλο «Ο κ. Πάγκαλος και η κοντή φούστα - Μη χειρότερα!» Την επόμενη τα «Μακεδονικά Νέα» αναρωτιούνταν για τα πρακτικά ζητήματα εφαρμογής του μέτρου: «Αλλά πώς θα διαπιστούται ακριβώς η απόστασις από της γης μέχρι των άκρων του φουστανιού; Να ένα ζητηματάκι σοβαρό μέσα εις την υπόθεσιν αυτήν», θέτοντας και το θέμα αν θα προσμετράται το ύψος του όποιου τακουνιού και άλλα παρόμοια ζητήματα, γελοιοποιώντας το μέτρο, εμμέσως και τον εμπνευστή του.
Ακολούθησαν σκηνές απείρου κάλλους στους δρόμους και τις πλατείες της Αθήνας, με τους αστυνομικούς, έχοντας αντικαταστήσει τα γκλομπ με… μεζούρες, να σταματούν για έλεγχο τις «ύποπτες» γυναίκες και να μετρούν την απόσταση του ενδύματός τους από το έδαφος. Οι εφημερίδες περιέγραφαν περιστατικά από τους ελέγχους καταμεσής του δρόμου, με τις ίδιες τις γυναίκες, αλλά και τους συζύγους τους ή συνοδούς τους να διαμαρτύρονται, τους περαστικούς να κρυφογελάνε και να σχολιάζουν περιπαικτικά τις προσπάθειες των αστυνομικών και επαινετικά τις αντιδράσεις που προκαλούσαν.
Δεν ήταν όμως μόνο οι φεμινίστριες της εποχής που αντέδρασαν, θεωρώντας το μέτρο περιοριστικό για τις γυναικείες ελευθερίες. Σφοδρότατες ήταν οι διαμαρτυρίες και των συντηρητικών ανθρώπων, κάτι που εξέπληξε τον Πάγκαλο, αλλά θα έπρεπε να το περιμένει. Ενοχλούνταν όταν έβλεπαν τους αστυνομικούς να αγγίζουν τα πόδια των θυγατέρων ή των συζύγων τους για να μετρήσουν τις φούστες τους.
Εντονα εξάλλου διαμαρτύρονταν και πολλοί άνδρες, καθώς αναγκάζονταν να αναλάβουν το βάρος των εξόδων της… επιμήκυνσης των ρούχων των συζύγων τους ή και των θυγατέρων τους, προκειμένου να αποφύγουν τον διασυρμό τον ελέγχων, που από ένα χρονικό σημείο εφαρμογής του μέτρου και μετά έφτανε μέχρι και τα δικαστήρια. Οπου μέλη γνωστών οικογενειών της πρωτεύουσας, από τις αριστοκρατικές περιοχές της, όπως βεβαίως και γυναίκες από τις λαϊκές συνοικίες, κάθονταν στο εδώλιο και διαπομπεύονταν στο ακροατήριο μπροστά σε διάφορους αργόσχολους που μαζεύονταν εκεί για να σχολιάσουν και να περιπαίξουν τις συλληφθείσες.
«Ηττήθη από την γυναικείαν γάμπαν»
Ακολούθησαν σκηνές απείρου κάλλους στους δρόμους και τις πλατείες της Αθήνας, με τους αστυνομικούς, έχοντας αντικαταστήσει τα γκλομπ με… μεζούρες, να σταματούν για έλεγχο τις «ύποπτες» γυναίκες και να μετρούν την απόσταση του ενδύματός τους από το έδαφος. Οι εφημερίδες περιέγραφαν περιστατικά από τους ελέγχους καταμεσής του δρόμου, με τις ίδιες τις γυναίκες, αλλά και τους συζύγους τους ή συνοδούς τους να διαμαρτύρονται, τους περαστικούς να κρυφογελάνε και να σχολιάζουν περιπαικτικά τις προσπάθειες των αστυνομικών και επαινετικά τις αντιδράσεις που προκαλούσαν.
Δεν ήταν όμως μόνο οι φεμινίστριες της εποχής που αντέδρασαν, θεωρώντας το μέτρο περιοριστικό για τις γυναικείες ελευθερίες. Σφοδρότατες ήταν οι διαμαρτυρίες και των συντηρητικών ανθρώπων, κάτι που εξέπληξε τον Πάγκαλο, αλλά θα έπρεπε να το περιμένει. Ενοχλούνταν όταν έβλεπαν τους αστυνομικούς να αγγίζουν τα πόδια των θυγατέρων ή των συζύγων τους για να μετρήσουν τις φούστες τους.
Εντονα εξάλλου διαμαρτύρονταν και πολλοί άνδρες, καθώς αναγκάζονταν να αναλάβουν το βάρος των εξόδων της… επιμήκυνσης των ρούχων των συζύγων τους ή και των θυγατέρων τους, προκειμένου να αποφύγουν τον διασυρμό τον ελέγχων, που από ένα χρονικό σημείο εφαρμογής του μέτρου και μετά έφτανε μέχρι και τα δικαστήρια. Οπου μέλη γνωστών οικογενειών της πρωτεύουσας, από τις αριστοκρατικές περιοχές της, όπως βεβαίως και γυναίκες από τις λαϊκές συνοικίες, κάθονταν στο εδώλιο και διαπομπεύονταν στο ακροατήριο μπροστά σε διάφορους αργόσχολους που μαζεύονταν εκεί για να σχολιάσουν και να περιπαίξουν τις συλληφθείσες.
«Ηττήθη από την γυναικείαν γάμπαν»
Στις 7 Ιανουαρίου 1926 ανακοινώθηκε και επισήμως η αύξηση του επιτρεπόμενου ύψους της φούστας στα 35 εκατοστά. Και ο Στρατής Μυριβήλης κατακεραύνωσε τον δικτάτορα, όπως μοναδικά εκείνος ήξερε, στο χρονογράφημά του, αναφερόμενος σε «ήττα του Παγκάλου» γιατί «ενόμισε πως αρκεί το ότι είχεν όπισθεν του τον Στρατόν και τον Στόλον διά να τα βάλει έτσι στα καλά καθούμενα με την γυναικείαν γάμπαν. Ηττήθη ήτταν δεινήν από την αήττητον γυναικείαν γάμπαν, εναντίον της οποίας τόσον αφελώς εξεστράτευσε μεθ’ όλων των κατά ξηράν και θάλασσαν δυνάμεων της Ελλάδος. Ας επέμενε αν του βαστούσε».
Από ένα χρονικό σημείο και μετά υπήρξε συρροή τέτοιων περιστατικών. Εξαλλος από τη συνεχιζόμενη… απείθεια των γυναικών, στις 20 Μαρτίου 1926, ο Πάγκαλος έδωσε εντολή για ολοκληρωτική, αμείλικτη εφαρμογή του διατάγματός του: «Σύλληψη, Αυτόφωρο, καταδίκη, φυλακή».
Η πρώτη σύλληψη
Από ένα χρονικό σημείο και μετά υπήρξε συρροή τέτοιων περιστατικών. Εξαλλος από τη συνεχιζόμενη… απείθεια των γυναικών, στις 20 Μαρτίου 1926, ο Πάγκαλος έδωσε εντολή για ολοκληρωτική, αμείλικτη εφαρμογή του διατάγματός του: «Σύλληψη, Αυτόφωρο, καταδίκη, φυλακή».
Η πρώτη σύλληψη
Η 22χρονη Κατίνα Βογιατζή ήταν η πρώτη γυναίκα που συνελήφθη την επόμενη ημέρα και κάθισε στο εδώλιο του κατηγορουμένου, καθώς η φούστα που φορούσε έφτανε στα 38 εκατοστά απόσταση από το έδαφος. Παράβαση ολόκληρων τριών εκατοστών.
Σύμφωνα με το αρχείο της ΕΡΤ, η φωτογραφία του Πέτρου Πουλίδη εικονίζει τη Χριστίνα Βογιατζή που συνελήφθη επειδή φορούσε κοντή φούστα.
Οπως περιέγραφε η εφημερίδα «Σκριπ», την είχε συλλάβει στη γωνία Αιόλου και Σταδίου, μετά από διακριτική παρακολούθηση, ο υπαστυνόμος Σαρλής. Μπροστά στον πταισματοδίκη Διονύσιο Παλλαδινό εξελίχθηκαν απερίγραπτες σκηνές. Η κοπέλα εμφανίστηκε γελαστή και αδιάφορη για την περιπέτειά της. Αλλά προσπάθησε να κατεβάσει λίγο τη φούστα της, για να απέχει λιγότερο από το έδαφος. Ενας παριστάμενος αστυνομικός την είδε και ανέβασε ξανά τη φούστα, ώστε να αποδειχθεί η παράβαση. Ο συνήγορος της Βογιατζή, ονόματι Μελετόπουλος, διαμαρτυρήθηκε προς την έδρα ισχυριζόμενος ότι ο αστυνομικός θώπευε τα πόδια της, στην προσπάθειά του να φέρει τη φούστα στο σωστό ύψος.
Διάλογος απολαυστικός:
Δικαστής: Μην την τραβάτε τη φούστα, κύριε συνήγορε. Το αδίκημα εβεβαιώθη. Το αμφισβητείτε, δεσποινίς;
Κατηγορουμένη: (γελώντας) Οχι.
Δικαστής: Διατί εφορούσατε κοντήν φούσταν;
Κατηγορουμένη: Δεν το ήξερα. Είχα μάθει ότι η διάταξις είχε καταργηθεί. Δεν διαβάζω, βλέπετε, εφημερίδες.
Τελικά, καταδικάστηκε σε 24ωρη κράτηση και καταβολή των εξόδων της δίκης. Αλλά με προσωπική παρέμβαση του Πάγκαλου αφέθηκε ελεύθερη το ίδιο βράδυ.
Το ίδιο απόγευμα συνελήφθη από τον υπαστυνόμο Πολύδωρο η 20χρονη Μαρίκα Μπακαρτζή για το ίδιο ακριβώς παράπτωμα. Τρεις πόντοι κοντύτερη η φούστα. Το δικαστήριο της επέβαλε πρόστιμο 100 δραχμών συν άλλες 36 για δικαστικά έξοδα. Δεν είχε χρήματα, αλλά αφέθηκε ελεύθερη με την έκδοση χρηματικού εντάλματος.
Τα περιστατικά συνεχίστηκαν. Νέα θύελλα αντιδράσεων από την κοινή γνώμη και τον Τύπο. Ενδεικτικό του κλίματος, το χρονογράφημα του Γρηγορίου Ξενόπουλου: «Κορίτσια καλών οικογενειών συνελήφθησαν εις την μέσην του δρόμου, οδηγήθησαν εις το Πταισματοδικείον, διεπομπεύθησαν, εγιουχαΐσθησαν, κατεδικάσθησαν, εκρατήθησαν, εφωτογραφήθησαν και εφιγουράρησαν εις τας εφημερίδας με το σώμα του εγκλήματός των παραπλεύρως, δηλαδή με τις γυμνές των γάμπες. Φαντάζεσθε ότι ήτο δυνατόν να εξακολουθήση χωρίς εξέγερσιν επικίνδυνον μία τέτοια βαρβαρότης;…»
Η πλήρης γελοιοποίηση και η απόσυρση
Οπως περιέγραφε η εφημερίδα «Σκριπ», την είχε συλλάβει στη γωνία Αιόλου και Σταδίου, μετά από διακριτική παρακολούθηση, ο υπαστυνόμος Σαρλής. Μπροστά στον πταισματοδίκη Διονύσιο Παλλαδινό εξελίχθηκαν απερίγραπτες σκηνές. Η κοπέλα εμφανίστηκε γελαστή και αδιάφορη για την περιπέτειά της. Αλλά προσπάθησε να κατεβάσει λίγο τη φούστα της, για να απέχει λιγότερο από το έδαφος. Ενας παριστάμενος αστυνομικός την είδε και ανέβασε ξανά τη φούστα, ώστε να αποδειχθεί η παράβαση. Ο συνήγορος της Βογιατζή, ονόματι Μελετόπουλος, διαμαρτυρήθηκε προς την έδρα ισχυριζόμενος ότι ο αστυνομικός θώπευε τα πόδια της, στην προσπάθειά του να φέρει τη φούστα στο σωστό ύψος.
Διάλογος απολαυστικός:
Δικαστής: Μην την τραβάτε τη φούστα, κύριε συνήγορε. Το αδίκημα εβεβαιώθη. Το αμφισβητείτε, δεσποινίς;
Κατηγορουμένη: (γελώντας) Οχι.
Δικαστής: Διατί εφορούσατε κοντήν φούσταν;
Κατηγορουμένη: Δεν το ήξερα. Είχα μάθει ότι η διάταξις είχε καταργηθεί. Δεν διαβάζω, βλέπετε, εφημερίδες.
Τελικά, καταδικάστηκε σε 24ωρη κράτηση και καταβολή των εξόδων της δίκης. Αλλά με προσωπική παρέμβαση του Πάγκαλου αφέθηκε ελεύθερη το ίδιο βράδυ.
Το ίδιο απόγευμα συνελήφθη από τον υπαστυνόμο Πολύδωρο η 20χρονη Μαρίκα Μπακαρτζή για το ίδιο ακριβώς παράπτωμα. Τρεις πόντοι κοντύτερη η φούστα. Το δικαστήριο της επέβαλε πρόστιμο 100 δραχμών συν άλλες 36 για δικαστικά έξοδα. Δεν είχε χρήματα, αλλά αφέθηκε ελεύθερη με την έκδοση χρηματικού εντάλματος.
Τα περιστατικά συνεχίστηκαν. Νέα θύελλα αντιδράσεων από την κοινή γνώμη και τον Τύπο. Ενδεικτικό του κλίματος, το χρονογράφημα του Γρηγορίου Ξενόπουλου: «Κορίτσια καλών οικογενειών συνελήφθησαν εις την μέσην του δρόμου, οδηγήθησαν εις το Πταισματοδικείον, διεπομπεύθησαν, εγιουχαΐσθησαν, κατεδικάσθησαν, εκρατήθησαν, εφωτογραφήθησαν και εφιγουράρησαν εις τας εφημερίδας με το σώμα του εγκλήματός των παραπλεύρως, δηλαδή με τις γυμνές των γάμπες. Φαντάζεσθε ότι ήτο δυνατόν να εξακολουθήση χωρίς εξέγερσιν επικίνδυνον μία τέτοια βαρβαρότης;…»
Η πλήρης γελοιοποίηση και η απόσυρση
Ο Πάγκαλος δεν άντεξε άλλο. Το μέτρο αποσύρθηκε στις 31 Μαρτίου 1926 όταν πλέον, λόγω και των συλλήψεων και των καταδικών, άρχισε να λαμβάνει διεθνείς διαστάσεις μέσα από φωτογραφίες και ρεπορτάζ των εφημερίδων που έφταναν μέσω των ξένων ανταποκριτών και στο εξωτερικό, με την Ελλάδα να διαπομπεύεται στη δυτική κοινή γνώμη.
Οι κοντές φούστες σήμερα
Ο Θ. Πάγκαλος συνειδητοποίησε το -από την πρώτη στιγμή- αυτονόητο: ότι το καθεστώς του κινδύνευε πια με την απόλυτη, εσωτερική και διεθνή γελοιοποίηση και εξευτελισμό. Δημοσιεύματα τον χαρακτήριζαν πλέον ως «κυνηγό των κοντών φορεμάτων». Εκανε λοιπόν, «πέτρα την καρδιά του», προσφέροντας αναπόφευκτα και ανάλογη πικρία και στη σύζυγό του, και έδωσε την εντολή στον Ι. Καλυβίτη να τερματίσει άμεσα την εφαρμογή του διατάγματος. Λίγους μήνες αργότερα, στις 24 Αυγούστου 1926, απήλθε και ο ίδιος ο Πάγκαλος από την εξουσία μέσω πραξικοπήματος από τον Γεώργιο Κονδύλη. Οι 14 μήνες που κυβέρνησε ωστόσο ήταν αρκετοί για να μείνει στη μνήμη των Ελλήνων. Αλλά για τους λάθος λόγους…
Ο Θ. Πάγκαλος συνειδητοποίησε το -από την πρώτη στιγμή- αυτονόητο: ότι το καθεστώς του κινδύνευε πια με την απόλυτη, εσωτερική και διεθνή γελοιοποίηση και εξευτελισμό. Δημοσιεύματα τον χαρακτήριζαν πλέον ως «κυνηγό των κοντών φορεμάτων». Εκανε λοιπόν, «πέτρα την καρδιά του», προσφέροντας αναπόφευκτα και ανάλογη πικρία και στη σύζυγό του, και έδωσε την εντολή στον Ι. Καλυβίτη να τερματίσει άμεσα την εφαρμογή του διατάγματος. Λίγους μήνες αργότερα, στις 24 Αυγούστου 1926, απήλθε και ο ίδιος ο Πάγκαλος από την εξουσία μέσω πραξικοπήματος από τον Γεώργιο Κονδύλη. Οι 14 μήνες που κυβέρνησε ωστόσο ήταν αρκετοί για να μείνει στη μνήμη των Ελλήνων. Αλλά για τους λάθος λόγους…
Χρήστος Δρογκάρης
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ