Η ιστορία των νησιών και οι αγώνες του πληθυσμού να διατηρήσουν τα προνόμια και την ελληνικότητά τους εν μέσω ιταλικής διοίκησης - Οι προσπάθειες του Καποδίστρια και του βενιζέλου
Ένα μοναδικό βιβλίο γράφτηκε κάποτε για την ιστορία των Νότιων Σποράδων. Το βιβλίο αυτό, το οποίο μάλιστα καθιέρωσε το όνομα «Δωδεκάνησα», έχει τον τίτλο «LES ILES DEL'ÉGÉE, LEURS PRIVILÈGE» (γράφτηκε από την Jeanne Z. Stefanopoli αρχισυντάκτη της «MESSAGER D’ATHENES»)
Η Stefanopoli, που έχει μια μεγάλη οικογενειακή ιστορία, χρησιμοποιήθηκε από τον Βενιζέλο ως απεσταλμένη στις Μεγάλες Δυνάμεις για να δώσουν τα νησιά του Αιγαίου (Σαμοθράκη, Λέσβο, Χίο, Σάμο, Δωδεκάνησα κλπ) στην Ελλάδα. Αλλά ώσπου να εκδοθεί το βιβλίο, τον Αύγουστο του 1912, τα Δωδεκάνησα καταλήφθηκαν από τους Ιταλούς. Μεταξύ των άλλων η Stefanopoli αναφέρθηκε και στα γεγονότα της απένταξης των νησιών μας από την Ελλάδα του 1830.
Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, γράφει στο βιβλίο της, είχε δημιουργήσει την Ελλάδα χωρίς περαιτέρω ορισμό. Μεταγενέστερες διαπραγματεύσεις με την Υψηλή Πύλη θα καθόριζαν τα όρια της επικράτειας και ποια νησιά του Αρχιπελάγους θα αποτελούσαν μέρος της. Οι Μεγάλες Δυνάμεις για τη διασφάλιση της εκτέλεσης του Πρωτοκόλλου, ζήτησαν από τον Καποδίστρια με μια σειρά είκοσι τεσσάρων ερωτήσεων να δώσει την ερμηνεία σε αυτό το ερώτημα. Μεταξύ των άλλων ο Καποδίστριας απάντησε ότι στα νησιά, η ιστορία, τα μνημεία, εξακολουθούν να μαρτυρούν ότι η Κύπρος, η Ρόδος και τόσα πολλά άλλα νησιά, είναι μόνο τμήματα της Ελλάδας. Οι Μεγάλες Δυνάμεις καθόρισαν τότε ότι θα συμπεριληφθούν στην επικράτεια της Ελλάδας όσες περιοχές κατά τη διάρκεια ή μετά το 1821 πήραν τα όπλα εναντίον των Τούρκων, και οι οποίες είχαν στην συντριπτική τους πλειοψηφία κατοίκους με χριστιανική θρησκεία και μιλούσαν την ελληνική γλώσσα. Έτσι μεταξύ των άλλων αναφέρθηκαν και τα νησιά: Κάσος, Αστυπάλαια, Πάτμος, Λέρος, Κάλυμνος. Νίσυρος, Τήλος. Χάλκη, Σύμη, Κάρπαθος, Καστελόριζο. Αυτά είναι τα 11, γιατί τα «Δωδεκάνησα» στα οποία αναφέρονταν η Stefanopoli ήταν μαζί με την Ικαρία.
Για κάποιο χρονικό διάστημα οι Μεγάλες Δυνάμεις φάνηκαν να δέχονται αυτήν την οριοθέτηση. Όμως, τελικά, τα νησιά που βρίσκονται πέρα από τον «39ο βαθμό του βόρειου γεωγραφικού πλάτους και το 26ο του ανατολικού γεωγραφικού πλάτους» «επέστρεψαν» στην Τουρκία με αντάλλαγμα την Εύβοια. Στον Καποδίστρια, τον ακούραστο και ένθερμο υποστηρικτή τους, δεν υπήρχε άλλος πόρος παρά να προτείνει στους νησιώτες: «Να απευθυνθείτε στους πρεσβευτές των Συμμαχικών Δυνάμεων». Το μόνο που κατάφεραν οι νησιώτες ήταν η διατήρηση του Πριγκιπάτου της Σάμου και κάποιων προνομίων για τα νησιά τους, παρόλο που οι Νότιες Σποράδες, είχαν το ίδιο καθεστώς αυτονομίας με τη Σάμο πριν το 1821. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, για ιδιοτελείς σκοπούς, τα παραχώρησαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και έτσι έχασαν την αυτονομία τους. Δηλαδή δεν επέστρεψαν όπως είπαν αλλά καταλήφθηκαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Κατά τα χρόνια που πέρασαν από το 1830 μέχρι το 1912, οι νησιώτες των δώδεκα νησιών, αναλώθηκαν σε αγώνες για την διατήρηση κάποιων προνομίων, που σιγά–σιγά τους αφαιρούσαν οι Τούρκοι. Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, ο Βενιζέλος, ξεκίνησε μια τιτάνια προσπάθεια για να εντάξει στην Ελληνική επικράτεια όλα τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου.
Για τα νησιά που κατείχε ήδη η Ιταλία, δηλαδή τα σημερινά «Δωδεκάνησα», ο Βενιζέλος τα διαπραγματεύτηκε με την Ιταλία. Η Ιταλία, λόγω του ότι χρειάζονταν αρχικά την υποστήριξη της Ελλάδας για να διευθετήσει διάφορα θέματα στην Αλβανία και στην Μικρά Ασία, υπόγραψε δια του Πρέσβη της στο Παρίσι Titoni να μεταβιβαστούν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα.
Μετά την Συνθήκη των Σεβρών που υπογράφηκε στις 28.7.1920, στις 10.8.1920 υπογράφηκε μια άλλη Συμφωνία Bonin-Βενιζέλου με την οποία ανανεώθηκαν σχεδόν όλες οι δεσμεύσεις που είχε αναλάβει στο παρελθόν ο Tittoni κατ’ εφαρμογή όμως της Συνθήκης. Η Συνθήκη των Σεβρών προέβλεπε στο άρθρο 122 ότι, η Οθωμανική Αυτοκρατορία αποκήρυξε τα ακόλουθα νησιά του Αιγαίου Πελάγους υπέρ της Ιταλίας: Αστυπάλαια, Ρόδο, Χάλκη, Κάρπαθο, Κάσο, Τήλο, Νίσυρο, Κάλυμνο, Λέρο, Πάτμο, Σύμη, Λειψούς, Κω και τις παρακείμενες νησίδες, συμπεριλαμβανομένου του Καστελόριζου.
Με τη συμφωνία λοιπόν Bonin Longare- Βενιζέλου, η Ιταλία αποκήρυξε υπέρ της Ελλάδας όλα τα δικαιώματα και τους τίτλους της στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους, που αναφέρονται στο άρθρο 122 της Συνθήκης των Σεβρών, εκτός από τη Ρόδο και τις εξαρτημένες νησίδες: οι τελευταίες θα παρέμεναν στην ιταλική κυριαρχία, αλλά με μεγάλη τοπική αυτονομία που θα τους παραχωρούνταν εντός δύο μηνών. Τα προαναφερθέντα νησιά θα επέστρεφαν υπό την εκκλησιαστική διοίκηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Επιπλέον, η Ιταλία δεσμεύτηκε να επιτρέψει στον πληθυσμό της Ρόδου να αποφασίσει ελεύθερα για την τύχη του νησιού την ημέρα που η Αγγλία έπαιρνε την απόφαση να παραχωρήσει το νησί της Κύπρου στην Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή προέβλεπε και τον διαμοιρασμό της Νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας και καθόριζε τα σύνορά τους.
Χάρτης των Δωδεκανήσων, Χάρτα του Ρήγα, 1797
Όμως η κατάσταση άλλαξε με την πραξικοπηματική συμφωνία Γαλλίας –Τουρκίας που οδήγησε στην Μικρασιατική καταστροφή. Παρόλα αυτά στη Λωζάννη το 1923 ο Βενιζέλος δήλωσε στην συνδιάσκεψη ότι δεν έχει αντίρρηση για το Άρθρο 15 του σχεδίου Συνθήκης, βάσει του οποίου η Τουρκία αναλάμβανε να παραιτηθεί υπέρ της Ιταλίας από όλα τα δικαιώματα και τους τίτλους της επί των Δωδεκανήσων, που απαριθμούνται σε αυτό το άρθρο. Θεωρούσε δίκαιη τη διαδικασία που ακολουθήθηκε. Υπενθύμιζε, ωστόσο, ότι υπήρχε μη επικυρωμένη συνθήκη μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας, για το ζήτημα της οριστικής εκχώρησης αυτών των νησιών και διατηρούσε το δικαίωμα της ελληνικής κυβέρνησης, εφόσον η Τουρκία αποσύρει τα δικαιώματά της σε αυτά τα νησιά, να συμμετάσχει με φιλικό πνεύμα στις συζητήσεις που είναι απαραίτητες για τον καθορισμό της μοίρας τους. Η Ελληνική Κυβέρνηση, κάνοντας αυτή την επιφύλαξη, βασίστηκε στο πνεύμα της δικαιοσύνης και της ισότητας όλων και ιδιαίτερα της Ιταλικής Κυβέρνησης για να δώσει λύση στο ζήτημα των Δωδεκανήσων σύμφωνα με την αρχή των εθνοτήτων και τις δεσμεύσεις που είχαν ήδη αναληφθεί. Πρέπει να σημειώσουμε επίσης ότι, στη συζήτηση της Λωζάννης ο Βενιζέλος δέχτηκε την περιορισμένη αποστρατικοποίηση των νησιών κατ’ αντιστοιχία με την αποστρατικοποίηση των παραλίων της Μικράς Ασίας, κάτι που έγινε δεκτό από την συνέλευση και ψηφίστηκε.
Στο μεταξύ είχε ανέλθει στην εξουσία στην Ιταλία το φασιστικό κόμμα του Mussolini (28.10.1922). Οι Ιταλοί έπεισαν τους Εγγλέζους και Γάλλους να κρατήσουν τα Δωδεκάνησα για τις μεταξύ τους ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο σε αντάλλαγμα των συμφωνιών που είχαν ήδη κάνει με την Τουρκία για τη Μέση Ανατολή. Στην ιδιαίτερη σύσκεψη των Δυνάμεων, ενώ οι Άγγλοι υποστήριξαν ότι οι Έλληνες θα μπορούσαν να οχυρώσουν τα υπόλοιπα νησιά και να έχουν όσο στρατό ήθελαν, κάτι που θα υποστήριζαν και οι Γάλλοι, οι Ιταλοί όμως αντέδρασαν και στήριξαν τις μονόπλευρες Τουρκικές θέσεις, διότι σκέφτονταν ότι θα ήταν πρόβλημα και για τα νησιά που τελικά θα κρατούσαν δηλαδή τα Δωδεκάνησα.
Μετά την Μικρασιατική καταστροφή όμως η Ελλάδα απομονώθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις, διότι την θεωρούσαν εμπόδιο στα σχέδια τους. Ο Βενιζέλος στην προσπάθεια του να την επανεντάξει υπέγραψε μια πρώτη συμφωνία με την Ιταλία το 1928 και εκ των πραγμάτων η συμφωνία με τον Bonin Longare ξεχάστηκε. Έτσι τα Δωδεκάνησα εγκαταλείφτηκαν από την Ελλάδα και έμειναν στο έλεος των Ιταλών. Οι Ιταλοί όμως στις 4.1.1932 υπέγραψαν με τους Τούρκους στην Άγκυρα μια συνθήκη και με την οποία καθορίστηκαν τα σύνορα των δύο χωρών: Ιταλίας -Τουρκίας. Η Συνθήκη αυτή επικυρώθηκε από την Κοινωνία των Εθνών (Societe des Nations) με αριθμό πράξης 3191. Ως εκ τούτου το καθεστώς των Νότιων Σποράδων και τα σύνορα τους με την Τουρκία καθορίστηκαν επακριβώς με την συνθήκη αυτή.
Τα υπόλοιπα είναι κατά τα πολύ γνωστή και εν μέρει άγνωστη ιστορία. Κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου τα νησιά έπαιξαν ένα κεντρικό ρόλο, για τους λόγους που θα δούμε παρακάτω, γι’ αυτό οι Γερμανοί τα παρέδωσαν μετά το Βερολίνο μετά από εντολή του Χίτλερ. Τελικά η Δωδεκάνησος ενσωματώθηκε στην Ελλάδα τελετουργικά στις 7 Μαρτίου 1948 (πριν 75 χρόνια). Ποια είναι λοιπόν αυτά τα Δωδεκάνησα για τα οποία δόθηκαν τόσοι αγώνες;
Οι Ιταλοί τα καταμέτρησαν και βρήκαν ότι είναι 756 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες. Αυτά τα νησιά καθορίζουν μια ζώνη κυριαρχίας που κάνει την Δωδεκάνησο το μεγαλύτερο τμήμα της Ελλάδας. Είναι λοιπόν πολύ μεγαλύτερη από αυτό που θέλουν να μας λένε και πιστεύουν κάποιοι. Ο συνημμένος χάρτης δείχνει το πραγματικό της μέγεθος. Υπάρχουν όμως αυτοί που το αμφισβητούν και αυτοί που ολιγωρούν, όπως συνέβαινε ανέκαθεν. Ολιγωρία είναι το ότι η Ελλάδα δεν εφαρμόζει το Ευρωπαϊκό Δίκαιο για τον Χωροταξικό Σχεδιασμό της θαλάσσιας περιοχής των νησιών σε αντίθεση με την Κύπρο. Καμιά δικαιολογία δεν μπορεί να ξεπεράσει το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, ούτε οι ανοησίες κάποιων αυτόκλητων Ινστιτούτων. Όμως πάντα οι Δωδεκανήσιοι πολεμήσαμε για τα δικαιώματά μας, έτσι και τώρα φαίνεται πως πρέπει να το ξανακάνουμε.
Δεν είναι μόνο το θέμα της έκταση που προέκυψε τώρα με την ΑΟΖ. Η ιστορία διδάσκει ότι όλοι οι μεγάλοι παίκτες του κόσμου προσπάθησαν κατά καιρούς να επί - κυριαρχήσουν στα νησιά. Ας δούμε γιατί. Το 1992 τέθηκε η βάση για τη διαμόρφωση μιας ενιαίας Ευρωπαϊκής πολιτικής μεταφορών με τη συνθήκη του Μάαστριχ, η οποία εισήγαγε την έννοια του Διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών συμπληρώνοντας το τρίπτυχο των αντίστοιχων δικτύων ενέργειας και τηλεπικοινωνιών. Η «Λευκή Βίβλος» των Μεταφορών, που δημοσιεύτηκε το Δεκέμβριο του ίδιου έτους, ενίσχυσε περαιτέρω αυτή την πολιτική μέσω της απελευθέρωσης της αγοράς των μεταφορών, ενώ κατά τη διάσκεψη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 1996 τέθηκαν δέκα πιο σαφείς στόχοι για την ανάπτυξη του Διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών θέτοντας ως χρονικό ορίζοντα το 2010. Ένας εξ αυτών εστίαζε συγκεκριμένα στην ανάπτυξη πολύ-τροπικών κόμβων για την αποτελεσματική διασύνδεση νησιωτικών, απομακρυσμένων ηπειρωτικών και περιφερειακών περιοχών με περιοχές της κεντρικής Ευρώπης. Μάλιστα η Ευρώπη χρηματοδοτούσε όλες τις αναγκαίες υποδομές.
Ο χάρτης της «Λευκής Βίβλου» των Μεταφορών, λέει ότι η Δωδεκάνησος είναι το σταυροδρόμι των μεγάλων παγκόσμιων δρόμων. Να γιατί ήταν πάντα στις σκέψεις των Μεγάλων, αφού η κατοχή αυτής της περιοχής έλεγχε ανέκαθεν τον κόσμο.
Έχει λοιπόν τεράστια σπουδαιότητα για την Ευρώπη και τον κόσμο αυτός ο χώρος, αυτά τα νησιά. Αυτή την γεωστρατηγική σπουδαιότητα της Δωδεκανήσου την επέβαλε η Γεωγραφία και κανένας δεν μπόρεσε να την αλλάξει εδώ και χιλιετίες. Σήμερα όμως επιχειρείται μετατόπιση του κόμβου αυτού νοτιότερα, δηλαδή στην Κρήτη. Αυτό αντιβαίνει στην Γεωγραφία του κόσμου και σίγουρα δεν είναι προς το συμφέρον κανενός. Εμείς οι Δωδεκανήσιοι οφείλουμε να αντιταχθούμε στην λαθροχειρία. Για τα ίδια προβλήματα πάλεψαν ανέκαθεν όλοι οι πρόγονοί μας. Όλοι μιλούν για μας ως εσχατιά της Ευρώπης, ενώ είμαστε στο κέντρο του κόσμου. Η προσπάθεια να μας μετατοπίσουν στην άκρη ενός ανύπαρκτου κόσμου είναι έωλη. Δεν πρέπει λοιπόν να περιμένουμε από τους άλλους να μας υποδείξουν την θέση μας, αλλά εμείς να την καθιερώσουμε, όπως έκαναν οι πατεράδες και οι παππούδες μας και οι προ-παππούδες. Αλλιώς οι χιλιόχρονοι αγώνες τους θα πάνε χαμένοι.
Νικολός Φαρμακίδης
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ
