Από το «μα κανένας δεν μου φταίει για το χάλι μου, σπάσιμο θέλει το κεφάλι μου» έως το «απ’ τα ψηλά στα χαμηλά και απ’ τα πολλά στα λίγα», τα τραγούδια που κυριαρχούν στην ταινία «Υπάρχω» εξηγούν σε μεγάλο βαθμό γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ με ή χωρίς τον πρώην πρωθυπουργό δεν κόβει πια εισιτήρια - Η διαδρομή από τη μεγάλη νίκη στις 25 Ιανουαρίου 2015 και τη συμμαχία με τον Καμμένο έως σήμερα
Η ταινία για τον Στέλιο Καζαντζίδη «Υπάρχω» σπάει τα ταμεία. Πάει για ρεκόρ εισιτηρίων και εισπράξεων. Δεν την είδα. Ακόμη. Ομως οι Συριζαίοι φίλοι μου, σχεδόν όλοι, την έχουν δει.
Ενδεχομένως, επειδή στους στίχους «Απ’ τα ψηλά στα χαμηλά / Κι απ’ τα πολλά στα λίγα / Αχ, πώς κατάντησα στη ζωή / Κι από το πρώτο το σκαλί / Στο τελευταίο πήγα», αναγνωρίζουν το δικό τους δράμα.
Και είναι αλήθεια ότι η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου περιγράφει κατά τον καλύτερο τρόπο, πιο καλά και από κάθε βαθυστόχαστο πολιτικό αναλυτή, την πορεία του ΣΥΡΙΖΑ και την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει ο Σωκράτης Φάμελλος και οι σύντροφοί του.
Αν μάλιστα ο Αλέξης Τσίπρας αποφάσιζε κάποια φορά να κάνει αυτοκριτική για το τι έφταιξε και ο ΣΥΡΙΖΑ από το 36% του 2015 βρίσκεται σήμερα, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, στο 6%, θα αρκούσε να πει «Μα κανένας δε μου φταίει / Για το χάλι μου / Σπάσιμο θέλει το κεφάλι μου». Και το κεφάλι του θέλει σπάσιμο επειδή, όπως σχεδόν όλοι επισημαίνουν, μετά την εκλογική ήττα του 2019 αντί να τα «αλλάξει όλα» στο κόμμα του και να επεξεργαστεί μια νέα στρατηγική εξουσίας, με εναλλακτικές πολιτικές, νέα πρόσωπα, συμμαχίες και ρεαλιστικό πρόγραμμα διακυβέρνησης εγκλωβίστηκε σε μια τακτική «σάπιου φρούτου», ενδεχομένως επειδή η πανδημία, η κλιματική κρίση και οι πόλεμοι ευνοούσαν την κυβέρνηση του συντηρητικού και τεχνοκράτη Μητσοτάκη, παρατείνοντας χρονικά και το αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο.
Λάθος υπολογισμοί
Δυστυχώς, για τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και τον ίδιο τον Αλέξη Τσίπρα, ο τέως πρόεδρος έκανε λάθος υπολογισμούς. Θεώρησε ότι το 31,5%, που πήρε στις εκλογές του 2019, ενέγραψε οριστικά τον ΣΥΡΙΖΑ στο Libro d’Οro των κυβερνητικών κομμάτων και κατά συνέπεια ως ο άλλος πόλος του δικομματικού παιχνιδιού δεν είχε παρά να περιμένει να (ξανα)έρθει η σειρά του. Η σειρά του όχι μόνο δεν ήρθε, αλλά αναγκάστηκε και να παραιτηθεί, μετά από 15 χρόνια, από την ηγεσία του κόμματος όταν ηττήθηκε κατά κράτος στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του 2023, λαμβάνοντας τον Μάιο 20,1% και τον Ιούνιο 17,8%. Αν, πάντως, η (υπό τον Φάμελλο) νέα ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ έχει σκοπό, είτε στην Κεντρική Επιτροπή είτε στο επικείμενο συνέδριο, να κάνει, έστω για λόγους αυτογνωσίας και αναστοχασμού, αυτοκριτική, αυτή θα πρέπει να είναι σε βάθος και να ομολογείται πως «Απ’ τις κακές παρέες μου / ήρθ’ η καταστροφή μου / Ρεζίλεψα στην τρέλα μου / τ’ όνομα του πατέρα μου / και κλαίω απ’ την ντροπή μου».
Οπου φυσικά το όνομα του «πατέρα» είναι η ιστορία της εν Ελλάδι ανανεωτικής και ευρωκομμουνιστικής Αριστεράς και «κακές παρέες» είναι ο Πάνος Καμμένος, ένας πούρος δεξιός πολιτικός με τον οποίο οι αριστεροί ριζοσπάστες επέλεξαν να συγκυβερνήσουν.
Σίγουρα, η καλύτερη ημερομηνία να το κάνει είναι στις 25 Ιανουαρίου, που κλείνουν δέκα χρόνια από την «πρώτη φορά Αριστερά» στην κυβέρνηση. Μάλλον δεν θα το κάνει. Ούτε ο Τσίπρας. Ούτε ο Φάμελλος. Στις 25 Ιανουαρίου που συνεδριάζει η Κεντρική Επιτροπή του ΣΥΡΙΖΑ το πολιτικό κλίμα θα κυριαρχείται από την πρώτη ψηφοφορία για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας.
Δεν ξέρουμε αν ο πρωθυπουργός σε συνεννόηση με τους επικοινωνιολόγους του ήταν αυτός που είπε στον Κωνσταντίνο Τασούλα, πριν εγκαταλείψει την Προεδρία της Βουλής, να ορίσει τη συγκεκριμένη ημερομηνία για την πρώτη ψηφοφορία, όμως όποιος και να το σκέφτηκε έχει όντως σατανικό μυαλό.
Η μονοκομματική επιλογή Μητσοτάκη για την Προεδρία της Δημοκρατίας αφαιρεί, ουσιαστικά, τη δυνατότητα από το ΠΑΣΟΚ να συμπράξει με τον ΣΥΡΙΖΑ και τη Νέα Αριστερά, αφού η κυβέρνηση, στην περίπτωση που υπήρχε κοινή -και εν τοις πράγμασι αντικυβερνητική- υποψηφιότητα, θα επιχειρούσε, με αφορμή τα δέκα χρόνια από την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ, να ξαναστήσει το αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο και να κατηγορήσει τη Χαριλάου Τρικούπη για συνοδοιπορία με την Κουμουνδούρου. Αντί για άμυνα, θα έβγαινε στην επίθεση. Αντί να απολογείται επειδή «ώδινεν Βενιζέλο και έτεκεν Τασούλα», θα υποστήριζε (εξάλλου, ήδη το κάνει) ότι το ΠΑΣΟΚ, με δέκα χρόνια καθυστέρηση, μετατρέπεται σε «πράσινο» ΣΥΡΙΖΑ.
Επιπροσθέτως, η σύγκριση των αριθμών είναι καταλυτική. Το 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ είχε 149 βουλευτές και τώρα οι βουλευτές που διαθέτει για να ψηφίσουν την εκλεκτή του για την Προεδρία της Δημοκρατίας Λούκα Κατσέλη είναι μόλις 26. Το 2015 ήταν πρώτο κόμμα και τώρα είναι τρίτο, ενώ οι δημοσκόποι τον τοποθετούν στην πέμπτη θέση, κάτω και από το ΚΚΕ και το κόμμα του Βελόπουλου.
Αλλαγή συσχετισμών
Καταλυτική και σε βάρος της Κουμουνδούρου θα είναι και η πολιτική σύγκριση. Τόσο ανάμεσα στη Δεξιά και την Αριστερά όσο και με το ΠΑΣΟΚ για την ηγεμονία στον χώρο της λεγόμενης πληθυντικής Κεντροαριστεράς. Ο ιδεολογικός και εκλογικός άξονας έχει μετατοπιστεί προς το δεξιό άκρο του πολιτικού εκκρεμούς, ενώ το Μεταρρυθμιστικό Κέντρο που θέλει να εκφράσει, υπό τον Ανδρουλάκη, το ΠΑΣΟΚ δείχνει να υπερτερεί έναντι της Αριστερής Σοσιαλδημοκρατίας που φαίνεται ότι είναι η ιδεολογικοπολιτική προτίμηση της νέας ηγεσίας της Κουμουνδούρου.
Πάντως, η εγκατάλειψη της στρατηγικής «αναδιοργάνωση της κυβερνώσας Αριστεράς» και η υιοθέτηση της «γέφυρας» με το ΠΑΣΟΚ για μια μεγάλη Κεντροαριστερά το πιθανότερο είναι να αποβούν τελικά σε βάρος του ΣΥΡΙΖΑ και των εκλογικών του ποσοστών, αφού πλέον ως μηχανοδηγός της Προοδευτικής Παράταξης βρίσκεται το ΠΑΣΟΚ όχι μόνο επειδή αναρριχήθηκε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, αλλά και γιατί οι δημοσκοπήσεις το δείχνουν να συγκεντρώνει ακόμη και διπλάσιο ποσοστό από τον ΣΥΡΙΖΑ, μετά και τη νέα διάσπαση που υπέστη από τον Κασσελάκη η Κουμουνδούρου. Η στρατηγική της «γέφυρας με το ΠΑΣΟΚ», παρά τα όσα πιστεύει η νέα ηγετική ομάδα της Κουμουνδούρου, απομακρύνει την προοπτική συγχώνευσης με τη Νέα Αριστερά και την όσμωση με τα -κατά βάση αντισυστημικά- κοινά από τα οποία αντλούν τη δύναμή τους τα κόμματα της Ζωής Κωνσταντοπούλου και του Γιάνη Βαρουφάκη, καθιστώντας ακόμη πιο δύσκολη την ανάσταση του ΣΥΡΙΖΑ. Και σίγουρα δεν διευκολύνει την επιστροφή, σε χρόνο μέλλοντα, του Τσίπρα.
Ο Αλέξης έφυγε για να περάσει, όπως είχε πει, η νέα γενιά του ΣΥΡΙΖΑ. Ομως η «νέα γενιά» του ΣΥΡΙΖΑ (Αχτσιόγλου, Χαρίτσης, Ηλιόπουλος, Σακελλαρίδης, Τζανακόπουλος κ.ά.) έφυγε τελικά από τον ΣΥΡΙΖΑ, ενώ το πέρασμα του Stefanos Κασσελάκη, που στην αρχή έγινε με τις... ευλογίες του Αλέξη, αποδείχθηκε καταστροφικό. Οχι μόνο για το μέλλον της αξιωματικής αντιπολίτευσης και την Αριστερά, αλλά και για την κυβερνητική κληρονομιά του ΣΥΡΙΖΑ.
Ο Κασσελάκης αμφισβήτησε ακόμη και τα θετικά της διακυβέρνησης Τσίπρα, όπως ήταν η δημιουργία του οικονομικού «μαξιλαριού» των 37 δισ. για τη δημοσιονομική ασφάλεια της χώρας. Τουλάχιστον δεν αμφισβήτησε τα δύο άλλα επιτεύγματα των κυβερνήσεων Τσίπρα: τη Συμφωνία των Πρεσπών για το «Μακεδονικό» και την έξοδο της χώρας από τα μνημόνια.
Μπορεί και τα δύο να είναι αντικείμενα σφοδρής κριτικής από τους αντιπάλους του ΣΥΡΙΖΑ, όμως η αλήθεια είναι ότι και οι Πρέσπες και η έξοδος από τα μνημόνια, όπως και το «μαξιλάρι» των 37 δισ. εγγράφονται στη θετική συνεισφορά της διακυβέρνησης από την «πρώτη φορά Αριστερά». Και είναι η απάντηση στην οποία καταφεύγουν τα στελέχη της Κουμουνδούρου όταν τους ασκείται κριτική για τη βαρουφάκεια περίοδο του πρώτου εξαμήνου, που λίγο έλειψε να βγάλει τη χώρα από το ευρώ και να την πετάξει στο περιθώριο της Ευρώπης. Βέβαια, όπως λένε οι αντίπαλοι του Τσίπρα, το αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο ήταν η απάντηση στα «αντισυστημικά πειράματα» του Βαρουφάκη και του Λαφαζάνη και αιμοδοτήθηκε από την υπερφορολόγηση και τις «κωλοτούμπες» του ΣΥΡΙΖΑ αφενός στο «θα καταργήσω με ένα νόμο και ένα άρθρο τα μνημόνια» και αφετέρου στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου του 2015, όταν το «Οχι» εν μια νυκτί μετατράπηκε σε «Ναι».
Η αλήθεια πάντως είναι πως η μετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ από αντιμνημονιακή δύναμη σε μνημονιακή, με την υπογραφή του τρίτου μνημονίου, δεν αποδοκιμάστηκε από το εκλογικό σώμα. Κάθε άλλο.
Παράδοξο φαινόμενο
Ο ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 πήρε 35,46% έναντι του 36,34% που είχε πάρει τον Ιανουάριο. Ομως, αν προσθέσουμε και το ποσοστό που έλαβε η Λαϊκή Ενότητα του Παναγιώτη Λαφαζάνη (2,86%), έχουμε το παράδοξο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, παρά την «παρά φύσιν» κυβερνητική συνεύρεση με το πούρο δεξιό κόμμα του Πάνου Καμμένου, το «άλμα στο κενό» του πρώτου εξαμήνου και τη «διπλή κυβίστηση» και παρότι έχασε 25 βουλευτές, αύξησε την επιρροή του στο εκλογικό σώμα, αφού αθροιζόμενα τα ποσοστά των δύο κομμάτων φτάνουν στο 38,32%, δηλαδή 2 μονάδες υψηλότερα από το ποσοστό του Ιανουαρίου.
Ενα επίσης παράδοξο είναι και το γεγονός ότι η κυβερνητική φθορά δεν ήταν τόσο μεγάλη για τον ΣΥΡΙΖΑ. Στις εκλογές του 2019 έλαβε 31,53%, αθροιζόμενο δε το ποσοστό του με αυτά που έλαβαν τα τρία κόμματα που ξεπετάχτηκαν από τα σπλάχνα του (ΜέΡΑ 25, Πλεύση Ελευθερίας και ΛΑΕ) φτάνει στο 36,72%. Μετά από τεσσεράμισι χρόνια στην κυβέρνηση και τέσσερα στην αντιπολίτευση οι ψηφοφόροι που εμπιστεύονται τον ΣΥΡΙΖΑ και τους «αριστερούς δορυφόρους» του δείχνουν να είναι ένα συμπαγές σύνολο της τάξης του 37%. Η κατάρρευση έρχεται μετά την τετραετία της αντιπολίτευσης.
Οπως γράψαμε και στην αρχή, το ποσοστό του ΣΥΡΙΖΑ υποχωρεί στις τελευταίες εκλογές στο 17,8%. Η Πλεύση Ελευθερίας και το ΜέΡΑ 25 λαμβάνουν 5,67%, μισή μονάδα περισσότερο από το ποσοστό που είχαν πάρει (5,19%) στις εκλογές του 2019. Η μόνη διαφορά είναι ότι το 2019 στη Βουλή μπήκε το κόμμα του Βαρουφάκη, ενώ το 2023 ήταν το κόμμα της Ζωής που βρέθηκε στα κοινοβουλευτικά έδρανα.
Στις ευρωεκλογές του 2024 ο ΣΥΡΙΖΑ έπεσε στο 14,9%. Η Πλεύση Ελευθερίας έλαβε 3,40%, το ΜέΡΑ25 2,54% και η Νέα Αριστερά 2,45%. Η χαμηλή δημοσκοπική επίδοση είχε ως αποτέλεσμα την καθαίρεση του Κασσελάκη από την αρχηγία του κόμματος και πλέον οι δημοσκοπικές επιδόσεις του ΣΥΡΙΖΑ είναι μονοψήφιες.
Η περαιτέρω συρρίκνωση των δυνάμεων που ξεπήδησαν από τη ριζοσπαστική Αριστερά μετά το 2015 είναι αποτέλεσμα και του κατακερματισμού της. Ο Τσίπρας το 2012 συνένωσε περισσότερες από δέκα συνιστώσες σε ενιαίο κόμμα για να πάρει το εκλογικό μπόνους των εδρών και από το 2015 και μέχρι σήμερα από τη μήτρα του ΣΥΡΙΖΑ έχουν βγει τουλάχιστον έξι κόμματα. Εν αρχή, επί εποχής Τσίπρα, εγεννήθη η ΛΑΕ και στη συνέχεια το ΜέΡΑ 25 και η Πλεύση Ελευθερίας.
Επί εποχής Κασσελάκη γεννήθηκαν η Νέα Αριστερά και ο Κόσμος του Πέτρου Κόκκαλη. Και επί Φάμελλου το Κίνημα Δημοκρατίας του Κασσελάκη. Δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει ότι δεν θα συνεχιστεί η πολυδιάσπαση, ειδικά μετά το ποσοστό (43,5%) που έλαβε ο Παύλος Πολάκης στις εκλογές για τον διάδοχο του Stefanos. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ συνεχίζει να είναι διχασμένο κορμί. Από το 2012 και μέχρι σήμερα η πορεία του είναι μια ιστορία συνθέσεων και διασπάσεων.
Ομως όσο συρρικνώνεται το εκλογικό του ποσοστό και μειώνεται η επιρροή του στο κυβερνητικό παιχνίδι και τον δημόσιο βίο, τόσο πιο εύκολα θα αναπτύσσονται φυγόκεντρες τάσεις και η εσωκομματική πάλη θα φορτίζεται από ιδεολογικές και προσωπικές ιδιοτέλειες. Και φυσικά δεν θα είναι εύκολες οι επανασυγκολλήσεις. Με το κόμμα του Κασσελάκη υπάρχει άβυσσος και η σχέση θα συνεχίσει να είναι ανταγωνιστική σε βαθμό... εξόντωσης.
Προβληματισμός
Προσώρας, στην Κουμουνδούρου θεωρούν θετικό το γεγονός ότι το ΚΙ.ΔΗ. δεν καταφέρνει να συγκροτήσει Κοινοβουλευτική Ομάδα, αλλά ταυτόχρονα είναι ιδιαίτερα προβληματισμένοι από το γεγονός ότι η Νέα Αριστερά δεν συμφωνεί να δοθεί η πρωτοκαθεδρία στον ΣΥΡΙΖΑ για την αναδιοργάνωση της Αριστεράς. Ενστάσεις από το κόμμα του Αλέξη Χαρίτση υπάρχουν ακόμη και για τη Λούκα Κατσέλη. Δεν μπορούν να χωνέψουν την άρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να συναινέσει στην υποψηφιότητα του Χρήστου Ράμμου, ενώ δεν είναι και διατεθειμένοι να προχωρήσουν σε «γάμου κοινωνία», χωρίς όμως και να απορρίπτουν τον εκλογικό αρραβώνα στην πορεία προς τις κάλπες.
Με την κυβέρνηση να παραμένει -έστω και με συρρικνωμένα ποσοστά- κυρίαρχη, με το ΠΑΣΟΚ να έχει καπαρώσει τη δεύτερη θέση και να είναι η μεγαλύτερη δύναμη στον χώρο της Προοδευτικής Παράταξης, με τα κόμματα που ξεπήδησαν από τα σπλάχνα του (Νέα Αριστερά, Πλεύση Ελευθερίας, Κίνημα Δημοκρατίας, ΜέΡΑ25 και Κόσμος) να βρίσκονται απέναντι και όχι δίπλα στον ΣΥΡΙΖΑ, το κλίμα στην Κουμουνδούρου, δέκα χρόνια μετά την αναρρίχηση στην εξουσία, δεν είναι εύκρατο.
Ούτε ακόμη και για τον Τσίπρα αν θελήσει, κάποια στιγμή, να ηγηθεί μιας νέας προσπάθειας της Προοδευτικής και Δημοκρατικής Αριστεράς για μια νέα Ελλάδα. Αλλωστε, όπως τραγουδούσε και ο Στέλιος: «Στο πατρικό το σπίτι μου / θέλω για να γυρίσω / με τι κουράγιο όμως να μπω / και στους δικούς μου τι να πω / πώς να τους αντικρίσω...».
Νίκος Φελέκης
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ
