Οι συλλήψεις κομμουνιστών από το καθεστώς Μεταξά - Η προσπάθεια του Κωνσταντίνου Μανιαδάκη να διαβρώσει το κόμμα - Οι «δηλώσεις μετανοίας» - Η ίδρυση της «Προσωρινής Διοίκησης του Κ.Κ.Ε.» και η έκδοση «πλαστού Ριζοσπάστη» - Η αποκάλυψη της «απάτης»
Μια από τις άγνωστες και ενδιαφέρουσες «σελίδες» της ιστορίας του Κ.Κ.Ε. είναι η ίδρυση της «Προσωρινής Διοίκησης του Κ.Κ.Ε.», μιας δεύτερης Κεντρικής Επιτροπής δηλαδή, που λειτουργούσε παράλληλα με την «Παλιά Κεντρική Επιτροπή», υπό το καθεστώς Μεταξά, το 1940-41. Πρωτεργάτες αυτής της απίστευτης κίνησης, ειδικά όταν αφορά ένα κόμμα σαν το Κ.Κ.Ε. ήταν ο Υφυπουργός Εθνικής Ασφαλείας στην κυβέρνηση Μεταξά Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, ένας άνθρωπος που υπήρξε πραγματικός στυλοβάτης της 4ης Αυγούστου και ο στενός συνεργάτης του Σπύρος Παξινός, με ειδική εκπαίδευση στη ναζιστική Γερμανία, ο οποίος επέστρεψε στην Ελλάδα το 1937 και τοποθετήθηκε επικεφαλής της «Υπηρεσίες Διώξεως Κομμουνισμού». Σημαντικός ήταν ο ρόλος και του βοηθού του Παξινού, Αστυνόμου Νικολάου Χαραλαμπίδη. Και φυσικά, κάτι τέτοιο θα ήταν ακατόρθωτο χωρίς τη συνεργασία υψηλόβαθμων στελεχών του Κ.Κ.Ε., που «πέρασαν» όμως στο στρατόπεδο της Ασφάλειας. Βασικότερος όλων, ο τέως ο Βουλευτής Λέσβου του Παλλαϊκού Μετώπου Μιχάλης Τυρίμος.
Ήταν τέτοια η επιτυχία των Μανιαδάκη- Παξινού, που ακόμα και ο Νίκος Ζαχαριάδης για κάποιο χρονικό διάστημα θεωρούσε ότι η Προσωρινή Διοίκηση (ΠΔ) ήταν η πραγματική ηγετική ομάδα του Κ.Κ.Ε., ενώ η «Παλαιά Κεντρική Επιτροπή» (ΠΚΕ) αποτελείτο από χαφιέδες. Από τις τάξεις της ΠΔ πέρασε για ένα μικρό χρονικό διάστημα και ο Άρης Βελουχιώτης (Θανάσης Κλάρας), ο οποίος στη συνέχεια αποχώρησε από αυτή και την κατήγγειλε. Ο Βελουχιώτης, σύμφωνα τουλάχιστον με τα πιο πρόσφατα στοιχεία που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας (γραπτή μαρτυρία του στελέχους του Κ.Κ.Ε. Πάνου Τσαρού), ενώ βρισκόταν φυλακισμένος στην Κέρκυρα, υπέγραψε «δήλωση μετανοίας» και αποφυλακίστηκε. Αυτό έγινε μετά από εντολή του Μιχάλη Τυρίμου, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι επρόκειτο για εντολή του Νίκου Ζαχαριάδη.
Νίκος Ζαχαριάδης
Άρης Βελουχιώτης
Ο Βελουχιώτης παγιδεύτηκε, γιατί ο Ζαχαριάδης ποτέ δεν έδωσε τέτοια εντολή. Υποτίθεται ότι ο Βελουχιώτης έπρεπε να βγει από τη φυλακή για να βοηθήσει στην ανασυγκρότηση του Κ.Κ.Ε., που δεχόταν συνεχώς πλήγματα από το καθεστώς Μεταξά. Να σημειώσουμε τέλος, ότι το «παρατσούκλι» «Μιζέριας» που είχε δοθεί στον Βελουχιώτη, σύμφωνα με τον Διονύση Χαριτόπουλο, οφειλόταν στο ότι αυτός μιλούσε συνέχεια για τη μιζέρια που πλήττει τους ανθρώπους.
Το καθεστώς Μεταξά και το Κ.Κ.Ε.Το καθεστώς Μεταξά, από τις πρώτες κιόλας μέρες, εξαπέλυσε διώξεις εναντίον όχι μόνο μελών του Κ.Κ.Ε., αλλά και οπαδών του και συγγενικών τους προσώπων. Από το 1929 ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε ιδρύσει την Ειδική Ασφάλεια ως τμήμα της Βασιλικής Χωροφυλακής για τη δίωξη του κομμουνισμού σε όλη την επικράτεια. Ο Μανιαδάκης την ενίσχυσε και ίδρυσε την «Υπηρεσία Διώξεως Κομμουνισμού» με επικεφαλής τον Σπυρίδωνα Παξινό και δύναμη 80 ανδρών.
Ιωάννης Μεταξάς
Κωνσταντίνος Μανιαδάκης
Ο «Ριζοσπάστης» έκλεισε από την πρώτη κιόλας μέρα του καθεστώτος, ενώ σταδιακά άρχισαν οι συλλήψεις σημαινόντων στελεχών του Κ.Κ.Ε. (Βασίλης Βερβέρης, Μανώλης Μανωλέας, Κώστας Θέος, Λαμπρός Μαρουκάκης κ.ά.), ενώ τον Σεπτέμβριο του 1936 συνελήφθη και ο ηγέτης του Κ.Κ.Ε. Νίκος Ζαχαριάδης, που μεταφέρθηκε στην ακτίνα Θ’ των φυλακών της Κέρκυρας, όπου…τον συνάντησαν το 1938 οι Β. Νεφελούδης, Δ. Παρτσαλίδης, Σ. Σκλάβαινας, Χ. Νικολιτσάκος, Β. Σπανός και Θ. Κουκολιός. Από τις ίδιες φυλακές πέρασαν και άλλα υψηλόβαθμα στελέχη του Κ.Κ.Ε. (Σιάντος, Σκαφιδάς, Ζέβγος, Παπαρήγας, Βελουχιώτης, Οικονομίδης, Τυρίμος, Γαβριηλίδης, Μιχαηλίδης, Σινάκος, Γκαζές κ.ά.). Άλλοι 600 ήταν φυλακισμένοι στην Ακροναυπλία, ενώ πολλοί εξορίστηκαν σε νησιά του Αιγαίου.
Βασίλειος Νεφελούδης
Μιχάλης Τυρίμος
Ο Μανιαδάκης ήταν εμπνευστής των «δηλώσεων μετανοίας», τις οποίες, αν υπέγραφαν οι φυλακισμένοι κομμουνιστές αφήνονταν ελεύθεροι. Η δήλωση δημοσιευόταν στον Τύπο και διαβαζόταν στην εκκλησία της ενορίας αυτών που υπέγραψαν τέτοιες δηλώσεις. Οι δηλώσεις μετανοίας αποσπώνταν συχνά μετά από πρωτοφανούς σκληρότητας βασανιστήρια, εμπνευστής των οποίων φέρεται ο Μανιαδάκης: πόση ρετσινόλαδου, τοποθέτηση των γυμνών ποδιών των κρατουμένων σε πάγο, φάλαγγα, τοποθέτηση καυτερής πιπεριάς στον πρωκτό κ.ά. (Σωτήριος Γκουντουβάς, «Το Κ.Κ.Ε. κατά την περίοδο 1939-1941: η παλιά κεντρική επιτροπή και η προσωρινή διοίκηση», Μεταπτυχιακή Εργασία, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 2019). Ο Μανιαδάκης, ο οποίος δεν λογοδότησε ποτέ για αυτά, μεταπολεμικά μάλιστα διετέλεσε βουλευτής της ΕΡΕ, ισχυρίστηκε εκ των υστέρων, ότι όλα αυτά ήταν δικές του διαδόσεις για να τρομοκρατήσει τους κομμουνιστές και να τους υποχρεώσει να υπογράψουν τις δηλώσεις μετανοίας. Δυστυχώς υπήρξαν και κάποιοι που έχασαν τη ζωή τους, επειδή αρνούνταν να υπογράψουν δήλωση. Αυτοί είτε ρίχνονταν από τα παράθυρα είτε από τις ταράτσες της Γενικής και της Ειδικής Ασφάλειας σε Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη (Σ. Μαρουκάκης, αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη, Πειραιάς, Ν. Βαλλιανάτος, γηραιός συνδικαλιστής, Αθήνα, Σ. Λασκαρίδης, τσαγκάρης, Θεσσαλονίκη) (Σ. Γκουντουβάς, ό(που) και π(ροηγουμένως), στο εξής ό.π.).
Με όλα αυτά, οι δηλώσεις μετανοίας που απέσπασε το καθεστώς Μεταξά ήταν πολύ περισσότερες από τα μέλη του Κ.Κ.Ε., καθώς υπέγραφαν σωρηδόν συγγενείς, φίλοι τους κ.λπ.
Η «Παλαιά Κεντρική Επιτροπή»
Η σύλληψη των Νεφελούδη, Σκλάβαινα και Παρτσαλίδη θεωρήθηκε ως προδοσία. Ο Νίκος Πλουμπίδης θεώρησε ως υπεύθυνο τον Παντελή Δαμασκόπουλο, του οποίου είχε βαφτίσει τον γιο, Γιάννη. Ο Δαμασκόπουλος, στέλεχος του Κ.Κ.Ε. και δημόσιος υπάλληλος που απολύθηκε από το καθεστώς Μεταξά είχε περάσει στην παρανομία και κρυβόταν. Ωστόσο, το 1939 διαγράφηκε από το Κ.Κ.Ε. (Μάρτιος), αλλά τον Μάιο του ίδιου έτους συνελήφθη από την Ασφάλεια. Υπέγραψε δήλωση μετανοίας και αφέθηκε ελεύθερος. Ο Ζαχαριάδης και άλλοι θεωρούσαν ότι δεν ήταν ο Δαμασκόπουλος ο προδότης που «δρούσε» στα ανώτατα κλιμάκια του κόμματος. Τελικά, ο Παντελής Δαμασκόπουλος εκτελέστηκε το 1944 στο Καρπενήσι μετά από εντολή, κατά πάσα πιθανότητα, της ηγεσίας του Κ.Κ.Ε. ως «προδότης». Τελικά, το 1981 το Κ.Κ.Ε. αναγνώρισε ότι η κατηγορία σε βάρος του ήταν αστήριχτη ουσιαστικά «και θα πρέπει να θεωρηθεί σαν μη υπάρχουσα» (Ριζοσπάστης, 04/12/1981). Βέβαια δεν υπήρχε και ο Δαμασκόπουλος που εκτελέστηκε άδικα σαράντα περίπου χρόνια πριν τη δικαίωσή του…
Μήτσος Παρτσαλίδης
Νίκος Πλουμπίδης
Στις 22 Μαΐου 1939 συνελήφθη στο Κουκάκι ο Νίκος Πλουμπίδης, μετά από ραντεβού με τον Μιχαηλίδη, ηγετικό στέλεχος του Κ.Κ.Ε. που είχε συλληφθεί, έκανε «ψεύτικη» δήλωση μετανοίας και στάλθηκε από τον Ζαχαριάδη στην Αθήνα για να εξακριβώσει τι συμβαίνει στο κόμμα. Ο Πλουμπίδης, που έπασχε από φυματίωση, οδηγήθηκε στο νοσοκομείο «Σωτηρία» στην πτέρυγα για πολιτικούς κρατούμενους.
Πρωτοσέλιδο του πλαστού Ριζοσπάστη
Τον Οκτώβριο το 1939 η Ασφάλεια ανακάλυψε δύο τυπογραφεία του Κ.Κ.Ε.: Ένα στην οδό Μιχαήλ Βόδα και ένα στην Ηλιούπολη. Μετά τη σύλληψη του Σιάντου και του Σκαφίδα τον Νοέμβριο του 1939 από την ΚΕ που είχε εκλεγεί στο 6ο Συνέδριο του Κ.Κ.Ε. τον το Δεκέμβριο του 1935, έμενε ασύλληπτος μόνο ο Δαμιανός Μάθεσης, που όμως είχε παραγκωνιστεί, καθώς πολλοί τον θεωρούσαν συνεργάτη της Ασφάλειας.
Από τα ασύλληπτα μέλη του Κ.Κ.Ε. Δημήτρη Παπαγιάννη, Βαγγέλη Κτιστάκη, Χρήστο Κανάκη, Σταματία Βιτσαρά, σύζυγό του Βαγγέλη Κτιστάκη, Παναγιώτη Σαντή, Γιώργο Ελληνούδη συγκροτήθηκε στα μέλη του 1939 νέα ομάδα καθοδήγησης, η λεγόμενη Παλαιά Κεντρική Επιτροπή του Κ.Κ.Ε. (ΠΚΕ). Ουσιαστικά, επικεφαλής της ήταν ο έγκλειστος στο νοσοκομείο «Σωτηρία» Νίκος Πλουμπίδης, ο οποίος κατάφερε να βρει «κανάλια επικοινωνίας» μαζί τους και είχε την καθοδήγηση της ΠΚΕ, ενώ παράλληλα αρθρογραφούσε στον παράνομο «Ριζοσπάστη», ο οποίος σε όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησης Μεταξά είχε εκδώσει περίπου 30 φύλλα. Το Κ.Κ.Ε., μετά τη σύλληψη χιλιάδων μελών του και τις δηλώσεις μετανοίας κορυφαίων στελεχών του, βρισκόταν σε δεινή θέση. Παράλληλα υπήρχε έντονη καχυποψία μεταξύ των μελών του, καθώς ορισμένοι θεωρούνταν χαφιέδες της Ασφάλειας.
Η προσωρινή διοίκηση του Κ.Κ.Ε.
Την ίδια ώρα, Μανιαδάκης και Παξινός, παρά τα τεράστια πλήγματα που είχαν επιφέρει στο Κ.Κ.Ε., δεν είχαν ολοκληρώσει τον σχεδιασμό τους. Ήθελαν να επιφέρουν στο κόμμα, το τελειωτικό χτύπημα. Αυτό, όπως αποφάσισαν, θα γινόταν με την ίδρυση ενός ακόμα Κ.Κ.Ε., έτσι ώστε να δημιουργηθεί πλήρης σύγχυση μεταξύ των κομμουνιστών. Έθεσαν σε λειτουργία το φιλόδοξο σχέδιό τους, όμως δεν θα πετύχαιναν αν δεν είχαν ως συνεργάτες τους τον Μιχαήλ Τυρίμο, ο οποίος ήταν ο θεωρητικός της ΠΔ και τον Δημήτρη Κουτσογιάννη, ένα πρόσωπο που έχαιρε απόλυτης εμπιστοσύνης μέσα στο Κ.Κ.Ε. Ο Τυρίμος (1907-1945) γεννημένος στη Λέσβο, είχε σπουδάσει δάσκαλος, αλλά εργάστηκε σαν τυπογράφος. Από το 1926 μέλος του Κ.Κ.Ε., βουλευτής του με το «Παλλαϊκό Μέτωπο», πολιτικό σχηματισμό που είχε ιδρύσει το κόμμα το 1936, ανέλαβε στη συνέχεια τη διεύθυνση του «Ριζοσπάστη». Μετά τον Αύγουστο του 1936 πέρασε στην παρανομία. Συνελήφθη το 1938 και οδηγήθηκε στις φυλακές της Αίγινας και το 1939 στις φυλακές της Κέρκυρας. Υπέγραψε δήλωση μετανοίας και έγινε συνεργάτης της Ασφάλειας.
Ο Δημήτρης Κουτσογιάννης γεννήθηκε στην Τραπεζούντα το 1898, αλλά λόγω των διώξεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στον Καύκασο το 1914. Όταν ξέσπασε η επανάσταση των μπολσεβίκων εντάχθηκε στον Κόκκινο Στρατό και πολέμησε ως Λοχίας του. Μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων φοίτησε στις κομμουνιστικές σχολές KUTV στη Μόσχα και ειδικεύτηκε στη δημιουργία παράνομων καθοδηγητικών δικτύων και την τυπογραφία. Το 1926 ήρθε στην Ελλάδα και εντάχθηκε στον μηχανισμό της ηγεσίας του Κ.Κ.Ε. Ήταν καθοδηγητικό στέλεχος της ΚΟΑ Αθήνας και υπεύθυνος για τον παράνομο μηχανισμό των τυπογραφείων του Κ.Κ.Ε. Ήταν προσωπικός φίλος του Νίκου Ζαχαριάδη, ο οποίος τον εμπιστευόταν απόλυτα. Όμως, όπως έγραψε ο στενός συνεργάτης του Παξινού Νικόλαος Χαραλαμπίδης, ο Κουτσογιάννης, ήδη από το 1927, ήταν πράκτορας της Ασφάλειας!
Τον Οκτώβριο του 1939 έφθασαν στην Ελλάδα από τη Μόσχα, μέσω Παρισιού με τη βοήθεια εκεί του Δημήτρη Σακαρέλου, οκτώ νεαρά στελέχη του Κ.Κ.Ε., τα οποία είχαν σταλεί από το κόμμα στη ρωσική πρωτεύουσα για σπουδές στην KUTV. Είχαν λάβει εντολή από την Κομιντέρν να συγκροτήσουν νέα καθοδήγηση, καθώς η παλιά είχε διαβρωθεί από την Ασφάλεια. Φυσικά ήρθαν με πλαστά διαβατήρια. Επρόκειτο για τους: Όλγα Μπακόλα, Γιώργο Τζωρτζάτο, Γιώτη Μπουκίδη, Χρύσα Κατσίδου, Γιώργο Γιώση, Μηλιάδη Τιμογιαννάκη, Νίκο Χρονόπουλο, σύζυγο της Μπακόλα και Στρατή Καραφύλλα. Λόγω των σπουδών τους στην KUTV ήταν γνωστοί ως «Κούτβηδες». Οι περισσότεροι όμως συνελήφθησαν όταν ήρθαν στην Ελλάδα ή λίγο αργότερα. Οι Χρονόπουλος, Γιώσης και Τζωρτζάτος συνελήφθησαν, κλείστηκαν στην Ακροναυπλία και έπειτα μεταφέρθηκαν στην Κέρκυρα. Μόνο οι Τιμογιαννάκης, Καραφύλλας και Μπακόλα μπόρεσαν να συνδεθούν με τη γιάφκα της οδού Σύρου 27 στην Κυψέλη, την οποία διατηρούσε ο Κουτσογιάννης (Γκουντουβάς, ό.π.).
Από τα τέλη του 1939 είχαν ξεκινήσει οι διεργασίες για τη στελέχωση της Προσωρινής Διοίκησης του Κ.Κ.Ε. Αυτή τελικά συγκροτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 1940 σε ένα σπίτι στα Πατήσια, το οποίο φυλασσόταν από την Ασφάλεια για να μεταβούν σε αυτό χωρίς κίνδυνο οι παρευρισκόμενοι και για να αποφευχθεί κάποια τυχαία σύλληψη. Σύμφωνα με τον Σωτήρη Γκουντουβά, παρόντες στη σύσκεψη ήταν 23 άτομα: Οι πράκτορες της Ασφάλειας Δ. Κουτσογιάννης, Γ. Μύτλας, Δ. Μαλιτσικιώτης, Δ. Μαύρος και Γ. Μιχαηλίδης, ο οποίος είχε σταλεί, μετά από δήλωση μετανοίας, από τον Ζαχαριάδη στην Αθήνα από την Κέρκυρα για να ομαλοποιήσει τη χαώδη κατάσταση που επικρατούσε στο κόμμα, αλλά τελικά έγινε και αυτός συνεργάτης της Ασφάλειας. Ο Μιχαηλίδης αναφέρει ότι το παρών στην «ίδρυση» της ΠΔ έδωσαν και οι τρεις Κούτβηδες που αναφέραμε παραπάνω. Οι υπόλοιποι που μετείχαν στη συγκέντρωση των Πατησίων ήταν ανυποψίαστα μέλη του Κ.Κ.Ε.
Στη διαδικασία που ακολούθησε, πρόεδρος ορίστηκε η Μπακόλα, ενώ στο τιμητικό προεδρείο εκλέχθηκε συμβολικά και ο Νίκος Ζαχαριάδης. Εκλέχτηκε τριμελής Προσωρινή Διοικητική Επιτροπή, που επικράτησε να αποκαλείται Προσωρινή Διοίκηση, με Γραμματέα τον Τιμογιαννάκη και μέλη τους Μπακόλα και Καραφύλλα. Στην ΠΔ εντάχθηκαν επίσης οι Κουτσογιάννης, Μαλιτσικιώτης και Μαύρος, τον οποίο αντικατέστησε αργότερα ο Μιχαηλίδης (Γκουντουβάς ό.π.)
Στις 16/01/1940 κυκλοφόρησε πολυγραφημένο το πρώτο φύλλο του «πλαστού», όπως αποδείχθηκε «Ριζοσπάστη». Καθοδηγητής της ΠΔ ήταν ο Τυρίμος, ενώ πιθανότατα μαζί του συνεργαζόταν και ο Μανωλέας. Αυτοί κινούνταν παρασκηνιακά, καθώς ήταν πλέον «στιγματισμένοι χαφιέδες της Ασφάλειας». Καθοδηγητικό ρόλο έπαιζε και ο Μιχαηλίδης. Σε ανακοίνωση της ΠΔ, που δημοσιεύθηκε στο πρώτο φύλλο του «πλαστού Ριζοσπάστη», κατηγορούνταν ως χαφιέδες οι Μάθεσης- Παπαγιάννης, οι οποίοι διαγράφηκαν από το κόμμα. Απευθυνόταν επίσης χαιρετισμός στους ηρωικούς αρχηγούς του Κ.Κ.Ε. Ζαχαριάδη- Παρτσαλίδη- Νεφελούδη, που παρέμειναν φυλακισμένοι.
Η σύγχυση που προκλήθηκε στα μέλη του Κ.Κ.Ε. ήταν πρωτοφανής. Η ΠΔ κατηγορούσε για χαφιεδισμό την ΠΚΕ και αντίστροφα. Η ΠΚΕ κυκλοφορούσε τον δικό της παράνομο «Ριζοσπάστη». Και δεν ήταν μόνο τα απλά μέλη του Κ.Κ.Ε. που δεν ήξεραν ποιοι ήταν οι χαφιέδες και ποιοι οι πραγματικοί κομμουνιστές, αλλά και τα κορυφαία στελέχη του κόμματος. Σύμφωνα με το «Δοκίμιο Ιστορίας του Κ.Κ.Ε.», ο Νίκος Ζαχαριάδης χαρακτήρισε το 1940 την ΠΚΕ «χαφιέδικη σφηκοφωλιά»! Μάλιστα, έδινε οδηγίες μέσω του Μιχαηλίδη στην ΠΔ, τι να γράφει στον «πλαστό Ριζοσπάστη», πώς να χτυπά την ΠΚΕ κ.ά. Και οι φυλακισμένοι βουλευτές του Παλλαϊκού Μετώπου στην Ακροναυπλία Γιάννης Ιωαννίδης, Κώστας Θέος, Β. Βερβέρης, Μιχάλης Σινάκος και Ανδρέας Τζίμας παρασύρθηκαν και στήριξαν την ΠΔ! Μάλιστα, σε δήλωσή τους που δημοσιεύθηκε σύστηναν την ΠΔ σαν τη μοναδική, την πραγματική οργάνωση του κόμματος! Η σύγχυση έφτασε ως τη Μόσχα, όπου κλήθηκαν, ως «γνήσιοι αντιπρόσωποι» του Κ.Κ.Ε. τα μέλη της «Προσωρινής Διοίκησης». Το ξέσπασμα όμως του Β’ Π.Π. δεν επέτρεψε τη μετάβασή τους εκεί.
Στην ΠΔ εντάχθηκαν κατά καιρούς και άλλα επιφανή στελέχη του Κ.Κ.Ε., όπως ο Θανάσης Κλάρας (Άρης Βελουχιώτης), που όμως αποχώρησαν όταν κατάλαβαν τον ρόλο της. Όπως αναφέρεται στο «Δοκίμιο Ιστορίας του Κ.Κ.Ε.», όταν αργότερα ο Ζαχαριάδης και οι βουλευτές της Ακροναυπλίας κατάλαβαν ότι η ΠΔ ήταν όργανο της Ασφάλειας την κατήγγειλαν. Πάντως, σύμφωνα με το «Δοκίμιο»: «Η ύπαρξη όμως των δύο κέντρων της «Παλαιάς Κεντρικής Επιτροπής» και της χαφιεδικής «Προσωρινής Διοίκησης» που η μία κατηγορούσε την άλλη για χαφιέδικη με τον «Ριζοσπάστη» που η κάθε μία έβγαζε για τον εαυτό της, δυνάμωσαν τις συγχύσεις και τις επιφυλάξεις μέσα στους κομμουνιστές. Η άμεση καθοδηγητική παρέμβαση των φυλακισμένων στελεχών του κόμματος, που έπαιρνε τη μορφή καθοδηγητικού κέντρου, πολλές φορές μεγάλωνε τη σύγχυση που επικρατούσε, γιατί τα στελέχη αυτά δεν είχαν πάντα την ανάλογη αντικειμενική πληροφόρηση και, πολύ περισσότερο, δεν είχαν τη δυνατότητα να συντονίζουν τη δράση των κομματικών οργανώσεων». Η όλη κατάσταση οδήγησε την οργάνωση ομάδων που δρούσαν ανεξάρτητα. Σημαντικότερη όλων, η «Ανεξάρτητη Κομμουνιστική Οργάνωση της Αθήνας», με καθοδηγητή τον Σπύρο Καλοδίκη.
Ο ρόλος της ΠΔ άρχισε να αποκαλύπτεται στα τέλη του 1940, όταν ο «πλαστός Ριζοσπάστης» άρχισε να υμνεί τον Μεταξά και το περιεχόμενό του να γίνεται εθνικιστικό και φιλοκαθεστωτικό. Τελικά, η δράση της ΠΔ έληξε λίγο μετά την αρχή της γερμανικής Κατοχής. Το τελευταίο φύλλο που εξέδωσε ο «πλαστός Ριζοσπάστης» κυκλοφόρησε τον Αύγουστο του 1941 (συνολικά εκδόθηκαν 16 φύλλα). Ο Μιχάλης Τυρίμος ήταν ο βασικός καθοδηγητής της ΠΔ όλο το διάστημα της ύπαρξής της. Τον Ιούλιο του 1941 σχηματίστηκε η λεγόμενη «Νέα Κεντρική Επιτροπή», από στελέχη που απέδρασαν από τους τόπους κράτησής τους και αποτέλεσε τη μοναδική και αδιαμφισβήτητη καθοδήγηση του Κ.Κ.Ε.
Οι αμφιβολίες όμως εξακολουθούσαν να υπάρχουν. Η δεύτερη Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του Κ.Κ.Ε., που συνήλθε τον Δεκέμβριο του 1942, χαρακτήρισε την ΠΚΕ «πεμπτοφαλαγγίτικη». Το «Δοκίμιο της Ιστορίας του Κ.Κ.Ε.» επικρίνει την ΠΚΕ για τις λαθεμένες απόψεις της για τον χαρακτήρα του πολέμου. Το περίφημο πρώτο γράμμα του Ζαχαριάδη, στο οποίο τασσόταν στο πλευρό του Μεταξά και υπέρ της συμμετοχής των κομμουνιστών στον ελληνοϊταλικό πόλεμο και δημοσιεύθηκε στον «πλαστό Ριζοσπάστη», η ΠΚΕ το θεωρούσε κατασκεύασμα της Ασφάλειας και δεν το υιοθετούσε. Η αποκατάσταση των μελών της ΠΚΕ έγινε μετά τη Β’ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του Κ.Κ.Ε.
Το τέλος των μελών της «Προσωρινής Διοίκησης»
Τα περισσότερα μέλη της ΠΔ, όταν αποκαλύφθηκε ο ρόλος τους, εκτελέστηκαν από την ΟΠΛΑ και τους Γερμανούς. Αναλυτικά: Μ. Τυρίμος, εκτελέστηκε από την ΟΠΛΑ τον Ιανουάριο του 1945, Μανώλης Μανωλέας, εκτελέστηκε από την ΟΠΛΑ τον Απρίλιο του 1944 στην Καλλιθέα, Δημήτρης Κουτσογιάννης, εκτελέστηκε από την ΟΠΛΑ στα «Δεκεμβριανά» το 1944, Όλγα Μπακόλα, σκοτώθηκε κατά τη γενική απεργία της 22/07/1943, Μ. Τιμογιαννάκης, εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στη Θεσσαλονίκη τον Μάρτιο του 1943, Ν. Χρονόπουλος, εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στη Θεσσαλονίκη τον Μάρτιο του 1943, Στρατής Καραφύλλας, εκτελέστηκε από τους Γερμανούς, Βύρων Καστρινός, εκτελέστηκε από την ΟΠΛΑ στα «Δεκεμβριανά» το 1944, Κ. Τζωρτζάτος, ήταν ανάμεσα στους 200 που εκτέλεσαν οι Γερμανοί στην Καισαριανή την Πρωτομαγιά του 1944. «Αλώβητοι» φαίνεται ότι βγήκαν οι Γ. Μιχαηλίδης (πέθανε το 1960), Δ. Μιχελίδης που αρνήθηκε ότι μετείχε στην ΠΔ και Τ. Μύτλας.
Πηγές: Σωτήριος Γκουντουβάς, «Το Κ.Κ.Ε. κατά την περίοδο 1939-41. Η παλιά κεντρική επιτροπή και η προσωρινή διοίκηση», Μεταπτυχιακή Εργασία, Πάντειο Πανεπιστήμιο 2019. Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Γκουντουβά και τον συγχαίρουμε για την άψογη και άκρως αποκαλυπτική μεταπτυχιακή εργασία του.
Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1949, τόμος Α', εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012
Μιχάλης Στούκας
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ
