Από φίλο του blog λάβαμε το παρακάτω ενδιαφέρον κείμενο που απαντάει σε κατά καιρούς φωτοβολίδες που πετάνε κάτι υπάνθρωποι, κομπλεξικοί, τηλεοπτικοί κομήτες, οι οποίοι κατέχουν την μία και μοναδική αλήθεια, όπως ο Βαρεμένος και ο Βέλιος...ξέρετε αυτός που κάνει όλη την ώρα «τσιμπούκια» στις «Ειδήσεις» (ο Θεός να τις κάνει...) του Alter...σας παραθέτω το κείμενο πριν συγχυστώ βραδιάτικα :)
Κάποιοι θεωρούν προδοτικό τον ρόλο της Εκκλησίας στην Επανάσταση του 1821. Ως επιχείρημα μάλιστα, αναφέρουν τον αφορισμό της από τον Πατριάρχη. Στην πραγματικότητα ο Πατριάρχης ήταν ένας, αν όχι ο πραγματικός, από τους ηγέτες της Επανάστασης. Ιδού τα στοιχεία:
1)Η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Α. Δεσποτόπουλος, Εκδοτικής Αθηνών, τόμ. ΙΒ', σ. 32 και 36) γράφει σχετικά: «...Επικρίθηκε εν τούτοις ο Πατριάρχης και επικρίνεται ακόμη, επειδή έστερξε στον αφορισμό και έστειλε τις νουθετικές εγκυκλίους. Οι επικριτές όμως δεν αναλογίζονται τι θα πάθαινε το Έθνος, αν ο Πατριάρχης τηρούσε αρνητική στάση απέναντι στις αξιώσεις του Σουλτάνου. Συμμορφώθηκε άλλωστε τότε ο Πατριάρχης προς την σταθερή παράδοση της Εκκλησίας, που με παρόμοια στάση κατόρθωνε σε ανάλογες κρίσιμες περιστάσεις να σώζει το Γένος. Άλλωστε θα ήταν εντελώς παράλογη και ανεύθυνη διαφορετική απόφαση. Αν δεν γινόταν ο αφορισμός, ήταν σχεδόν βέβαιο, ότι θα εξοντώνονταν εκατοντάδες χιλιάδες ορθοδόξων χριστιανών».
2) Κατά την «Προκήρυξη» του Σουλτάνου (YAFTA), «ο δόλιος Ρωμιός Πατριάρχης, καίτοι κατά το παρελθόν είχε δώσει πλαστά δείγματα αφοσιώσεως, όμως κατά την περίπτωσιν ταύτην, μη δυνάμενος να αγνοή την συνωμοσίαν της επαναστάσεως του έθνους του [...] γνωρίζων δέ ο ίδιος και υποχρεωμένος να γνωστοποιήση και εις όσους το ηγνόουν, ότι επρόκειτο περί επιχειρήσεως ματαίας, ήτις ουδέποτε θά επετύγχανε [...], όμως ένεκα της εμφύτου διαφθοράς της καρδίας του, ου μόνον δεν ειδοποίησε, ουδέ επετίμησε τους αφελείς [...], αλλά, κατά τα φαινόμενα, αυτός ο ίδιος, όπισθεν των παρασκηνίων, έδρα κρυφίως, ως αρχηγός της επαναστάσεως...» (Γ. Ζώρα, όπ. π., σ. 9). Ο Σουλτάνος, γνώστης των πραγμάτων, δίνει την ερμηνεία του, που αποδεικνύεται σοβαρότερη από εκείνη νεωτέρων, όπως ο Γ. Καρανικόλας ή ο Αλ. Τσιριντάνης...
3) Ο Th. Gordon , ιστορικός του Αγώνα (Ιστορία της Ελλην. Επαναστάσεως, μετάφρ. Φ. Βράχα, τομ. Α', σ. 134) γράφει: «Δεν τολμούμε να βεβαιώσουμε, πως ο Πατριάρχης και τα μέλη της Συνόδου ήταν απόλυτα αθώοι συνωμοσίας κατά του κράτους. Αντίθετα, έχομε λόγους να πιστεύουμε, ότι ο Γρηγόριος γνώριζε την ύπαρξη της Εταιρείας και ότι μερικοί από τους άλλους Ιεράρχες ήταν βαθιά πλεγμένοι στις μηχανορραφίες της».
4) Ο Θ. Κολοκοτρώνης έλεγε: «Πλησίον εις τον Ιερέα ήτον ο λαϊκός, καθήμενοι εις ένα σκαμνί, Πατριάρχης καί τζομπάνης, ναύτης καί γραμματισμένος, ιατροί, κλεφτοκαπεταναίοι, προεστοί και έμποροι». Ο ιστορικός του 19ου αιώνα Χρ.Βυζάντιος σημειώνει: «Προύχοντες, κληρικοί, αρματολοί και κλέφται, λόγιοι και πλούσιοι, συνεφώνησαν ή μάλλον συνώμοσαν και παραχρήμα επαναστάτησαν κατά της τουρκικής δυναστείας».
5) Υπάρχει η μαρτυρία των Τούρκων Ιστορικών για τη δράση του ελληνορθοδόξου Κλήρου στον Αγώνα του '21 (Νικηφ. Μοσχόπουλος, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως κατά τους Τούρκους ιστοριογράφους, Αθήναι 1960 και Ι. Παπαϊωάννου, Ιστορικές Γραμμές, τ. Α', Λάρισα 1979). 'Ετσι, ο Μώραλη Μελίκ Μπέη δέχεται ότι «τον λαόν (της Πελοποννήσου) υπεκίνησαν oι έχοντες συμφέροντα και σχέσεις μετά τούτων, oι έμποροι, οι πρόκριτοι, και κυρίως oι μητροπολίται και γενικώς oι ανήκοντες εις τον κλήρον, δηλαδή oι πραγματικοί ηγέται του Έθνους» (Ν. Μοσχόπουλος, ό.π., σ. 167 και Ι. Παπαϊωάννου, όπ.π., σ. 240). Ο δε Ζανί Ζαντέ σημειώνει: «Τα σχέδια ετηρούντο μυστικά μεταξύ του Πατριάρχου, των Μητροπολιτών, των Παπάδων, των Δημογερόντων» (Ν. Μοσχόπουλος, σ.107 και Ι. Παπαϊωάννου, σ. 240).
6)Ενίοτε τον 19ο αιώνα εγείρονταν αντιδράσεις όχι για την μη συμμετοχή των Κληρικών μας στον απελευθερωτικό Αγώνα, αλλά αντίθετα για τη συμμετοχή τους σ' αυτόν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Κεφαλλονίτη κοσμοκαλόγηρου και ησυχαστή Κοσμά Φλαμιάτου (1786- 1852)(. Κατά τον Φλαμιάτο η Αγγλία εκμεταλλεύθηκε τον Αγώνα του '21. Με την εμπλοκή του Κλήρου σ' αυτόν επεδίωξε «ίνα διεγείρη την παγκόσμιον, ει δυνατόν, περιφρόνησιν, μίσος, αποστροφήν και συνωμοσίαν κατά του Κλήρου, τόσον την εκ των Αρχών, όσον και την εκ του λαού. Δι' αυτόν τον σκοπόν προς τοις άλλοις εκίνησεν εμμέσως εις τους αρχηγούς της Φιλικής Εταιρείας και εισήχθησαν εν αυτώ ο Οικουμενικός Πατριάρχης, πολλοί Επίσκοποι και άλλοι εκ του Κλήρου της Ανατολής, και εφάνησαν τίνες εξ αυτών οπλοφορούντες εις το στάδιον του κατά των Οθωμανών πολέμου, φαινόμενον όλως μοναδικόν, αλλόκοτον και αποτρόπαιον, εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν...» (Κοσμά Φλαμιάτου, «Άπαντα», Εκδόσεις Σπανός, Αθήναι 1976, σ. 96-97).
7) Ένα από τα επισημότερα θύματα της παρατεινόμενης ιδεολογικής αδιαλλαξίας είναι ο Μέγας Οικουμενικός Πατριάρχης του Αγώνα, Άγιος Γρηγόριος Ε'.
Η ερμηνεία της στάσης του στον Αγώνα απαιτεί επαρκή γνώση της εποχής (ιστορικά, κοινωνιολογικά, πολιτικά, διπλωματικά) και τη χρήση ορθών κριτηρίων, συγχρόνων δηλαδή και όχι σημερινών (ιστορικός αναχρονισμός).
Ο σοφός εκείνος Γενάρχης, πώς ήταν δυνατό να παραβλέψει τους αρνητικούς παράγοντες, όπως την Ιερά Συμμαχία, τον Τσάρο και τις προηγούμενες οικτρές αποτυχίες (π. χ. 1790), που απειλούσαν κάθε επαναστατική σκέψη;
Γιατί να απαιτεί κανείς λιγότερη σύνεση από εκείνη του Κοραή και του Καποδίστρια, που ήσαν τελείως αρνητικοί στα σχέδια εξεγέρσεως;
Και όμως, σε καμία παρακωλυτική ή αποτρεπτική ενέργεια δεν προέβη ο Πατριάρχης, η δε αλληλογραφία του είναι σαφώς θετική και φανερώνει την εσωτερική συμμετοχή του στα σχέδια της Φιλικής Εταιρίας.
Θα ερωτήσει, βέβαια, κανείς: «και ο περιβόητος αφορισμός του κινήματος Υψηλάντου-Σούτσου; Δεν είναι σαφής αντίδραση του Γρηγορίου;» Έτσι, άλλωστε, ερμηνεύεται ως σήμερα από την αρνητική κριτική.
Μπορεί όμως να «ερμηνευθεί» ο αφορισμός χωρίς να ληφθεί υπόψη το κλίμα, μέσα στο οποίο έγινε; Και ποιο ήταν το κλίμα αυτό;
- Έκρηξη της οργής του Σουλτάνου, απόλυτου κυρίου πάνω σε κάθε υπήκοο...
- Άμεσος κίνδυνος γενικής σφαγής των Ρωμιών και απερίγραπτες θηριωδίες, πού προοιώνιζαν τη συνέχεια όπως ομολογούν στις Εκθέσεις τους οι Ξένοι της Κων/πόλεως (Γεώργιος Θ. Ζώρας, «Ο απαγχονισμός του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε' εις την έκθεσιν του Ολλανδού Επιτετραμμένου Κων/πόλεως», Αθήναι 1976, σ. 4)
- Παύση από τον Σουλτάνο δύο Μ. Βεζίρηδων, με την κατηγορία της επιεικούς στάσεως έναντι των Ρωμιών
- Aπαγχονισμός του Σεϊχουλισλάμη (Θρησκευτικού αρχηγού), κατηγορουμένου για απείθεια μιας και δεν εξέδωσε φετβά για την σφαγή και εξόντωση των Ρωμιών (μπορεί να αποκληθεί και πρώτος μάρτυρας του Αγώνος της Ανεξαρτησίας μας)
- Εκτελέσεις Φαναριωτών (Μουζούρηδων και Μητροπολιτών) κ.λπ.
Ποιος μπορεί μετά από όλα αυτά να αρνηθεί, ότι ο αφορισμός ήταν πράξη ανάγκης και «στάχτη στα μάτια του Σουλτάνου» όπως λέει ο Νικοπόλεως Μελέτιος;
Αυτή ακριβώς ήταν και η ερμηνεία του άμεσα θιγομένου από τον αφορισμό, Αλ.Υψηλάντη: «Ο Πατριάρχης, βιαζόμενος υπό της Πόρτας, σας στέλλει αφοριστικά και Εξάρχους, παρακινώντας σας να ενωθήτε με την Πόρταν. Εσείς όμως να τα θεωρήτε αυτά ως άκυρα, καθότι γίνονται με βίαν και δυναστείαν και άνευ της θελήσεως του Πατριάρχου» (Α. Δεσποτόπουλος, Εκδοτικής Αθηνών, τομ. ΙΒ', σ. 130).
Μόνο, λοιπόν, μετά από την γνώση όλων αυτών μπορεί να εκτιμηθεί σωστά και ο απαγχονισμός του Γρηγορίου. Ο πρώτος Πατριάρχης της Ρωμιοσύνης εκτελέσθηκε ως «προδότης» του Σουλτάνου και όχι των Ρωμιών (Βλέπε την «Προκήρυξη» του Σουλτάνου (YAFTA). Και εύλογα, αφού τυπικά ήταν ο δεύτερος μετά τον Σουλτάνο αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
2) Κατά την «Προκήρυξη» του Σουλτάνου (YAFTA), «ο δόλιος Ρωμιός Πατριάρχης, καίτοι κατά το παρελθόν είχε δώσει πλαστά δείγματα αφοσιώσεως, όμως κατά την περίπτωσιν ταύτην, μη δυνάμενος να αγνοή την συνωμοσίαν της επαναστάσεως του έθνους του [...] γνωρίζων δέ ο ίδιος και υποχρεωμένος να γνωστοποιήση και εις όσους το ηγνόουν, ότι επρόκειτο περί επιχειρήσεως ματαίας, ήτις ουδέποτε θά επετύγχανε [...], όμως ένεκα της εμφύτου διαφθοράς της καρδίας του, ου μόνον δεν ειδοποίησε, ουδέ επετίμησε τους αφελείς [...], αλλά, κατά τα φαινόμενα, αυτός ο ίδιος, όπισθεν των παρασκηνίων, έδρα κρυφίως, ως αρχηγός της επαναστάσεως...» (Γ. Ζώρα, όπ. π., σ. 9). Ο Σουλτάνος, γνώστης των πραγμάτων, δίνει την ερμηνεία του, που αποδεικνύεται σοβαρότερη από εκείνη νεωτέρων, όπως ο Γ. Καρανικόλας ή ο Αλ. Τσιριντάνης...
3) Ο Th. Gordon , ιστορικός του Αγώνα (Ιστορία της Ελλην. Επαναστάσεως, μετάφρ. Φ. Βράχα, τομ. Α', σ. 134) γράφει: «Δεν τολμούμε να βεβαιώσουμε, πως ο Πατριάρχης και τα μέλη της Συνόδου ήταν απόλυτα αθώοι συνωμοσίας κατά του κράτους. Αντίθετα, έχομε λόγους να πιστεύουμε, ότι ο Γρηγόριος γνώριζε την ύπαρξη της Εταιρείας και ότι μερικοί από τους άλλους Ιεράρχες ήταν βαθιά πλεγμένοι στις μηχανορραφίες της».
4) Ο Θ. Κολοκοτρώνης έλεγε: «Πλησίον εις τον Ιερέα ήτον ο λαϊκός, καθήμενοι εις ένα σκαμνί, Πατριάρχης καί τζομπάνης, ναύτης καί γραμματισμένος, ιατροί, κλεφτοκαπεταναίοι, προεστοί και έμποροι». Ο ιστορικός του 19ου αιώνα Χρ.Βυζάντιος σημειώνει: «Προύχοντες, κληρικοί, αρματολοί και κλέφται, λόγιοι και πλούσιοι, συνεφώνησαν ή μάλλον συνώμοσαν και παραχρήμα επαναστάτησαν κατά της τουρκικής δυναστείας».
5) Υπάρχει η μαρτυρία των Τούρκων Ιστορικών για τη δράση του ελληνορθοδόξου Κλήρου στον Αγώνα του '21 (Νικηφ. Μοσχόπουλος, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως κατά τους Τούρκους ιστοριογράφους, Αθήναι 1960 και Ι. Παπαϊωάννου, Ιστορικές Γραμμές, τ. Α', Λάρισα 1979). 'Ετσι, ο Μώραλη Μελίκ Μπέη δέχεται ότι «τον λαόν (της Πελοποννήσου) υπεκίνησαν oι έχοντες συμφέροντα και σχέσεις μετά τούτων, oι έμποροι, οι πρόκριτοι, και κυρίως oι μητροπολίται και γενικώς oι ανήκοντες εις τον κλήρον, δηλαδή oι πραγματικοί ηγέται του Έθνους» (Ν. Μοσχόπουλος, ό.π., σ. 167 και Ι. Παπαϊωάννου, όπ.π., σ. 240). Ο δε Ζανί Ζαντέ σημειώνει: «Τα σχέδια ετηρούντο μυστικά μεταξύ του Πατριάρχου, των Μητροπολιτών, των Παπάδων, των Δημογερόντων» (Ν. Μοσχόπουλος, σ.107 και Ι. Παπαϊωάννου, σ. 240).
6)Ενίοτε τον 19ο αιώνα εγείρονταν αντιδράσεις όχι για την μη συμμετοχή των Κληρικών μας στον απελευθερωτικό Αγώνα, αλλά αντίθετα για τη συμμετοχή τους σ' αυτόν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Κεφαλλονίτη κοσμοκαλόγηρου και ησυχαστή Κοσμά Φλαμιάτου (1786- 1852)(. Κατά τον Φλαμιάτο η Αγγλία εκμεταλλεύθηκε τον Αγώνα του '21. Με την εμπλοκή του Κλήρου σ' αυτόν επεδίωξε «ίνα διεγείρη την παγκόσμιον, ει δυνατόν, περιφρόνησιν, μίσος, αποστροφήν και συνωμοσίαν κατά του Κλήρου, τόσον την εκ των Αρχών, όσον και την εκ του λαού. Δι' αυτόν τον σκοπόν προς τοις άλλοις εκίνησεν εμμέσως εις τους αρχηγούς της Φιλικής Εταιρείας και εισήχθησαν εν αυτώ ο Οικουμενικός Πατριάρχης, πολλοί Επίσκοποι και άλλοι εκ του Κλήρου της Ανατολής, και εφάνησαν τίνες εξ αυτών οπλοφορούντες εις το στάδιον του κατά των Οθωμανών πολέμου, φαινόμενον όλως μοναδικόν, αλλόκοτον και αποτρόπαιον, εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν...» (Κοσμά Φλαμιάτου, «Άπαντα», Εκδόσεις Σπανός, Αθήναι 1976, σ. 96-97).
7) Ένα από τα επισημότερα θύματα της παρατεινόμενης ιδεολογικής αδιαλλαξίας είναι ο Μέγας Οικουμενικός Πατριάρχης του Αγώνα, Άγιος Γρηγόριος Ε'.
Η ερμηνεία της στάσης του στον Αγώνα απαιτεί επαρκή γνώση της εποχής (ιστορικά, κοινωνιολογικά, πολιτικά, διπλωματικά) και τη χρήση ορθών κριτηρίων, συγχρόνων δηλαδή και όχι σημερινών (ιστορικός αναχρονισμός).
Ο σοφός εκείνος Γενάρχης, πώς ήταν δυνατό να παραβλέψει τους αρνητικούς παράγοντες, όπως την Ιερά Συμμαχία, τον Τσάρο και τις προηγούμενες οικτρές αποτυχίες (π. χ. 1790), που απειλούσαν κάθε επαναστατική σκέψη;
Γιατί να απαιτεί κανείς λιγότερη σύνεση από εκείνη του Κοραή και του Καποδίστρια, που ήσαν τελείως αρνητικοί στα σχέδια εξεγέρσεως;
Και όμως, σε καμία παρακωλυτική ή αποτρεπτική ενέργεια δεν προέβη ο Πατριάρχης, η δε αλληλογραφία του είναι σαφώς θετική και φανερώνει την εσωτερική συμμετοχή του στα σχέδια της Φιλικής Εταιρίας.
Θα ερωτήσει, βέβαια, κανείς: «και ο περιβόητος αφορισμός του κινήματος Υψηλάντου-Σούτσου; Δεν είναι σαφής αντίδραση του Γρηγορίου;» Έτσι, άλλωστε, ερμηνεύεται ως σήμερα από την αρνητική κριτική.
Μπορεί όμως να «ερμηνευθεί» ο αφορισμός χωρίς να ληφθεί υπόψη το κλίμα, μέσα στο οποίο έγινε; Και ποιο ήταν το κλίμα αυτό;
- Έκρηξη της οργής του Σουλτάνου, απόλυτου κυρίου πάνω σε κάθε υπήκοο...
- Άμεσος κίνδυνος γενικής σφαγής των Ρωμιών και απερίγραπτες θηριωδίες, πού προοιώνιζαν τη συνέχεια όπως ομολογούν στις Εκθέσεις τους οι Ξένοι της Κων/πόλεως (Γεώργιος Θ. Ζώρας, «Ο απαγχονισμός του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε' εις την έκθεσιν του Ολλανδού Επιτετραμμένου Κων/πόλεως», Αθήναι 1976, σ. 4)
- Παύση από τον Σουλτάνο δύο Μ. Βεζίρηδων, με την κατηγορία της επιεικούς στάσεως έναντι των Ρωμιών
- Aπαγχονισμός του Σεϊχουλισλάμη (Θρησκευτικού αρχηγού), κατηγορουμένου για απείθεια μιας και δεν εξέδωσε φετβά για την σφαγή και εξόντωση των Ρωμιών (μπορεί να αποκληθεί και πρώτος μάρτυρας του Αγώνος της Ανεξαρτησίας μας)
- Εκτελέσεις Φαναριωτών (Μουζούρηδων και Μητροπολιτών) κ.λπ.
Ποιος μπορεί μετά από όλα αυτά να αρνηθεί, ότι ο αφορισμός ήταν πράξη ανάγκης και «στάχτη στα μάτια του Σουλτάνου» όπως λέει ο Νικοπόλεως Μελέτιος;
Αυτή ακριβώς ήταν και η ερμηνεία του άμεσα θιγομένου από τον αφορισμό, Αλ.Υψηλάντη: «Ο Πατριάρχης, βιαζόμενος υπό της Πόρτας, σας στέλλει αφοριστικά και Εξάρχους, παρακινώντας σας να ενωθήτε με την Πόρταν. Εσείς όμως να τα θεωρήτε αυτά ως άκυρα, καθότι γίνονται με βίαν και δυναστείαν και άνευ της θελήσεως του Πατριάρχου» (Α. Δεσποτόπουλος, Εκδοτικής Αθηνών, τομ. ΙΒ', σ. 130).
Μόνο, λοιπόν, μετά από την γνώση όλων αυτών μπορεί να εκτιμηθεί σωστά και ο απαγχονισμός του Γρηγορίου. Ο πρώτος Πατριάρχης της Ρωμιοσύνης εκτελέσθηκε ως «προδότης» του Σουλτάνου και όχι των Ρωμιών (Βλέπε την «Προκήρυξη» του Σουλτάνου (YAFTA). Και εύλογα, αφού τυπικά ήταν ο δεύτερος μετά τον Σουλτάνο αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ενώ δε ο αφορισμός δεν είχε καμιά αρνητική απήχηση στον Εθνικό Αγώνα, αφού ήταν γνωστή η προέλευσή του, το «σχοινί του Πατριάρχη» ανέπτυξε μια ευεργετική δυναμική, διότι έγινε κινητήρια δύναμη για το αγωνιζόμενο Έθνος.
Πηγαίνετε εδώ για να διαβάσετε περισσότερα για αυτό το θέμα και πολλά άλλα θέματα της Εκκλησίας.