Οι πρώτες και τελευταίες ελεύθερες εκλογές στην Βόρειο Ηπειρο

Του Κώστα Μάρη

Η διαφωνία που προέκυψε μεταξύ του Πρωθυπουργού και του Βασιλέως, ως προς την θέση της Ελλάδος κατά τον εκραγέντα, και σε εξέλιξη ήδη τότε ευρισκόμενο, Α’ παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησε τον Ελ. Βενιζέλο σε δεύτερη, εντός 6μήνου, παραίτηση¹. Κατόπιν τούτου, η Βουλή της Κ’ Περιόδου διελύθη και προκηρύχθηκαν εκλογές για την 6-12-1915². Στις  εκλογές αυτές, με απόφαση της ελληνικής Κυβερνήσεως που καθόριζε και τον αριθμό των εδρών³, συμμετέσχον και οι Βορειοηπειρώτες.

Η Βόρειος Ήπειρος από τον Οκτώβριο του 1914, όταν η Ελλάς, με υπόδειξη της  Entente,  την ανακατέλαβε, τελούσε μεν υπό ελληνική διοίκηση, δεν είχεν, όμως, ούτε ενσωματωθή, ούτε επιδικασθή στην Ελλάδα.

Κωνσταντίνος Σκενδέρης (1864 -1959): Από την Μοσχόπολη. Δημοσιογράφος και εκδότης των εφημερίδων “Πελασγός” (Κορυτσά, 1910-1916) και “Πελασγός Κορυτσάς” (Αθήνα, 1918- 1941). Βουλευτής Κορυτσάς στην Βουλή των Ελλήνων.

Παρ’ όλ’ αυτά η ελληνική νομοθεσία είχεν επεκταθή και εφηρμόζετο και στους 2 Νομούς (πρώην Σαντζάκια) Αργυροκάστρου (επαρχίες: Λεσκοβικίου,  Πρεμετής, Τεπελενίου, Χιμάρας, Δελβίνου, Αργυροκάστρου) και Κορυτσάς (επαρχίες: Κολωνίας, Κορυτσάς).

Έτσι οι Βορειοηπειρώτες εδιοικούντο, εφορολογούντο, εστρατεύοντο, εδικάζοντο σύμφωνα με τους ελληνικούς νόμους και γενικώς εθεωρούντο αυτοί μεν ως ισότιμοι Έλληνες πολίτες, το δε έδαφος της Β. Ηπείρου ως τμήμα της ελληνικής Επικρατείας. 

Όπως είδαμε, οι γενικές βουλευτικές εκλογές της 6-12-1915 διενεργήθηκαν και στην Β. Ήπειρο. Και – όσο κι αν αυτό ηχή περίεργα στα ώτα των μη γνωριζόντων – είναι οι μοναδικές ελεύθερες⁴ εκλογές,απ’ όσες  πραγματοποιήθηκαν στον βορειοηπειρωτικό χώρο. Εκλογές, δηλαδή, με εκλογικούς καταλόγους και άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία, όπως  όριζε το ελληνικό Σύνταγμα⁵ και ο ελληνικός εκλογικός νόμος⁶. Και εξέλεξαν τότε οι Βορειοηπειρώτες 16 ιδίους αντιπροσώπους για την Βουλή των Ελλήνων ⁷.

Διασώζεται η υπ’ αριθμ. 3/17-12-1915 Απόφαση  του Τριμελούς Πρωτοδικείου Αργυοκάστρου⁸, με την οποία  ανεκηρύχθησαν, σύμφωνα με το άρθρο 65 του περί εκλογής βουλευτών νόμου ΧΜΗ’, οι 10 βουλευτές του Νομού Αργυροκάστρου. Από το ιστορικό αυτό έγγραφο πληροφορούμεθα, ότι, στην εν λόγω εκλογική περιφέρεια, είχαν εκτεθή 17 συνολικώς υποψήφιοι (ο ένας μουσουλμάνος) για τις 10 έδρες της.

Οι ούτως νομίμως εκλεγέντες 16 βουλευτές της Βορείου Ηπείρου είναι οι εξής, κατά Νομό και σειράν  επιτυχίας⁹:

α.  10 εκ του Νομού Αργυροκάστρου, οι:

1.  Δημήτριος Δούλης,

2.  Σπυρίδων  Σπυρομίλιος,

3.  Βασίλειος Σωτηριάδης,

4.  Πέτρος Ζάππας,

5.  Δημήτριος Παπούλας,

6.  Θεμιστοκλής Μπαμίχας,

7.  Κυριάκος  Κυρίτσης,

8.  Χριστόδουλος Γιόσκας,

9.  Βασίλειος Πουτέτσης, και

10.    Θεμιστοκλής Αδαμίδης.

Θεμιστοκλής Μπαμίχας: Απο το Δελβίνο, Βουλευτής Αργυροκάστρου στην Βουλή των Ελλήνων. Η βουλευτική του ταυτότητα. Απ’ το αρχείο του Κωνστ. Γίγα.

β.  6  εκ του Νομού Κορυτσάς, οι:

1.   Ιωσήφ Αδαμίδης,

2.   Κωνσταντίνος Πολένας,

3.   Δημήτριος  Ζήκος,

4.   Επαμεινώνδας  Χαρισιάδης,

5.   Κωνσταντίνος  Σκενδέρης, και     

6.   Ευκλείδης Σιώμος.

Εξ αυτών:

οι 11 (ποσοστό 68,75%) ήταν κάτοχοι τίτλου πανεπιστημιακής εκπαιδεύσεως (3 ιατροί + 8 δικηγόροι)^.

οι 2 (ποσοστό 12,50%) ανωτέρας (ανώτεροι αξιωματικοί,

1 του Στρατού + 1 της Χωροφυλακής)^. και

οι 3 (ποσοστό 18,75%) μέσης εκπαιδεύσεως.

Το υψηλότατο, για εκείνη την εποχή, μορφωτικό επίπεδο των βουλευτών της Β. Ηπείρου, αντανακλά τον βαθμό παιδείας των Βορειοηπειρωτών, αποτέλεσμα του πυκνού δικτύου εκπαιδευτηρίων που λειτουργούσαν, από την περίοδο της τουρκοκρατίας, στην Ήπειρο. Και για να υπάρχη κι’ ένα μέτρο συγκρίσεως, αρκεί ν’ αναφερθή ότι  το 1965 (δηλαδή μισόν αιώνα μετά)  το 14,5% των μελών της Βουλής της Αλβανίας δεν είχε ολοκληρώσει ούτε την δημοτική εκπαίδευση¹⁰!!

Η νεοεκλεγείσα Βουλή της ΚΑ’ Περιόδου άρχισε τις εργασίες της  την 22/1/1916. Κατά την 1^ην της Συνεδρίαση, τα βλέμματα όλων ήταν στραμμένα στους προσερχομένους βουλευτές της Β. Ηπείρου, οι οποίοι και εγένοντο δεκτοί με παρατεταμένα χειροκροτήματα τόσο από τους συναδέλφους τους, όσο και από τα κατάμεστα θεωρεία¹¹.

Δημήτριος Δούλης (1865 -1928): Από την Νίβιτσα. Συνταγματάρχης ε.α. του Ελληνικού Στρατού, Υπουργός Στρατιωτικών της Αυτονόμου Ηπείρου (1914). Βουλευτής Αργυροκάστρου στην Βουλή των Ελλήνων.

Στο ίδιο πνεύμα, απηχώντας την κοινή γνώμη, εκινήθησαν και τα σχετικά σχόλια του τύπου. Οι πανηγυρισμοί αυτοί της κοινής γνώμης εδικαιολογούντο δια δυο λόγους:

πρώτον^. διότι για πρώτη φορά αντιπρόσωποι του βορείου τμήματος της Ηπείρου προσήρχοντο και παρεκάθηντο στα έδρανα του ελληνικού Κοινοβουλίου και τούτο εθεωρήθη ως προάγγελμα της εθνικής αποκαταστάσεως της πολύπαθης περιοχής^. και δεύτερον^. διότι οι βουλευτές της Β. Ηπείρου, εξελέγησαν ως ανεξάρτητοι, δεν ήσαν δηλ. εντεταγμένοι σε καμμία από τις πολιτικές παρατάξεις της εποχής και συνεπώς ήσαν αδέσμευτοι από κομματικές εξαρτήσεις και σκοπιμότητες. Έτσι συνιστούσαν, για την ελληνική κοινωνία, το ζητούμενο μοναδικό παράδειγμα τοπικής ενότητος και ομοψυχίας κοινοβουλευτικών εκπροσώπων, που ενεργούσαν μόνον προς εξυπηρέτηση της χειμαζομένης ιδιαιτέρας Πατρίδος τους και όχι προς απόκτηση προσωπικών ωφελημάτων, μέσω του διαλυτικού κομματικού ανταγωνισμού.

Οι 16, λοιπόν, βουλευτές της Β. Ηπείρου συμμετέσχον εξ αρχής στις συνεδριάσεις της Α’ Συνόδου της ΚΑ’ περιόδου της Βουλής. Έτσι:

α. Κατά την 1^η Συνεδρίαση (22/1/1916), για τον καταρτισμό του Προεδρείου, έθεσαν υποψηφιότητα ο Σπ. Σπυρομίλιος γι’ Αντιπρόεδρος, ο Ευκλ. Σιώμος για Γραμματεύς και ο Επαμ. Χαρισιάδης για Κοσμήτωρ, αλλά δεν εξελέγησαν¹².

β. Κατά την 2^α Συνεδρίαση (23/1/1916) για την συγκρότηση των διαφόρων Επιτροπών της Βουλής, εξελέγησαν για την  Επιτροπή επί:

1. της Δικαιοσύνης, ο Δημ. Παπούλας ¹³.

2.  της Δημοσίας Υγείας, ο Επαμ. Χαρισιάδης ¹⁴.

3. της Δημοσίας Ασφαλείας και της Διοικήσεως, οι Σπ. Σπυρομίλιος και Ιωσ. Αδαμίδης¹⁴.

4. των Στρατιωτικών,  ο Δημ. Δούλης¹⁴ .

γ. ομοίως, ο Ιωσ. Αδαμίδης συμπεριελήφθη στην Εφορευτική Επιτροπή της Βιβλιοθήκης της Βουλής¹⁵.

δ. κατά την 3^η Συνεδρίαση (27/1/1916) για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης προς την Κυβέρνηση, παρέστησαν  και εψηφοφόρησαν¹⁶.

Στην συνέχεια μετέσχον ενεργώς των εργασιών της Βουλής. Αλλά η κοινοβουλευτική τους δραστηριότης, σε περίοδο μάλιστα κρισιμότατη για την Ελλάδα, τον Ελληνισμό και την Βόρειο Ήπειρο, εκφεύγουν των ορίων του παρόντος άρθρου.

Υποσημειώσεις

1.   Βλ. το β.δ. της 24/9/1915 «Περί αποδοχής της παραιτήσεως του …        κ. Ελ. Βενιζέλου κλπ» (Φ.Ε.Κ. 332/Α/25-9-1915).

2.   Βλ. το β.δ. της 29/10/1915 «Περί διαλύσεως της Βουλής της Κ’ Περιόδου, εκλογής νέων βουλευτών κλπ» (Φ.Ε.Κ. 403/Α/29-10-1915).

3.   Βλ. την εφημ. “Αθήναι” της 27/11/1915, σελ.4

4.    Εκπλήσσει γενικώς, η άρνηση, διαχρονικώς, της Αλβανίας να επιτρέψη την ελεύθερη έκφραση της λαϊκής βουλήσεως. Πράγματι:

α) κατά τις περιόδους του “δημοκρατικού” και του μοναρχικού αλβανισμού (1920-1939), οι βουλευτές εξελέγοντο όχι αμέσως από τον λαό, αλλά εμμέσως από τους εκλέκτορες^.

β) κατά της περίοδο του φασιστικού αλβανισμού (1939-1944), δεν διενεργήθηκαν εκλογές^.

γ) κατά την περίοδο του  κομμουνιστικού  αλβανισμού (1945-1990), δεν μπορεί, φυσικά, να γίνη λόγος για εκλογές και μάλιστα ελεύθερες^.

δ) κατά την περίοδο του “κοινοβουλευτικού” αλβανισμού (1991-2008), σημειώθηκε πρόοδος: η μεν ψηφοφορία είναι καθολική, άμεση και μυστική, δεν υπάρχουν, όμως, εκλογικοί κατάλογοι δημοσιευμένοι και επικυρωμένοι^. και

ε) όλως προσφάτως (Νοέμβριος 2008), ενομοθετήθη ο αποκλεισμός των μικρών (;) κομμάτων από την εκλογική εφορευτική Επιτροπή.

Διαπιστώνεται δηλαδή, ότι από τα 89 συνολικώς έτη (1920 - 2008), που υφίσταται και λειτουργεί το κυρίαρχο και ανεξάρτητο αλβανικό Κράτος, δεν διεξήχθησαν πραγματικές εκλογές τα 52 έτη (6 + 46), ενώ τα υπόλοιπα 37 (20 + 17) διενεργούντο παρωδίες εκλογών και συνεπώς ουδέποτε ίσχυσε η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.

Η διαχρονική αυτή φίμωση της λαϊκής βουλήσεως εξηγείται από το γεγονός ότι η ιδεολογία, η δομή και η λειτουργία του αλβανικού Κράτους στηρίζεται στην τουρκική περί κράτους αντίληψη,  την οποία η άρχουσα τάξη του κρατιδίου γνωρίζει άριστα, αφού συνειδητώς την υπηρέτησε, μετέχουσα, μέχρι το 1913, στην άσκηση της οθωμανικής εξουσίας.

5.Βλ. το άρθρο 66 του Συντάγματος του 1864/1911: «Η Βουλή σύγκειται εκ βουλευτών εκλεγομένων κατά νόμον… δι’ αμέσου, καθολικής και μυστικής ψηφοφορίας…».

6.Οι εκλογές διεξήχθησαν  σ’ όλη την Επικράτεια σύμφωνα με τον ν. ΧΜΗ’/1877, όπως αυτός είχε τροποποιηθή, συμπληρωθή και ίσχυε και το από 30/10/1015 β.δ. «Περί του αριθμού των εξ εκάστης εκλογικής περιφερείας εκλεκτέων βουλευτών κλπ» (Φ.Ε.Κ. 406/Α/ 30-10-1915).

7. Βλ. τις εφημ. των Αθηνών “Αστήρ” (10/12/1915, Σελ. 4) και “Αθήναι” (13/12/1915, σελ. 4) και την εφημ. των Ιωαννίνων “Ήπειρος” (10/12/1915, σελ. 4).

8. Ο περιορισμένος χώρος δεν επιτρέπει την παράθεση ολόκληρης της ιστορικής αυτής αποφάσεως, την οποία υπογράφει ο τότε πρόεδρος Πρωτοδικών Αργυροκάστρου, εξέχων νομικός, Παναγ. Πουλίτσας, μετέπειτα πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας (1943-1951), υπηρεσιακός Πρωθυπουργός (1946) και Ακαδημαϊκός (1947).

9. Βλ. Βουλή των Ελλήνων, Μητρώο Πληρεξουσίων, Γερουσιαστών και Βουλευτών 1822-1935, Αθήνα 1986, σελίδες 186, 202, 210, 212, 214, 234, 250, 262, 266, 268, 276, 278, 282 και 292.

10. Βλ. Republika Popullore Socialiste e Shqiperise, Komisioni i Planit te Shtetit, Drejtoria e Statistikes, Vjetari Statistikor i vitit 1983 (: ΛαϊκήΣοσιαλιστικήΔημοκρατίατηςΑλβανίας, ΕπιτροπήΚρατικούΣχεδίου, ΔιεύθυνσηΣτατιστικής, ΣτατιστικήΕπετηρίςτουέτους 1983),  Tirane, 1983, σελ. 40.

11. Βλ. τις εφημ. των Αθηνών “Αστραπή” (φ. 5545/22-1-1916, σελ. 4),  “Ακρόπολις”  (φ. 11150/23-1-1916, σελ.1), “Αστήρ” (φ. 3999/23-1-1916, σελ. 2) και“Αθήναι” (φ. 97 (5761)/23-1-1916, σελ. 2) καιτηνεφημ. τωνΙωαννίνων“Ήπειρος” (φ. 410(610)/23-1-1916, σελ. 4).

12. Βλ. Βουλή των Ελλήνων, Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής, Περίοδος ΚΑ’, Σύνοδος Α’, σελ. 4.

13. Βλ. ό.π., σελ. 5.

14. Βλ. ό.π., σελ. 6

15. Βλ. ό.π., σελ. 7

16. Βλ. ό.π., σελ. 43 (οι του Αργυροκάστρου) και σελ. 44 (οι της Κορυτσάς).

aftonomi.gr