Σταδιακή μείωση του χρέους της χώρας με αντάλλαγμα την υλοποίηση πρόσθετων μεταρρυθμίσεων, μπορεί να περιλαμβάνει μεταξύ άλλων μία νέα μακροπρόθεσμη συμφωνία με τους εταίρους μας, τονίζει στην «ΗτΣ», ο καθηγητής στο LSE, Δημήτρης Βαγιανός
Εκτιμάτε πως η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος το 2013 δημιουργεί τις προϋποθέσεις, προκειμένου να αλλάξει, έστω μερικώς, το κλίμα για την οικονομία; Μήπως όσο δεν διευθετείται το ζήτημα της βιωσιμότητας του χρέους, η χώρα δεν μπορεί να ελπίζει σε αναστροφή του κλίματος προς το θετικότερον;
Η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος είναι αδιαμφισβήτητα θετική εξέλιξη. Είναι σημαντικό ότι μέσω αυτής της διαδικασίας ο κόσμος καταλαβαίνει ότι οι κυβερνήσεις, όπως και τα νοικοκυριά, πρέπει να ισοσκελίζουν έσοδα και δαπάνες, και ότι παροχές προς ένα μέρος του πληθυσμού δεν είναι δωρεάν, αλλά καλύπτονται με φόρους από τους υπόλοιπους. Το πρωτογενές πλεόνασμα επιτεύχθηκε κυρίως μέσω της αύξησης των εσόδων: τα έσοδα, ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκαν κατά 15% από το 2010 μέχρι το 2013, ενώ οι δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ έμειναν περίπου σταθερές. Μέρος της αύξησης των εσόδων οφείλεται σε επιβολή νέων φόρων, αλλά είναι θετικό ότι και η φορολογική συμμόρφωση αυξήθηκε και οι φοροεισπρακτικοί μηχανισμοί λειτουργούν καλύτερα.
Κάποια από τα φορολογικά μέτρα είναι κοινωνικά άδικα. Κάποια επίσης έχουν ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες για την επιχειρηματικότητα και την ανάπτυξη. Για παράδειγμα, πρόσφατος νόμος καθιστά μετόχους μιας εταιρείας προσωπικά υπεύθυνους για χρέη της εταιρείας προς το Δημόσιο, καταργώντας ουσιαστικά τον θεσμό της ανώνυμης εταιρείας και αποθαρρύνοντας την ίδρυση νέων επιχειρήσεων. Επίσης, η φορολόγηση ακινήτων που αποφασίστηκε πρόσφατα έχει αντιαναπτυξιακές συνέπειες: καθώς ακίνητα δίνονται συχνά ως εγγυήσεις για δάνεια, η σημαντική μείωση της αξίας τους λόγω του φόρου θα δυσκολέψει την πρόσβαση νέων επιχειρηματιών σε δανεισμό.
Είναι επομένως σημαντικό η προσοχή να εστιαστεί στη μείωση των δαπανών (ώστε έτσι να γίνει εφικτή η ελάφρυνση αναποτελεσματικών ή άδικων φορολογικών μέτρων). Μη παραγωγικές δραστηριότητες του Δημοσίου, με την αμυντική βιομηχανία να είναι ένα πρόσφατο παράδειγμα, πρέπει να συρρικνωθούν δραστικά. Τα μέχρι τώρα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση είναι ανεπαρκή. Το πολιτικό κόστος είναι σημαντικό βραχυπρόθεσμα, αλλά το μακροχρόνιο όφελος από την ανάπτυξη και τη μείωση της ανεργίας θα είναι μεγαλύτερο.
Όσο αφορά το χρέος, το ύψος του είναι μεγάλο, αλλά αυτό που έχει σημασία τα επόμενα 5-10 χρόνια είναι οι πληρωμές που πρέπει να γίνουν, οι οποίες είναι σχετικά χαμηλές. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να συμφωνηθεί μια μακροπρόθεσμη λύση για το χρέος. Με τους συναδέλφους μου Νίκο Βέττα και Κώστα Μεγήρ έχουμε υποστηρίξει ότι η συμφωνία αυτή θα πρέπει να καθορίζει σταδιακή μείωση του χρέους με αντάλλαγμα μεταρρυθμίσεις. Αυτό θα έλυνε και το πρόβλημα του χρέους και αυτό της αδυναμίας πραγματοποίησης μεταρρυθμίσεων.
Υπάρχει η αίσθηση πως ειδικά στον δημόσιο τομέα οι μεταρρυθμίσεις και ειδικά η μείωση του προσωπικού υπολείπονται σημαντικά, έναντι παρεμβάσεων που έγιναν σε άλλους τομείς. Πώς το σχολιάζετε αυτό;
Ο δημόσιος τομέας έχει πληγεί λιγότερο από την κρίση σε σχέση με τον ιδιωτικό τομέα, καθώς η αύξηση της ανεργίας έχει προέλθει σχεδόν εξ ολοκλήρου από τον ιδιωτικό τομέα. Η αδυναμία των κυβερνήσεων να καταργήσουν μη παραγωγικές δραστηριότητες στον δημόσιο τομέα οφείλεται στο ότι ο δημόσιος τομέας έχει ισχυρότερη πολιτική/κομματική εκπροσώπηση.
Όσο αφορά την πρόοδο των μεταρρυθμίσεων, δεν βλέπω σημαντική διαφορά μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Για παράδειγμα, κάποιες μεταρρυθμίσεις στον δημόσιο τομέα προχωρούν σχετικά ικανοποιητικά, όπως αυτές στην υγεία, με τον εξορθολογισμό της φαρμακευτικής και ιατρικής δαπάνης. Και αντίστροφα, κάποιες μεταρρυθμίσεις που αφορούν τον ιδιωτικό τομέα, όπως η κατάργηση γραφειοκρατικών εμποδίων εισόδου νέων επιχειρήσεων στις αγορές έχουν καθυστερήσει πολύ.
Μπορεί η χώρα και η οικονομία της, όπως είναι σήμερα, να προσελκύσει επενδύσεις; Μήπως η πιθανή πολιτική αστάθεια υπονομεύει τη δημοσιονομική προσαρμογή και άρα αποθαρρύνει τους επενδυτές;
Η ελληνική οικονομία έχει διαχρονικά πρόβλημα να προσελκύσει επενδύσεις. Για παράδειγμα, την περίοδο 2003-2008 οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα ήταν 1% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος στις χώρες του ΟΟΣΑ ήταν 4,1% και η Ελλάδα ήταν η τέταρτη από το τέλος. Την περίοδο εκείνη ούτε πολιτική αστάθεια υπήρχε ούτε οικονομική κρίση.
Δύο πράγματα έχουν αλλάξει προς το καλύτερο από εκείνη την περίοδο. Πρώτον, κατά τη διάρκεια της κρίσης έχουν γίνει κάποιες μεταρρυθμίσεις με σκοπό να διευκολύνουν την επιχειρηματική δραστηριότητα. Αυτό αντανακλάται στην κατάταξη της Ελλάδας στο World Bank Doing Business Report, που από την 100ή θέση το 2009 έχει ανεβεί στην 72η θέση το 2013. Δεύτερον, έχει μειωθεί το κόστος εργασίας, απόκτησης γης, κ.τ.λ., οπότε μια επένδυση έχει γίνει φθηνότερη.
Αν επομένως εξαιρέσουμε το πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας, και σε μικρότερο βαθμό τη μακροοικονομική κατάσταση στην Ευρωζώνη, οι συνθήκες είναι καλύτερες για επενδύσεις τώρα απ' ό,τι πριν από την κρίση. Η πιθανή πολιτική αστάθεια, όμως, αποτελεί σημαντικό πρόβλημα.
Πρόωρη η έξοδος στις αγορές το 2014
Μπορεί η Ελλάδα να επιχειρήσει έξοδο στις αγορές φέτος; Δεν υπολείπονται ακόμη σημαντικά οι μεταρρυθμίσεις και οι ιδιωτικοποιήσεις; Μήπως ένα νέο Μνημόνιο και δανεισμός από την τρόικα είναι αναπόφευκτος για να καλυφθούν τα δημοσιονομικά κενά;
Μια έξοδος στις αγορές το 2014 μου φαίνεται πρόωρη, επειδή τα επιτόκια με τα οποία η Ελλάδα θα μπορέσει να δανειστεί θα είναι πολύ υψηλότερα από αυτά που πληρώνει στα διακρατικά δάνεια. Επίσης, τυχόν δανεισμός από τις αγορές και αποφυγή δανεισμού από την τρόικα θα σημαίνει λιγότερη επιτήρηση, αλλά δυστυχώς αυτό δεν είναι απαραίτητα θετικό. Ας μην ξεχνάμε ότι από τις μεταρρυθμίσεις που έχουν γίνει κατά τη διάρκεια του προγράμματος στήριξης, οι πιο πολλές από τις δυσκολότερες πολιτικά έγιναν στην αρχή (π.χ. ασφαλιστικό, αγορά εργασίας), όταν η πίεση προς τις ελληνικές κυβερνήσεις ήταν μεγαλύτερη.
imerisia.gr