Τα γλυπτά του Παρθενώνα, η Αφροδίτη της Μήλου, η Νίκη της Σαμοθράκης, η Αρτεμις των Βερσαλλιών… Οχι, δεν βρίσκονται στην πατρίδα τους. Είναι σε χέρια ξένων και εκτίθενται σε ξένα μουσεία.
Πάνω από 8.500 ελληνικές αρχαιότητες ανυπολόγιστης αξίας βρίσκονται σήμερα σε πολλά μουσεία του εξωτερικού.Οι αρπαγές τύπου λόρδου Ελγιν, οι «σταυροφόροι»του Βατικανού,η μακρόχρονη οθωμανική κατοχή, οι γραφειοκρατικές αγκυλώσεις του νεαρού ελληνικού κράτους, η παραδοπιστία κάποιων, τα κυκλώματα αρχαιοκαπηλίας και πολλοί άλλοι λόγοι συνετέλεσαν, ώστε πολλά από τα πιο όμορφα επιτεύγματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης να βρίσκονται σήμερα «αιχμάλωτα» στα χέρια ξένων –και όχι ελληνικών– μουσείων.
Αν ρίξει κανείς μια ματιά στον κατάλογο των εκθεμάτων, θα δει πως στα μεγαλύτερα μουσεία της Ευρώπης, που κάθε χρόνο δέχονται εκατομμύρια επισκεπτών, φιλοξενείται ένα μεγάλο τμήμα του ελληνικού πολιτισμού, το οποίο «κλάπηκε» κατά τη διάρκεια των αιώνων από διάφορους κατακτητές και μεταφέρθηκε στις πατρίδες τους.
Πέρα από τα γλυπτά του Παρθενώνα σε ένα από τα μεγαλύτερα και παλαιοτέρα μουσεία του κόσμου, το Λούβρο, που βρίσκεται στο κέντρο του Παρισιού, ανάμεσα στα εκθέματά του μπορεί κανείς να θαυμάσει την Αφροδίτη της Μήλου, τη Νίκη της Σαμοθράκης και την Αρτεμιν των Βερσαλλιών.
Αφροδίτη της Μήλου
Η Αφροδίτη της Μήλου είναι ένα πολύ γνωστό μαρμάρινο άγαλμα, της ελληνιστικής εποχής, το οποίο βρέθηκε την άνοιξη του 1820 σε αγροτικήπεριοχή της Μήλου, σε θέση αρχαίου οικισμού, από έναν αγρότη που λεγόταν κατά πάσα πιθανότητα Θεόδωρος ή Γεώργιος Κεντρωτάς. Εκείνες τις μέρες βρισκόταν στο λιμάνι της Μήλου μια κορβέτα του γαλλικού πολεμικού ναυτικού, στην οποία υπηρετούσε ο Ολιβιέ Βουτιέ, γνωστός φιλέλληνας, που έτυχε να παρευρίσκεται στο σημείο εκείνο. Εκείνος ήταν ο πρώτος που αντίκρισε την Αφροδίτη να βγαίνει από το χώμα του νησιού, κατάλαβε ότι επρόκειτο για έργο μεγάλης αξίας και ειδοποίησε τον Γάλλο πρόξενο στη Μήλο. Ο Γάλλος πρέσβης στην Υψηλή Πύλη, Μαρκήσιος Ντε Ριβιέρ, αγόρασε το έργο. Το άγαλμα προσφέρθηκε, τελικά, στον βασιλιά Λουδοβίκο ΙΗ’, ο οποίος το δώρισε στο Λούβρο το 1821. Το άγαλμα βρέθηκε σε πάνω από έξι χωριστά κομμάτια. Στο μουσείο της Μήλου υπάρχει ένα πιστό αντίγραφό του, το οποίο έστειλε αργότερα ως δωρεά το Λούβρο. Το άγαλμα είναι φιλοτεχνημένο από Μικρασιάτη γλύπτη πιθανόν από τις Τράλλεις (100 π.Χ) και έχει κατασκευαστεί από μάρμαρο Πάρου. Το ύψος του είναι 2,05 μέτρα, ενώ ζυγίζει 900κιλά.
Η Νίκη της Σαμοθράκης
Η Νίκη της Σαμοθράκης είναι ένα μαρμάρινο γλυπτό άγνωστου καλλιτέχνη της ελληνιστικής εποχής, που βρέθηκε κατακερματισμένη στον ναό των «Μεγάλων Θεών» ή Καβείρων στη Σαμοθράκη, το 1863, από τον Γάλλο πρόξενο στην Αδριανούπολη Σαρλ Σαμπουαζό και μεταφέρθηκε στο Λούβρο. Κορυφαίο ίσως έργο της συλλογής ελληνικών αρχαιοτήτων του Λούβρου, η Νίκη, ίσως κρατούσε στα χέρια της σάλπιγγα με την οποία ανακοίνωσε τον θρίαμβο στη ναυμαχία της Σίδης. Παριστάνει φτερωτή τη Θεά Νίκη και εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου, από το 1884, όπου δεσπόζει μεγαλοπρεπής στην κορυφή της σκάλας, η οποία συνδέει τη Στοά του Απόλλωνα με την τετράγωνη αίθουσα. Το άγαλμα έχει ύψος 3,28 μ. (με τα φτερά) και 5,58 με την πλώρη του πλοίου πάνω στην οποία είναι τοποθετημένο σήμερα. Φιλοτεχνήθηκε σε λευκό παριανό μάρμαρο και χρονολογείται μεταξύ και 220 και 190 π.Χ.
Η Αφροδίτη της Ταυρίδας
Το άγαλμα αυτό κατασκευάστηκε τον 3οή τον 2οπ.Χ. αιώνα και είναι αντίγραφο, αλλά όχι πιστό, ενός από τα πιο περίφημα έργα του 4ου π.Χ.αιώνα του Πραξιτέλη, της Κνιδίας Αφροδίτης. Με το εκφραστικό πρόσωπο και το καλλίγραμμο κορμί, προκάλεσε θαυμασμό που έφτανε ενίοτεστο πάθος, σε σημείο, που πολλοί ταξίδευανστην Κνίδο για να τη δουν. Κατά τουςελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, αντιγράφηκε περισσότερο από κάθε άλλο γλυπτό. Η Αφροδίτη του Ερμιτάζ είναι το πρώτο έργο αρχαίας τέχνης που έφτασε στην Αγία Πετρούπολη, ο Μέγας Πέτρος την απέκτησε ύστερα από μακρές διαπραγματεύσεις με τον πάπα. Αρχικά, τοποθετήθηκε στους θερινούςΚήπους του τσάρου, ενώ υπήρχε ένας φύλακας συνεχώς στο πλάι της για να την προστατεύει από τις επιθέσεις όσων έκριναν τη γύμνια της απρεπή. Αργότερα, μεταφέρθηκε στο Ανάκτορο της Ταυρίδας και έτσι πήρε το προσωνύμιο με το οποίο είναι σήμερα γνωστή.
Στο Μουσείο Τέχνηςτης Βιέννης, το οποίο άρχισε να λειτουργεί το 1880, μπορεί κανείς να επισκεφθεί και να θαυμάσει την ανάγλυφη πληγωμένη Αμαζόνα, την Κεφαλή του Αριστοτέλη και τον Δορυφόρο του Πολύκλειτου.
Τα γλυπτά του Παρθενώνα
Στο Βρετανικό Μουσείο φιλοξενούνται τα γλυπτά του Παρθενώνα. Το ελληνικό κράτος, όπως είναι παγκόσμια γνωστό, έχει ξεκινήσει έναν αγώνα επαναπατρισμού των γλυπτών. Η πρώτη επίσημη αιτίαση της Ελλάδας κατά του Ελγιν, κατά την οποία διατυπώθηκε η προσδοκία επιστροφής των διαρπαχθέντων γλυπτών, καταγράφεται το 1824 από τον Αλέξανδρο Ραγκαβή, γραμματέα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.
Το αίτημα επαναλήφθηκε το 1924, με τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τον θάνατο του λόρδου Βύρωνα. Μέχρι σήμερα, πολλές ελληνικές κυβερνήσεις, όπως και η σημερινή, αγωνίζονται γι’ αυτόν τον σκοπό.Τα γλυπτά του Παρθενώνα, γνωστά και ως Ελγίνεια Μάρμαρα, είναι μεγάλη συλλογή από μαρμάρινα γλυπτά που μεταφέρθηκαν στη Βρετανία το 1806 από τον Τόμας Μπρους Ζ‘, Κόμη του Ελγιν, πρέσβη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1799 μέχρι το 1803. Εκμεταλλευόμενος την οθωμανική ηγεμονία στην ελληνική επικράτεια, κατάφερε και απέκτησε φιρμάνι από τον Οθωμανό Σουλτάνο για την αποκαθήλωσή τους από τον Παρθενώνα, με σκοπό τη μέτρηση και την αποτύπωσή τους σε σχέδια και στη συνέχεια προχώρησε στην αφαίρεση και φυγάδευσή τους.
Τα γλυπτά αυτά αποθηκεύτηκαν στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου το 1816 και το 1936 τοποθετήθηκαν στην έκθεση Duveen που δημιουργήθηκε για αυτόν τον σκοπό. Είναι γνωστός ο αγώνας που έδωσε η Μελίνα Μερκούρη και πολλοί άλλοι Ελληνες για την επιστροφή των γλυπτώντου Παρθενώνα.
Το πιο διάσημο, ίσως, από τα γλυπτά του Παρθενώνα είναι η Καρυάτιδα,που βρισκόταν μαζί με άλλες πέντε στο Ερέχθειο, στην Ακρόπολη των Αθηνών. Λέγεται ότι ο Ικτίνος εμπνεύστηκε τις Καρυάτιδες όταν παρακολούθησε έναν λατρευτικό χορό Παρθένων που γινόταν στα Καρυάτια, μια ιδιότυπη γιορτή των Καρυών της Λακωνίας, που ήταν αφιερωμένη στη Θεά Αρτεμις. Φορούν ιωνικό χιτώνα και φέρουν στο κεφάλι τους ένα κάνιστρο, που παίζει τον ρόλο κιονόκρανου.
Η Άρτεμις των Βερσαλλιών
Απεικονίζεται η θεά του κυνηγιού με κοντό χιτώνα και σανδάλια, χλαμύδα δεμένη στη μέση και με διάδημα. Η θεά φαίνεται να κινείται με δύναμη προς τα μπροστά δίπλα σε ένα ελάφι. Με το δεξί χέρι κρατούσε το τόξο, ενώ με το αριστερό ετοιμαζόταν να βγάλει ένα βέλος από τη φαρέτρα που είχε κρεμασμένη στην πλάτη. Το άγαλμα είναι ένα ρωμαϊκό αντίγραφο που βασίστηκε στα αθηναϊκά πρότυπα, τα οποία υπηρέτησε πιστά η γλυπτική τέχνη του Λεωχάρους. Το πρωτότυπο γλυπτό της μεγαλόπρεπης θεάς συσχετίζεται με τον Απόλλωνα του Belvedere, που είχε φιλοξενηθεί παλαιότερα στο Λούβρο. Οι δύο θεότητες αποτελούσαν σύνολο αγαλμάτων, το οποίο απεικόνιζε την τιμωρία των Νιοβίδων. Στην Αγία Πετρούπολη και στο ιστορικό μουσείο Ερμιτάζ εκτίθεται το άγαλμα της Αφροδίτης της Ταυρίδας.
Ο Δισκοβόλος του Μύρωνα
Στο Μουσείο του Βατικανού «φιλοξενείται» ο Δισκοβόλος του Μύρωνα και η τιμωρία του Ατλαντα και του Προμηθέα. Το άγαλμαΔισκοβόλος του Μύρωνα τοποθετείται στιλιστικά στο τέλος του αυστηρού ρυθμού, πριν από την έλευση της όψιμης κλασικής τέχνης. Απεικονίζει έναν γυμνό αθλητή της δισκοβολίας, ο οποίος λυγίζει τα γόνατά του και γέρνει έντονα προς τα εμπρός, στρέφοντας τον κορμό και το κεφάλι του προς τα δεξιά.
Το δεξιό του πόδι πατάει σταθερά στο έδαφος, ενώ το αριστερό μόλις που στηρίζεται στα ακροδάχτυλα, τη στιγμή ακριβώς πριν συστραφεί γύρω από τον άξονά του για να εκσφενδονίσει τον δίσκο που κρατάει στο χέρι του. Παρά την ένταση που αποτυπώνεται στο κορμί του, το πρόσωπό του διατηρεί μια γαλήνια εσωστρέφεια.
Πληγωμένη Αμαζόνα
Το ανάγλυφο αυτό βρέθηκε στις ανασκαφές τις αρχαίας Εφέσου το 1900 και χρονολογείται τον 4o π.Χ. αιώνα. Απεικονίζει μία πληγωμένη αμαζόνα που φέρει το χέρι της πάνω από το κεφάλι της, φορώντας ιμάτιο δεμένο μ’ ένα δέρμα από χαλινάρι αλόγου, το οποίο λόγω πάλης έχει τραβηχτεί, αφήνοντας ακάλυπτα τα δυο της στήθη,με αποτέλεσμα ο πόνος της μορφής της να συναγωνίζεται το πάθος που τη διακατέχει.
Κεφαλή Αριστοτέλη
Καλοδιατηρημένο δημιούργημα της ρωμαϊκής εποχής που χρονολογείται γύρω στο 320 π.Χ. και έχει διασωθεί σε 20 περίπου αντίγραφα, γεγονός που υποδηλώνει τη μεγάλη φήμη του αρχαίου Ελληνα φιλόσοφου Αριστοτέλη. Οι βαθιές ρυτίδες στο μέτωπο υποδηλώνουν ότι ο εικονιζόμενος είναι ένας άνθρωπος με σκέψη, ενώ τα τονισμένα ζυγωματικά δηλώνουν θεληματικότητα και αποφασιστικότητα.
Η τιμωρία του Ατλαντα και του Προμηθέα
Η κύλικα με τον Ατλαντα και τον Προμηθέα θεωρείται ένα από τα καλύτερα δείγματα της λακωνικής κεραμικής με την παράσταση προσαρμοσμένη επιτυχώς στο σχήμα της κύλικας. Εντούτοις, είναι ορατές οι αδυναμίες της. Απουσιάζει η διάκριση των επιπέδων που προσδίδει την αίσθηση του βάθους. Η παράσταση είναι μεν ζωντανή, αλλά αρκετά απλοϊκή, με τον Προμηθέα αδέξια δεμένο σε μία μικρή κολώνα και το αίμα του να μαζεύεται στο δάπεδο, ενώ και η απόδοση του σώματος του Ατλαντα δεν είναι ρεαλιστική.
εφημερίδα «ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ» που κυκλοφόρησε το Σάββατο 18/10/2014.