Σπάνια θα δει κανείς τη Λίνα Μενδώνη να δείχνει τον εκνευρισμό της. Να αφήνει υπονοούμενα μέσα σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο με δημοσιογράφους, αρχαιολόγους, καθηγητές πανεπιστημίου.
Ομως, η μαραθώνια παρουσίαση της ανασκαφικής ομάδας της Αμφίπολης και, κυρίως, κάποιες τοποθετήσεις της αρχαιολόγου Κατερίνας Περιστέρη προκάλεσαν τον εκνευρισμό της γ.γ. του υπουργείου Πολιτισμού. Και μαρτύρησαν πως οι σχέσεις ανάμεσα στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου και την επικεφαλής της ανασκαφής στον τύμβο της Αμφίπολης δεν είναι οι καλύτερες δυνατές...
Και δεν είναι μόνο το γεγονός πως η Λίνα Μενδώνη κυριολεκτικά όρμησε στο τραπέζι των ανακοινώσεων εκφράζοντας τον εκνευρισμό της για κάποιες ερωτήσεις «αλλά και απαντήσεις», όπως είπε. Επιπλέον, διόρθωσε την ανασκαφέα αποδίδοντας κάποια λάθη της «σε κόπωση», μίλησε εκτενώς για τον σκελετό, για τον οποίο η κ. Περιστέρη δεν ήθελε να μιλήσει, ενώ προέβη και σε μια αποκάλυψη που ακούστηκε σαν μικρή βόμβα στο Αμφιθέατρο.
Και ενώ τους προηγούμενους μήνες από το υπουργείο με κάθε τρόπο και τόνο είχε στηθεί ένα τείχος υπεράσπισης της Κατερίνα Περιστέρη από τον ορυμαγδό δηλώσεων, εκτιμήσεων, παρατηρήσεων που έκαναν κάποιοι συνάδελφοί της εξ αποστάσεως, στην ημερίδα του Σαββάτου έγινε σαφές πως οι σχέσεις της με τη Λίνα Μενδώνη, αλλά και με την Αννα Παναγιωταρέα είναι τεταμένες. Το τέλος της ανασκαφής και η κάθοδος στην Αθήνα ανέδειξαν αυτή την πτυχή, χωρίς διάθεση να κρατηθούν προσχήματα.
Περιμένοντας τον φάκελο της Περιστέρη
Οσο και αν φαίνεται απίστευτο, η ανασκαφή του σπουδαίου, μοναδικού στον κόσμο μνημείου της Αμφίπολης, που έχει προκαλέσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον, δεν έχει «περάσει» ακόμη από το παντοδύναμο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ). «Εχω ζητήσει εδώ και δύο μήνες από την κυρία Περιστέρη να ετοιμάσει τον φάκελο και να μας τον φέρει για να περάσει από το ΚΑΣ», αποκάλυψε η Λίνα Μενδώνη, κοιτάζοντας την ανασκαφέα που καθόταν στην άκρη του τραπεζιού.
Η ανασκαφή της Αμφίπολης, λοιπόν, δεν έχει χαρακτηριστεί ακόμα συστηματική! Θεωρείται ακόμα σωστική. Η γενική γραμματέας διευκρίνισε ότι από τη στιγμή που αποκαλύφθηκαν οι Σφίγγες, τον Αύγουστο, έπρεπε -για λόγους ασφαλείας και σημαντικότητας- να προχωρήσει απρόσκοπτα η ανασκαφή, έστω και υπό το καθεστώς της σωστικής. Πρόσθεσε, βέβαια, ότι δεν υπάρχουν πλέον επιχειρήματα και δικαιολογίες για άλλη καθυστέρηση σχετικά με τον χαρακτηρισμό της ως συστηματικής.
Ενοπλοι φρουροί και εθελοντές στην Αμφίπολη
Η ανασκαφή της Αμφίπολης, λοιπόν, δεν έχει χαρακτηριστεί ακόμα συστηματική! Θεωρείται ακόμα σωστική. Η γενική γραμματέας διευκρίνισε ότι από τη στιγμή που αποκαλύφθηκαν οι Σφίγγες, τον Αύγουστο, έπρεπε -για λόγους ασφαλείας και σημαντικότητας- να προχωρήσει απρόσκοπτα η ανασκαφή, έστω και υπό το καθεστώς της σωστικής. Πρόσθεσε, βέβαια, ότι δεν υπάρχουν πλέον επιχειρήματα και δικαιολογίες για άλλη καθυστέρηση σχετικά με τον χαρακτηρισμό της ως συστηματικής.
Ενοπλοι φρουροί και εθελοντές στην Αμφίπολη
Μετά την αποκάλυψη των Σφιγγών το μνημείο άρχισε να προστατεύεται από φύλακες με όπλα, είπε η Κατερίνα Περιστέρη. Μια φράση που έσπευσε επίσης να συμπληρώσει-διευκρινίσει η Λίνα Μενδώνη. «Αυτό που κάναμε -όπως οφείλαμε- ήταν να ζητήσουμε από το υπουργείο Δημόσιας Τάξης και το αστυνομικό τμήμα της περιοχής προστασία. Το αν οι αστυνομικοί οπλοφορούσαν ή όχι δεν είναι κάτι με το οποίο έχει σχέση το υπουργείο», δήλωνε μετά την ολοκλήρωση της ημερίδας η Λίνα Μενδώνη, παρουσία του υπουργού Κώστα Τασούλα, ο οποίος είχε επιστρέψει στην αίθουσα και συμφωνούσε απόλυτα με τη γενική γραμματέα.
Ηταν όμως τα επιφωνήματα «αν είναι δυνατόν;», «τι;» που έκαναν εξαρχής τη Λίνα Μενδώνη να παρέμβει. Οταν η Κατερίνα Περιστέρη, απαντώντας σε ερωτήσεις εκπροσώπου των εκτάκτων υπαλλήλων του υπουργείου, είχε πει πως στην ανασκαφή συμμετέχουν εθελοντές. «Αρχιτέκτονες, άνθρωποι που αγαπούν τον τόπο και έχουν δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για την ανασκαφή». Δεν υπήρξαν εθελοντές, μόνο μια φίλη και επί χρόνια στενή συνεργάτις της επικεφαλής της ανασκαφής, διευκρίνισε η «σιδηρά κυρία» του υπουργείου Πολιτισμού.
Πες για τον σκελετό, πες
Ηταν όμως τα επιφωνήματα «αν είναι δυνατόν;», «τι;» που έκαναν εξαρχής τη Λίνα Μενδώνη να παρέμβει. Οταν η Κατερίνα Περιστέρη, απαντώντας σε ερωτήσεις εκπροσώπου των εκτάκτων υπαλλήλων του υπουργείου, είχε πει πως στην ανασκαφή συμμετέχουν εθελοντές. «Αρχιτέκτονες, άνθρωποι που αγαπούν τον τόπο και έχουν δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για την ανασκαφή». Δεν υπήρξαν εθελοντές, μόνο μια φίλη και επί χρόνια στενή συνεργάτις της επικεφαλής της ανασκαφής, διευκρίνισε η «σιδηρά κυρία» του υπουργείου Πολιτισμού.
Πες για τον σκελετό, πες
Αρνιόταν σταθερά η Κατερίνα Περιστέρη να μιλήσει για τον σκελετό. Μάλιστα, ακόμη και ο στενός της συνεργάτης, αρχιτέκτονας Μιχάλης Λεφαντζής, όταν δημοσιογράφος μίλησε για «σκελετό που βρέθηκε εντός και εκτός τάφου», απάντησε «κι εσείς πού το ξέρετε αυτό;». Απάντηση που προκάλεσε αίσθηση, αφού είναι γνωστό στο παγκόσμιο κοινό πως αυτό αναφερόταν σαφώς στο επίσημο δελτίο Τύπου.
Μια απόσταση στην επικοινωνιακή διαχείριση του τι λεμε και τι όχι αποκαλύφθηκε με αφορμή τον σκελετό, λοιπόν. Και ενώ κάποια στιγμή η υπεύθυνη επικοινωνίας για την Αμφίπολη Αννα Παναγιωταρέα, από την πρώτη σειρά, έσκυψε μπροστά και είπε στην ανασκαφέα «πες τι βρήκατε, πες», η Λίνα Μενδώνη αποκάλυψε τα πάντα με λεπτομέρειες -και με αναφορά στο επίμαχο δελτίο Τύπου.
«Όπως είχαμε γράψει στο δελτίο Τύπου, ο σκελετός βρέθηκε αποσπασματικά εντός και εκτός του ταφικού ορύγματος. Επομένως το κρανίο βρέθηκε σε κάποια απόσταση από το όρυγμα. Ακριβώς απ’ έξω από το όρυγμα –λέω ακριβώς γιατί έτυχε τη συγκεκριμένη στγμή να είμαι παρούσα, δεν ήμουν όταν βρέθηκε το κρανίο– βρέθηκε η σιαγόνα, η κάτω γνάθος. Μέσα στο όρυγμα βρέθηκε το μεγαλύτερο μέρος του σκελετικού υλικού, που αν παρατηρήσει κανείς τα οστά βλέπει ότι έχει και τα μεγάλα κόκαλα των ποδιών και τα κόκαλα των χεριών, έχει πλευρά, έχει μέρη της σπονδυλικής στήλης και έχει λεκάνη, η οποία από την πτώση των άνω λίθων είναι σε πολύ αποσπασματική κατάσταση ώστε να μην επιτρέπει στους αρχαιολόγους και μόνο να λένε αν μπορούν να συνθέσουν λεκάνη γυναικεία ή αντρική, γιατί περί αυτού πρόκειται. Αν δηλαδή υπάρχουν οι οπές οι οποίες είναι στους γυναικείους σκελετούς. Η οπή αυτή δεν μπορεί να να αναγνωρισθεί ούτε από τον αρχαιολόγο ούτε από τον αρχιτέκτονα ούτε από τον μηχανικό, ακριβώς γιατί η λεκάνη είναι σπασμένη και σε πολλά κομμάτια. Είναι διαμελισμένη. Αφαιρέθηκαν, όπως είπε η κυρία Περιστέρη, και αυτό μπορώ να το πω, γιατί το είδα τουλάχιστον σε κάποια διαδικασία, μαζί τα χώματα και κόκαλα, για τον πολύ απλό λόγο αν το σύγχρονο γενετικό υλικό, δηλαδή αν τα χερια των εργατών, των αρχαιολόγων, τα δικά μου που ήμουν εκεί ή του φωτογράφου άγγιζαν το υλικό αυτό, αυτομάτως θα εξαφάνιζαν ή θα διατάρασσαν πληροφορίες τις οποίες μπορεί να έχει διασώσει η γη παρά τις κακές συνθήκες και παρά την υγρασία που όλες αυτές τις εκατονταετίες δημιούργησαν σαφέστατα προβλήματα στο σκελετικό υλικό».
Μόνο γενική γραμματέας, όχι αρχαιολόγος
Αμέσως μετά την ολοκλήρωση της ημερίδας και ενώ οι δημοσιογράφοι πολιόρκησαν τη Λίνα Μενδώνη ζητώντας διευκρινίσεις ή εκφράζοντας απορίες για κάποια δεδομένα -χρονολόγηση, ποιος και γιατί έκανε την κατάχωση, μπορεί ο σκελετός να μην ανήκει στον επίσημο νεκρό, αλλά σε τυμβωρύχο- η γενική γραμματέας αρνιόταν πεισματικά να τοποθετηθεί.
Ελεγε «εγώ εδώ δεν μπορώ να μιλήσω ως αρχαιολόγος, αλλά μόνο ως γενική γραμματέας μην επιμένετε». Ηταν σαφές όμως ότι για μια σειρά θεμάτων έχει ξεκάθαρη άποψη, ίσως και διαφορετική προσέγγιση από την μέχρι στιγμής κυρίαρχη –με την έρευνα βέβαια τώρα να αρχίζει για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Πάντως μας παρέπεμπε στα κείμενα του Δίωνα Κάσσιου, του ιστορικού που αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πηγές των ρωμαϊκών χρόνων αναφορικά με το ποιος και γιατί έκανε την εσωτερική επίχωση.
Αφαντη η Περιστέρη
Μια απόσταση στην επικοινωνιακή διαχείριση του τι λεμε και τι όχι αποκαλύφθηκε με αφορμή τον σκελετό, λοιπόν. Και ενώ κάποια στιγμή η υπεύθυνη επικοινωνίας για την Αμφίπολη Αννα Παναγιωταρέα, από την πρώτη σειρά, έσκυψε μπροστά και είπε στην ανασκαφέα «πες τι βρήκατε, πες», η Λίνα Μενδώνη αποκάλυψε τα πάντα με λεπτομέρειες -και με αναφορά στο επίμαχο δελτίο Τύπου.
«Όπως είχαμε γράψει στο δελτίο Τύπου, ο σκελετός βρέθηκε αποσπασματικά εντός και εκτός του ταφικού ορύγματος. Επομένως το κρανίο βρέθηκε σε κάποια απόσταση από το όρυγμα. Ακριβώς απ’ έξω από το όρυγμα –λέω ακριβώς γιατί έτυχε τη συγκεκριμένη στγμή να είμαι παρούσα, δεν ήμουν όταν βρέθηκε το κρανίο– βρέθηκε η σιαγόνα, η κάτω γνάθος. Μέσα στο όρυγμα βρέθηκε το μεγαλύτερο μέρος του σκελετικού υλικού, που αν παρατηρήσει κανείς τα οστά βλέπει ότι έχει και τα μεγάλα κόκαλα των ποδιών και τα κόκαλα των χεριών, έχει πλευρά, έχει μέρη της σπονδυλικής στήλης και έχει λεκάνη, η οποία από την πτώση των άνω λίθων είναι σε πολύ αποσπασματική κατάσταση ώστε να μην επιτρέπει στους αρχαιολόγους και μόνο να λένε αν μπορούν να συνθέσουν λεκάνη γυναικεία ή αντρική, γιατί περί αυτού πρόκειται. Αν δηλαδή υπάρχουν οι οπές οι οποίες είναι στους γυναικείους σκελετούς. Η οπή αυτή δεν μπορεί να να αναγνωρισθεί ούτε από τον αρχαιολόγο ούτε από τον αρχιτέκτονα ούτε από τον μηχανικό, ακριβώς γιατί η λεκάνη είναι σπασμένη και σε πολλά κομμάτια. Είναι διαμελισμένη. Αφαιρέθηκαν, όπως είπε η κυρία Περιστέρη, και αυτό μπορώ να το πω, γιατί το είδα τουλάχιστον σε κάποια διαδικασία, μαζί τα χώματα και κόκαλα, για τον πολύ απλό λόγο αν το σύγχρονο γενετικό υλικό, δηλαδή αν τα χερια των εργατών, των αρχαιολόγων, τα δικά μου που ήμουν εκεί ή του φωτογράφου άγγιζαν το υλικό αυτό, αυτομάτως θα εξαφάνιζαν ή θα διατάρασσαν πληροφορίες τις οποίες μπορεί να έχει διασώσει η γη παρά τις κακές συνθήκες και παρά την υγρασία που όλες αυτές τις εκατονταετίες δημιούργησαν σαφέστατα προβλήματα στο σκελετικό υλικό».
Μόνο γενική γραμματέας, όχι αρχαιολόγος
Αμέσως μετά την ολοκλήρωση της ημερίδας και ενώ οι δημοσιογράφοι πολιόρκησαν τη Λίνα Μενδώνη ζητώντας διευκρινίσεις ή εκφράζοντας απορίες για κάποια δεδομένα -χρονολόγηση, ποιος και γιατί έκανε την κατάχωση, μπορεί ο σκελετός να μην ανήκει στον επίσημο νεκρό, αλλά σε τυμβωρύχο- η γενική γραμματέας αρνιόταν πεισματικά να τοποθετηθεί.
Ελεγε «εγώ εδώ δεν μπορώ να μιλήσω ως αρχαιολόγος, αλλά μόνο ως γενική γραμματέας μην επιμένετε». Ηταν σαφές όμως ότι για μια σειρά θεμάτων έχει ξεκάθαρη άποψη, ίσως και διαφορετική προσέγγιση από την μέχρι στιγμής κυρίαρχη –με την έρευνα βέβαια τώρα να αρχίζει για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Πάντως μας παρέπεμπε στα κείμενα του Δίωνα Κάσσιου, του ιστορικού που αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πηγές των ρωμαϊκών χρόνων αναφορικά με το ποιος και γιατί έκανε την εσωτερική επίχωση.
Αφαντη η Περιστέρη
«Πού είναι η Κατερίνα Περιστέρη;». Η ερώτηση ακουγόταν συνεχώς μετά την ημερίδα, και καθώς οι δημοσιογράφοι πολιορκούσαν τον Δημήτρη Λεφαντζή. «Εφυγε», ήταν η απάντηση. Επρεπε να προλάβει την πτήση της. «Ετσι σας είπε;», απόρησε η Αννα Παναγιωταρέα.
Είχαν περάσει πέντε και πλέον ώρες μιας ημερίδας που μάλλον έγινε πρώιμα. Ενα ανασκαφικό οδοιπορικό, ένα ταξίδι στην Αμφίπολη χωρίς διεισδυτικές ματιές και πληροφορίες για τα ευρήματα. Και αν δεν ήταν μέσα στην αίθουσα σπουδαίου αρχαιολόγοι που έκαναν ερωτήσεις, δεν θα είχαμε και τις «ειδήσεις» της ημέρας: την εύρεση των νομισμάτων και του πλήθους στοιχείων κεραμικής.
Είχαν περάσει πέντε και πλέον ώρες μιας ημερίδας που μάλλον έγινε πρώιμα. Ενα ανασκαφικό οδοιπορικό, ένα ταξίδι στην Αμφίπολη χωρίς διεισδυτικές ματιές και πληροφορίες για τα ευρήματα. Και αν δεν ήταν μέσα στην αίθουσα σπουδαίου αρχαιολόγοι που έκαναν ερωτήσεις, δεν θα είχαμε και τις «ειδήσεις» της ημέρας: την εύρεση των νομισμάτων και του πλήθους στοιχείων κεραμικής.