Ο Δημήτρης Γιαννιός, ο αστροφυσικός που έχει αναλάβει τη «μετάφραση» των εξωγήινων μηνυμάτων, μας προσγειώνει άτσαλα για το περίφημο FRB που... επιμένει να φτάνει στη Γη από απόσταση 500 εκατομμυρίων ετών φωτόςΕπαναλαμβάνεται, άρα αποκλείεται να είναι τυχαίο ή συμπτωματικό. Το μυστηριώδες σήμα από μια πηγή 500 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά από τη Γη διακόπτεται και επανέρχεται με συγκεκριμένη περιοδικότητα. Πρόκειται για ένα ραδιοκύμα, όχι πολύ διαφορετικό από ένα ραδιοφωνικό σήμα FM, το οποίο εκπέμπεται επί 4 ημέρες και σιγεί επί 12 ημέρες. Η επαναληψιμότητα είναι αυτή που έχει θέσει σε συναγερμό αστροφυσικούς, ραδιοαστρονόμους και κοσμολόγους: Υπάρχει, λοιπόν, κάτι στο υπερπέραν -ή ίσως και κάποιος- που προσπαθεί να επικοινωνήσει...
Η ύπαρξη εξωγήινης ζωής φαντάζει πλέον πιθανή. Ωστόσο, πριν από οποιαδήποτε διατύπωση θεωρίας περί εξωγήινων, θα πρέπει κανείς να αναλογιστεί τα μεγέθη: ένα έτος φωτός αντιστοιχεί σε 9,5 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Αρα μιλάμε για 475 εξάκις εκατομμύρια χιλιόμετρα, τα οποία έχει διανύσει το ραδιοκύμα έως ότου φτάσει στο πειραματικό ραντάρ CHIME/FRB στη Βρετανική Κολούμπια, κοντά στα σύνορα Καναδά - ΗΠΑ. Το σήμα FRB (Fast Radio Burst) ξεκίνησε το ταξίδι του πριν από περίπου 500 εκατομμύρια χρόνια. Αν υποτεθεί ότι οι γήινοι απαντούσαν στέλνοντας ένα αντίστοιχο σήμα προς την πηγή, η ανταπάντηση θα έφτανε πίσω στη Γη σε λιγότερο από 1 δισεκατομμύριο χρόνια. Ενδεικτικά, ο Homo Erectus, το πλάσμα-γενάρχης του ανθρώπινου είδους, εμφανίστηκε στον πλανήτη πριν από «μόλις» 11 εκατομμύρια χρόνια. Συνεπώς, το 1 δισεκατομμύριο έτη είναι υπερβολικά μεγάλο διάστημα για μια ωφέλιμη ανταλλαγή μηνυμάτων με τις εσχατιές του Σύμπαντος.
Ο όρος FRB αναφέρεται σε μια Ταχεία Ομοβροντία Ραδιοσυχνοτήτων, ένα σχετικά καινοφανές κοσμικό γεγονός, καθώς τα όργανα παρατήρησης που έχουν στη διάθεσή τους οι άνθρωποι εντόπισαν τις FRB για πρώτη φορά το 2007. Υπολογίζεται ότι στη Γη φτάνουν περίπου 1.000 σήματα αυτού του είδους κάθε ημέρα. Το μόνο μέσο πρόσληψης των σημάτων τύπου FRB είναι το υπερσύγχρονο ραδιοτηλεσκόπιο CHIME, το οποίο αποτελείται από μια συστοιχία τεσσάρων ημικυλινδρικών κατόπτρων, μήκους 100 μέτρων και διαμέτρου 20 μέτρων για το καθένα. Για την ακριβέστερη αποκωδικοποίηση του φαινομένου των FRB, το «ΘΕΜΑ» αποτάθηκε στον Ελληνα επιστήμονα Δημήτρη Γιαννιό, επίκουρο καθηγητή Φυσικής και Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο Περντιού της Ιντιάνα, ο οποίος παρακολουθεί τα ευρήματα του CHIME μαζί με την ερευνητική του ομάδα και έχει θέσει υπόψη της επιστημονικής κοινότητας μια εύλογη ερμηνεία για τη λύση του μυστηρίου.
Κάποιος προσπαθεί να επικοινωνήσει μαζί μας;
Τι είναι οι FRB και το δίδυμο neutron
Πριν από την παρουσίαση της θεωρίας ο κ. Γιαννιός προχωρά στις απαραίτητες συστάσεις με τις FRB: «Οι FRB είναι μυστηριώδεις, πολύ ισχυρές εκλάμψεις ραδιοκυμάτων, οι οποίες προέρχονται από το Διάστημα. Μάλιστα, η συχνότητα του σήματός τους, ως κυματομορφής, είναι παραπλήσια αυτής των FM που χρησιμοποιείται για την επίγεια ραδιοφωνία! Οι FRB έρχονται από τυχαίες κατευθύνσεις του ουρανού και στην πλειονότητά τους δεν έχουν επαναληψιμότητα: η έκλαμψη διαρκεί περί το 1/1.000 του δευτερολέπτου και κατόπιν χάνεται για πάντα! Γι’ αυτό είναι πολύ δύσκολο να ιχνηλατήσουμε τη διαδρομή των FRB έως την πηγή τους. Ωστόσο, από το 2012 οι επιστήμονες άρχισαν να παρατηρούν ότι κάποιες FRB παρουσιάζονται με επαναληψιμότητα. Το γεγονός αυτό επιτρέπει να στραφούν τα τηλεσκόπια προς συγκεκριμένη κατεύθυνση στοχεύοντας σε συγκεκριμένο γαλαξία. Και αρκετοί γαλαξίες έχουν χαρτογραφηθεί με αφορμή τις FRB».
Ο κ. Γιαννιός εξηγεί ότι «η δική μου συμβολή στην υπόθεση της FRB 180916.J0158+65, όπως είναι το πλήρες όνομά της, δεν έχει να κάνει με τον αρχικό εντοπισμό της. Οι συνεργάτες μου και εγώ στο Πανεπιστήμιο Περντιού μελετήσαμε τα δεδομένα του CHIME και προτείναμε μια θεωρία που να εξηγεί την εναλλαγή φάσεων εμφάνισης και εξαφάνισης του σήματος».
Και εξηγεί: «Ηταν μόλις η 5η FRB που ανιχνεύθηκε έως την πηγή της. Σχετίζεται με έναν πολύ μακρινό γαλαξία, σπειροειδούς μορφής, παρόμοιας με τη δομή του δικού μας. Σε κάποιον από τους βραχίονες αυτής της σπείρας βρίσκεται και το αστέρι απ’ όπου εκπέμφθηκε το σήμα της FRB που μας απασχολεί. Το στοιχείο που κίνησε την περιέργεια των επιστημόνων ήταν ότι μετά από παρατήρηση ενός ολόκληρου έτους η FRB έδωσε δεκάδες εκλάμψεις οι οποίες δεν ήταν διάσπαρτες, σε ακανόνιστη συχνότητα. Αντιθέτως, παρουσίαζαν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον μοντέλο συμπεριφοράς σε 16ήμερο κύκλο: 4 ημέρες εκπομπής και 12 σιγής».
Επαναλαμβάνοντας ότι ο ίδιος δεν μετείχε στην πρωτογενή παρατήρηση αλλά στη μελέτη, επεξεργασία και ερμηνεία των δεδομένων που κατέγραψε το ραντάρ CHIME, ο κ. Γιαννιός περιγράφει ότι «από την περασμένη εβδομάδα, αμέσως μόλις δημοσιεύτηκαν τα στοιχεία, για εμάς στο Περντιού (δύο συναδέλφους μου και εμένα) ήταν ξεκάθαρο ότι η επανάληψη του σήματος επί 16ήμερης βάσης θα μπορούσε να είναι αποτέλεσμα της απόκρυψής του πίσω από ένα συνοδό αστέρι. Και έτσι, κινηθήκαμε όσο πιο γρήγορα γινόταν, με τη δημοσίευση μιας εξειδικευμένης επιστημονικής εργασίας για την FRB 180916.J0158+65. Πιστεύουμε, λοιπόν, ότι το σήμα προέρχεται από ένα neutron (αστέρα νετρονίων), ο οποίος όμως έχει συντροφιά, ένα άλλο αστέρι με τεράστια μάζα. Συχνά συμβαίνει να έχουμε τέτοια δυαδικά συστήματα, με δύο αστέρια να περιστρέφονται το ένα γύρω από το άλλο σε πολύ υψηλές ταχύτητες. Οταν το neutron βρίσκεται σε σημείο της τροχιάς του πλησιέστερα στην κατεύθυνση της Γης, λαμβάνουμε το σήμα FRB. Και όταν κρύβεται πίσω από το μεγαλύτερο αστέρι, το σήμα χάνεται. Η εργασία μας περιέχει αναλυτικούς μαθηματικούς υπολογισμούς, διά των οποίων τεκμηριώνεται επαρκώς η θεωρία μας ότι αυτοί οι αστέρες νετρονίων μπορεί να μην κινούνται μόνοι τους, αλλά να χορεύουν σφιχτά δεμένοι με ένα άλλο αστέρι-παρτενέρ».
Ξεκίνησε πριν από 500 εκατ. χρόνια
Το μήνυμα δεν ήταν για τους άνθρωπους
Η θεωρία του κ. Γιαννιού βασίζεται σε συνήθη κοσμικά φαινόμενα. Αρα αποκλείεται το ενδεχόμενο ύπαρξης εξωγήινων που επικοινωνούν με το υπόλοιπο Σύμπαν. Επ’ αυτού ο Ελληνας επιστήμονας διευκρινίζει: «Θεωρώ πιο πιθανό για τη συγκεκριμένη FRB να έχει προκύψει από φυσικά φαινόμενα. Στην απίθανη περίπτωση που πρόκειται για σήματα τα οποία εκπέμπει κάποιος ανεπτυγμένος πολιτισμός, ένα είναι το βέβαιο: ότι ο στόχος της επικοινωνίας δεν ήμαστε εμείς, οι άνθρωποι. Διότι η απόσταση του αστεριού εκπομπής από τη Γη είναι αχανής. Το σήμα στάλθηκε πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια - τότε ούτε καν οι δεινόσαυροι κυκλοφορούσαν στη Γη. Θα σύστηνα επίσης να μην απαντήσουμε, καθώς θα απαιτούνταν άλλα 500 εκατομμύρια χρόνια έως ότου το σήμα μας φτάσει στον τελικό προορισμό του. Είναι σαφές ότι με αυτά τα δεδομένα δεν μιλάμε για επικοινωνία της προκοπής!
Γενικότερα, φοβάμαι ότι η συγκεκριμένη FRB δεν απαντά οριστικά στο εάν υπάρχει ή όχι εξωγήινη ζωή. Αυτή η μεγάλη και σημαντική αναζήτηση εξωγήινων συνεχίζεται - και είναι στ’ αλήθεια συναρπαστική. Προσωπικά, πιστεύω ότι υπάρχουν πολλά, πάρα πολλά σημεία -και μόνο στον δικό μας γαλαξία- στα οποία θα μπορούσε να αναπτυχθεί ζωή. Συνεπώς, θα εκπλησσόμουν εάν η Γη είναι το μόνο μέρος του απέραντου Σύμπαντος όπου υφίστανται έμβιοι οργανισμοί. Πάντως, τα τελευταία 20 χρόνια έχει προχωρήσει πολύ η γνώση μας γύρω από πλανήτες και αστέρες. Πολλοί από αυτούς τους πλανήτες θα μπορούσαν να προσφέρουν συνθήκες ανάπτυξης ζωής. Ωστόσο, στην επιστήμη χρειαζόμαστε αποδείξεις - και τέτοιες, μέχρι στιγμής, δεν έχουμε. Ελπίζω ότι με νέα, καλύτερα τηλεσκόπια θα βρούμε κάποιες απαντήσεις, πιθανώς εντός της τρέχουσας δεκαετίας. Και γιατί όχι, ίσως φτάσουμε στη λύση του θεμελιώδους ζητήματος της ανθρωπότητας: Είμαστε μόνοι μας στο Σύμπαν;».
Ο Δημήτρης Γιαννιός
- Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1978, όπου και έζησε έως τα 14 του χρόνια.
- Το 1992 η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Πάτρα και κάπου εκεί εκδηλώθηκε το πάθος του για το Διάστημα. Εφηβική του αδυναμία οι μαύρες τρύπες, για τις οποίες άρχισε να διαβάζει μανιωδώς.
- Οι σπουδές του άρχισαν από τον τομέα Φυσικής του Πανεπιστημίου Πατρών προτού μετακομίσει στην Κρήτη και το εκεί ΑΕΙ για το διδακτορικό του στην Αστροφυσική.
- Η διεθνής καριέρα ξεκίνησε με τέσσερα χρόνια έρευνας στο διάσημο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ στη Γερμανία και άλλα τέσσερα χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Αϊνστάιν, το Πρίνστον. Από το 2012 είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Περντιού της Ιντιάνα, ενώ παράλληλα εργάζεται εντατικά στην έρευνα του φωτός και δημοσιεύει τακτικά τα πορίσματα των υψηλά εξειδικευμένων ερευνών του.
- Είναι παντρεμένος και πατέρας δύο παιδιών, 8 και 12 ετών, τα οποία μιλούν ελληνικά: «Αγαπώ την πατρίδα μου, γι’ αυτό ήθελα και τα παιδιά μου να την αγαπήσουν εξίσου. Το χωριό μας στα νότια της Αιτωλοακαρνανίας είναι το πιο αγαπημένο μέρος τους επί Γης! Εξυπακούεται, δε, πως, εάν το επιτρέψουν ποτέ οι συνθήκες, θα ήθελα να γυρίσω στην Ελλάδα».
Βασίλης Τσακίρογλου
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ