Γράφουν για το ματς που… άλλαξε τον κόσμο οι: Θοδωρής Βασίλης – Πολύδωρος Παπαδόπουλος
Ο άνθρωπος είναι επιρρεπής στη λήθη και η άσκηση της λήθης στο πέρασμα του χρόνου έγινε μια θεμελιώδης τέχνη του ανθρώπινου είδους. Όμως υπάρχουν στιγμές που δεν θα σβηστούν ποτέ από τη μνήμη, όπως η «κλωτσιά του πολέμου». Ναι, μια κλωτσιά, μια σπίθα... έκρηξης στα Βαλκάνια!
Για τους Κροατές ήταν μια συμβολική αντίσταση, τελικώς αποδείχθηκε προοίμιο πολέμου. Στο ντέρμπι της Ντιναμό με τον Ερυθρό Αστέρα ο Σβόνιμιρ Μπόμπαν κλώτσησε έναν αστυνομικό για να σώσει έναν Κροατή κι έγινε σύμβολο διαχρονικό της πάλης για ελευθερία. Στο πρόσωπό του οι Κροάτες είδαν έναν θαρραλέο πατριώτη, χωρίς συμβιβασμούς. Ο αστυνομικός που χτυπήθηκε δεν ήταν ούτε Σέρβος ούτε Κροάτης, αλλά ένας Βόσνιος, ο Ρέφικ Αχμέτοβιτς. Όμως στις 13 Μαΐου του 1990 γεννήθηκε ένας θρύλος και ο Μπόμπαν λατρεύεται όσο κανείς άλλος Κροάτης ποδοσφαιριστής.
Κάποιοι θέλησαν να του φτιάξουν κι… εκκλησία για να μην τον ξεχάσουν ποτέ! Ο ίδιος πάντως δε μιλά ποτέ για το ματς του… πολέμου, αφήνει τους συμπατριώτες του να θυμούνται, να νοσταλγούν. «Προτιμώ να μην μιλάω γι 'αυτό. Είμαι ο μόνος που μπορεί να καταστρέψει μια μεγάλη στιγμή μιλώντας πάρα πολύ. Μιλήστε με τους άλλους. Υπήρχαν 3.000 φίλοι της Ντιναμό Ζάγκρεμπ μαζί μου εκείνη την ημέρα».
Πολλά γράφτηκαν, χιλιάδες κουβέντες ειπώθηκαν για το αν η κλωτσιά του Μπόμπαν ξεκίνησε τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας. Σενάρια, αποδείξεις, θρύλοι, για το αν το παιχνίδι του Μάξιμιρ ήταν η αρχή του τέλους. Το μόνο σίγουρο είναι πως αυτό το ματς πέρασε για πάντα στην ιστορία!
«Εμείς έχουμε McDonalds»
«Εμείς έχουμε McDonalds, τα δικά σας που είναι;» Που να ήξερε η μεγάλη αλυσίδα εστίασης ότι θα αποτελούσε αντικείμενο μίας μεγάλης κόντρας μεταξύ Σέρβων και Κροατών. Αυτή η φράση αντηχούσε με δύναμη στο «Μάξιμιρ» του Ζάγκρεμπ στις 13 Μαΐου του 1990 ως ένα... πικάρισμα. Η επιρροή του δυτικού έτοιμου φαγητού σε αυτές τις χώρες δεδομένα έπαιξε τον ρόλο του, αλλά ακόμα και η ίδια η εταιρεία των McDonalds δεν θα περίμενε ποτέ κάτι τέτοιο.
Η έννοια του «McDonaldisation» (δηλαδή η εξάπλωση των McDonalds) στην άλλοτε ενωμένη Γιουγκοσλαβία δεν θα μπορούσε να είναι μία σοβαρή σελίδα στην ιστορία της. Αλλωστε, εκείνη την ημέρα στο στάδιο του Ζάγκρεμπ, ακούστηκαν συνθήματα πολύ πιο σοβαρά από ένα τραγούδι για την παγκοσμιοποίηση. Το φυτίλι καιγόταν και η έκρηξη ήταν κοντά…
Εκείνη την ημέρα ήταν προγραμματισμένο ένα από τα μεγάλα ντέρμπι της Γιουγκοσλαβίας, παραδοσιακό ντέρμπι με έχθρα που συχνά συνοδευόταν από επεισόδια. Η Ντιναμό Ζάγκρεμπ υποδεχόταν τον Ερυθρό Αστέρα.
Γιουγκοσλαβία, μια «βόμβα» έτοιμη να εκραγεί
Τον Μάιο του 1980 ο ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας, Τίτο, αφήνει την τελευταία του πνοή και η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει. Οι διάδοχοι του Κροάτη στρατάρχη ήταν κατώτεροι των περιστάσεων με τον Σέρβο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς να υπογράφει το τέλος της χώρας. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 άρχισαν να εμφανίζονται στη Γιουγκοσλαβία έντονες διαλυτικές τάσεις. Ο εθνικισμός είχε κάνει την εμφάνισή του στις έξι δημοκρατίες. Ο Πρόεδρος της ενωμένης ακόμα χώρας, Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς είχε απαγορεύσει να γίνουν εκλογές στην Κροατία. Εκείνοι όμως τον παράκουσαν και στις 6 Μαΐου ψήφισαν για ηγέτη τους τον αρχηγό των εθνικιστών, Φράνιο Τούτζμαν. Η Κροατία και η Σλοβενία με νέα ηγεσία προτείνουν μια χαλαρή συνομοσπονδία κυρίαρχων κρατών με την Σερβία του Μιλόσεβιτς να αρνείται να ακούσει το σχέδιο αυτό.
Η κατάσταση θύμιζε μπαρούτι και κάτω από αυτές τις συνθήκες αναμενόταν με μεγάλο ενδιαφέρον το ματς της Ντιναμό Ζάγκρεμπ με τον Ερυθρό Αστέρα στο Μάξιμιρ στο Ζάγκρεμπ. Τα ματς μεταξύ των δύο ομάδων είχαν πάντα μεγάλη ένταση αφού εκτός από το γεγονός πως ουσιαστικά εκπροσωπούσαν δύο διαφορετικά έθνη, οι μεταξύ τους αναμετρήσεις έκριναν πρωταθλήματα. Από την μία πλευρά στους γηπεδούχους υπήρχαν ο Σούκερ, ο Λάντιτς και ο αρχηγός και μετέπειτα ήρωας της Κροατίας Μπόμπαν, και από την άλλη στον Ερυθρό Αστέρα οι Σαβίσεβιτς, Πάντσεφ, Μπελοντέντιτσι και Προσινέτσκι. Μαζί τους το ταξίδι για το Ζάγκρεμπ έκαναν και περίπου 3000 Σέρβοι εθνικιστές οι γνωστοί «Delije» με αρχηγό τον διαβόητο εγκληματία Ζέλικο Ραζνάτοβιτς ή όπως τον μάθαμε εμείς Αρκάν ο οποίος ήταν ήδη καταζητούμενος για διάφορες ληστείες και δολοφονίες στην Ευρώπη και στη συνέχεια θα γινόταν ο ηγέτης των παραστρατιωτικών Σέρβων στη Βοσνία πραγματοποιώντας εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας με την σερβική φρουρά Εθελοντών και την ομάδα του τους «Τίγρεις του Αρκάν».
Από την αντίθετη πλευρά, αναμένονταν περίπου 20.000 Κροάτες στις εξέδρες με την πλειοψηφία να ανήκει στους επίσης διαβόητους Bad Blue Boys. Μάλιστα, πολλοί από αυτούς τους οπαδούς τόσο της Ντιναμό όσο και του Ερυθρού Αστέρα θα λάβουν μέρος στον εμφύλιο ενώ αρκετά μέλη των «Delije» θα βρεθούν στο πλευρό του Αρκάν.
Μάχες, η κλωτσιά του Μπόμπαν και χάος
Στην αρχή όλοι στάθηκαν στο άγριο φαινόμενο του χουλιγκανισμού. Ο συνδυασμός όμως αυτός ήταν εκρηκτικός εκείνη την περίοδο. Κροάτες με Σέρβους. Η πολιτική έκταση των γεγονότων οδήγησαν το CNN να κατατάξει αυτόν τον αγώνα ως ένα από τα πέντε ματς που άλλαξαν τον κόσμο (13 Γενάρη του 2011).
Οι Σέρβοι είχαν πάει αποφασισμένοι και σε όλη την διάρκεια του ταξιδιού δεν είχαν σταματήσει να τραγουδάνε συνθήματα όπως ότι η Κροατία ανήκει στην Γιουγκοσλαβία και πως πάνε στο Ζάγκρεμπ να σκοτώσουν τον Τούτζμαν. Οι Bad Blue Boys επίσης περίμεναν τους Σέρβους για να δείξουν ότι δεν παίζουν και πως η Κροατία έχει πάρει την δικό της δρόμο. Από νωρίς η πόλη θυμίζει πολεμικό τοπίο αφού με τον ερχομό των Σέρβων ξεκινάνε επεισόδια στους δρόμους πριν μεταφερθούν στις εξέδρες του Μάξιμιρ.
Παρά το γεγονός πως το κλίμα ήταν τεταμένο ο αγώνας αποφασίστηκε να διεξαχθεί κανονικά. Βέβαια, οι οπαδοί είχαν άλλη άποψη. Ενώ οι παίκτες των δύο ομάδων είχαν βγει για ζέσταμα, στις εξέδρες ξεκινούσε μια νέα μάχη. Οι οπαδοί της Ντιναμό αρχίζουν πετροπόλεμο προς την πλευρά των Σέρβων οι οποίοι προσπαθούν να απαντήσουν πετώντας καρέκλες ενώ ταυτόχρονα σπάνε τα κιγκλιδώματα με στόχο να βρεθούν μπροστά στους Κροάτες. «Το Ζάγκρεμ είναι σέρβικο» και «Θα σκοτώσουμε τον Τούτζμαν» δονούν την ατμόσφαιρα προκαλώντας την οργή των Bad Blue Boys οι οποίοι προσπαθούν να μπουν στον αγωνιστικό χώρο και να έρθουν και οι ίδιοι σε κατά μέτωπο επαφή με τους Σέρβους.
Η αστυνομία προσπαθεί να αντιμετωπίσει την όλη κατάσταση με δακρυγόνα αλλά μέσα σε λίγα λεπτά η κατάσταση είχε ξεφύγει. Οι Bad Blue Boys είχαν σπάσει τον φράκτη κι ετοιμάζονταν να επιτεθούν στους «Delije». Την ίδια ώρα την εμφάνισή τους κάνουν θωρακισμένα φορτηγά με κανόνια νερού σε μια προσπάθεια των αρχών να σταματήσουν τους χούλιγκανς. Το γήπεδο παίρνει φωτιά. Οι παίκτες του Ερυθρού Αστέρα φεύγουν άμεσα στα αποδυτήρια σε αντίθεση με αυτούς της Ντιναμό της οποίας αρκετοί παραμένουν στον αγωνιστικό χώρο. Ανάμεσά τους και ο αρχηγός της κροατικής ομάδας, Ζβόνιμιρ Μπόμπαν. Ο Μπόμπαν βλέποντας έναν αστυνομικό να έχει πιάσει έναν Κροάτη οπαδό και να τον χτυπάει άσχημα, απογειώνεται και με μια κλωτσιά χτυπάει τον αστυνομικό και να απελευθερώσει τον συμπατριώτη του. Βλέποντας το περιστατικό αυτό οι Bad Blue Boys μπήκαν μπροστά ως ασπίδα για να προστατεύσουν τον αρχηγό τους από την αστυνομία.
Η κλωτσιά αυτή θα άλλαζε για πάντα την σχέση Κροατών και Σέρβων. Για τους Κροάτες η πράξη του Μπόμπαν θα συμβόλιζε στο μυαλό των Κροατών εθνικιστών την αρχή της κροατικής αντίστασης κόντρα στην Σερβία. Ο Μπόμπαν ανακηρύχθηκε εθνικός ήρωας της Κροατίας, ενώ για τους Σέρβους έγινε persona non grata αφού θεωρήθηκε ως ο απόλυτος Κροάτης εθνικιστής. Η Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία της Γιουγκοσλαβίας τιμωρεί τον Μπόμπαν με έξι μήνες χάνοντας το Μουντιάλ του 1990 ενώ ανοίγει φάκελο εναντίον του για εγκληματικές πράξεις.
Οι Κροάτες κατηγορούν την αστυνομία πως έδειξε ιδιαίτερη
επιείκεια απέναντι στους «Delije» (η αστυνομία ήταν ομοσπονδιακή κάτι που
σήμαινε πως υπήρχαν από όλες τις εθνικότητες της Γιουγκοσλαβίας στο σώμα). Ο
αστυνομικός που δέχτηκε την επίθεση από τον Μπόμπαν, ο Ρέφικ Αχμέτοβιτς, ο
οποίος ήταν Βόσνιος, συγχώρεσε τον πρώην συμπατριώτη του χρόνια αργότερα.
Ο ίδιος ο Μπόμπαν δεν μετάνιωσε ποτέ για εκείνο το περιστατικό. «Και εκεί βρέθηκα εγώ, ένα δημόσιο πρόσωπο έτοιμο να ρισκάρει τη φήμη, την καριέρα, τη ζωή του την ίδια. Ολα αυτά για έναν σκοπό, για ένα ιδανικό: την Κροατία», όπως τόνιζε χαρακτηριστικά.
Αλληλοκατηγορίες…
Οι συμπεριφορές των οπαδών σε εκείνο το ματς ξεπέρασαν τη συνηθισμένη παρουσία ενός οπαδού σε έναν αγώνα. Επειδή ήταν και επεισόδια που είχαν να κάνουν με τις διαφορές των Κροατών και των Σέρβων πήραν και άλλη έκταση. Όπως θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί τα κροατικά και τα σέρβικα ΜΜΕ κράτησαν εντελώς διαφορετική στάση. Το μόνο κοινό ήταν πως τα media των δύο χωρών ήταν κατά της βίας και των επεισοδίων στο γήπεδο. Οι Κροάτες καταδίκασαν τη στάση της αστυνομίας τονίζοντας πως αντέδρασε μόνο σε σχέση με τους οπαδούς της Ντιναμό.
Η πληροφορία πως η αντίδραση των οπαδών του Ερυθρού Αστέρα είχε υπόβαθρο στη σέρβικη Κυβέρνηση αμφισβητήθηκε και διαψεύστηκε. Και αυτό παρότι οι κροατικές πηγές ανέφεραν πως αυτό το συμβάν έγινε για την αποσταθεροποίηση του νεοσύστατου κροατικού κράτους. Τα σέρβικα ΜΜΕ κατηγόρησαν τη Ντιναμό και όσους είχαν σχέση με την οργάνωση του αγώνα. Ήταν λογικό που η μία πλευρά κατηγορούσε την άλλη.
Όλα όσα έγιναν οδήγησαν στο να αποδεσμευτούν πλήρως οι Σέρβοι που ήταν στην κροατική αστυνομία, ενώ η σερβική Κυβέρνηση ήταν ξεκάθαρη πως δεν μπορούσε να προκύψει καμία συμφωνία με τους Κροάτες.
Η ενωμένη Γιουγκοσλαβία είχε… πεθάνει
Τα επεισόδια σηματοδότησαν την αρχή του τέλους για το Γιουγκοσλαβικό πρωτάθλημα. Μέχρι το τέλος της επομένης περιόδου 1990-1991, η Σλοβενία και η Κροατία είχαν δηλώσει την ανεξαρτησία από τη Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας. Οι δύο νέες αυτές χώρες δημιούργησαν το δικό τους εθνικό πρωτάθλημα αποσύροντας όλες τις ομάδες από την Ομοσπονδία της Γιουγκοσλαβίας. Το πρωτάθλημα της Γιουγκοσλαβίας διήρκησε άλλο ένα χρόνο και στο τέλος της σεζόν 1991-92 η διάσπαση της χώρας είχε ξεκινήσει. Βέβαια το 1990 η άλλοτε Γιουγκοσλαβία κατέγραψε μία από τις πιο μεγάλες επιτυχίες της όταν βγήκε 5η στο Μουντιάλ του 1990. Ωστόσο έχοντας μάθει από το μάθημα του Μάξιμιρ οι αρμόδιοι αποφάσισαν να απαγορεύσουν τη μετακίνηση φιλοξενούμενων οπαδών και ειδικά εκείνων που ήταν από άλλα κράτη μετά τη διάσπαση.
Υπήρξε βέβαια κι ένα παιχνίδι στις 25 Σεπτεμβρίου του 1990 στο Σπλιτ με την Χαϊντουκ και τη Παρτιζάν Βελιγραδίου. Δεν είχε το παιχνίδι αυτό φιλοξενούμενους οπαδούς οπότε δεν είχε και ανάλογα επεισόδια. Όμως οι οπαδοί της Χαϊντουκ έκαψαν τη σημαία της Γιουγκοσλαβίας. Η κίνηση αυτή ήταν των Torcide. Ήταν σαν μία μέρα που είχε 'πεθάνει' η άλλοτε ενωμένη Γιουγκοσλαβία.
Οι αντιδράσεις του Τύπου
Η Slobodna Dalmacija στο πρωτοσέλιδό της τόνιζε πως η 25η Σεπτεμβρίου του 1990 ήταν η μέρα όπου «συμβολικά έδειξε το τέλος της Γιουγκο-σλαβίας». Σε άρθρο της ίδιας εφημερίδας ο κοινωνιολόγος Ντράζεν Λάλιτς εξηγούσε πως όλα ξεκίνησαν μετά τα σοβαρά επεισόδια στο Μάξιμιρ. Διευκρίνισε το πόσο σοβαρό ήταν το κάψιμο σημαίας διότι όταν σημαίες καίγονται συνήθως σκοτώνονται άνθρωποι.
Όλα αυτά τα γεγονότα έχουν ξεκινήσει μία κατάσταση για το πως και ποιος τελικά ξεκίνησε τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Η πεποίθηση αρκετών είναι πως ο πόλεμος ουσιαστικά άρχισε από τα γεγονότα του Μάξιμιρ. Και αυτό παρά το γεγονός πως η μεγάλη έχθρα και αντιπαλότητα εντός των... τειχών της άλλοτε ενωμένης Γιουγκοσλαβίας είχε ξεκινήσει έναν χρόνο πριν.
Επίθεση ο Μπόμπαν; Οι Σέρβοι άργησαν να το μάθουν!
Το CNN ήταν το μέσο εκείνο που θεωρεί πως ο αγώνας της Ντιναμό Ζάγκρεμπ με τον Ερυθρό Αστέρα ήταν μες στις πέντε αναμετρήσεις που άλλαξαν τον κόσμο, όμως τα σερβικά ΜΜΕ είχαν άλλη γνώμη. Η προσέγγιση των ΜΜΕ της Σερβίας θα άλλαζε δύο δεκαετίες μετά. Τα περισσότερα ΜΜΕ χαρακτηριστικά απέκρυψαν την επίθεση του Μπόμπαν σε αστυνομικό καθώς και άλλες σημαντικές λεπτομέρειες.
Πολλοί τίτλοι ήταν κάπως ουδέτεροι. Δύο δεκαετίες μετά τα γεγονότα στο Μάξιμιρ η θέση αρκετών ΜΜΕ ήταν πως αυτός ο αγώνας ήταν ουσιαστικά η αρχή του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία.
Η Blic στέκεται στο ότι αυτό το ματς σήμανε την αρχή της απόσχισης. Η εφημερίδα Danas σημείωνε πως ήταν 'η μέρα που το ποδόσφαιρο θύμισε πόλεμο'. Η Kurir δημοσίευσε άρθρο με τίτλο 'ο πόλεμος που άρχισε στο Μάξιμιρ'.
Ακόμα και το σερβικό ράδιο SRT είχε θέμα για το πως ξεκίνησε ο πόλεμος από αυτό το ματς. Τα πιο πολλά ΜΜΕ μετέπειτα ήθελαν να συνδέσουν τον αγώνα αυτόν με τα γεγονότα που ακολούθησαν με τον πόλεμο και τις πολιτικές εξελίξεις. Υπήρξε και ντοκιμαντέρ με τίτλο 'Το ποδόσφαιρο και τα άλλα πράγματα'. Εκεί είχε σκηνές από τα όσα έγιναν στο στάδιο Μάξιμιρ τότε. Εικόνες μετά με τανκς στους δρόμους του Βελιγραδίου και ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο 'ο κανονισμένος πόλεμος'. Με υλικό από επιθέσεις στον γιουγκοσλαβικό στρατό στο Σπλιτ που ακολούθησε μετά τις συγκρούσεις των οπαδών.
Παρά το γεγονός πως τα επεισόδια στο Μάξιμιρ δεν είχαν θύματα η σύνδεση με τα γεγονότα στο Σπλιτ αλλά και με τον πόλεμο γινόταν με κάθε τρόπο. Με τέτοιο τρόπο που η διαπίστωση ήταν πως 'ο πόλεμος άρχισε στο Μάξιμιρ'. Τελικώς όμως ποιος φταίει για τα όσα έγιναν το 1990;
Η σέρβικη ραδιοτηλεόραση σημειώνει πως «η κροατική Κυβέρνηση σκηνοθέτησε ταραχές σε αυτό το ποδοσφαιρικό παιχνίδι». Σύμφωνα πάντως με τα όσα προέκυψαν από άνθρωπο εσωτερικών υποθέσεων στην τότε κροατική Κυβέρνηση οι Σέρβοι είχαν δικούς τους ανθρώπους στην αστυνομία των Κροατών οπότε είχαν κάθε ευχέρεια να δημιουργήσουν τις ταραχές.
Στη διάρκεια των προετοιμασιών αυτού του αγώνα υπήρξαν πολλές παρασκηνιακές συζητήσεις και σε πολιτικό επίπεδο. Ακόμα και στο ποια αρμόδια Αρχή θα αναλάμβανε την ευθύνη της τήρησης των μέτρων. Οι πληροφορίες τότε έκαναν λόγο πως είχε εμπλοκή ακόμα και η αντίστοιχη κροατική... CIA. Υπήρξε και η αποκάλυψη πως ζητήθηκε από την αστυνομία να κάνει πίσω και να μην αντιδράσει ανάλογα. Μάλιστα ο φερόμενος ως επικεφαλής μετά τον αγώνα ζήτησε να παραιτηθεί.
Σύμφωνα με πηγές κυρίως από αξιωματούχους στην Κροατία υπήρχαν άνθρωποι που είχαν προσχεδιάσει όσα ακολούθησαν και ήξεραν το αποτέλεσμα. Επίσης ότι σε όσα έγιναν ήταν ενήμεροι οπαδοί της Ντιναμό, οι οποίοι μάλιστα προκάλεσαν όσο περισσότερο γινόταν τους οπαδούς του Ερυθρού Αστέρα. Κανάλι με βάση το Βελιγράδι ανέφερε πως οι πέτρες και τα μπουκάλια που εκτοξεύθηκαν προς τους οπαδούς των φιλοξενούμενων ήταν από πριν μες στο στάδιο. Και έτσι έγιναν επεισόδια στις εξέδρες και στο γήπεδο.
Το εβδομαδιαίο περιοδικό Vreme υπογραμμίζει πως περίπου 20 χρόνια μετά το συμπέρασμα είναι πως αυτά τα επεισόδια ήταν... προσχεδιασμένα. Και αυτό για να δώσει ώθηση στους Κροάτες. Η πληροφορία ότι οι πέτρες είχαν ήδη δοθεί στους οπαδούς της Ντιναμό αλλά είχαν τοποθετηθεί και στην πλευρά των οπαδών του Ερυθρού Αστέρα για να μπορούν να πετάξουν και αυτοί δείχνει κάτι τέτοιο.
Επίσης για το συμβάν με τον Μπόμπαν η εξήγηση ήταν πως αυτός ήταν ένας τρόπος για να απαλλαγεί η κροατική αστυνομία από τα στελέχη που είχε από τη Σερβία. Ο τεχνικός του Ερυθρού Αστέρα, Ντάργκοσλαβ Σεκουλάρατς επισήμανε πάντως ότι «δεν νομίζω πως όλα αυτά ήταν σχεδιασμένα. Ούτε η επίθεση του Μπόμπαν σε αστυνομικό. Θέλανε να μας σκοτώσουν διότι μας έβλεπαν ως εχθρούς. Όλους εμάς τους Σέρβους».
Τα σερβικά ΜΜΕ επέμειναν σε όλες αυτές τις θεωρίες συνομωσίας και στο... προσχέδιο για επεισόδια. Ακόμα και ότι ακόμα και να υπήρξαν κάποιες προκλήσεις από τους οπαδούς του Ερυθρού Αστέρα δεν ήταν σε τέτοιον βαθμό που να επιφέρουν τα επεισόδια αυτά…
Ιδρυτικός μύθος για την Κροατία
Τα όσα έλαβαν χώρα στο Μάξιμιρ στις 13 Μαΐου του 1990 απέκτησαν διαστάσεις μύθου, ειδικά για την Κροατία. Ακόμα και τώρα θεωρείται από τα πιο διαβόητα ματς ποδοσφαίρου, ίσως το μοναδικό στην ιστορία του ευρωπαϊκού ποδοσφαίρου το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως το συμβάν που ξεκίνησε έναν ολόκληρο πόλεμο. Για πολλούς τα επεισόδια αυτά πυροδότησαν τον πόλεμο της ανεξαρτησίας της Κροατίας. Αυτή η αφήγηση ενισχύθηκε και μέσω ντοκιμαντέρ και δημοσιογραφικών κειμένων. Για τους Κροάτες, οι ενέργειες του Μπόμπαν μαζί με αυτές των Bad Blue Boys αντιπροσώπευαν μια θεμελιώδη στιγμή στην επιθυμία τους για μια ανεξάρτητη Κροατία, ενώ στα κροατικά μέσα ενημέρωσης, παρουσιάστηκαν θεωρίες για να αναδειχθεί ότι η βία σχεδιάστηκε από τις γιουγκοσλαβικές μυστικές υπηρεσίες και τους Σέρβους αρχηγούς της αστυνομίας.
Για τους Bad Blue Boys η 13 Μαΐου αποτελεί σημείο αναφοράς. Κάθε χρόνο εκείνη την ημέρα συγκεντρώνονται στο Μάξιμιρ όπου ανάβουν κεριά και καταθέτουν στεφάνια τιμώντας τους συντρόφους τους που χάθηκαν στον εμφύλιο. Έξω από το γήπεδο έχει στηθεί μνημείο με την επιγραφή: «Σε όλους τους οπαδούς της Ντιναμό για τους οποίους ο πόλεμος ξεκίνησε στις 13 Μαΐου 1990 και τελείωσε με το να θυσιάσουν την ζωή τους στον βωμό της κροατικής πατρίδας».
Ο Ντάριο Μπρεντίν, Αναπληρωτής ερευνητής στο Κέντρο Σπουδών Νοτιοανατολικής Ευρώπης του Πανεπιστημίου του Γκρατς στέκεται στην σημασία που έχει η εν λόγω αναμέτρηση για το κροατικό έθνος. «Για τους Κροάτες το Μάξιμιρ αποτελεί έναν από τους ιδρυτικούς μύθους του έθνους. Αποτελεί μια βαθιά παγιωμένη ιδέα στην κοινωνική μνήμη. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο αθλητισμός στην ύστερη σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία μπορεί να χαρακτηριστεί ως «εθνικός κινητήρας» και ότι οι ταραχές του Μαξίμιρ αντικατοπτρίζουν τις πολιτικές εντάσεις που υπήρχαν και αναπτύχθηκαν στη σοσιαλιστική ομοσπονδία εκείνη την εποχή. Αλλά ο πόλεμος δεν ξεκίνησε στο Μάξιμιρ στις 13 Μαΐου 1990».
Για τον Μπρέντιν, η γοητεία γύρω από αυτό που συνέβη στις 13 Μαΐου 1990 είναι κατανοητή -δεν υπάρχουν πολλές περιπτώσεις στην ευρωπαϊκή ιστορία που ένα ποδοσφαιρικό παιχνίδι θεωρείται ότι ξεκίνησε έναν πόλεμο - αλλά το αποτέλεσμα ήταν η έλλειψη προοπτικής για την αιτία και την συνέπεια του γεγονότος.
«Η μυθολογική αφήγηση διαδόθηκε επίσης ευρέως μεταξύ των οπαδών του ποδοσφαίρου (και πέραν αυτών) μέσω ντοκιμαντέρ και δημοσιογραφικών κειμένων. Το Ντιναμό - Ερυθρός Αστέρας ήταν σημαντικό γιατί ριζοσπαστικοποίησε ακόμα περισσότερο την κροατική κοινωνία εκείνη την εποχή στέλνοντας το μήνυμα πως η χρήση βίας αποτελούσε ένα νόμιμο τρόπο επίλυσης προβλημάτων και συγκρούσεων», προσθέτει.
Με τα χρόνια, η παρουσία στο Μάξιμιρ και η εκμετάλλευση εκείνων των γεγονότων έχει γίνει σημαντικό θέμα σε ορισμένους κύκλους τόσο στην Κροατία όσο και στην Σερβία, κάτι σαν το δικό μας Πολυτεχνείο και πόσοι είχαν βρεθεί εκείνες τις ημέρες με την πτώση της χούντας. Ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο νυν πρόεδρος της Σερβίας, έχει ισχυριστεί ότι ήταν εκεί στις 13 Μαΐου 1990, σε μια προσπάθεια να φανεί ακόμα πιο αρεστός στο σερβικό κοινό.
«Το Μάξιμιρ είναι κάτι σαν το live των Sex Pistols στο Μάντσεστερ το 1976 και άλλαξε για πάντα την μουσική. Πολλοί ισχυρίζονται ότι βρέθηκαν εκείνη την ημέρα στις εξέδρες και αυτό γιατί για πολλούς υπερεθνικιστές ήταν μια πολύ σημαντική στιγμή», προσθέτει από την πλευρά του ο Τζέιμς Μοντάζ δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Το ματς αυτό ήταν η αρχή του τέλους για την ενωμένη Γιουγκοσλαβία. Ένα χρόνο μετά τα πρώτα τουφέκια θα ξεκινήσουν έναν εμφύλιο πόλεμο βάζοντας φωτιά στα Βαλκάνια με τις γνωστές συνέπειες. Το σίγουρο είναι ότι ελάχιστα αθλητικά γεγονότα σαν το ματς της Ντιναμό Ζάγκρεμπ με τον Ερυθρό Αστέρα έχουν προσελκύσει τόσο έντονο εθνικό και διεθνές ενδιαφέρον όσο τα «επεισόδια στο Μάξιμιρ» στις 13 Μαΐου 1990. Ήταν σαν σήμερα πριν 31 χρόνια που εκείνα τα επεισόδια αντιπροσωπεύουν την συμβολική ημερομηνία που άρχισε η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας – «η μέρα που ξεκίνησε ο πόλεμος».
Ο ίδιος ο Μπόμπαν δεν μετάνιωσε ποτέ για εκείνο το περιστατικό. «Και εκεί βρέθηκα εγώ, ένα δημόσιο πρόσωπο έτοιμο να ρισκάρει τη φήμη, την καριέρα, τη ζωή του την ίδια. Ολα αυτά για έναν σκοπό, για ένα ιδανικό: την Κροατία», όπως τόνιζε χαρακτηριστικά.
Αλληλοκατηγορίες…
Οι συμπεριφορές των οπαδών σε εκείνο το ματς ξεπέρασαν τη συνηθισμένη παρουσία ενός οπαδού σε έναν αγώνα. Επειδή ήταν και επεισόδια που είχαν να κάνουν με τις διαφορές των Κροατών και των Σέρβων πήραν και άλλη έκταση. Όπως θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί τα κροατικά και τα σέρβικα ΜΜΕ κράτησαν εντελώς διαφορετική στάση. Το μόνο κοινό ήταν πως τα media των δύο χωρών ήταν κατά της βίας και των επεισοδίων στο γήπεδο. Οι Κροάτες καταδίκασαν τη στάση της αστυνομίας τονίζοντας πως αντέδρασε μόνο σε σχέση με τους οπαδούς της Ντιναμό.
Η πληροφορία πως η αντίδραση των οπαδών του Ερυθρού Αστέρα είχε υπόβαθρο στη σέρβικη Κυβέρνηση αμφισβητήθηκε και διαψεύστηκε. Και αυτό παρότι οι κροατικές πηγές ανέφεραν πως αυτό το συμβάν έγινε για την αποσταθεροποίηση του νεοσύστατου κροατικού κράτους. Τα σέρβικα ΜΜΕ κατηγόρησαν τη Ντιναμό και όσους είχαν σχέση με την οργάνωση του αγώνα. Ήταν λογικό που η μία πλευρά κατηγορούσε την άλλη.
Όλα όσα έγιναν οδήγησαν στο να αποδεσμευτούν πλήρως οι Σέρβοι που ήταν στην κροατική αστυνομία, ενώ η σερβική Κυβέρνηση ήταν ξεκάθαρη πως δεν μπορούσε να προκύψει καμία συμφωνία με τους Κροάτες.
Η ενωμένη Γιουγκοσλαβία είχε… πεθάνει
Τα επεισόδια σηματοδότησαν την αρχή του τέλους για το Γιουγκοσλαβικό πρωτάθλημα. Μέχρι το τέλος της επομένης περιόδου 1990-1991, η Σλοβενία και η Κροατία είχαν δηλώσει την ανεξαρτησία από τη Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας. Οι δύο νέες αυτές χώρες δημιούργησαν το δικό τους εθνικό πρωτάθλημα αποσύροντας όλες τις ομάδες από την Ομοσπονδία της Γιουγκοσλαβίας. Το πρωτάθλημα της Γιουγκοσλαβίας διήρκησε άλλο ένα χρόνο και στο τέλος της σεζόν 1991-92 η διάσπαση της χώρας είχε ξεκινήσει. Βέβαια το 1990 η άλλοτε Γιουγκοσλαβία κατέγραψε μία από τις πιο μεγάλες επιτυχίες της όταν βγήκε 5η στο Μουντιάλ του 1990. Ωστόσο έχοντας μάθει από το μάθημα του Μάξιμιρ οι αρμόδιοι αποφάσισαν να απαγορεύσουν τη μετακίνηση φιλοξενούμενων οπαδών και ειδικά εκείνων που ήταν από άλλα κράτη μετά τη διάσπαση.
Υπήρξε βέβαια κι ένα παιχνίδι στις 25 Σεπτεμβρίου του 1990 στο Σπλιτ με την Χαϊντουκ και τη Παρτιζάν Βελιγραδίου. Δεν είχε το παιχνίδι αυτό φιλοξενούμενους οπαδούς οπότε δεν είχε και ανάλογα επεισόδια. Όμως οι οπαδοί της Χαϊντουκ έκαψαν τη σημαία της Γιουγκοσλαβίας. Η κίνηση αυτή ήταν των Torcide. Ήταν σαν μία μέρα που είχε 'πεθάνει' η άλλοτε ενωμένη Γιουγκοσλαβία.
Οι αντιδράσεις του Τύπου
Η Slobodna Dalmacija στο πρωτοσέλιδό της τόνιζε πως η 25η Σεπτεμβρίου του 1990 ήταν η μέρα όπου «συμβολικά έδειξε το τέλος της Γιουγκο-σλαβίας». Σε άρθρο της ίδιας εφημερίδας ο κοινωνιολόγος Ντράζεν Λάλιτς εξηγούσε πως όλα ξεκίνησαν μετά τα σοβαρά επεισόδια στο Μάξιμιρ. Διευκρίνισε το πόσο σοβαρό ήταν το κάψιμο σημαίας διότι όταν σημαίες καίγονται συνήθως σκοτώνονται άνθρωποι.
Όλα αυτά τα γεγονότα έχουν ξεκινήσει μία κατάσταση για το πως και ποιος τελικά ξεκίνησε τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Η πεποίθηση αρκετών είναι πως ο πόλεμος ουσιαστικά άρχισε από τα γεγονότα του Μάξιμιρ. Και αυτό παρά το γεγονός πως η μεγάλη έχθρα και αντιπαλότητα εντός των... τειχών της άλλοτε ενωμένης Γιουγκοσλαβίας είχε ξεκινήσει έναν χρόνο πριν.
Επίθεση ο Μπόμπαν; Οι Σέρβοι άργησαν να το μάθουν!
Το CNN ήταν το μέσο εκείνο που θεωρεί πως ο αγώνας της Ντιναμό Ζάγκρεμπ με τον Ερυθρό Αστέρα ήταν μες στις πέντε αναμετρήσεις που άλλαξαν τον κόσμο, όμως τα σερβικά ΜΜΕ είχαν άλλη γνώμη. Η προσέγγιση των ΜΜΕ της Σερβίας θα άλλαζε δύο δεκαετίες μετά. Τα περισσότερα ΜΜΕ χαρακτηριστικά απέκρυψαν την επίθεση του Μπόμπαν σε αστυνομικό καθώς και άλλες σημαντικές λεπτομέρειες.
Πολλοί τίτλοι ήταν κάπως ουδέτεροι. Δύο δεκαετίες μετά τα γεγονότα στο Μάξιμιρ η θέση αρκετών ΜΜΕ ήταν πως αυτός ο αγώνας ήταν ουσιαστικά η αρχή του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία.
Η Blic στέκεται στο ότι αυτό το ματς σήμανε την αρχή της απόσχισης. Η εφημερίδα Danas σημείωνε πως ήταν 'η μέρα που το ποδόσφαιρο θύμισε πόλεμο'. Η Kurir δημοσίευσε άρθρο με τίτλο 'ο πόλεμος που άρχισε στο Μάξιμιρ'.
Ακόμα και το σερβικό ράδιο SRT είχε θέμα για το πως ξεκίνησε ο πόλεμος από αυτό το ματς. Τα πιο πολλά ΜΜΕ μετέπειτα ήθελαν να συνδέσουν τον αγώνα αυτόν με τα γεγονότα που ακολούθησαν με τον πόλεμο και τις πολιτικές εξελίξεις. Υπήρξε και ντοκιμαντέρ με τίτλο 'Το ποδόσφαιρο και τα άλλα πράγματα'. Εκεί είχε σκηνές από τα όσα έγιναν στο στάδιο Μάξιμιρ τότε. Εικόνες μετά με τανκς στους δρόμους του Βελιγραδίου και ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο 'ο κανονισμένος πόλεμος'. Με υλικό από επιθέσεις στον γιουγκοσλαβικό στρατό στο Σπλιτ που ακολούθησε μετά τις συγκρούσεις των οπαδών.
Παρά το γεγονός πως τα επεισόδια στο Μάξιμιρ δεν είχαν θύματα η σύνδεση με τα γεγονότα στο Σπλιτ αλλά και με τον πόλεμο γινόταν με κάθε τρόπο. Με τέτοιο τρόπο που η διαπίστωση ήταν πως 'ο πόλεμος άρχισε στο Μάξιμιρ'. Τελικώς όμως ποιος φταίει για τα όσα έγιναν το 1990;
Η σέρβικη ραδιοτηλεόραση σημειώνει πως «η κροατική Κυβέρνηση σκηνοθέτησε ταραχές σε αυτό το ποδοσφαιρικό παιχνίδι». Σύμφωνα πάντως με τα όσα προέκυψαν από άνθρωπο εσωτερικών υποθέσεων στην τότε κροατική Κυβέρνηση οι Σέρβοι είχαν δικούς τους ανθρώπους στην αστυνομία των Κροατών οπότε είχαν κάθε ευχέρεια να δημιουργήσουν τις ταραχές.
Στη διάρκεια των προετοιμασιών αυτού του αγώνα υπήρξαν πολλές παρασκηνιακές συζητήσεις και σε πολιτικό επίπεδο. Ακόμα και στο ποια αρμόδια Αρχή θα αναλάμβανε την ευθύνη της τήρησης των μέτρων. Οι πληροφορίες τότε έκαναν λόγο πως είχε εμπλοκή ακόμα και η αντίστοιχη κροατική... CIA. Υπήρξε και η αποκάλυψη πως ζητήθηκε από την αστυνομία να κάνει πίσω και να μην αντιδράσει ανάλογα. Μάλιστα ο φερόμενος ως επικεφαλής μετά τον αγώνα ζήτησε να παραιτηθεί.
Σύμφωνα με πηγές κυρίως από αξιωματούχους στην Κροατία υπήρχαν άνθρωποι που είχαν προσχεδιάσει όσα ακολούθησαν και ήξεραν το αποτέλεσμα. Επίσης ότι σε όσα έγιναν ήταν ενήμεροι οπαδοί της Ντιναμό, οι οποίοι μάλιστα προκάλεσαν όσο περισσότερο γινόταν τους οπαδούς του Ερυθρού Αστέρα. Κανάλι με βάση το Βελιγράδι ανέφερε πως οι πέτρες και τα μπουκάλια που εκτοξεύθηκαν προς τους οπαδούς των φιλοξενούμενων ήταν από πριν μες στο στάδιο. Και έτσι έγιναν επεισόδια στις εξέδρες και στο γήπεδο.
Το εβδομαδιαίο περιοδικό Vreme υπογραμμίζει πως περίπου 20 χρόνια μετά το συμπέρασμα είναι πως αυτά τα επεισόδια ήταν... προσχεδιασμένα. Και αυτό για να δώσει ώθηση στους Κροάτες. Η πληροφορία ότι οι πέτρες είχαν ήδη δοθεί στους οπαδούς της Ντιναμό αλλά είχαν τοποθετηθεί και στην πλευρά των οπαδών του Ερυθρού Αστέρα για να μπορούν να πετάξουν και αυτοί δείχνει κάτι τέτοιο.
Επίσης για το συμβάν με τον Μπόμπαν η εξήγηση ήταν πως αυτός ήταν ένας τρόπος για να απαλλαγεί η κροατική αστυνομία από τα στελέχη που είχε από τη Σερβία. Ο τεχνικός του Ερυθρού Αστέρα, Ντάργκοσλαβ Σεκουλάρατς επισήμανε πάντως ότι «δεν νομίζω πως όλα αυτά ήταν σχεδιασμένα. Ούτε η επίθεση του Μπόμπαν σε αστυνομικό. Θέλανε να μας σκοτώσουν διότι μας έβλεπαν ως εχθρούς. Όλους εμάς τους Σέρβους».
Τα σερβικά ΜΜΕ επέμειναν σε όλες αυτές τις θεωρίες συνομωσίας και στο... προσχέδιο για επεισόδια. Ακόμα και ότι ακόμα και να υπήρξαν κάποιες προκλήσεις από τους οπαδούς του Ερυθρού Αστέρα δεν ήταν σε τέτοιον βαθμό που να επιφέρουν τα επεισόδια αυτά…
Ιδρυτικός μύθος για την Κροατία
Τα όσα έλαβαν χώρα στο Μάξιμιρ στις 13 Μαΐου του 1990 απέκτησαν διαστάσεις μύθου, ειδικά για την Κροατία. Ακόμα και τώρα θεωρείται από τα πιο διαβόητα ματς ποδοσφαίρου, ίσως το μοναδικό στην ιστορία του ευρωπαϊκού ποδοσφαίρου το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως το συμβάν που ξεκίνησε έναν ολόκληρο πόλεμο. Για πολλούς τα επεισόδια αυτά πυροδότησαν τον πόλεμο της ανεξαρτησίας της Κροατίας. Αυτή η αφήγηση ενισχύθηκε και μέσω ντοκιμαντέρ και δημοσιογραφικών κειμένων. Για τους Κροάτες, οι ενέργειες του Μπόμπαν μαζί με αυτές των Bad Blue Boys αντιπροσώπευαν μια θεμελιώδη στιγμή στην επιθυμία τους για μια ανεξάρτητη Κροατία, ενώ στα κροατικά μέσα ενημέρωσης, παρουσιάστηκαν θεωρίες για να αναδειχθεί ότι η βία σχεδιάστηκε από τις γιουγκοσλαβικές μυστικές υπηρεσίες και τους Σέρβους αρχηγούς της αστυνομίας.
Για τους Bad Blue Boys η 13 Μαΐου αποτελεί σημείο αναφοράς. Κάθε χρόνο εκείνη την ημέρα συγκεντρώνονται στο Μάξιμιρ όπου ανάβουν κεριά και καταθέτουν στεφάνια τιμώντας τους συντρόφους τους που χάθηκαν στον εμφύλιο. Έξω από το γήπεδο έχει στηθεί μνημείο με την επιγραφή: «Σε όλους τους οπαδούς της Ντιναμό για τους οποίους ο πόλεμος ξεκίνησε στις 13 Μαΐου 1990 και τελείωσε με το να θυσιάσουν την ζωή τους στον βωμό της κροατικής πατρίδας».
Ο Ντάριο Μπρεντίν, Αναπληρωτής ερευνητής στο Κέντρο Σπουδών Νοτιοανατολικής Ευρώπης του Πανεπιστημίου του Γκρατς στέκεται στην σημασία που έχει η εν λόγω αναμέτρηση για το κροατικό έθνος. «Για τους Κροάτες το Μάξιμιρ αποτελεί έναν από τους ιδρυτικούς μύθους του έθνους. Αποτελεί μια βαθιά παγιωμένη ιδέα στην κοινωνική μνήμη. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο αθλητισμός στην ύστερη σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία μπορεί να χαρακτηριστεί ως «εθνικός κινητήρας» και ότι οι ταραχές του Μαξίμιρ αντικατοπτρίζουν τις πολιτικές εντάσεις που υπήρχαν και αναπτύχθηκαν στη σοσιαλιστική ομοσπονδία εκείνη την εποχή. Αλλά ο πόλεμος δεν ξεκίνησε στο Μάξιμιρ στις 13 Μαΐου 1990».
Για τον Μπρέντιν, η γοητεία γύρω από αυτό που συνέβη στις 13 Μαΐου 1990 είναι κατανοητή -δεν υπάρχουν πολλές περιπτώσεις στην ευρωπαϊκή ιστορία που ένα ποδοσφαιρικό παιχνίδι θεωρείται ότι ξεκίνησε έναν πόλεμο - αλλά το αποτέλεσμα ήταν η έλλειψη προοπτικής για την αιτία και την συνέπεια του γεγονότος.
«Η μυθολογική αφήγηση διαδόθηκε επίσης ευρέως μεταξύ των οπαδών του ποδοσφαίρου (και πέραν αυτών) μέσω ντοκιμαντέρ και δημοσιογραφικών κειμένων. Το Ντιναμό - Ερυθρός Αστέρας ήταν σημαντικό γιατί ριζοσπαστικοποίησε ακόμα περισσότερο την κροατική κοινωνία εκείνη την εποχή στέλνοντας το μήνυμα πως η χρήση βίας αποτελούσε ένα νόμιμο τρόπο επίλυσης προβλημάτων και συγκρούσεων», προσθέτει.
Με τα χρόνια, η παρουσία στο Μάξιμιρ και η εκμετάλλευση εκείνων των γεγονότων έχει γίνει σημαντικό θέμα σε ορισμένους κύκλους τόσο στην Κροατία όσο και στην Σερβία, κάτι σαν το δικό μας Πολυτεχνείο και πόσοι είχαν βρεθεί εκείνες τις ημέρες με την πτώση της χούντας. Ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο νυν πρόεδρος της Σερβίας, έχει ισχυριστεί ότι ήταν εκεί στις 13 Μαΐου 1990, σε μια προσπάθεια να φανεί ακόμα πιο αρεστός στο σερβικό κοινό.
«Το Μάξιμιρ είναι κάτι σαν το live των Sex Pistols στο Μάντσεστερ το 1976 και άλλαξε για πάντα την μουσική. Πολλοί ισχυρίζονται ότι βρέθηκαν εκείνη την ημέρα στις εξέδρες και αυτό γιατί για πολλούς υπερεθνικιστές ήταν μια πολύ σημαντική στιγμή», προσθέτει από την πλευρά του ο Τζέιμς Μοντάζ δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Το ματς αυτό ήταν η αρχή του τέλους για την ενωμένη Γιουγκοσλαβία. Ένα χρόνο μετά τα πρώτα τουφέκια θα ξεκινήσουν έναν εμφύλιο πόλεμο βάζοντας φωτιά στα Βαλκάνια με τις γνωστές συνέπειες. Το σίγουρο είναι ότι ελάχιστα αθλητικά γεγονότα σαν το ματς της Ντιναμό Ζάγκρεμπ με τον Ερυθρό Αστέρα έχουν προσελκύσει τόσο έντονο εθνικό και διεθνές ενδιαφέρον όσο τα «επεισόδια στο Μάξιμιρ» στις 13 Μαΐου 1990. Ήταν σαν σήμερα πριν 31 χρόνια που εκείνα τα επεισόδια αντιπροσωπεύουν την συμβολική ημερομηνία που άρχισε η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας – «η μέρα που ξεκίνησε ο πόλεμος».
gazzetta.gr