Το τέλος μιας μεγάλης επιχειρηματικής δυναστείας που μεσουράνησε στον τομέα των κατασκευών και των media για πάνω από 40 χρόνια σφραγίζει η αποχώρηση του κ. Λεωνίδα Μπόμπολα από την Ελλάκτωρ. Το αποχαιρετιστήριο γράμμα που επέλεξε να στείλει στους εργαζομένους και συνεργάτες του στην εταιρεία την περασμένη εβδομάδα ο βενιαμίν της οικογένειας, έκλεισε και το τελευταίο κεφάλαιο της επαγγελματικής του σύνδεσης με το παρελθόν.
Σε μια κατάθεση ψυχής 3,5 σελίδων συμπύκνωσε την αρχή, τη μέση και το τέλος της διαδρομής του, γράφοντας το φινάλε μιας πορείας που άφησε εποχή στους τομείς των υποδομών και τα δημόσια έργα, αλλά και μια πικρή γεύση για τις αστοχίες και τα «χαμένα όνειρα».
Με τη φράση «φεύγω από το σπίτι και την οικογένειά μου με υπερηφάνεια» οριστικοποίησε το διαζύγιο με τους Ολλανδούς, μια προδιαγεγραμμένη από καιρό εξέλιξη που επισημοποιήθηκε ωστόσο στα τέλη Ιουνίου, όταν ρευστοποίησε και τις τελευταίες μετοχές του (το 2,8% των μετοχών) μετά την εξάσκηση του call option για την αγορά του 12,5% των μετοχών που κατείχε στην Ελλάκτωρ.
Η σχετική συμφωνία είχε κλείσει πριν από περίπου έναν χρόνο, όταν ο κ. Μπόμπολας με σύμμαχο τη Reggeborgh Invest έβαζε σε εφαρμογή το plan B για τη διάσωση του ομίλου Ελλάκτωρ έπειτα από μια διετή απραξία και μια περίοδο συσσωρευμένων οικονομικών προβλημάτων που έβγαζαν εκτός μάχης τον άλλοτε ισχυρό επιχειρηματικό όμιλο, απαξιώνοντας συνεχώς την εταιρεία.
Η νέα διοικητική ομάδα θα τον επαναφέρει σε καίριες θέσεις, δίνοντάς του τον ρόλο του διευθύνοντος συμβούλου στην Ηλέκτωρ (τη θυγατρική στον κλάδο της διαχείρισης απορριμμάτων και των περιβαλλοντικών έργων), που αποτελούσε ανέκαθεν το αγαπημένο του παιδί, αλλά και θέση στο διοικητικό συμβούλιο του κατασκευαστικού βραχίονα της Ακτωρ. Ωστόσο τα σύννεφα είχαν πυκνώσει τους τελευταίους μήνες, καθώς για την πλευρά Μπόμπολα η επάνοδος σήμαινε κάτι πολύ περισσότερο από έναν ρόλο μάνατζερ. Και χωρίς να μπορεί να πει κανείς με ακρίβεια τι συμφωνήθηκε πριν από έναν χρόνο μεταξύ του πρώην μεγαλομετόχου και των Ολλανδών, όταν οργανωνόταν η επίθεση στην προηγούμενη διοίκηση, η Reggeborgh Invest δεν φάνηκε πρόθυμη να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες αλλά και τους σχεδιασμούς του, με αποτέλεσμα η συνύπαρξή τους να έχει βραχύ βίο.
Σατανικές συμπτώσεις
Θες από σύμπτωση, θες από μια συνωμοσία του σύμπαντος, ο Ιούλιος ήταν για την οικογένεια Μπόμπολα ο πιο ανατρεπτικός μήνας της παντοκρατορίας της τα τελευταία χρόνια.
Το καλοκαίρι του 2018 το ημερολόγιο γράφει 25 Ιουλίου. O υδράργυρος είναι στα ύψη και η υγρασία ακόμη και στο πιο δροσερό κλίμα των βορείων προαστίων σού τρυπά τα κόκαλα. Αυτό το καλοκαίρι για τους μετόχους της Ελλάκτωρ είναι πολύ διαφορετικό. Η αγωνία κυριαρχεί και το μπαρούτι από τα πυρά των δύο αντιμαχόμενων στρατοπέδων, Μπόμπολα - Κούτρα από τη μία και αδελφών Καλλιτσάντση από την άλλη, έχει μαυρίσει ακόμη και τους τοίχους. Οι μέτοχοι στο επιβλητικό κτίριο της Κηφισιάς με την κόκκινη χαρακτηριστική όψη έχουν σχηματίσει από νωρίς πηγαδάκια και τα προγνωστικά δίνουν και παίρνουν. Μετά από μια σφοδρή διαμάχη που κράτησε αμείωτο το επιχειρηματικό και χρηματιστηριακό ενδιαφέρον, ο επί 20ετίας διευθύνων σύμβουλος της Ελλάκτωρ Λεωνίδας Μπόμπολας χάνει τη διοίκηση μέσα από τα χέρια του.
Ακόμη και σήμερα που, ως παρατηρητής, βλέπει κανείς τα πράγματα από κάποια απόσταση, δυσκολεύεται να πει τι πήγε στραβά για την πλευρά Μπόμπολα. Ισως να έφταιξε ότι σε αυτή τη μάχη πίστεψαν ότι ήταν ανίκητοι και, όπως αποδείχτηκε, ούτε ο ίδιος αλλά και ούτε ο μέντοράς του Δημήτρης Κούτρας μέτρησαν σωστά τα όπλα του εχθρού.
Ο εμφύλιος με την οικογένεια Καλλιτσάντση έχει για πρώτη φορά στην ιστορία του ομίλου νικητές και ηττημένους. Και ο Λεωνίδας Μπόμπολας μετά την ψηφοφορία-θρίλερ των μετόχων βιώνει τον δεύτερο μεγαλύτερο εφιάλτη της ζωής του, μετά τον θάνατο της πολυαγαπημένης του συζύγου Κλαίρης, την απώλεια της εταιρείας και την κυριαρχία των συνεταίρων του, που θα σημάνει την αρχή του τέλους για την ιστορική κατασκευαστική εταιρεία και τους ιδρυτές της με τη μορφή που την ξέραμε μέχρι τότε.
Εναν χρόνο νωρίτερα, τον Ιούλιο του 2017, ο πατέρας του Γιώργος Μπόμπολας και ο αδελφός του Φώτης σφραγίζουν και το δικό τους τέλος από την αυτοκρατορία των εκδόσεων και της τηλεόρασης με την έξοδο από τον Πήγασο και την Τηλέτυπος. Το οικοδόμημα στον Τύπο που έκανε πανίσχυρη την οικογένεια Μπόμπολα για τέσσερις δεκαετίες ανεβάζοντας και κατεβάζοντας κυβερνήσεις και έθρεψε τη συζήτηση για πολλά χρόνια περί διαπλοκής, δημοσίων έργων και νταβατζήδων εξανεμίζεται.
Το δημιούργημα του Γιώργου Μπόμπολα και μιας μεγάλης μορφής της δημοσιογραφίας, του Αλέκου Φιλιππόπουλου, που έφερε επανάσταση στην αυγή της δεκαετίας του ’80 στον Τύπο, περνά στον Ιβάν Σαββίδη και στην εταιρεία Dimera τα σήματα των εφημερίδων «Εθνος» και «Εθνος της Κυριακής», αντί τιμήματος 3 εκατ. ευρώ, και μαζί περίπου το 20% των μετοχών στην Τηλέτυπος που πουλάει ο Φώτης Μπόμπολας, αιφνιδιάζοντας όχι μόνο τους υπόλοιπους μετόχους του καναλιού, αλλά και τις τράπεζες που είχαν ενέχυρο τις μετοχές έναντι δανείων. Με τα δάνεια του Πήγασου, που εκείνη την περίοδο υπολογίζονται σε πάνω από 160 εκατ. ευρώ, από τα οποία περισσότερα από 100 εκατ. ήταν δίχως εξασφαλίσεις, η θηλιά στον λαιμό της οικογένειας είχε αρχίσει να σφίγγει και οι ρευστοποιήσεις συμμετοχών αποτελούσαν το τελευταίο σωσίβιο. Ο δρόμος για την απώλεια του συγκροτήματος έχει ανοίξει και η καταγγελία των δανείων από τις τράπεζες επιταχύνει τις εξελίξεις.
Οι κατασκευές
Μέχρι να πάρει τα ηνία της Ελλάκτωρ στα χέρια του, ο Λεωνίδας Μπόμπολας είχε αποκτήσει σημαντική εμπειρία έχοντας θητεύσει στο πλευρό του πατέρα του από τη δεκαετία του ’80, παράλληλα με τις σπουδές του στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Από τα υπόγεια δίκτυα, τα λιμενικά έργα και τον Κηφισό, οι κατασκευές θα δυναμώσουν την περίοδο των ολυμπιακών έργων και θα απογειωθούν με την άνθηση του Χρηματιστηρίου και τις μεγάλες παραχωρήσεις. Για τα ολυμπιακά έργα, το πρώην αφεντικό της Ελλάκτωρ έχει παραδεχτεί ότι ήταν το μεγάλο στοίχημα, «χτυπημένα πολύ», τα οποία «δουλεύτηκαν σωστά και έκαναν την Ακτωρ μεγάλη εταιρεία». Και ύστερα άνοιξε ο δρόμος των μεγάλων συγχρηματοδοτούμενων έργων, πρώτα με την Αττική οδό που χάραξε τον δρόμο των παραχωρήσεων στην Ελλάδα και αργότερα με τα άλλα μεγάλα έργα των αυτοκινητόδρομων (Ελευσίνα - Κόρινθος - Πάτρα, Μαλιακός - Κλειδί, Κόρινθος - Τρίπολη - Καλαμάτα), τα έργα του μετρό, της διαχείρισης αποβλήτων και τον εξωστρεφή προσανατολισμό που δημιούργησε έναν διεθνή όμιλο.
Η ασύλληπτη ταχύτητα ανάπτυξης της εταιρείας, η γιγάντωση μέσω νέων έργων και συγχωνεύσεων θα δημιουργήσουν έναν δαιδαλώδη όμιλο με έσοδα πάνω από 1 δισ. και αυξημένα κέρδη. Ο πρώτος επιχειρηματικός γάμος θα γίνει στο ξεκίνημα της νέας χιλιετίας μεταξύ της Ακτωρ και της Ελληνικής Τεχνοδομικής - ΤΕΒ από τον χώρο των ιδιωτικών έργων. «Μια κίνηση όπου πρυτάνευσαν η λογική και τα νούμερα και όχι η χημεία και η καρδιά», σύμφωνα με τον κ. Μπόμπολα. Στο ίδιο σχήμα θα ενσωματωθούν τα επόμενα χρόνια διαφορετικοί άνθρωποι και κουλτούρες που κάποιοι έμειναν μέχρι τέλους και άλλοι έφυγαν. Εταιρείες όπως η Παντεχνική, η Τομή, από την οποία γεννήθηκε η Ηλέκτωρ, και άλλες πιο μικρές ενσωματώθηκαν στον πολυσχιδή όμιλο και για σχεδόν δύο δεκαετίες απολάμβαναν την πρωτοκαθεδρία στις κατασκευές. Το τιμόνι της εταιρείας θα κρατήσει ο Λεωνίδας από το 1999 έως το 2018 και οι υπόλοιποι μέτοχοι θα μοιραστούν τις άλλες δραστηριότητες: ο κ. Δημήτρης Καλλιτσάντσης τις κατασκευαστικές δραστηριότητες του εξωτερικού, ο κ. Αναστάσιος Καλλιτσάντσης την επέκταση στην ενέργεια και τον κλάδο ανάπτυξης ακινήτων και ο κ. Κούτρας την ευθύνη των κατασκευών στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια.
Ως επικεφαλής του ομίλου προσπάθησε επί χρόνια να ισορροπήσει μεταξύ διαφορετικών απόψεων στο εσωτερικό της εταιρείας ώστε να αποφευχθούν οι κραδασμοί. Και όσο ο όμιλος μεγάλωνε και είχε μεγάλη οικονομική αυτοτέλεια, αυτή η διαμάχη που σιγόκαιγε έμενε σιωπηρή. Αργότερα, όμως, όταν άρχισε να κλυδωνίζεται ο τεχνικός κλάδος από την οικονομική κρίση και την έλλειψη έργων, η συμπόρευση έγινε πολύ δύσκολη, σχεδόν βασανιστική. «Κατέβαλα μεγάλες προσπάθειες να τεθεί το γενικό συμφέρον πάνω από το ατομικό ώστε τα “σιλό”, όπως λέγανε, που διοικούσε καθένας από τους τέσσερις βασικούς μετόχους να αναπτύσσονται παράλληλα, να αξιοποιούνται οι συνέργειες, να λειτουργεί ο όμιλος ως σύνολο», περιγράφει στην επιστολή του ο πρώην επικεφαλής της εταιρείας. Oπως παραδέχεται, οι προσωπικές φιλοδοξίες μπήκαν πάνω από τον κοινό σκοπό και την ομαδική προσπάθεια, με αποτέλεσμα μια εταιρεία-σύμβολο της αξιοπιστίας και της ολοκλήρωσης των πιο σύνθετων και τεχνικά δύσκολων έργων να βρεθεί στα όρια της χρεοκοπίας. «Και η υπερηφάνεια έγινε ντροπή, λάθος επιλογές, λάθος προσφορές, πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια χαμένα, άστοχες κινήσεις, ασύμμετρες ζημιές...» σπρώχνουν στον επικίνδυνο κατήφορο την εταιρεία-υπόδειγμα στις κατασκευές.
Τραγικά συμβάντα
Ανάμεσα στην επιχειρηματική κατρακύλα, τις έριδες και τις συγκρούσεις, ο θάνατος είναι ένα ακόμη στοιχείο που συγκλονίζει και καθηλώνει την οικογένεια Μπόμπολα. Εναλλάσσεται σαν ένα κακό σενάριο με απίστευτη συχνότητα, αφήνοντας βαθιές και αγιάτρευτες πληγές στην οικογένεια. Το φθινόπωρο του 2013 η οικογένεια βιώνει τη μεγάλη απώλεια της μητέρας και συζύγου του Γιώργου Μπόμπολα, Αννας, μετά από 50 χρόνια κοινής ζωής. Με καταγωγή από τα Σφακιά, η ταλαντούχα ζωγράφος θα διατηρήσει ενωμένη την οικογένεια όσο ζει και θα «γιατρεύει» με τον δικό της μοναδικό τρόπο τις αντιθέσεις, τις έντονες διαφωνίες και τους καβγάδες του Γιώργου Μπόμπολα με τον γιο του Φώτη, στον οποίο είχε δώσει το δαχτυλίδι της διαδοχής στον τομέα της ενημέρωσης.
Μια δυναμική γυναίκα, «μια αφοσιωμένη σύζυγος, ένας στέρεος και αταλάντευτος οικογενειακός σύνδεσμος που μεγάλωσε μόνη τα τρία παιδιά της». Αυτό εξηγεί και την ετεροχρονισμένη ενασχόληση με την τέχνη της ζωγραφικής, την οποία ακολούθησε με πάθος σε αρκετά μεγάλη ηλικία, μεταφέροντας στον καμβά, όπως η ίδια είχε περιγράψει, τον εσωτερικό της κόσμο. Οι τραγικές συμπτώσεις για την οικογένεια θα έχουν όμως και συνέχεια, καθώς δύο μήνες αργότερα ο γαμπρός του Γιώργου Μπόμπολα, ο 52χρονος Λουκάς Γιαννακούλης, σύζυγος της πολυαγαπημένης του κόρης Mαρίας, αφήνει την τελευταία του πνοή σε νοσοκομείο της Αθήνας ύστερα από ένα σοβαρό ατύχημα σε αγώνες ταχύτητας. Τα χτυπήματα της μοίρας θα πλήξουν και την οικογένεια του Λεωνίδα, ο οποίος τον Γενάρη του 2016 χάνει αιφνιδιαστικά σε ταξίδι αναψυχής στο Λονδίνο την 53χρονη σύζυγό του και μητέρα των δύο παιδιών του.
Οι τραγικές απώλειες των αγαπημένων προσώπων επηρεάζουν όλη την οικογένεια, αλλά η ζωή έστω και σε άλλες... βάσεις συνεχίζεται. Στο μεταξύ, η αργή αλλά σταθερά πτωτική πορεία του ομίλου έχει ξεκινήσει. Κανείς όμως δεν θέλει να το παραδεχτεί. Ζούνε όλοι πάνω σε ένα ηφαίστειο που θα εκραγεί λίγο αργότερα και η λάβα του θα συμπαρασύρει τους πάντες. Στην απώλεια της συζύγου, της μητέρας και του γαμπρού του, ο Λεωνίδας Μπόμπολας θα προσθέσει στις πλάτες του την άνοιξη του 2016 άλλο ένα βαρύ φορτίο που θα του στοιχίσει πολύ προσωπικά και θα τον βάλει σε μια επίπονη δικαστική περιπέτεια. Πρόκειται για το ένταλμα σύλληψης που εκδόθηκε τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου σε βάρος του, που αποτέλεσε την αρχή μιας δικαστικής διαμάχης για ένα σκάνδαλο με έργα απορριμμάτων στην Κύπρο, μια υπόθεση εξαιτίας της οποίας ο επικεφαλής της εταιρείας θα στερηθεί την έξοδο από τη χώρα. Από την υπόθεση κατάφερε να απεμπλακεί οριστικά και να αθωωθεί πριν από περίπου έναν χρόνο.
Πριν από λίγους μήνες ο κ. Μπόμπολας έλεγε με βεβαιότητα ότι οι δυσκολίες ανήκουν στο παρελθόν. Εβλεπε με αισιοδοξία την αλλαγή πορείας του ομίλου και αισθανόταν ότι έκανε το σωστό. Τόσο για το δικό του συμφέρον και τις μετοχές στην εταιρεία όσο και για το καλό των χιλιάδων εργαζομένων στην Ελλάκτωρ. Η τροπή που πήραν τα γεγονότα σίγουρα δεν τον ικανοποιεί και η πικρία που του αφήνει είναι μεγάλη. Οχι μόνο γιατί φεύγει από το «σπίτι» του, αλλά και γιατί η δική του έξοδος σηματοδοτεί το τέλος της οικογενειακής αυτοκρατορίας.
Μαριάννα Τζάννε
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ