Στα Ουράλια όρη έκανε Χριστούγεννα το 1901 ο Γεώργιος Απ. Τσαντεκίδης από τη Σάντα, μαζί με άλλους χτίστες – η μαρτυρία αυτή περιλαμβάνεται στο ανέκδοτο δίτομο έργο του Ευγένιου Τσαντεκίδη Λίγα από όλα για την κωμόπολη Σάντα.
Η διήγηση έγινε στα ποντιακά (συμπεριλήφθηκε αρχικά στο έργο Παλαιές αναμνήσεις μου), μεταφέρθηκε όμως στα νέα ελληνικά. Πρόκειται για μία ακόμα πολύτιμη καταγραφή, έναν κρίκο στην αλυσίδα της ιστορίας των Σανταίων.
Το κείμενο της μαρτυρίας, όπως και τις φωτογραφίες, μοιράστηκε η Ευγενία Δ. Μαυροπούλου:
«Ήρθαμε πίσω στο Ακτιπίνσκ. Καλά ήρθαμε, αλλά ούτε οι ξενοδόχοι μας δέχονται ούτε βρίσκουμε δωμάτιο για να νοικιάσουμε, γιατί οι Ρώσοι φοβούνται μήπως τους κλέψουμε· δεν είναι παράξενο, διότι εκεί στα Ουράλια πρώτη φορά πήγαν ξένοι, εμείς οι Γραικοί.
»Εκείνη τη νύχτα κοιμηθήκαμε έξω μέσα στο χιόνι. Το πρωί τρέξαμε στην αστυνομία και η αστυνομία αμέσως ανέλαβε και μας βρήκε δύο δωμάτια, αλλά όταν πηγαίναμε στην αγορά μας κορόιδευαν, και άλλοι μας κάναν με κάποιο μίσος παρατήρηση, “Γιατί ήρθατε κατ’ εδώ, αφού και ρωσικά δεν ξέρετε καλά”.
»Τι να κάνουμε τώρα εμείς; Αποφασίσαμε τα Χριστούγεννα να πάμε στην εκκλησία για να πάρουμε μετάληψη, ίσως και καλυτερεύσουν οι σχέσεις μας. Πήγαμε στην εκκλησία και ο παπάς μάς δέχθηκε ευχαρίστως και μας είπε [σ.σ. το τροπάριο] τη μετάληψη ελληνικά για να καταλάβουμε τι διαβάζουμε, είχαμε σύνοψη και ο γράφων εδιάβαζα φωναχτά και οι άλλοι έκαναν γονυκλισίες.
»Η προσοχή του κόσμου γύρισε τώρα σε μας, τρέχουν και μπαίνουν ανάμεσά μας και προσεύχονται μαζί μας. Μεγάλη εντύπωση έκανε όταν ο παπάς τούς φώναξε: “Σεις πίσω. Πρώτοι θα μεταλάβουν οι ξένοι, ανοίξτε τους το δρόμο”.
»Αυτό έφθασε ώστε έξω στο δρόμο, όλοι μας χαιρετούσαν και κανένας δεν μας πείραζε πλέον. Το νέο έτος ο παπάς μάς παρακάλεσε να πούμε τον Απόστολο στα ελληνικά, και εκείνος διάβασε το Ευαγγέλιο στα ελληνικά και στα ρωσικά.
»Ο κόσμος σάστισε και μόλις κατάλαβε πως έχουμε την ίδια θρησκεία και τι θα πει Γραικός και από τότε όλοι μας αγάπησαν πιο πολύ».