Καθώς ο στρατός της Ρωσίας υποχωρεί στο πεδίο της μάχης, η ρητορική του Βλαντίμιρ Πούτιν για τη χρήση πυρηνικών όπλων κλιμακώνεται.
Ο πρόεδρος της Ρωσίας έχει προειδοποιήσει για πυρηνικές συνέπειες ήδη από την πρώτη εβδομάδα του πολέμου του στην Ουκρανία -όταν έθεσε το οπλοστάσιό του σε συναγερμό. Τώρα απειλεί να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα για να υπερασπιστεί το ουκρανικό έδαφος που η Ρωσία έχει προσαρτήσει παράνομα.
«Δεν είναι μπλόφα», προειδοποίησε τη Δύση. «Και όσοι προσπαθούν να μας εκβιάσουν με πυρηνικά όπλα πρέπει να γνωρίζουν ότι ο Δείκτης μπορεί να αλλάξει και να στραφεί προς το μέρος τους».
Κι αν ο Πούτιν δεν μπλοφάρει; Τι είδους πυρηνικό χτύπημα είναι ικανή να εξαπολύσει η Ρωσία -η χώρα με το μεγαλύτερο απόθεμα πυρηνικών όπλων στον κόσμο- και τι είδους καταστροφή μπορεί να προκαλέσει στην Ουκρανία και πέρα από αυτήν;
«Τα πυρηνικά δεν μοιάζουν με κανένα άλλο όπλο. Και αφορά μόνο το κομμάτι της έκρηξης, χωρίς να αναφέρουμε τις θερμικές επιδράσεις και τις θερμοκρασίες που παράγονται», είπε ο Joe Cirincione, ειδικός στα πυρηνικά όπλα, ο οποίος στο παρελθόν υπηρέτησε ως πρόεδρος του Ploughshares Fund.
Είναι εξαιρετικά απίθανο η Ρωσία να χρησιμοποιήσει τα πιο ισχυρά πυρηνικά της όπλα για να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς της με το Κίεβο. Πολύ πιο πιθανό, θεωρούν οι ειδικοί, η Μόσχα να χρησιμοποιήσει ένα μικρότερο πυρηνικό όπλο με την ελπίδα να επιτύχει έναν συγκεκριμένο στόχο στο πεδίο της μάχης. Όμως, οι ίδιοι ειδικοί προειδοποιούν ότι από τη στιγμή που εξαπολύεται ένα πυρηνικό όπλο, ο έλεγχος του τι θα συμβεί στη συνέχεια είναι δύσκολος.
«Μόλις αρχίσουμε να μιλάμε για πυρηνικά, τα στοιχήματα καταρρίπτονται. Οπότε δεν είναι ξεκάθαρο πόσο μακριά θα φτάσει αυτό», είπε ο Χανς Κρίστενσεν, διευθυντής του Έργου Πυρηνικών Πληροφοριών στην Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων.
Πόσα πυρηνικά όπλα έχει τελικά η Ρωσία;
Σύμφωνα με την Washington Post που κάνει τη σχετική ανάλυση, η πρώτη και πιο βασική ερώτηση σχετικά με το ρωσικό πυρηνικό οπλοστάσιο είναι πόσα όπλα έχει η Ρωσία. Κι αυτό είναι δύσκολο να απαντηθεί.
Τα πυρηνικά όπλα χωρίζονται συνήθως σε δύο κατηγορίες: τα στρατηγικά όπλα -οι πύραυλοι μεγαλύτερου βεληνεκούς που μπορούν να διασχίσουν ωκεανούς και να απειλήσουν αντίπαλες υπερδυνάμεις- και τα τακτικά όπλα, που έχουν πιο περιορισμένη ικανότητα και αναμφισβήτητα θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν πιο περιορισμένη λειτουργία.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ικανή γνώση των στρατηγικών όπλων της Ρωσίας, επειδή Ουάσιγκτον και Μόσχα υποχρεούνται να αποκαλύψουν τέτοιες πληροφορίες σύμφωνα με τους όρους της New START, της τελευταίας εναπομείνασας συνθήκης για τον έλεγχο των όπλων. Αυτός ο υπολογισμός των στρατηγικών όπλων χωρίζεται σε αυτά που αναπτύσσονται σε διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους (ICBM), βαλλιστικούς πυραύλους που εκτοξεύονται από υποβρύχια (SLBM) και σε αυτούς που εκτοξεύονται από βομβαρδιστικά.
Αλλά όταν πρόκειται για τα τακτικά όπλα, η κοινότητα των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ μπορεί να προσφέρει μόνο εικασίες και οι διάφορες υπηρεσίες έχουν διαφορετικές εκτιμήσεις. Ο εκτιμώμενος αριθμός στον οποίο έχουν καταλήξει είναι μεταξύ 1.000 και 2.000 τακτικών όπλων (τα οποία, πρέπει να σημειωθεί, μπορούν να εκτοξευθούν από εκτοξευτές εδάφους, πλοία και βομβαρδιστικά, αλλά δεν είναι προεγκατεστημένα εκεί). Μετά από προσεκτική μελέτη, η Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων κατέληξε στην εκτίμηση των 1.912 - αν και προειδοποιεί ότι αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει και όπλα που έχουν αποσυρθεί ή αποσυνδεθεί.
Πόσο ισχυρά είναι αυτά τα όπλα;
Η ισχύς ενός πυρηνικού όπλου είναι η απόδοσή του και η απόδοση μετράται ως ισοδύναμο του TNT. Το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ εκτιμά ότι οι αμερικανικές βόμβες που ρίχτηκαν τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι είχαν απόδοση 15 και 21 κιλοτόνους, αντίστοιχα -που ισοδυναμούν με 15.000 και 21.000 τόνους TNT.
Η πυρηνική βόμβα «Little Boy» που χρησιμοποιήθηκε στη Χιροσίμα / Φωτογραφία: AP
Τα σύγχρονα στρατηγικά πυρηνικά όπλα έχουν τεράστια δύναμη. Τα τυπικά μπορούν να έχουν αποδόσεις 500 κιλοτόνων, 800 κιλοτόνων και ακόμη και ενός μεγατόνου -που ισοδυναμεί με ένα εκατομμύριο τόνους TNT. Η Ρωσία κατέχει το ρεκόρ για το πιο ισχυρό όπλο που εξερράγη ποτέ: Το 1961, δοκίμασε μια βόμβα τουλάχιστον 50 μεγατόνων, με το παρατσούκλι «Βόμβα Τσάρος» -ή ο τσάρος όλων των βομβών.
Τα σύγχρονα τακτικά όπλα έχουν συνήθως χωρητικότητα από 10 έως 100 κιλοτόνους, κάτι που εξακολουθεί να κάνει το μέσο τακτικό όπλο δυνητικά πιο καταστροφικό από τις βόμβες που χρησιμοποιήθηκαν στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν επίσης πυρηνικά όπλα «χαμηλής απόδοσης», που έχουν μια «ελαφριά» ισχύ, ακόμη και κάτω του ενός κιλοτόνου. Αλλά ακόμη και η λιγότερο ισχυρή πυρηνική βόμβα -με απόδοση περίπου 0,3 κιλοτόνων -έχει περίπου την ίδια εκρηκτική ισχύ με την έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού το 2020.
Ποια όπλα είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσει η Ρωσία;
Η Ρωσία διαθέτει διάφορα είδη τακτικών πυρηνικών όπλων: μερικά είναι σχεδιασμένα για χρήση από το ναυτικό, άλλα για χρήση από την αεροπορία και άλλα για χρήση από τον στρατό, είτε σε μικρού βεληνεκούς πυραύλους εδάφους-εδάφους είτε σε αεροπορικούς πυραύλους εδάφους-αέρους. Η απόδοση ποικίλλει ανάλογα με τον σκοπό, καθώς χρειάζεται περισσότερη δύναμη για να διεισδύσουν, ας πούμε, σε ένα υπόγειο καταφύγιο από ό,τι για να σταματήσουν ένα εισερχόμενο πολεμικό αεροπλάνο.
Η Ρωσία έχει αποθέματα όλων αυτών των όπλων σε διαφορετικά μεγέθη. Για παράδειγμα, η Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων πιστεύει ότι η Ρωσία διαθέτει περίπου 500 τακτικά πυρηνικά όπλα στην πολεμική αεροπορία, αριθμός που περιλαμβάνει βόμβες βαρύτητας και πυραύλους κρουζ αέρος-εδάφους. Πολλά από αυτά θα παραδίδονταν με αεροσκάφη που έχουμε δει σε αποστολές απλών βομβαρδισμών στην Ουκρανία. Αυτά τα αεροπλάνα περιλαμβάνουν το βομβαρδιστικό Tu-22 «Backfire» που χρησιμοποίησε η Ρωσία για να χτυπήσει την κεντρική Ουκρανία και το Su-34 «Fullback», ένα από τα οποία η Ουκρανία ισχυρίστηκε ότι κατέρριψε τον περασμένο μήνα. Αλλά οι ειδικοί δεν πιστεύουν ότι οι Ρώσοι θα τα χρησιμοποιήσουν.
Ένα πολύ πιο πιθανό όπλο προς χρήση από τη Ρωσία είναι το πυραυλικό σύστημα 9K720 Iskander, που ταξινομείται από το ΝΑΤΟ ως SS-26, το οποίο είναι ένας επίγειος βαλλιστικός πύραυλος. Αλλά σύμφωνα με τον Χανς Κρίστενσεν της Ομοσπονδίας Αμερικανών Επιστημόνων, υπάρχουν πολύ λόγα τέτοια στο οπλοστάσιο της Ρωσίας -μόλις 100 όπλα περίπου. Γιατί λοιπόν το Iskander θα ήταν το πυρηνικό σύστημα που θα επιλέξει η Μόσχα;
Το πυραυλικό σύστημα 9K720 Iskander / Πηγή: Federation of American Scientists;U.S. Department of Defense; GlobalSecurity.org; Alex Wellerstein's “Nukemap” simulator at nuclearsecrecy.com
«Απλώς επειδή είναι το πιο αξιόπιστο και αυτό που θα είχε τις καλύτερες πιθανότητες να φτάσει στον στόχο του. Να μην καταρριφθεί, να μην αποτύχει», είπε ο Κρίστενσεν.
Τι καταστροφή μπορούν να προκαλέσουν αυτά τα πυρηνικά όπλα;
Η πρώτη μέτρηση που πρέπει να προσέξουμε κατά την εκτίμηση της καταστροφικής ικανότητας ενός πυρηνικού όπλου είναι η απόδοσή του. Εάν ο αριθμός κιλοτόνων είναι μεγαλύτερος, η έκρηξη θα είναι μεγαλύτερη, όλα τα άλλα είναι ίσα. Συνήθως, όμως, δεν είναι έτσι. Το έδαφος μπορεί να είναι ένας παράγοντας -εάν υπάρχουν λόφοι στην περιοχή της έκρηξης, μπορούν να περιορίσουν κάποια από την επόδραση της ακτινοβολίας της έκρηξης. Εάν ο στόχος και η έκρηξη συμβούν υπόγεια, το ίδιο το έδαφος μπορεί να απορροφήσει μέρος του χτυπήματος. Και αν το όπλο πυροδοτηθεί σε μια επιφάνεια ή ακριβώς πάνω από την επιφάνεια του εδάφους μπορεί επίσης να έχει τεράστια διαφορά.
Υπάρχει επίσης η ακτινοβολία, τα ραδιενεργά απόβλητα και η μακροχρόνια δηλητηρίαση για τα οποία πρέπει να ανησυχούμε. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Κρίστενσεν, υπάρχουν τρόποι για να αποφευχθεί αυτή η επίδραση, εάν οι άνθρωποι στην περιοχή της έκρηξης βρουν κατάλληλο καταφύγιο, το οποίο μπορεί να μην είναι διαθέσιμο σε εμπόλεμη ζώνη.
Σύννεφο πάνω από τη Χιροσίμα μετά την έκρηξη το 1945 / Φωτογραφία: AP
«Αν κατεβείτε στο υπόγειό σας και μείνετε εκεί με το σύστημα εξαερισμού απενεργοποιημένο για 3 έως 4 ημέρες, τότε το μεγαλύτερο μέρος της άμεσης ακτινοβολίας θα έχει εξαφανιστεί, ώστε να μπορείτε τουλάχιστον να βγείτε έξω», αναφέρει ο ειδικός. Όμως, ενώ οι άνθρωποι μπορεί να μπορούν να αναπνέουν ευκολότερα σε εκείνο το σημείο, θα πρέπει να βεβαιωθούν ότι δεν έχει διακυβευτεί η παροχή τροφής και νερού.
Θα υπάρξει προειδοποίηση για χρήση πυρηνικών από τη Ρωσία;
Η ιστορία και το Χόλιγουντ έχουν ποτίσει τη φαντασία μας με την εικόνα των παγκόσμιων ηγετών πάνω από ένα μεγάλο πυρηνικό κουμπί, μόλις μία κίνηση μακριά από το να ανάψουν την πυρηνική φωτιά στον κόσμο. Και ενώ τα μεγάλα στρατηγικά όπλα μπορούν να εκτοξευθούν μέσα σε λίγα λεπτά από τη σχετικήα διαταγή, αυτό δεν ισχύει για τα τακτικά όπλα της Ρωσίας.
Αυτά αποθηκεύονται σε περιορισμένο αριθμό εγκαταστάσεων σε όλη τη χώρα, από τις οποίες πρέπει να απομακρυνθούν και να μεταφερθούν. Αυτή η διαδικασία διαρκεί μέρες, σύμφωνα με τους ειδικούς. Και αυτές οι κινήσεις πιθανότατα θα εντοπιστούν από τις υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ και της Ευρώπης.
Θα παρακολουθούν πράγματα όπως η κινητοποίηση στρατιωτικών μονάδων που συνήθως δεν είναι ενεργές, η αυξημένη παρουσία στρατηγικών δυνάμεων και περισσότερα φορτηγά ή τρένα που φαίνεται να κινούνται προς την Ουκρανία από τις τοποθεσίες όπου οι αξιωματούχοι γνωρίζουν ότι αποθηκεύονται τέτοια όπλα. Τις τελευταίες ημέρες, αναφορές για θωρακισμένα βαγόνια που κινούνταν στην κεντρική Ρωσία προκάλεσαν σάλο και κάποιοι ανησύχησαν ότι μπορεί να γίνονται μάρτυρες του πρώτου σημαδιού για πυρηνική επίθεση. Αλλά μέχρι στιγμής, οι ειδικοί δεν πτοούνται.
«Ερμηνεύστε το σαν ένα τεράστιο κόκκο αλατιού, γιατί υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους τα οχήματα αυτά θα μπορούσαν να κινούνται», είπε ο Κρίστενσεν, σημειώνοντας ότι οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ ήταν εντυπωσιακά ήρεμες -κάτι που δεν θα συνέβαινε εάν επίκειτο μια πυρηνική επίθεση στην Ουκρανία.