[Απόφοιτος του Κολλεγίου κι ένας από τους 3 ιδρυτές του dexiextrem🤣🤷♂️]
Τον Αύγουστο του 2023, στο τεύχος υπ’ αριθμόν 97, το περιοδικό «Ενημέρωση» του Ελληνοαμερικανικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος απαριθμούσε τους αποφοίτους του Κολλεγίου Αθηνών που μετείχαν στη νεοσύστατη, τότε, κυβέρνηση.
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, 6 υπουργοί (Δένδιας, Κεραμέως, Βαρβιτσιώτης, Κεφαλογιάννη, Βορίδης, Παπασταύρου), 3 υφυπουργοί (Μιχαηλίδου, Δήμας, Κοντογεώργης) και ακόμη 4 βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας (Λοβέρδος, Παναγιωτόπουλος, Πνευματικός, Σαμαράς) είχαν όλοι μια κοινή εκπαιδευτική αφετηρία, μια alma mater, όχι όμως πανεπιστημιακή, αλλά ως τη βαθμίδα της Μέσης Εκπαίδευσης: είχαν όλοι διατελέσει μαθητές του Κολλεγίου σε διάφορες περιόδους, σε ένα εύρος 35ετίας, στοιχείο που συνιστά χαρακτηριστικό και εύγλωττο πειστήριο για το πόσο έντονη είναι η παρουσία του Κολλεγίου Αθηνών στα δημόσια πρόσωπα και πράγματα της σύγχρονης Ελλάδας.
Μάλιστα, το παλαιότερο απολυτήριο μεταξύ των προαναφερθέντων, εν προκειμένω του Αντώνη Σαμαρά, φέρει χρονολογία 1970. Ενώ το πιο πρόσφατο, της Δόμνας Μιχαηλίδου, απονεμήθηκε στην πρώην υπουργό μόλις το 2005.
Και σε ό,τι αφορά το ΠΑΣΟΚ και την εκπροσώπησή του στην τρέχουσα σύνθεση της Βουλής των Ελλήνων, από το Κολλέγιο είχαν περάσει -αλλά χωρίς να ολοκληρώσουν εκεί τη μαθητεία τους στη Μέση Εκπαίδευση- ο Παύλος Γερουλάνος και ο Γιώργος Παπανδρέου.
Ο δεύτερος μάλιστα συγκαταλέγεται μεταξύ των κολλεγιοπαίδων που έφτασαν ως το κορυφαίο αξίωμα της εκτελεστικής εξουσίας, την πρωθυπουργία.
Ο νυν πρόεδρος της κυβέρνησης, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, είναι απόφοιτος του Κολλεγίου Αθηνών με την τάξη του ’86. Προκάτοχοί του που προέρχονται από το Κολλέγιο είναι ο Αντώνης Σαμαράς (τάξη του ’70) και ο Λουκάς Παπαδήμος (του ’66) - έστω και αν ο συγκεκριμένος είχε ηγηθεί μιας μεταβατικής, μη εκλεγμένης κυβέρνησης στο διάστημα 2011-2012.
Ακόμη παλαιότεροι μαθητές του Κολλεγίου Αθηνών που κυβέρνησαν την Ελλάδα ήταν ο ΓΑΠ (2009-2011), ο οποίος κανονικά θα έπαιρνε απολυτήριο το 1971 εάν η φοίτησή του στο Κολλέγιο δεν είχε διακοπεί πρόωρα λίγο καιρό μετά το χουντικό πραξικόπημα του 1967.
Στο Κολλέγιο Αθηνών είχε φοιτήσει επίσης ο πατέρας του, ο Ανδρέας Παπανδρέου, ως μαθητής της τάξης του 1938, μολονότι και αυτός αναγκάστηκε να αλλάξει σχολείο πριν από την ολοκλήρωση της μαθητείας του.
Συνεπώς, ένα κομμάτι της ελληνικής ιστορίας, της πολιτικής και όχι μόνο, η εθνική μοίρα θα έλεγε κανείς της χώρας, τροφοδοτείται και συνδέεται στενά με το Κολλέγιο Αθηνών.
Με ένα από τα αρχαιότερα και, αντικειμενικά, το πλέον φημισμένο και εμβληματικό ιδιωτικό σχολείο στην Ελλάδα, εφόσον το 2025 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ίδρυσή του.
Δεκάδες προσωπικότητες
Η ιστορία της Ελλάδας, από τον Μεσοπόλεμο έως τις ημέρες μας, όπως και η ιδιαίτερη ιστορία του Κολλεγίου Αθηνών, συντίθενται από εκατοντάδες μικρότερες προσωπικές ιστορίες.
Τον βίο και την πολιτεία ανθρώπων οι οποίοι διέπρεψαν -ή, αν μη τι άλλο, διακρίθηκαν, επηρέασαν την ελληνική κοινωνία και άφησαν ένα κάποιο ιστορικό αποτύπωμα σε διάφορους τομείς της δημόσιας ζωής - από την πολιτική και το επιχειρείν έως την επιστήμη και την τέχνη.
Κολλεγιόπαιδες άλλωστε διετέλεσαν π.χ. ο Σπύρος Λάτσης, τραπεζίτης και επιχειρηματίας παγκόσμιας εμβέλειας, αλλά και ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, ένα από τα πιο δημιουργικά και ρηξικέλευθα καλλιτεχνικά πνεύματα που γνώρισε ποτέ η Ελλάδα.
Ο καθηγητής στο ΜΙΤ και οραματιστής του ψηφιακού σύμπαντος Μιχάλης Δερτούζος, ο Παύλος Αλιβιζάτος, καθηγητής Νανοτεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, ο πασίγνωστος και πολυγραφότατος ιστορικός Θάνος Βερέμης, όπως και ο αριστερός διανοούμενος, πρώην υπουργός επί ΣΥΡΙΖΑ καθηγητής Αριστείδης Μπαλτάς.
Τάξη του 1925
Οι εφοπλιστές Γιώργος Προκοπίου και Γιώργος Οικονόμου, αλλά και οι ηθοποιοί Κώστας Αρζόγλου και Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης.
Ο επικεφαλής του Ομίλου Motor Oil και πολυπρωταθλητής ράλι Γιάννης Βαρδινογιάννης, μαζί με αρκετά ακόμη μέλη της οικογένειάς του. Ο δημοσιογράφος Αλέξης Παπαχελάς και ο Σάββας Θεοδωρίδης του Ολυμπιακού.
Ο άνθρωπος των ακραίων άθλων περιπέτειας Νίκος Τόδουλος και ο μαέστρος Νίκος Μιχαλάκης. Ο Γιώργος Καμίνης.
Η Κατερίνα Γκαγκάκη μεταξύ πολλών, πολλών άλλων. Ούτως ή άλλως, το παιχνίδι του name dropping είναι εξ ορισμού χαμένο στη σκιά του Κολλεγίου Αθηνών, μια και είναι δεδομένο ότι οποιαδήποτε απόπειρα πλήρους απογραφής των VIP αποφοίτων, περιστασιακών μαθητών κ.λπ. πάντοτε θα αφήνει τους περισσότερους απέξω.
Εντούτοις, ακόμη και για το ίδιο το Κολλέγιο Αθηνών, το οποίο προβάλλει συστηματικά και με καμάρι τους λαμπρούς αποφοίτους του ως ένα ακαταμάχητο πλεονέκτημα έναντι του ανταγωνισμού με τα υπόλοιπα ιδιωτικά σχολεία της άτυπης «ελληνικής Ivy League», κάποιοι μαθητές θα προκαλούν πάντα αμηχανία.
Ο Μιλτιάδης Εβερτ, φερ’ ειπείν, υπήρξε μία από τις δύσκολες περιπτώσεις, άβολη για το αφήγημα περί αριστείας του Κολλεγίου. Προερχόταν μεν από μια ισχυρή και διάσημη οικογένεια, όμως ο ίδιος ο αείμνηστος ήταν παροιμιωδώς κακός μαθητής - κυρίως στα θεωρητικά/φιλολογικά μαθήματα.
Οταν όμως πολύ καιρό αργότερα από τα μαθητικά του χρόνια επέστρεψε εν δόξη στο Κολλέγιο για μια διάλεξη ως υπουργός πλέον και μέλλων αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας, είχε κάθε δικαίωμα να μοιραστεί με τους συγκεντρωμένους μαθητές του παλιού του σχολείου τη σκέψη ότι «το να είσαι καλός μαθητής δεν αποτελεί απαραιτήτως μονόδρομο για την επιτυχία στη ζωή.
Εγώ, ας πούμε, είχα πάντοτε 20 στα Μαθηματικά, αλλά καθόλου καλούς βαθμούς στα υπόλοιπα. Τα Αρχαία, τα Νέα Ελληνικά κ.λπ. ουδέποτε μου άρεσαν. Στις εξετάσεις για την Ευελπίδων, τη σχολή όπου ήθελα να περάσω, κόπηκα στην έκθεση. Παρ’ όλα αυτά, όπως βλέπετε, στο τέλος δεν τα κατάφερα και άσχημα».
Παρομοίως, ο Ανδρέας Παπανδρέου, το αίμα του οποίου έβραζε ήδη από την εφηβεία του, το 1936 κατόρθωσε να αποβληθεί από το Κολλέγιο Αθηνών.
Αιτία της αποβολής τα διάπυρα μαρξιστικά άρθρα που υπέγραφε στο «Ξεκίνημα», ένα αυτοσχέδιο έντυπο πολιτικής κριτικής το οποίο ο Ανδρέας εξέδιδε μαζί με κάποιους εξίσου θερμόαιμους και ανήσυχους συμμαθητές του. Και εν είδει οικογενειακής παράδοσης, ο Γιώργος Παπανδρέου αναγκάστηκε και αυτός να διακόψει τη μαθητεία του στο Κολλέγιο Αθηνών - απότομα και βίαια.
Εχοντας γίνει αυτόπτης μάρτυρας στη σύλληψη του Ανδρέα κατ’ εντολήν των πραξικοπηματιών της 21ης Απριλίου 1967, ο έως τότε ήσυχος και εσωστρεφής Γιώργος Α. Παπανδρέου, μόλις στα 15 του, άρχισε να ερωτοτροπεί με το κατεξοχήν απαγορευμένο υπό τις συνθήκες που διαμορφώνονταν με την επιβολή της δικτατορίας: την αντίσταση.
Οταν λοιπόν αυτός ο συνεσταλμένος κολλεγιόπαις, εγγονός του πρώην πρωθυπουργού Γεωργίου και γιος του «επικίνδυνου για το καθεστώς» Ανδρέα Παπανδρέου, αποπειράθηκε να γράψει με μπογιά στον εξωτερικό τοίχο του Αρσακείου, όχι πολύ μακριά από το Κολλέγιο, το αντιδικτατορικό σύνθημα «Η Δημοκρατία θα νικήσει», συνελήφθη και ο ίδιος.
Λέγεται ότι υπέστη ξυλοδαρμό από τους αστυνομικούς προτού παραδοθεί στο σπίτι του. Οπως και να ’χει, η μητέρα του Μαργαρίτα Παπανδρέου έσπευσε να τον φυγαδεύσει στις ΗΠΑ.
Πόλεμος από την «Αλλαγή»
Η σχέση των Παπανδρέου με το Κολλέγιο Αθηνών περιλαμβάνει κι άλλα επεισόδια, σαφέστατα πέραν της φοίτησης κι άλλων μελών της δυναστείας, όπως ο συγγραφέας και νυν ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ Νίκος Παπανδρέου, τα παιδιά του ΓΑΠ κ.ά.
Από μία εντελώς διαφορετική άποψη, στην πρώτη φάση διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ, κατά τη διετία 1983-1984, το κραταιό και καταξιωμένο Κολλέγιο Αθηνών έφτασε πολύ κοντά στη χρεοκοπία και την εξαφάνιση.
Το σχολείο διήλθε την πιο σοβαρή οικονομική κρίση στην ιστορία του, η οποία σε πρώτη ανάγνωση οφειλόταν στη συσσώρευση ελλειμμάτων και χρεών, κατά βάθος όμως η δυσπραγία ήταν αποτέλεσμα μιας ασφυκτικής περιοριστικής -ανοιχτά εχθρικής- πολιτικής εναντίον του Κολλεγίου από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου.
Ενα ιδιωτικό σχολείο με αυτό το προφίλ αποτελούσε καρφί στο μάτι των αγριεμένων σοσιαλιστών και της αντιαμερικανικής υστερίας που ενορχήστρωνε το ίδιο το ΠΑΣΟΚ εκείνη την περίοδο.
Η διοίκηση του Κολλεγίου στερήθηκε το δικαίωμα να αυξήσει τα δίδακτρα σε αναλογία με την άνοδο του πληθωρισμού, οπότε τα μέσα που απέμειναν ώστε το σχολείο να μην πεθάνει από ασφυξία πόρων ήταν οι περικοπές και ο έρανος.
Εξ ου και διοργανώθηκε κατεπειγόντως μια προσπάθεια προσέλκυσης δωρεών, μια εκστρατεία υπό το δραματικό σύνθημα «Save Our School - SOS». Η ανταπόκριση ήταν άμεση και ουσιαστική, καθώς οι γονείς των μαθητών, μαζί με πρώην αποφοίτους, αλλά και πολλούς εύπορους Ελληνες εκτός της κοινότητας του σχολείου, δημιούργησαν το πολυπόθητο σωσίβιο για το Κολλέγιο Αθηνών.
Χαρακτηριστικό της αποφασιστικότητας που επέδειξαν ορισμένοι για να κρατήσουν το σχολείο στη ζωή πάση θυσία αποτελεί η χειρονομία του καπετάνιου Γιάννη Λάτση να καλύψει αποκλειστικά εξ ιδίων τα χρέη του Κολλεγίου Αθηνών προς την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος.
Συναφώς προς τον πόλεμο του ΠΑΣΟΚ εναντίον του Κολλεγίου, θα μπορούσε να αναφερθεί η φήμη που κυκλοφόρησε ότι, πέραν του οικονομικού στριμώγματος, κάποιοι κυβερνητικοί παράγοντες είχαν αποδυθεί σε ένα σχέδιο απαξίωσης του σχολείου.
Σύμφωνα με το σχετικό σενάριο, το οποίο ουδέποτε τεκμηριώθηκε ή διαψεύστηκε, τα γραπτά των μαθητών του στις Πανελλήνιες μεταφέρονταν στοχευμένα σε λαϊκές περιοχές, π.χ. στο Κερατσίνι, με την άνωθεν οδηγία προς τους βαθμολογητές να εξαντλήσουν κάθε περιθώριο αυστηρότητας στην αξιολόγησή τους.
Κατ’ αυτό τον τρόπο υποτίθεται ότι εξηγείται η ξαφνική πτώση στα ποσοστά επιτυχίας του σχολείου στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’80, ενώ προηγουμένως, αλλά και μετά τη διακυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, οι υποψήφιοι του Κολλεγίου Αθηνών εισάγονται στα ΑΕΙ με συντριπτικά ποσοστά, κατά κανόνα πάνω από 95%.
Πρόβατα, λευκά και μη
Το παγιωμένο στερεότυπο ότι το Κολλέγιο Αθηνών είναι ένα εκ φύσεως και απαρέγκλιτα συντηρητικό σχολείο, με τον αντίστοιχο πολιτικό προσανατολισμό, το οποίο δεν κάνει τίποτε άλλο από το να γαλουχεί τις επόμενες γενεές αστών πολιτών και πολιτικών, κλόνισε με τις ιδεολογικές του επιλογές ο Χρύσανθος Λαζαρίδης.
Ο μετέπειτα στενός συνεργάτης του Αντώνη Σαμαρά, λογογράφος του και βουλευτής Επικρατείας με τη Νέα Δημοκρατία στις εκλογές του 2012, στην αρχή της δεκαετίας του ’70, όταν η δικτατορία έμοιαζε παντοδύναμη, ικανή να ανιχνεύει και να καταπνίγει κάθε ίχνος αντίστασης με τη γέννησή του, αποτελούσε ηγετική μορφή μιας εξαιρετικά ολιγομελούς ομάδας αποφοίτων που αυτοπροσδιορίζονταν ως αριστεροί - και δη έτοιμοι για δυναμικές ενέργειες με στόχο την ανατροπή της χούντας των συνταγματαρχών.
Οπότε, ανεξαρτήτως των όψιμων επιλογών του, ο νεαρός Λαζαρίδης ακολούθησε τον μοναχικό δρόμο του επαναστατημένου ακροαριστερού, παίζοντας με τη φωτιά από κάθε άποψη, ως ο μοναδικός πρώην κολλεγιόπαις που ενεπλάκη στην καθοδήγηση της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1973 ως μέλος του Συντονιστικού της ΕΦΕΕ.
Αλλά τα κατά καιρούς «μαύρα πρόβατα» του Κολλεγίου δεν ήταν μόνο όσοι μαθητές ξεστράτιζαν από το κυρίαρχο ρεύμα του πολιτικού συντηρητισμού - ασχέτως εάν το ίδιο το Κολλέγιο Αθηνών φροντίζει διαχρονικά, συστηματικά και επισήμως να αφίσταται από κάθε υπόνοια ιδεολογικής καθοδήγησης των μαθητών προς οποιαδήποτε κατεύθυνση.
Το Κολλέγιο δηλώνει παντελώς και επιμόνως απολιτικό.
Σύμφωνα με το σχετικό σενάριο, το οποίο ουδέποτε τεκμηριώθηκε ή διαψεύστηκε, τα γραπτά των μαθητών του στις Πανελλήνιες μεταφέρονταν στοχευμένα σε λαϊκές περιοχές, π.χ. στο Κερατσίνι, με την άνωθεν οδηγία προς τους βαθμολογητές να εξαντλήσουν κάθε περιθώριο αυστηρότητας στην αξιολόγησή τους.
Κατ’ αυτό τον τρόπο υποτίθεται ότι εξηγείται η ξαφνική πτώση στα ποσοστά επιτυχίας του σχολείου στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’80, ενώ προηγουμένως, αλλά και μετά τη διακυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, οι υποψήφιοι του Κολλεγίου Αθηνών εισάγονται στα ΑΕΙ με συντριπτικά ποσοστά, κατά κανόνα πάνω από 95%.
Πρόβατα, λευκά και μη
Το παγιωμένο στερεότυπο ότι το Κολλέγιο Αθηνών είναι ένα εκ φύσεως και απαρέγκλιτα συντηρητικό σχολείο, με τον αντίστοιχο πολιτικό προσανατολισμό, το οποίο δεν κάνει τίποτε άλλο από το να γαλουχεί τις επόμενες γενεές αστών πολιτών και πολιτικών, κλόνισε με τις ιδεολογικές του επιλογές ο Χρύσανθος Λαζαρίδης.
Ο μετέπειτα στενός συνεργάτης του Αντώνη Σαμαρά, λογογράφος του και βουλευτής Επικρατείας με τη Νέα Δημοκρατία στις εκλογές του 2012, στην αρχή της δεκαετίας του ’70, όταν η δικτατορία έμοιαζε παντοδύναμη, ικανή να ανιχνεύει και να καταπνίγει κάθε ίχνος αντίστασης με τη γέννησή του, αποτελούσε ηγετική μορφή μιας εξαιρετικά ολιγομελούς ομάδας αποφοίτων που αυτοπροσδιορίζονταν ως αριστεροί - και δη έτοιμοι για δυναμικές ενέργειες με στόχο την ανατροπή της χούντας των συνταγματαρχών.
Οπότε, ανεξαρτήτως των όψιμων επιλογών του, ο νεαρός Λαζαρίδης ακολούθησε τον μοναχικό δρόμο του επαναστατημένου ακροαριστερού, παίζοντας με τη φωτιά από κάθε άποψη, ως ο μοναδικός πρώην κολλεγιόπαις που ενεπλάκη στην καθοδήγηση της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1973 ως μέλος του Συντονιστικού της ΕΦΕΕ.
Αλλά τα κατά καιρούς «μαύρα πρόβατα» του Κολλεγίου δεν ήταν μόνο όσοι μαθητές ξεστράτιζαν από το κυρίαρχο ρεύμα του πολιτικού συντηρητισμού - ασχέτως εάν το ίδιο το Κολλέγιο Αθηνών φροντίζει διαχρονικά, συστηματικά και επισήμως να αφίσταται από κάθε υπόνοια ιδεολογικής καθοδήγησης των μαθητών προς οποιαδήποτε κατεύθυνση.
Το Κολλέγιο δηλώνει παντελώς και επιμόνως απολιτικό.
Εντούτοις, στο επίπεδο της εφηβικής υποκουλτούρας, πολλά από τα παιδιά του έχουν καταβάλει φιλότιμες προσπάθειες να καταρρίψουν τον μύθο ότι είναι «φλώροι», «ξενέρωτα πλουσιόπαιδα» έναντι άλλων ιδιωτικών ή και δημόσιων σχολείων.
Εξ ου και κάποιος είχε την έμπνευση, γύρω στο 1986-1987, να φέρει εντός του περιβόλου του Κολλεγίου στο Ψυχικό ένα κοπάδι πρόβατα για βοσκή - αν και ο κρυφός συμβολισμός αυτού του installation δεν αποκωδικοποιήθηκε ποτέ.
Στην άγραφη μυθολογία του σχολείου έχουν εγγραφεί ως θρυλικά τα «ντου» της δεκαετίας του ’80 που πραγματοποιούσαν ομάδες κολλεγιόπαιδων από το campus του Ψυχικού προς τον αιώνιο στόχο, τη Σχολή Μωραΐτη. Σε τουλάχιστον μία περίπτωση, το μίσος μεταξύ των δύο σχολικών κοινοτήτων είχε ξεφύγει από κάθε όριο.
Οι μαχητές του Κολλεγίου έφτασαν να παραγγείλουν «πολεμοφόδια», δεκάδες καρτέλες αυγών, σακιά αλεύρι κ.λπ., που τα μετέφεραν στο πεδίο της μάχης οι αρμόδιοι έμποροι με φορτηγάκια.
Συνέπεια της εισβολής και της σύρραξης που επακολούθησε ήταν η επιβολή μιας βαρύτατης τιμωρίας σε όλη τη Γ’ Λυκείου του 1990: απαγορεύτηκε στους τελειόφοιτους κάτι που περίμεναν επί χρόνια, η καθιερωμένη πενθήμερη εκδρομή.
Εξ ου και κάποιος είχε την έμπνευση, γύρω στο 1986-1987, να φέρει εντός του περιβόλου του Κολλεγίου στο Ψυχικό ένα κοπάδι πρόβατα για βοσκή - αν και ο κρυφός συμβολισμός αυτού του installation δεν αποκωδικοποιήθηκε ποτέ.
Στην άγραφη μυθολογία του σχολείου έχουν εγγραφεί ως θρυλικά τα «ντου» της δεκαετίας του ’80 που πραγματοποιούσαν ομάδες κολλεγιόπαιδων από το campus του Ψυχικού προς τον αιώνιο στόχο, τη Σχολή Μωραΐτη. Σε τουλάχιστον μία περίπτωση, το μίσος μεταξύ των δύο σχολικών κοινοτήτων είχε ξεφύγει από κάθε όριο.
Οι μαχητές του Κολλεγίου έφτασαν να παραγγείλουν «πολεμοφόδια», δεκάδες καρτέλες αυγών, σακιά αλεύρι κ.λπ., που τα μετέφεραν στο πεδίο της μάχης οι αρμόδιοι έμποροι με φορτηγάκια.
Συνέπεια της εισβολής και της σύρραξης που επακολούθησε ήταν η επιβολή μιας βαρύτατης τιμωρίας σε όλη τη Γ’ Λυκείου του 1990: απαγορεύτηκε στους τελειόφοιτους κάτι που περίμεναν επί χρόνια, η καθιερωμένη πενθήμερη εκδρομή.
Στο ίδιο πνεύμα της κολλεγιακής ελαφράς παραβατικότητας, όταν ακόμη στο Κολλέγιο φοιτούσαν αποκλειστικά άρρενες μαθητές, καθημερινές ήταν οι καταδρομικές επιχειρήσεις εισπήδησης στο παρακείμενο Αρσάκειο, το οποίο φυσικά ήταν το alter ego, ως σχολείο αμιγώς θηλέων.
Ενώ και εντός του Κολλεγίου Ψυχικού, η βιασύνη για την υιοθέτηση ενήλικων συνηθειών είχε συμβάλει στην ίδρυση του περιβόητου «Τζούρα Κλαμπ», ήτοι του σχετικά απόμερου σημείου εντός του άλσους κοντά στο κεντρικό κτίριο του Μπενακείου όπου τα ατίθασα νιάτα κάπνιζαν κρυφά από τους επιτηρητές καθηγητές.
Για τα περαιτέρω, εκτός περιμέτρου του campus Ψυχικού, υπήρχε πάντα το καφέ «Ντούε Τόρι», δίπλα στο σινεμά Αβάνα, στον παράδρομο της λεωφόρου Κηφισίας και κατευθείαν απέναντι από την κεντρική πύλη του Κολλεγίου.
Οι πειραματισμοί με τις μαγκιές, με το τσιγάρο και τις μπίρες έδεναν -όχι πάντα αρμονικά- με τους πρώτους έρωτες, υπό τους όρους προσέγγισης αρρένων και θηλέων κολλεγιοπαίδων σε μια εποχή χωρίς κινητά τηλέφωνα, χωρίς chat στα social, χωρίς καν την πεζογέφυρα που τοποθετήθηκε πάνω από την Κηφισίας το 2011, με χρηματοδότηση από τους γονείς και κηδεμόνες μαθητών του Κολλεγίου, μετά τον τραγικό θάνατο ενός παιδιού στο σημείο.
Τη μελέτη και κατασκευή ανέλαβε δωρεάν το γραφείο του αρχιτέκτονα και πρώην προέδρου στο Δ.Σ. του Κολλεγίου Αθηνών Αλέξανδρου Σαμαρά.
Ο αιώνας του Κολλεγίου
Ο εορτασμός της εκατονταετηρίδας του Κολλεγίου Αθηνών περιλαμβάνει ένα πλούσιο πρόγραμμα επετειακών εκδηλώσεων, εκθέσεων κ.λπ., το οποίο θα ξεδιπλωθεί τους επόμενους μήνες.
Πίσω στον Οκτώβριο του 1925, όμως, το σχολείο ξεκινούσε με ελάχιστους μαθητές, μόλις 30 συνολικά, λίγο περισσότερους από όσους έχει σήμερα μια τάξη του Κολλεγίου κατά μέσο όρο.
Το 2025 πλέον, έναν «αιώνα Κολλεγίου» μετά την έναρξη της λειτουργίας του, τα μεγέθη μοιάζουν να απέχουν έναν γαλαξία από εκείνα των απαρχών: Το σχολικό έτος 2023-2024 φοίτησαν 2.023 μαθητές (861 στο Δημοτικό, 630 στο Γυμνάσιο και 532 στο Λύκειο), ενώ το εκπαιδευτικό προσωπικό ξεπερνά τους 250 παιδαγωγούς, διαφόρων ειδικοτήτων.
Οι δε σχολικές εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν το ιστορικό συγκρότημα κτιρίων μαζί με τις νεότερες προσθήκες και τις επεκτάσεις στο Ψυχικό, τις πολύ πιο σύγχρονες στην Κάντζα, καθώς και το νηπιαγωγείο.
Ενώ και εντός του Κολλεγίου Ψυχικού, η βιασύνη για την υιοθέτηση ενήλικων συνηθειών είχε συμβάλει στην ίδρυση του περιβόητου «Τζούρα Κλαμπ», ήτοι του σχετικά απόμερου σημείου εντός του άλσους κοντά στο κεντρικό κτίριο του Μπενακείου όπου τα ατίθασα νιάτα κάπνιζαν κρυφά από τους επιτηρητές καθηγητές.
Για τα περαιτέρω, εκτός περιμέτρου του campus Ψυχικού, υπήρχε πάντα το καφέ «Ντούε Τόρι», δίπλα στο σινεμά Αβάνα, στον παράδρομο της λεωφόρου Κηφισίας και κατευθείαν απέναντι από την κεντρική πύλη του Κολλεγίου.
Οι πειραματισμοί με τις μαγκιές, με το τσιγάρο και τις μπίρες έδεναν -όχι πάντα αρμονικά- με τους πρώτους έρωτες, υπό τους όρους προσέγγισης αρρένων και θηλέων κολλεγιοπαίδων σε μια εποχή χωρίς κινητά τηλέφωνα, χωρίς chat στα social, χωρίς καν την πεζογέφυρα που τοποθετήθηκε πάνω από την Κηφισίας το 2011, με χρηματοδότηση από τους γονείς και κηδεμόνες μαθητών του Κολλεγίου, μετά τον τραγικό θάνατο ενός παιδιού στο σημείο.
Τη μελέτη και κατασκευή ανέλαβε δωρεάν το γραφείο του αρχιτέκτονα και πρώην προέδρου στο Δ.Σ. του Κολλεγίου Αθηνών Αλέξανδρου Σαμαρά.
Ο αιώνας του Κολλεγίου
Ο εορτασμός της εκατονταετηρίδας του Κολλεγίου Αθηνών περιλαμβάνει ένα πλούσιο πρόγραμμα επετειακών εκδηλώσεων, εκθέσεων κ.λπ., το οποίο θα ξεδιπλωθεί τους επόμενους μήνες.
Πίσω στον Οκτώβριο του 1925, όμως, το σχολείο ξεκινούσε με ελάχιστους μαθητές, μόλις 30 συνολικά, λίγο περισσότερους από όσους έχει σήμερα μια τάξη του Κολλεγίου κατά μέσο όρο.
Το 2025 πλέον, έναν «αιώνα Κολλεγίου» μετά την έναρξη της λειτουργίας του, τα μεγέθη μοιάζουν να απέχουν έναν γαλαξία από εκείνα των απαρχών: Το σχολικό έτος 2023-2024 φοίτησαν 2.023 μαθητές (861 στο Δημοτικό, 630 στο Γυμνάσιο και 532 στο Λύκειο), ενώ το εκπαιδευτικό προσωπικό ξεπερνά τους 250 παιδαγωγούς, διαφόρων ειδικοτήτων.
Οι δε σχολικές εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν το ιστορικό συγκρότημα κτιρίων μαζί με τις νεότερες προσθήκες και τις επεκτάσεις στο Ψυχικό, τις πολύ πιο σύγχρονες στην Κάντζα, καθώς και το νηπιαγωγείο.
Ο παρών γιγαντιαίος οργανισμός το 1925 ήταν το καινοφανές Κολλέγιον Αθηνών, φέροντας τον διευκρινιστικό υπότιτλο «Ελληνοαμερικανικόν Σχολείον». Μια νεοσύστατη και ρομαντική εκπαιδευτική πρωτοβουλία, σταθερά προσανατολισμένη στον φιλελευθερισμό και την αστική αντίληψη της ανθρωπιστικής παιδείας.
Ωστόσο, η σημασία της προσπάθειας δεν θα μπορούσε να υποτιμηθει ή να αγνοηθεί από την κοινωνία της εποχής, δεδομένου ότι οι γεννήτορες και αιμοδότες του εγχειρήματος ήταν προσωπικότητες τεράστιου εκτοπίσματος, οικονομικού και πνευματικού: ο Εμμανουήλ Μπενάκης, ένας από τους μεγαλύτερους εθνικούς ευεργέτες στην Ιστορία του Ελληνικού Εθνους και ο Στέφανος Δέλτας, σύζυγος της κόρης του Μπενάκη, της συγγραφέως Πηνελόπης (και γιαγιάς των Αντώνη και Αλέξανδρου Σαμαρά).
Ο Εμμανουήλ Μπενάκης, πατέρας της Πηνελόπης Δέλτα, με τον σύζυγο της συγγραφέως Στέφανο Δέλτα πρωτοστάτησαν στην ίδρυση του Κολλεγίου.
Ο Δέλτας ήταν διακεκριμένος τραπεζίτης και διανοούμενος, επίσης με πλήθος κοινωφελών δράσεων στο ενεργητικό του. Στο πλευρό τους ο Μπενάκης και ο Δέλτας είχαν μια ομάδα Αμερικανών φιλελλήνων, οι οποίοι επιθυμούσαν διακαώς να δημιουργηθεί ένας θύλακος διάδοσης ολοκληρωμένης ελληνοαμερικανικής παιδείας, ένα πρότυπο σχολείο, δηλαδή ένα κανονικό εν Αθήναις κολλέγιο.
Με τα λόγια του Στέφανου Δέλτα, οι ιδρυτές του Κολλεγίου Αθηνών «ονειρεύουνταν σχολείο που να βγάζη στην κοινωνία μας άνδρες με πατριωτισμό αλλά και με ανθρωπισμό, τίμιους χαρακτήρες, παλληκάρια σωματικώς και πνευματικώς καταρτισμένα για τον αγώνα του βίου, όπως παρουσιάζεται σήμερα, με τις στοιχειώδεις γνώσεις που δίνει η μέση εκπαίδευση και προ πάντων με θέληση να μάθουν περισσότερα και με μέθοδο να μελετούν και να προσκτούν άλλες γνώσεις από τη ζωή και από την μελέτη».
Ταξικότητα και επίδειξη
Οποιος έχει παραστεί σε τελετή αποφοίτησης του Κολλεγίου Αθηνών, στο τέλος κάθε σχολικού έτους, δεν μπορεί παρά να νιώσει δέος. Η παρέλαση των μαθητών διαρκεί ώρες, μοιάζει ατελείωτη.
Το ίδιο και οι διακρίσεις των αποφοίτων σε ποικίλα γνωστικά αντικείμενα, είτε του συμβατικού σχολικού προγράμματος είτε σε πεδία όπως η ρητορική, οι τέχνες, ο αθλητισμός κ.ά. Επί σχεδόν έναν αιώνα και με την εξαίρεση κάποιων περιόδων όπου συνέβαιναν έκτακτα γεγονότα, όπως στην πενταετία 1940-45 όταν το σχολείο είχε μετατραπεί σε στρατιωτικό νοσοκομείο, είχε καταληφθεί από τους Γερμανούς κ.λπ., η διοίκηση ανακοινώνει με περηφάνια τις επιτυχίες των αρίστων: την εισαγωγή τους σε περίοπτα πανεπιστήμια και ΑΕΙ στην Ελλάδα και το εξωτερικό, τη θέση που κατέκτησε κάθε υποψήφιος με την υψηλή βαθμολογία του στη σειρά εισαγωγής κ.ο.κ.
Σε αυτές τις εκδηλώσεις οι έφηβοι ακόμη απόφοιτοι προβάρουν ανυπόμονα τον καινούριο εαυτό τους με βαρύ μέικαπ, φορώντας επίσημα ενδύματα, σινιέ τουαλέτες, γόβες-στιλέτο, κοστούμια, γραβάτες κ.λπ.
Παρίστανται χιλιάδες προσκεκλημένοι, πολλοί από τους οποίους φθάνουν στην παραδοσιακή έδρα στο Ψυχικό με πολυμελή προσωπική φρουρά ασφαλείας.
Διότι είτε υπήρξαν οι ίδιοι μαθητές του Κολλεγίου και πλέον κατέχουν περίοπτες θέσεις στην πολιτική, στο επιχειρείν κ.λπ., είτε προσέρχονται στη μεγαλοπρεπή και πανηγυρική δεξίωση για να παρακολουθήσουν ένα μοναδικό ορόσημο στη διαδρομή ζωής των παιδιών τους, στην αποφοίτηση από το Λύκειο.
Οπωσδήποτε συχνά υφίστανται και οι δύο ιδιότητες, μια και η κοινότητα του Κολλεγίου Αθηνών διαθέτει έναν ισχυρό μηχανισμό εσωτερικού πολλαπλασιασμού, φροντίζοντας -με την πριμοδότηση για την εγγραφή, εκπτώσεις στα δίδακτρα κ.λπ.- να κρατήσει διά βίου υπό την αιγίδα του τους παλιούς μαθητές, αλλά και τους απογόνους τους.
Με τα λόγια του Στέφανου Δέλτα, οι ιδρυτές του Κολλεγίου Αθηνών «ονειρεύουνταν σχολείο που να βγάζη στην κοινωνία μας άνδρες με πατριωτισμό αλλά και με ανθρωπισμό, τίμιους χαρακτήρες, παλληκάρια σωματικώς και πνευματικώς καταρτισμένα για τον αγώνα του βίου, όπως παρουσιάζεται σήμερα, με τις στοιχειώδεις γνώσεις που δίνει η μέση εκπαίδευση και προ πάντων με θέληση να μάθουν περισσότερα και με μέθοδο να μελετούν και να προσκτούν άλλες γνώσεις από τη ζωή και από την μελέτη».
Ταξικότητα και επίδειξη
Οποιος έχει παραστεί σε τελετή αποφοίτησης του Κολλεγίου Αθηνών, στο τέλος κάθε σχολικού έτους, δεν μπορεί παρά να νιώσει δέος. Η παρέλαση των μαθητών διαρκεί ώρες, μοιάζει ατελείωτη.
Το ίδιο και οι διακρίσεις των αποφοίτων σε ποικίλα γνωστικά αντικείμενα, είτε του συμβατικού σχολικού προγράμματος είτε σε πεδία όπως η ρητορική, οι τέχνες, ο αθλητισμός κ.ά. Επί σχεδόν έναν αιώνα και με την εξαίρεση κάποιων περιόδων όπου συνέβαιναν έκτακτα γεγονότα, όπως στην πενταετία 1940-45 όταν το σχολείο είχε μετατραπεί σε στρατιωτικό νοσοκομείο, είχε καταληφθεί από τους Γερμανούς κ.λπ., η διοίκηση ανακοινώνει με περηφάνια τις επιτυχίες των αρίστων: την εισαγωγή τους σε περίοπτα πανεπιστήμια και ΑΕΙ στην Ελλάδα και το εξωτερικό, τη θέση που κατέκτησε κάθε υποψήφιος με την υψηλή βαθμολογία του στη σειρά εισαγωγής κ.ο.κ.
Σε αυτές τις εκδηλώσεις οι έφηβοι ακόμη απόφοιτοι προβάρουν ανυπόμονα τον καινούριο εαυτό τους με βαρύ μέικαπ, φορώντας επίσημα ενδύματα, σινιέ τουαλέτες, γόβες-στιλέτο, κοστούμια, γραβάτες κ.λπ.
Παρίστανται χιλιάδες προσκεκλημένοι, πολλοί από τους οποίους φθάνουν στην παραδοσιακή έδρα στο Ψυχικό με πολυμελή προσωπική φρουρά ασφαλείας.
Διότι είτε υπήρξαν οι ίδιοι μαθητές του Κολλεγίου και πλέον κατέχουν περίοπτες θέσεις στην πολιτική, στο επιχειρείν κ.λπ., είτε προσέρχονται στη μεγαλοπρεπή και πανηγυρική δεξίωση για να παρακολουθήσουν ένα μοναδικό ορόσημο στη διαδρομή ζωής των παιδιών τους, στην αποφοίτηση από το Λύκειο.
Οπωσδήποτε συχνά υφίστανται και οι δύο ιδιότητες, μια και η κοινότητα του Κολλεγίου Αθηνών διαθέτει έναν ισχυρό μηχανισμό εσωτερικού πολλαπλασιασμού, φροντίζοντας -με την πριμοδότηση για την εγγραφή, εκπτώσεις στα δίδακτρα κ.λπ.- να κρατήσει διά βίου υπό την αιγίδα του τους παλιούς μαθητές, αλλά και τους απογόνους τους.
Κατ’ αυτό τον τρόπο το Κολλέγιο Αθηνών, καθώς φέτος ετοιμάζεται να γιορτάσει με την αρμόζουσα μεγαλοπρέπεια τα 100ά γενέθλιά του, κατορθώνει να διογκώνεται και ταυτόχρονα να ενδυναμώνει την αίσθηση ότι από αυτό το σχολείο, κατά κάποιον τρόπο, δεν φεύγει κανείς ποτέ εντελώς.
Η οριστική αποκοπή και η αποξένωση από το Κολλέγιο απλώς δεν νοούνται - τουλάχιστον όχι για την πλειονότητα των μαθητών. Οσοι πέρασαν από τις αίθουσές του ανήκουν σε μια μεγάλη μικροκοινωνία, με τους δικούς της κώδικες αναγνώρισης, συνεννόησης και συμπόρευσης, ακόμη και αλληλεγγύης μεταξύ των μελών της.
Μια αδελφότητα, υπό κάθε έννοια, με τα όποια θετικά και τα αντίστοιχα αρνητικά στοιχεία της. Και αυτό το χαρακτηριστικό, το «ανήκειν» στο clan του Κολλεγίου Αθηνών, είναι που το καθιστά ουσιαστικά ξεχωριστό, όπως και ότι, αντικειμενικά, ανοίγει για τους μαθητές του μια πόρτα σε έναν αρκετά διαφορετικό κόσμο.
Η αναπόφευκτη ελίτ
Εξάλλου το Κολλέγιο είναι και ήταν ανέκαθεν η φήμη του. Ιδιωτικό και οικονομικά δυσπρόσιτο για την πλειονότητα των Ελλήνων, παραμένει ένα σχολείο της ελίτ και σχεδόν αποκλειστικά για μια ελίτ που μπορεί, όχι μόνο να αντεπεξέλθει στο κόστος των διδάκτρων (12.000-13.000 ευρώ κατά Μ.Ο. ανά παιδί κατ’ έτος), αλλά να κατορθώσει να περάσει όλα τα «φίλτρα», εφόσον στο Κολλέγιο δεν γίνονται δεκτοί όλοι όσοι αιτούνται εγγραφής. Βεβαίως, υπάρχει ένα σύστημα υποτροφιών -και δη το παλαιότερο στην Ελλάδα- το οποίο ανοίγει κάθε χρόνο τις πόρτες του σχολείου σε πολλούς μη προνομιούχους μαθητές με βάση μαθησιακά και κοινωνικά κριτήρια.
Παρ’ όλα αυτά, το Κολλέγιο Αθηνών, ως οργανισμός εκπαίδευσης, παιδείας, παραγωγής κοινωνικών συμβολισμών, ακόμη και συντήρησης ή διαιώνισης ταξικών στερεοτύπων κ.λπ., όπως συχνά κατηγορείται, είναι κάτι πολύ περισσότερο, κάτι πολύ πιο σύνθετο και πολυδιάστατο.Το προφανές και διαδεδομένο ιδεολόγημα το θεωρεί ένα «σχολείο-βιτρίνα» για την αριστοκρατία, όπως και αν αυτή ορίζεται με σημερινούς όρους.
Σαν ένα κλειστό σνομπ κλαμπ, ένα κοσμηματοπωλείο μαθητών οι οποίοι δεν κάνουν κάτι άλλο εκτός από το να επωάζουν την υπεροψία τους, φοιτώντας επί τουλάχιστον 12 χρόνια και ξοδεύοντας ακέραιη την παιδική και εφηβική τους ηλικία μέσα σε έναν μηχανισμό αναπαραγωγής της εγχώριας άρχουσας τάξης.
Ομως, αυτή η προσέγγιση στο τι πραγματικά είναι και τι αντιπροσωπεύει το Κολλέγιο Αθηνών είναι υπεραπλουστευτική, απλοϊκή. Διότι διαθέτει μεν κάποια προεξάρχοντα χαρακτηριστικά -όπως τη σταθερή και πάγια εστίαση στο κυνήγι της αριστείας, καθώς και έναν λελογισμένο ελιτισμό- τα οποία διαμορφώνουν το στίγμα και την ταυτότητά του, ταυτόχρονα όμως μοιραία πορεύεται με τις δικές του αντιφάσεις, τις δικές του εσωτερικές αντινομίες, ακριβώς όπως συμβαίνει σε κάθε ζώσα κοινότητα ανθρώπων.
Ενας απόφοιτος του 2002, ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Ρέντης, ίσως έχει πλησιάσει στην πιο περιεκτική και εύστοχη περιγραφή του πώς είναι να ανήκει κάποιος στον μικρό και την ίδια στιγμή απέραντο κόσμο -σχεδόν διαβολικά μικρό και απέραντο- του Κολλεγίου Αθηνών: «Το Κολλέγιο είναι ένας χώρος που εκτιμάς με τα χρόνια γιατί τελικά, με έναν ύπουλο και περίεργο τρόπο, καταφέρνει, πέρα από εκπαίδευση, να σου εμφυτεύσει παιδεία».
Η οριστική αποκοπή και η αποξένωση από το Κολλέγιο απλώς δεν νοούνται - τουλάχιστον όχι για την πλειονότητα των μαθητών. Οσοι πέρασαν από τις αίθουσές του ανήκουν σε μια μεγάλη μικροκοινωνία, με τους δικούς της κώδικες αναγνώρισης, συνεννόησης και συμπόρευσης, ακόμη και αλληλεγγύης μεταξύ των μελών της.
Μια αδελφότητα, υπό κάθε έννοια, με τα όποια θετικά και τα αντίστοιχα αρνητικά στοιχεία της. Και αυτό το χαρακτηριστικό, το «ανήκειν» στο clan του Κολλεγίου Αθηνών, είναι που το καθιστά ουσιαστικά ξεχωριστό, όπως και ότι, αντικειμενικά, ανοίγει για τους μαθητές του μια πόρτα σε έναν αρκετά διαφορετικό κόσμο.
Η αναπόφευκτη ελίτ
Εξάλλου το Κολλέγιο είναι και ήταν ανέκαθεν η φήμη του. Ιδιωτικό και οικονομικά δυσπρόσιτο για την πλειονότητα των Ελλήνων, παραμένει ένα σχολείο της ελίτ και σχεδόν αποκλειστικά για μια ελίτ που μπορεί, όχι μόνο να αντεπεξέλθει στο κόστος των διδάκτρων (12.000-13.000 ευρώ κατά Μ.Ο. ανά παιδί κατ’ έτος), αλλά να κατορθώσει να περάσει όλα τα «φίλτρα», εφόσον στο Κολλέγιο δεν γίνονται δεκτοί όλοι όσοι αιτούνται εγγραφής. Βεβαίως, υπάρχει ένα σύστημα υποτροφιών -και δη το παλαιότερο στην Ελλάδα- το οποίο ανοίγει κάθε χρόνο τις πόρτες του σχολείου σε πολλούς μη προνομιούχους μαθητές με βάση μαθησιακά και κοινωνικά κριτήρια.
Παρ’ όλα αυτά, το Κολλέγιο Αθηνών, ως οργανισμός εκπαίδευσης, παιδείας, παραγωγής κοινωνικών συμβολισμών, ακόμη και συντήρησης ή διαιώνισης ταξικών στερεοτύπων κ.λπ., όπως συχνά κατηγορείται, είναι κάτι πολύ περισσότερο, κάτι πολύ πιο σύνθετο και πολυδιάστατο.Το προφανές και διαδεδομένο ιδεολόγημα το θεωρεί ένα «σχολείο-βιτρίνα» για την αριστοκρατία, όπως και αν αυτή ορίζεται με σημερινούς όρους.
Σαν ένα κλειστό σνομπ κλαμπ, ένα κοσμηματοπωλείο μαθητών οι οποίοι δεν κάνουν κάτι άλλο εκτός από το να επωάζουν την υπεροψία τους, φοιτώντας επί τουλάχιστον 12 χρόνια και ξοδεύοντας ακέραιη την παιδική και εφηβική τους ηλικία μέσα σε έναν μηχανισμό αναπαραγωγής της εγχώριας άρχουσας τάξης.
Ομως, αυτή η προσέγγιση στο τι πραγματικά είναι και τι αντιπροσωπεύει το Κολλέγιο Αθηνών είναι υπεραπλουστευτική, απλοϊκή. Διότι διαθέτει μεν κάποια προεξάρχοντα χαρακτηριστικά -όπως τη σταθερή και πάγια εστίαση στο κυνήγι της αριστείας, καθώς και έναν λελογισμένο ελιτισμό- τα οποία διαμορφώνουν το στίγμα και την ταυτότητά του, ταυτόχρονα όμως μοιραία πορεύεται με τις δικές του αντιφάσεις, τις δικές του εσωτερικές αντινομίες, ακριβώς όπως συμβαίνει σε κάθε ζώσα κοινότητα ανθρώπων.
Ενας απόφοιτος του 2002, ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Ρέντης, ίσως έχει πλησιάσει στην πιο περιεκτική και εύστοχη περιγραφή του πώς είναι να ανήκει κάποιος στον μικρό και την ίδια στιγμή απέραντο κόσμο -σχεδόν διαβολικά μικρό και απέραντο- του Κολλεγίου Αθηνών: «Το Κολλέγιο είναι ένας χώρος που εκτιμάς με τα χρόνια γιατί τελικά, με έναν ύπουλο και περίεργο τρόπο, καταφέρνει, πέρα από εκπαίδευση, να σου εμφυτεύσει παιδεία».
Βασίλης Τσακίρογλου
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ