«Παραμένω αισιόδοξη για την επανένωσή τους» λέει ωστόσο, μιλώντας με αφορμή τα 20 χρόνια Πρώτο ΘΕΜΑ, η πολυβραβευμένη Βρετανίδα μυθιστοριογράφος - «Κάθε δεκαετία, η χώρα έρχεται αντιμέτωπη με μια νέα πρόκληση»
Η ελληνική υπηκοότητα που δόθηκε πριν από κάποια χρόνια στη Βικτόρια Χίσλοπ από την τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου μέσω της διαδικασίας τιμητικής πολιτογράφησης, για την προσφορά της στην προβολή της Ελλάδας, είναι απλώς το επιστέγασμα της μακρόχρονης αφοσίωσής της στον ελληνικό κόσμο και την ιστορία μας, την οποία προασπίζεται με κάθε τρόπο. Μεγαλωμένη από καλή οικογένεια και με εξαιρετικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου σπούδασε Αγγλική Φιλολογία, η Χίσλοπ δεν επαναπαύτηκε στις δάφνες της, αλλά προτίμησε με ένα σακίδιο στην πλάτη να γυρίσει την Ευρώπη και να γνωρίσει την Ελλάδα. Στο ευρύ κοινό έγινε γνωστή με το «Νησί», ένα βιβλίο για την άγνωστη σε πολλούς ιστορία των χανσενικών της Σπιναλόγκας, ένα τολμηρό θέμα για μια Βρετανή που ανακάλυπτε έτσι για πρώτη φορά την πιο σκοτεινή πλευρά της φωτεινής ιστορίας των νησιών μας.
Ποιος θα φανταζόταν τότε ότι οι στιγματισμένοι του μικρόκοσμου της Κρήτης θα ενέπνεαν τους αναγνώστες σε όλο τον κόσμο και ότι το βιβλίο της θα μεταφερόταν με απόλυτη επιτυχία στην τηλεόραση το 2005 εκτοξεύοντας τις πωλήσεις του; Το «Νησί» θεωρείται το απόλυτο πλέον διεθνές μπεστ σέλερ αφού ξεπέρασε τα 6.000.000 αντίτυπα παγκοσμίως. Τηλεοπτική σειρά θα γίνει και το «Νήμα» που έγραψε το 2011, όπου αφηγείται την ταραχώδη ιστορία της Θεσσαλονίκης στον 20ό αιώνα.
Ποιος θα φανταζόταν τότε ότι οι στιγματισμένοι του μικρόκοσμου της Κρήτης θα ενέπνεαν τους αναγνώστες σε όλο τον κόσμο και ότι το βιβλίο της θα μεταφερόταν με απόλυτη επιτυχία στην τηλεόραση το 2005 εκτοξεύοντας τις πωλήσεις του; Το «Νησί» θεωρείται το απόλυτο πλέον διεθνές μπεστ σέλερ αφού ξεπέρασε τα 6.000.000 αντίτυπα παγκοσμίως. Τηλεοπτική σειρά θα γίνει και το «Νήμα» που έγραψε το 2011, όπου αφηγείται την ταραχώδη ιστορία της Θεσσαλονίκης στον 20ό αιώνα.
To «Ειδώλιο»
Ολα αυτά χρόνια η Χίσλοπ δεν σταματάει πραγματικά να ερευνά όλες τις πτυχές της Αρχαίας και της Σύγχρονης Ελλάδας. Ετσι, έγραψε ένα μυθιστόρημα για τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο με τον τίτλο «Οσοι αγαπιούνται», κρατώντας αξιοθαύμαστες αποστάσεις από τις δύο πλευρές και προσπαθώντας με κάθε τρόπο να γίνει η συγγραφέας που συμφιλιώνει όλα τα αντίθετα πάθη. Πρόσφατα, μάλιστα, είδαμε να κυκλοφορεί το σπουδαιότερο βιβλίο της με τον τίτλο «Ειδώλιο», όπου σε 600 σχεδόν σελίδες προσπαθεί να ξεδιπλώσει τις σημαντικότερες στιγμές της ελληνικής ιστορίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Στο βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός, μέσα από τα μάτια της πρωταγωνίστριάς της Χελένα μαθαίνουμε τα σκληρά μυστικά της χούντας, της αρχαιοκαπηλίας και της πιο σκοτεινής, ίσως, σελίδας της πρόσφατης Ιστορίας μας. Η αποφασιστικότητα της Χέλενα να βρει τις απαντήσεις μετατρέπεται σε ενθουσιασμό όταν ο έρωτάς της για τον αινιγματικό Νικ την οδηγεί να εργαστεί εθελοντικά μαζί του σε μια ανασκαφή σε ένα αιγαιοπελαγίτικο νησί. Τα ευρήματά τους θα γιγαντώσουν τη λαχτάρα της πρωταγωνίστριας να προστατέψει τα αρχαία κειμήλια και να καταλάβει από πού προήλθε η συλλογή του παππού της.
Για μία ακόμα φορά η Χίσλοπ δείχνει να εντρυφά σε διαφορετικές πτυχές της ελληνικής ιστορίας και δεν μπορώ να μη σημειώσω πόσο συγκινητικός είναι ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει την Ελλάδα καθώς έχει καταφέρει να αγαπήσει τα τραύματά μας - την ίδια στιγμή που εμείς πολλές φορές αδυνατούμε. Δεδομένου ότι τελευταία μιλάμε πολύ στην Ιστορία για το γενεαλογικό τραύμα, αυτό δηλαδή που κληρονομείται από γενιά σε γενιά, δεν μπορώ να μην τη ρωτήσω αν πιστεύει τελικά ότι δεν θα ξεφύγουμε ποτέ από αυτά, όπως άλλωστε δείχνει με πασιφανή τρόπο στο βιβλίο της, αφού τα οικογενειακά μυστικά ταυτίζονται με αυτά της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
«Αν εννοείτε το αίσθημα ντροπής της πρωταγωνίστριας για τις πράξεις του παππού της, δηλαδή ότι είναι υπεύθυνος για την εξορία πολλών ανθρώπων για τις πολιτικές τους θέσεις, τότε μπορεί να συζητήσουμε σε βάθος για το τι σημαίνει γενεαλογικό τραύμα. Νομίζω ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο να φέρουμε ευθύνη (που η Ελενα δεν φέρει), αλλά ταυτόχρονα να υπάρχει η ανάγκη να γνωρίζουμε την ιστορία μας - όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και σε ιστορικό. Ετσι, η Χέλενα γνωρίζει ότι δεν μπορεί να αναστήσει κανέναν από αυτούς που πέθαναν ως αποτέλεσμα των πράξεων του παππού της.
Πληρώνει όμως για τη φροντίδα ενός από αυτούς τους άνδρες που επέζησαν από τα βασανιστήρια που είχαν υποστεί. Και αυτό το κάνει χωρίς να είναι υποχρεωμένη, αλλά ως ένα είδος συγγνώμης. Αισθάνεται ότι αυτό είναι το λιγότερο που μπορεί να κάνει», υποστηρίζει η συγγραφέας, που φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει τη μακρά σειρά των προσωπικών και ιστορικών γεγονότων που έτσι κι αλλιώς είναι αξεδιάλυτα δεμένα στην αφήγηση.
Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το γεγονός ότι στα βιβλία της δεν ασχολείται μόνο με διαφορετικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας, αλλά και με διαφορετικά μέρη, από την Κρήτη μέχρι τη Θεσσαλονίκη, και διαφορετικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας. Αναρωτιέται επομένως, εύλογα, κανείς αν υπάρχει πραγματικά κάποιο κομμάτι της ελληνικής ιστορίας που δεν έχει μελετήσει ή από το οποίο δεν έχει εμπνευστεί ώστε να αποτελέσει το θέμα του επόμενου μυθιστορήματός της. «Η ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα είναι τόσο πολύπλοκη και γεμάτη αναταραχές, κάτι που με γοητεύει ιδιαίτερα», μας απαντά, για να συνεχίσει παραδεχόμενη ότι ποτέ δεν λείπει η έμπνευση. «Δεν νομίζω λοιπόν ότι θα είναι δύσκολο να βρω έμπνευση για το επόμενο μυθιστόρημα. Οσο περισσότερο διαβάζω, τόσο περισσότερα βρίσκω να με συναρπάζουν», είναι η ειλικρινής απάντησή της.
Η δική της Ελλάδα
Τι όμως της έρχεται πρώτα στο μυαλό όταν μιλάει για την Ελλάδα: η μινιμαλιστική χώρα των Κυκλάδων ή η κάπως μπαρόκ νεοπλουτοκρατία και το κιτς των συνταγματαρχών;
«Αυτή είναι μια πραγματικά συναρπαστική ερώτηση!» μας απαντά. «Δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο, αλλά ολόκληρο το μωσαϊκό. Οι περισσότεροι Βρετανοί αναγνώστες μου θα συνέδεαν την Ελλάδα είτε με το κλασικό (φαντάζονται τον Παρθενώνα), είτε με την απλότητα των ασβεστωμένων χωριών των Κυκλάδων και το έντονο ροζ της μπουκαμβίλιας - αυτές είναι οι εικόνες που προβάλλονται περισσότερο και ίσως τα μέρη που επισκέπτονται περισσότερο οι τουρίστες.
Αλλά αυτό που μου έρχεται στο μυαλό είναι ένας συνδυασμός αυτών των δύο - και ίσως πενήντα άλλων εικόνων και λεπτομερειών. Ετσι, ναι, σίγουρα, με αυτή την έννοια η Ελλάδα είναι μια ταπισερί, πολλά χρώματα και σχέδια, όχι μια μονόχρωμη εικόνα». Είναι αυτό το πολύπλευρο ταμπλό βιβάν πάνω στο οποίο καταφέρνει να στήσει ωραίες προσωπικές ιστορίες, σκληρές ενίοτε και δραματικές, αλλά που νιώθεις κάπως να καταπραΰνονται από το δικό της τρυφερό βλέμμα. «Ο εικοστός αιώνας ήταν μια σειρά από μεγάλες κρίσεις για Ελλάδα: ανταλλαγή πληθυσμών, Κατοχή, Εμφύλιος, δικτατορία, και άλλες τόσες που δεν έχουν τέλος. Συνειδητοποίησα πως σχεδόν κάθε δεκαετία η χώρα έρχεται αντιμέτωπη με μια νέα πρόκληση», μας είπε στη συζήτηση που είχαμε στο καφέ «Athenee», στο κέντρο της αγαπημένης της πρωτεύουσας. «Ούτε καν διανοούμαι να συγκρίνω τα όσα έχει περάσει η Ελλάδα σε σχέση την πατρίδα μου, τη Μεγάλη Βρετανία. Βέβαια υπάρχουν εξηγήσεις γι’ αυτή τη συνεχή αναταραχή που μαστίζει τη χώρα, καθώς η Ελλάδα (σ.σ.: δεύτερη πατρίδα της πλέον) σπανίως τελεί σε κατάσταση ειρηνικής νηνεμίας.
Πάντα κάποιος “σεισμός” θα την κλονίσει. Νομίζω αντίστοιχη κατάσταση με την Ελλάδα ισχύει και στην Κύπρο, καθώς η μοίρα των δύο χωρών είναι άμεσα αλληλοεξαρτώμενη. Τουλάχιστον, δεν μπορεί να πει κανείς ότι βαριέται. Σαφώς, στην περίπτωση της Κύπρου έχουν σημειωθεί δραματικά λάθη. Αλλά αυτοί που εντέλει τα υπομένουν είναι οι απλοί πολίτες, οι καθημερινοί άνθρωποι που δέχονται το πλήγμα. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στην Ελλάδα. Και αυτό είναι αδυσώπητο. Τα πραγματικά θύματα είναι οι πολίτες. Η ύφεση και η ανεργία είναι τα απτά αποτελέσματα των αποφάσεων που λάμβαναν πολιτικοί και τραπεζίτες».
Το έργο της
Πάντα κάποιος “σεισμός” θα την κλονίσει. Νομίζω αντίστοιχη κατάσταση με την Ελλάδα ισχύει και στην Κύπρο, καθώς η μοίρα των δύο χωρών είναι άμεσα αλληλοεξαρτώμενη. Τουλάχιστον, δεν μπορεί να πει κανείς ότι βαριέται. Σαφώς, στην περίπτωση της Κύπρου έχουν σημειωθεί δραματικά λάθη. Αλλά αυτοί που εντέλει τα υπομένουν είναι οι απλοί πολίτες, οι καθημερινοί άνθρωποι που δέχονται το πλήγμα. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στην Ελλάδα. Και αυτό είναι αδυσώπητο. Τα πραγματικά θύματα είναι οι πολίτες. Η ύφεση και η ανεργία είναι τα απτά αποτελέσματα των αποφάσεων που λάμβαναν πολιτικοί και τραπεζίτες».
Το έργο της
Είναι εμφανής η κοινωνική ευαισθησία της Χίσλοπ καθώς, πέρα από την πλούσια συγγραφική της δραστηριότητα, έχει σπουδαίο κοινωνικό έργο στο ενεργητικό της. Είναι πρέσβειρα της Lepra, μιας βρετανικής φιλανθρωπικής οργάνωσης που συγκεντρώνει χρήματα για τη θεραπεία των πασχόντων από λέπρα σε όλο τον κόσμο, ενώ υποστηρίζει έμπρακτα το National Literacy Trust, που καταπολεμά τον παιδικό αναλφαβητισμό στο Ηνωμένο Βασίλειο. Επίσης, ανάμεσα στις άλλες πρωτοβουλίες που αναλαμβάνει, σε αυτό το ακάματο έργο που τη βρίσκει είτε να εμπλέκεται σε κοινωνικούς αγώνες, είτε να είναι κλεισμένη σε μια βιβλιοθήκη και να γράφει, έχει αναδειχθεί πρέσβειρα της δράσης «Κνωσός 2025», που έχει ως στόχο την εύρεση χρηματοδότησης για την αναβάθμιση του ερευνητικού κέντρου της Βρετανικής Σχολής Αθηνών στην Κρήτη, ζήτημα στο οποίο έχει ενεργοποιηθεί από τη θέση της αντιπροέδρου. Και φυσικά ας μην ξεχνάμε την ενεργή εμπλοκή της στο θέμα της Γλυπτών με μια σειρά από καίριες δηλώσεις που έχει κάνει κατά καιρούς για την επανένωσή τους.
Στάθηκε μάλιστα με θάρρος στο πλευρό του Ελληνα πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη κατά την αντιπαράθεση που είχε με τον Βρετανό πρώην πρωθυπουργό Σούνακ, μιλώντας ξεκάθαρα για απρέπεια. Η ευαισθησία της για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα είναι συγκινητική και φαίνεται όχι μόνο από τον τρόπο που περιγράφει τους αρχαίους θησαυρούς μας σε σχέση με το φυσικό τους περιβάλλον στο βιβλίο της «Το ειδώλιο», αλλά και από τη θερμή στάση της απέναντι στον αγώνα μας για τον επαναπατρισμό τους. Δεν μπορώ να μην τη ρωτήσω αν παραμένει αισιόδοξη αναφορικά με το ζήτημα, δεδομένου ότι έχουν διαπιστωθεί κινήσεις προόδου και από τις δύο πλευρές, την ελληνική και τη βρετανική.
«Παραμένω αισιόδοξη ότι η επανένωση θα επιτευχθεί - αλλά όχι στο πολύ κοντινό μέλλον. Για να μιλήσω ειλικρινά για άλλη μία φορά (μια λέξη που ακούγεται συχνά σε αυτή τη συνέντευξη), υπάρχει μεγάλη πολυπλοκότητα σε αυτό το ζήτημα. Οι συζητήσεις γίνονται σε υψηλό επίπεδο - πολύ περισσότερο απ’ ό,τι γινόταν πριν από μια δεκαετία. Δεν είναι απλή υπόθεση, αλλά ελπίζω ότι το Βρετανικό Μουσείο θα βάλει μυαλό και απλώς θα πράξει το σωστό. Και κυρίως, ότι θα βγει από την κάπως παγιωμένη έως αγκυλωμένη θέση που εκφράζει όλα αυτά τα χρόνια. Δεδομένου μάλιστα ότι πρόκειται να ανακαινίσουν πλήρως την πτέρυγα όπου στεγάζονται τα Γλυπτά, αναρωτιέμαι γιατί να μην το χρησιμοποιήσουν αυτό ως ευκαιρία για να τα μεταφέρουν στην πραγματική τους κατοικία. Θεωρώ τη στάση τους παράλογη. Και ντροπιαστική».
«Ευγνώμων και ευτυχής»
Κατά καιρούς σε διάφορες δημόσιες τοποθετήσεις της έχει εκφράσει την έντονη δυσαρέσκειά της για το Brexit και τις ακραίες αντιευρωπαϊκές θέσεις του. Δεν θα μπορούσε μια συζήτησή μας για το μέλλον της Ελλάδας και της Ευρώπης να μην τελειώσει με μια ερώτηση για τη νέα παγκόσμια εποχή της διακυβέρνησης στον καιρό της προεδρίας του Τραμπ στην Αμερική. «Εχει ενδιαφέρον να παρακολουθεί κανείς αυτό τον ρόλο του ενεργού -κατά κάποιον τρόπο- διαμεσολαβητή που διαδραματίζει τελευταία η Μεγάλη Βρετανία. Νομίζω ότι ο διαχωρισμός μας από την Ευρώπη έδωσε στον Στάρμερ μια ευκαιρία να αναλάβει ρόλο διαπραγματευτή μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης.
Πέρα από αυτό, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ενιαία στάση με την Ευρώπη είναι σημαντική. Το Brexit, από οικονομική και ψυχολογική άποψη, εκλαμβάνεται συνεχώς ως ένα τεράστιο λάθος από τους περισσότερους ευφυείς και μορφωμένους ανθρώπους στο Ηνωμένο Βασίλειο. Είμαι διαρκώς ευγνώμων και ευτυχής που έχω ελληνικό διαβατήριο - είναι το πιο πολύτιμο πράγμα που έχω στην κατοχή μου. Σε ό,τι αφορά το πώς διαμορφώνεται το σκηνικό, κάθε μέρα φέρνει κάποια νέα εξέλιξη - είμαι ενθουσιασμένη με την προσδοκία για παγκόσμια ειρήνη. Αν είμαστε κοντά σε ένα τέτοιο σενάριο; Για να μιλήσω απολύτως ειλικρινά, δεν ξέρω».
Τίνα Μανδηλαρά
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ