Σε αντίθεση με τις περισσότερες Ελληνίδες της αρχαιότητας, οι Σπαρτιάτισσες απόλαυσαν μια σειρά από ελευθερίες και ασχολίες που φαντάζουν σχεδόν επαναστατικές για τα δεδομένα της εποχής.
Όταν ακούμε το όνομα «Σπάρτη», το μυαλό μας ταξιδεύει σχεδόν αυτόματα σε πολεμιστές με χάλκινες ασπίδες, σε στρατιωτική πειθαρχία και σε θρυλικές μάχες όπως εκείνη των Θερμοπυλών. Ωστόσο, πίσω από το σκληρό αυτό προσωπείο της πόλης-κράτους κρύβεται μια λιγότερο γνωστή ιστορία: η ιστορία των γυναικών της.
Σε αντίθεση με τις περισσότερες Ελληνίδες της αρχαιότητας, που έμεναν στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής, οι Σπαρτιάτισσες απόλαυσαν μια σειρά από ελευθερίες και ασχολίες που φαντάζουν σχεδόν επαναστατικές για τα δεδομένα της εποχής. Έτρεχαν, πάλευαν, χόρευαν, έπιναν κρασί και τραγουδούσαν. Ήταν γυναίκες που έσπαγαν τα στερεότυπα και άφησαν πίσω τους έναν μύθο που αξίζει να ξαναζωντανέψει.
Μια κοινωνία με παράδοξες ισορροπίες
Η Σπάρτη, από τον 7ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ., υπήρξε μια από τις πιο ιδιόρρυθμες κοινωνίες του αρχαίου κόσμου. Οι άνδρες περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σε στρατιωτικά στρατόπεδα, εκπαιδευόμενοι από μικρά παιδιά στη φημισμένη «αγωγή». Αυτή η ιδιαιτερότητα είχε μια παράπλευρη συνέπεια: οι γυναίκες έμεναν συχνά πίσω για να διαχειριστούν την οικιακή και κοινωνική ζωή. Έτσι, απέκτησαν έναν ρόλο πολύ πιο κεντρικό από εκείνον των Αθηναίων ή Κορινθίων γυναικών, που έμεναν περιορισμένες στον οίκο.
Όμως η «ελευθερία» αυτή είχε και το τίμημά της. Η κοινωνία των Σπαρτιατών βασιζόταν στη σκληρή καταπίεση των ειλώτων, των υποδουλωμένων κατοίκων της Λακωνίας και της Μεσσηνίας. Οι γυναίκες μπορούσαν να αφοσιωθούν στη σωματική άσκηση, στην εκπαίδευση ή και στο κρασί, ακριβώς επειδή οι δουλειές του σπιτιού και της καλλιέργειας έπεφταν στους ώμους αυτών των καταπιεσμένων πληθυσμών. Παρ’ όλα αυτά, μέσα σε αυτό το πλαίσιο ανισότητας, οι Σπαρτιάτισσες κατόρθωσαν να διαμορφώσουν μια ταυτότητα που ξέφευγε από τα πρότυπα της ελληνικής κοινωνίας.
Γυμνασμένα κορμιά, δυνατοί χαρακτήρες
Οι αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Πλούταρχος, περιγράφουν κορίτσια που έτρεχαν, πάλευαν, έριχναν ακόντια και συμμετείχαν σε αγώνες ταχύτητας. Η σωματική εκπαίδευση δεν είχε στόχο να προετοιμάσει τις γυναίκες για πόλεμο, αλλά να τις καταστήσει υγιείς μητέρες, ικανές να γεννήσουν και να αναθρέψουν δυνατούς πολεμιστές. Η λογική ήταν απλή: δυνατές μητέρες θα έφερναν στον κόσμο δυνατά παιδιά. Ωστόσο, στην πράξη, αυτή η εκπαίδευση πρόσφερε στις γυναίκες ένα σώμα και μια αυτοπεποίθηση που τις διαφοροποιούσε από τις υπόλοιπες Ελληνίδες, οι οποίες περνούσαν τις περισσότερες ώρες τους μέσα στο σπίτι.
Οι αγώνες πάλης, οι χοροί και οι ασκήσεις τους δεν ήταν πάντα ιδιωτικές. Συχνά αποτελούσαν δημόσιο θέαμα, ενισχύοντας την εικόνα μιας κοινωνίας που γιόρταζε τη σωματική δύναμη ακόμη και στο γυναικείο φύλο. Αυτό το στοιχείο σόκαρε πολλούς συγγραφείς από άλλες πόλεις, ιδίως Αθηναίους, οι οποίοι έβλεπαν την ελευθερία και την έκθεση του γυναικείου σώματος ως κάτι ανήκουστο.
Χορός και μουσική: η άλλη πλευρά της άσκησης
Η εκπαίδευση των κοριτσιών περιλάμβανε και τη μουσική, την ποίηση και τον χορό. Μέσα από τα χορικά ποιήματα του Αλκμάνα, οι Σπαρτιάτισσες μάθαιναν αξίες, συμμετείχαν σε τελετουργίες και δυνάμωναν τη συλλογική τους ταυτότητα. Ορισμένοι χοροί ήταν τολμηροί και απαιτητικοί. Ο χορός «βίβασις», για παράδειγμα, ζητούσε από τις χορεύτριες να πηδούν στον αέρα και να χτυπούν με τα τακούνια τους τους γλουτούς τους - μια πρόκληση που συνδύαζε δεξιοτεχνία και παιχνιδιάρικη διάθεση.
Αυτές οι μορφές τέχνης δεν ήταν απλώς ψυχαγωγία. Ήταν τρόποι μετάδοσης αξιών, μέθοδοι μύησης στη ζωή της κοινότητας και μέσα κοινωνικοποίησης. Έδιναν στις γυναίκες φωνή σε μια κοινωνία που, αν και ανδροκρατούμενη, δεν τις έθετε στο απόλυτο περιθώριο.
Το κρασί και η ελευθερία του συμποσίου
Ίσως η πιο ανατρεπτική πτυχή της σπαρτιατικής ζωής των γυναικών ήταν η κατανάλωση κρασιού. Σε αντίθεση με την Αθήνα, όπου οι γυναίκες σπάνια συμμετείχαν σε συμπόσια και η κατανάλωση αλκοόλ θεωρούνταν αποκλειστικά ανδρική υπόθεση, στη Σπάρτη οι γυναίκες έπιναν χωρίς περιορισμούς. Ορισμένες πηγές μάλιστα αναφέρουν ότι μπορούσαν να μεθούν και να συμμετέχουν ενεργά σε γιορτές και τελετές, χωρίς το κοινωνικό στίγμα που θα είχαν αλλού.
Το κρασί, σε συνδυασμό με τον χορό και τη μουσική, λειτουργούσε ως εργαλείο ένταξης αλλά και ως ένδειξη μιας ιδιαίτερης κοινωνικής θέσης. Η γυναίκα της Σπάρτης δεν ήταν κλεισμένη στο σπίτι· μπορούσε να χαρεί το γλέντι, να τραγουδήσει και να πιει στο πλευρό ανδρών και γυναικών. Αυτή η ελευθερία σόκαρε τους υπόλοιπους Έλληνες, που συχνά περιέγραφαν τις Σπαρτιάτισσες με μισόλογα ή επικριτικούς χαρακτηρισμούς.
Ίσως η πιο ανατρεπτική πτυχή της σπαρτιατικής ζωής των γυναικών ήταν η κατανάλωση κρασιού / WIKIPEDIA
Γάμος, περιουσία, εξουσία και μια αντίφαση
Οι Σπαρτιάτισσες παντρεύονταν σε μεγαλύτερη ηλικία από τις υπόλοιπες Ελληνίδες - περίπου στα δεκαοκτώ τους, όταν το σώμα τους είχε ολοκληρώσει την ανάπτυξή του. Επιπλέον, μπορούσαν να κατέχουν γη και περιουσία, κάτι σπάνιο για την αρχαιότητα. Αυτό τους έδινε οικονομική ανεξαρτησία και ενίσχυε τον ρόλο τους στην κοινωνία. Δεν ήταν τυχαίο ότι πολλοί αρχαίοι συγγραφείς έβλεπαν στις Σπαρτιάτισσες μια «υπερβολική ελευθερία» που ανησυχούσε τα ανδροκρατικά ήθη των άλλων πόλεων.
Παρά τις εντυπωσιακές τους ελευθερίες, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο βασικός ρόλος των γυναικών ήταν να φέρνουν στον κόσμο γερά παιδιά. Η σωματική τους δύναμη, η συμμετοχή τους στη μουσική και ακόμη και το ποτό, όλα συνδέονταν με την προετοιμασία τους για να υπηρετήσουν τη στρατιωτική μηχανή της Σπάρτης. Η ατομική τους ελευθερία ήταν, σε μεγάλο βαθμό, εργαλείο για τη συλλογική ισχύ.
Σήμερα, κοιτώντας πίσω, μπορούμε να δούμε τις γυναίκες αυτές ως πρόδρομους μιας διαφορετικής αντίληψης για τη γυναικεία θέση στην κοινωνία. Δεν ήταν φεμινίστριες με τη σύγχρονη έννοια, ούτε ζούσαν σε ισότιμη κοινωνία. Όμως, σε σχέση με τις υπόλοιπες Ελληνίδες, απολάμβαναν έναν χώρο ελευθερίας που τις έκανε να ξεχωρίζουν.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΒΑΛΟΣ
iefimerida.gr