Σε όλη την περίοδο που μελετώ τον ελληνικό Μεσοπόλεμο και πιο συγκεκριμένα τον αντιβενιζελισμό, είχα ένα μόνιμο παράπονο από την σύζυγό μου και την κόρη μου ότι τα κείμενά μου είναι πολύ ακαδημαϊκά και κάπως δυσνόητα για έναν μη εξοικειωμένο με την περίοδο αναγνώστη. Ταυτόχρονα είχα συλλέξει από τις έρευνές μου σε αρχεία εφημερίδων δεκάδες φωτογραφίες και γελοιογραφίες του αντιβενιζελικού Τύπου ως ιστορικά τεκμήρια. Αποφάσισα λοιπόν να φτιάξω ένα λεύκωμα αντιβενιζελικών γελοιογραφιών έτσι ώστε η Γιάννα και η Μαρία – Κωνσταντίνα να μπορούν, έστω τμηματικά, να καταλάβουν ευχάριστα το περιεχόμενο της δουλειάς μου. Το λεύκωμα αυτό είχε ως πρόσθετη φιλοδοξία να φέρει στο φως ένα γελοιογραφικό περιβάλλον που δεν χάθηκε εντελώς, αλλά ξεθώριασε στα καταχωνιασμένα αρχεία των παλαιών εφημερίδων.
Γενικότερα η πολιτική γελοιογραφία αποτελεί σπουδαίο βοήθημα κατανόησης της ιστορικής ύλης, παρέχοντας μια πρόσθετη κοινωνική και καλλιτεχνική οπτική της, φανερώνοντας πτυχές που ίσως έμεναν αθέατες. Περίοπτη θέση στο υλικό που συνέλεξα, έχουν οι κομψές και πολύ έξυπνες γελοιογραφίες του Νίκου Καστανάκη στις εφημερίδες Καθημερινή και Ελληνική την περίοδο 1924-1928 που αποτελούν και την συντριπτική πλειοψηφία του υλικού που παρουσιάζω στην παρούσα εργασία. Πιστεύω ακράδαντα πως η Ιστορία οφείλει να διαθέτει χώρο και για τους ηττημένους – όχι για να θριαμβεύσουν εκ των υστέρων, αλλά για να ακουστεί και η δική τους φωνή. Οι αντιβενιζελικές γελοιογραφίες προφανώς δεν είναι αντικειμενικές, αλλά αποκαλύπτουν μια υποκειμενική όψη της ιστορίας αλλά και μια δέσμη από ανθρώπινων παθών: πικρία, φόβο, μνησικακία, τύψεις, αντιπάθειες.
Για τον λόγο αυτό, η μελέτη των γελοιογραφιών έχει εκτός από ιστορική, και κοινωνιολογική αξία.
Σκέφτηκα να κάνω μια έκδοση του υλικού και μάλιστα έκανα και σχετική κρούση στον εκδότη μου, αλλά την ίδια ημέρα (;) δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο μια αντίστοιχη εξαιρετική παρουσίαση από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων. (Συλλογικό έργο, Νίκος Ε. Καστανάκης – γελοιογραφώντας την πολιτική 1922-1930, (κείμενα: Δημήτρης Παυλόπουλος, Μανόλης Κούμας, Ευαγγελία Καϊράκη, Ευγενία Λαγού, Άρτεμις Ταμπούρη, Μιρλένα Χαρίση, Άννα Καραπάνου), Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2023). Η σύμπτωση αυτή με οδήγησε να εγκαταλείψω την σκέψη για ανεξάρτητη έκδοση αυτοστιγμεί. Επειδή όμως είχα σχεδόν ολοκληρώσει την εργασία έχοντας καταβάλλει κόπους και για να μην πάει εντελώς χαμένη, αποφάσισα να την δημοσιεύσω σε μορφή ιδιωτικού ηλεκτρονικού βιβλίου (e-book) ελεύθερη στο διαδίκτυο. Το προηγούμενο ηλεκτρονικό βιβλίο που δημοσίευσα το 2023 (Ιωάννης Β. Δασκαρόλης, Από το γραφείο ενός ιστορικού: Βιβλιογραφικός οδηγός για τον αντιβενιζελισμό της περιόδου 1915-1928, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 2023), (https://www.academia.edu/_1915_1928) έτυχε θετικής υποδοχής με 1350 downloads μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές εδώ οι γραμμές. Ελπίζω να συμβεί το ίδιο και με το ανά χείρας τεύχος.
Η παρούσα έκδοση πλαισιώνεται από ένα εκτεταμένο εισαγωγικό σημείωμα για την μαρτυρική πορεία του αντιβενιζελικού τύπου την περίοδο 1917-1928, την προσωπική διαδρομή του Νίκου Καστανάκη, την τεχνοτροπία του στο σκίτσο, αλλά και ένα μικρό εισαγωγικό ιστορικό σημείωμα που τοποθετεί τον αναγνώστη στο περιβάλλον των γελοιογραφιών. Δεν απέφυγα τον πειρασμό μιας ιδιαίτερα εκτεταμένης εισαγωγής για ένα τέτοιου είδους λεύκωμα, αλλά προφανώς μπορεί κάποιος να περάσει και απευθείας στις γελοιογραφίες παρακάμπτοντας τα πολλά λόγια. Άλλωστε όπως λένε και οι Κινέζοι πολύ εύγλωττα «μια εικόνα ισοδυναμεί με 1000 λέξεις».
Είμαι επίσης πολύ χαρούμενος που ολοκληρώνω τις διορθώσεις της εργασίας αυτής στην γενέτειρά μου Μεσσήνη.
Μεσσήνη, Δεκέμβριος 2025.
Για να κατεβάσετε το e-book εδώ: https://www.academia.edu/1924_1928_