Είτε ήταν η ανάγνωση φιλοσοφίας, είτε η μεταφορά βαρέων ζώων είτε η αποχή από το σεξ, ο αρχαίος Έλληνας αθλητής κατέβαλλε εξίσου μεγάλη προσπάθεια με έναν σημερινό ολυμπιονίκη.
Το BBC μελέτησε πώς προετοιμάζονταν οι αρχαίοι Έλληνες αθλητές για τους Ολυμπιακούς Αγώνες και παραθέτει, σε παλαιότερο άρθρο του, έναν οδηγό 10 βημάτων για την ελληνική προπόνηση και γυμναστική.
Ο μύθος λέει ότι ο αρχαίος Έλληνας αθλητής Μίλων ο Κροτωνιάτης ήταν τόσο δυνατός που μπορούσε να σπάσει ένα κορδόνι δεμένο γύρω από το κεφάλι του με τη δύναμη των φλεβών του κρατώντας την αναπνοή του. Τον 6ο αιώνα π.Χ. απέκτησε φήμη του φοβερού παλαιστή, κερδίζοντας έξι φορές στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Υποτίθεται ότι είχε τον πλήρη έλεγχο των μυών του, τεντώνοντας ή χαλαρώνοντάς τους σύμφωνα με τις κινήσεις του αντιπάλου του.
Πώς έγινε τόσο δυνατός; Οι ιστορίες λένε ότι χρησιμοποίησε μια ασυνήθιστη μέθοδο. Χωρίς διαθέσιμα ροφήματα με πρωτεΐνες ή βαράκια, προπονούνταν σηκώνοντας ένα αρσενικό μοσχάρι. Καθώς το ζώο μεγάλωνε, επανέλαβε την ανύψωση μέχρι να έχει το μέγεθος ενός ταύρου. Λέγετε ότι το έφερε στους ώμους του γύρω από την Ολυμπία πριν το σφάξει και το φάει.
Δεδομένου ότι ένας πλήρως ενήλικος ταύρος μπορεί να ζυγίζει 500 έως 1.000 κιλά, υπάρχει σίγουρα κάποια υπερβολή σε αυτή την εκδοχή, όπως σημειώνει το BBC. Το κατόρθωμα του Κροτωνιάτη θα είχε ξεπεράσει το βαρύτερο deadlift που έχει καταγραφεί. Αλλά αυτό που έχει ενδιαφέρον στην ιστορία είναι ότι η τεχνική του απηχεί μια σύγχρονη αρχή προπόνησης που ονομάζεται «προοδευτική υπερφόρτωση», όπου το βάρος σταδιακά προστίθεται με την πάροδο του χρόνου για να χτίσει κανείς μυς.
Οπότε, πώς προπονούνταν άλλοι αρχαίοι αθλητές; Οι πρώτοι μαχητές και δρομείς των Ολυμπιακών Αγώνων είχαν μόνο στοιχειώδη τεχνολογία και λίγες φυσιολογικές γνώσεις, αλλά οι μέθοδοί τους ήταν πιο εξελιγμένες απ' ό,τι πολλοί θα μπορούσαν να υποθέσουν.
Ο πρώτος πανελλήνιος διαγωνισμός, οι Ολυμπιακοί, χρονολογείται στο 776 π.Χ. Ξεκίνησαν με αγώνες ποδιών, αλλά αργότερα οι Αρχαίοι Έλληνες πρόσθεσαν άλματα, πυγμαχία, πάλη και το ξεχασμένο πλέον βάναυσο παγκράτιο, του οποίου το σύγχρονο ισοδύναμο θα μπορούσε να είναι το Ultimate Fighting. Συχνά τελείωνε με ακρωτηριασμό ή ακόμα και θάνατο.
Οι ιστορικοί έπρεπε να συγκεντρώσουν τα στοιχεία σχετικά με το πώς οι ανταγωνιστές προετοιμάζονταν για αυτά τα γεγονότα από πολύ λίγες πηγές, λέει ο Κλέιτον Λίμαν από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Ντακότα, ο οποίος έχει μελετήσει την αθλητική προπόνηση της περιόδου. «Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε πολύ διάσπαρτα λογοτεχνικά κείμενα», εξηγεί, καθώς και πιο έμμεσες προσεγγίσεις. «Οι ζωγραφικές αναπαραστάσεις σε αγγεία είναι πραγματικά χρήσιμες, επειδή δίνουν ζωντανές εικόνες για το πώς πραγματοποιούνταν η προπόνηση και ο ανταγωνισμός», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Ένα αγγείο από τον τάφο ενός μεγάλου αθλητή απεικονίζει μια σκηνή πάλης / Φωτογραφία: Getty Images
Μια από τις μοναδικές συγκεκριμένες πηγές για την αθλητική προπόνηση ονομάζεται «Γυμναστικός», που γράφτηκε από τον φιλόσοφο Φιλόστρατο τον Αθηναίο γύρω στον 2ο αιώνα μ.Χ. Ο Φιλόστρατος δεν μπήκε σε τόσες λεπτομέρειες για τις καθημερινές μεθόδους -κυρίως γράφοντας για τον αθλητισμό ως μια ευγενή προσπάθεια-, αλλά κατά καιρούς σχολιάζει πώς ορισμένοι αθλητές θα έκαναν περίεργα πράγματα όπως να κυνηγούν ζώα, να λυγίζουν σιδερένιες μπάρες ή να κολυμπούν με πλήρη πολεμικό εξοπλισμό στον ωκεανό.
Με βάση αυτήν και άλλες πηγές, ιδού τι άλλο γνωρίζουμε για το πώς να προπονούμαστε σαν τους αρχαίους Έλληνες αθλητές:
Χτίσιμο δύναμης με βράχους και ζώα
Ο Μίλων δεν σήκωνε μόνο ταύρους για να κάνει μυς. Άλλα κόλπα περιλάμβαναν το να κρατά τέσσερα άλογα ταυτόχρονα, να αντιστέκεται στην προσπάθεια του σπρωξίματος κάποιου ή να πιάνει τις γροθιές τους κλειστές. Οι μαχητές τραβούσαν επίσης, χτυπούσαν με γροθιές και με το στήθος τους, γεμάτους σάκους: οι πιο αδύναμοι αθλητές χρησιμοποιούσαν αλεύρι και σπόρους σύκου, ενώ οι ισχυρότεροι άμμο.
Οι αθλητές έριχναν τον δίσκο, που ήταν πολύ βαρύτερος τότε, και σήκωναν πέτρες με λαβές. Στη Θήρα, μια μαύρη ηφαιστειακή πέτρα ψηλότερη από τους περισσότερους άνδρες και με βάρος 480 κιλά, ανακαλύφθηκε με μια επιγραφή που κατονόμαζε τον ισχυρό παλαιστή που την σήκωσε από το έδαφος.
Διεύρυνση του νου
Οι αθλητές εκπαιδεύονταν στη γυμναστική και στην υπαίθρια παλαίστρα, αλλά, σε αντίθεση με τη σημερινή εποχή, αυτές οι ρυθμίσεις διέθεταν επίσης βιβλιοθήκες και αίθουσες διαλέξεων. Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ήταν καθήκον των πολιτών να τελειοποιήσουν το μυαλό και το σώμα μαζί. Η αθλητική δραστηριότητα θεωρήθηκε ως μια άλλη μορφή σοφίας, συγκρίσιμη με τις δημιουργικές τέχνες, τη φιλοσοφία, τα μαθηματικά ή την αστρονομία, οπότε ήταν λογικό η άσκηση του εγκεφάλου και των μυών να εκτελείται στον ίδιο χώρο.
Ένας αριθμός διαλόγων από μεγάλους φιλοσόφους τοποθετήθηκε σε ένα γυμνάσιο, λέει ο Λίμαν, και αυτά τα φόρουμ βοήθησαν στην προώθηση της πιο ανοιχτής μορφής δημοκρατίας που θα εμφανιζόταν αργότερα σε μέρη όπως η Αθήνα (αν και μόνο μεταξύ ανδρών της ελίτ). «Οι Ρωμαίοι θα έκαναν τις κουβέντες τους στο μπάνιο», λέει. «Τα ελληνικά ισοδύναμα ήταν τα γυμνάσια και η παλαίστρα».
Μίλων ο Κροτωνιάτης: Άγαλμα στη Γαλλία / Φωτογραφία: Shutterstock
Χρήση υπερβολικού λαδιού
Οι εκπαιδευτές ονομάζονταν παιδοτρίβες, κάτι που υποδηλώνει ότι η κύρια εστίασή τους ήταν το αθλητικό μασάζ με λάδι.
Οι παλαιστές άπλωναν, επίσης, με λάδι τους εαυτούς τους κατά την προπόνηση και τον ανταγωνισμό. Στη συνέχεια έριχναν άμμο επάνω στο δέρμα τους για να ενισχύσουν το κράτημα. Στη συνέχεια, τα έξυναν όλα με μια στλεγγίδα, ένα ημικυκλικό εργαλείο, φτιαγμένο από ξύλο, χαλκό ή σίδηρο. «Τα ξυσίματα από διάσημους αθλητές ήταν μια πολύτιμη κατοχή», λέει ο Λίμαν. «Θα το πουλούσαν στο κοινό: ένα μπουκάλι ιδρώτα και άμμου».
Χτίσιμο πνευματικής δύναμης
Όπως υπάρχουν σύγχρονες ανησυχίες μερικών για «τους υπερπληρωμένους, τεμπέληδες αθλητές», ο Φιλόστρατος εξέφρασε τη λύπη του για την παρακμή της αθλητικής παράδοσης στον ελληνικό κόσμο, χαρακτηρίζοντας τους αθλητές της εποχής του «νωθρούς και μαλακούς» σε σύγκριση με τους αιώνες πριν. Κατηγόρησε την αποσύνδεση του αθλητισμού από τις πολεμικές εχθροπραξίες, την άνοδο της χρηματικής απληστίας και τη διαθεσιμότητα πολυτελών τροφίμων.
Ως εκ τούτου, ο Φιλόστρατος όρισε αυτό που έβλεπε ως την ιδανική ψυχική ιδιοσυγκρασία για τον επίδοξο αθλητή και πώς να την καλλιεργήσει. Συμβούλεψε ότι οι χολερικοί, ευερέθιστοι αθλητές χρειάζονται αυτοσυγκράτηση, λέει ο Λίμαν, ενώ οι φλεγματικοί, ήρεμοι αθλητές χρειάζονται ώθηση. Όσο για τα μελαγχολικούς; Ο φιλόσοφος τους θεώρησε εντελώς ακατάλληλους.
Αποχή από το σεξ
Η αποχή ενθαρρύνθηκε ενεργά. Ο Φιλόστρατος είδε το σεξ ως «επαίσχυντη ευχαρίστηση» και «μια μορφή πολυτέλειας που διαφθείρει, ακατάλληλη και επιβλαβής για τους αθλητές. Το βάζει μαζί ακόμη και με την απληστία ως πηγή εξαπάτησης και διαφθοράς μεταξύ των αθλητών», γράφει η Χέδερ Ριντ του Πανεπιστημίου Morningside, που έχει σπουδάσει τη σχέση του αρχαίου αθλητισμού με τη φιλοσοφία.
Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι οι αθλητές απέφευγαν σκόπιμα τον σεξουαλικό πειρασμό. Προφανώς, ένας πρωταθλητής στο παγκράτιο «γύρισε το κεφάλι του όταν είδε σκυλιά να συνουσιάζονται στον δρόμο και άφησε συμπόσια όταν οι άνδρες άρχισαν να μιλάνε για το σεξ, για να διατηρήσει την εσωτερική του δύναμη και συγκέντρωση», γράφει ο Λουκάς Χριστόπουλος, από το Πανεπιστήμιο της Χιροσίμα, σε ένα άρθρο για ελληνικά μαχητικά αθλήματα.
Στις γυναίκες απαγορεύτηκε να παρακολουθούν την προπόνηση ή τις αγωνιστικές αρένες των ανδρών, αν και υπάρχει η ιστορία της Καλλιπάτειρας, μιας μητέρας που μπήκε για να παρακολουθήσει τον γιο της να αγωνίζεται σε αγώνα πυγμαχίας. Ήταν τόσο ενθουσιασμένη με τη νίκη του, που αποκάλυψε ποια ήταν. Ευτυχώς για εκείνη, της δόθηκε χάρη, αλλά μόνο επειδή ο πατέρας, ο αδελφός και ο γιος της ήταν ολυμπιονίκες.
Τούτου λεχθέντος, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι οι γυναίκες αθλούνταν. Όπως είχε επισημάνει κάποτε η ιστορικός Μπέτι Σπίαρς του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, μια απεικόνιση αγγείων του 6ου αιώνα π.Χ. δείχνει μια γυναίκα που ονομάζεται Αταλάντα να παλεύει με άνδρες, ένα αγαλματίδιο από το 500 π.Χ. δείχνει μια νεαρή κοπέλα να τρέχει και μερικές γυναίκες της ελίτ κοινωνίας να αγωνίζονται σε αγώνες αρμάτων, όπως οι Σπαρτιάτισσες Ευρυλεωνίς και Κυνίσκα. Μάλιστα, η Κυνίσκα είναι η πρώτη γυναίκα που κέρδισε στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 392 π.Χ. Υπάρχουν επίσης σπάνιες αναφορές για τη σωματική προπόνηση των κοριτσιών σε αγώνες δρόμου, δίσκου, ακοντισμού και πάλης, κάτι που ένας φιλόσοφος εξήγησε ότι ήταν σημαντικό «έτσι ώστε ο καρπός της μήτρας τους να έχει δραστήρια ρίζα σε ενεργητικά κορμιά».
Ανάπνευσε βαθιά
Οι Αρχαίοι Έλληνες ήξεραν τι χρειαζόταν για να δυναμώσουν, αλλά οι ιδέες τους για τη φυσιολογία του σώματος ήταν λίγο μυστικιστικές. Πίστευαν στην αξιοποίηση μιας αιθέριας ουσίας που ονομάζεται «πνεύμα», λίγο σαν το κινέζικο τσι. Αυτό περιλάμβανε την αναστολή και το κράτημα της αναπνοής, το τέντωμα όλων των μυών του στήθους και τη χαλάρωση του στομάχου και του διαφράγματος, επομένως «σπρώχνοντας τα περιττώματα» προς τα κάτω, σύμφωνα με τον Χριστόπουλο.
Χρησιμοποιώντας αυτή την τεχνική του πνεύματος, ένας πυγμάχος υποτίθεται ότι χρησιμοποίησε τα απλωμένα δάχτυλά του για να χτυπήσει την κοιλιά του αντιπάλου του τόσο δυνατά, που τρύπησε τη σάρκα και έσκισε τα εντόσθιά του. Ένας άλλος ήταν γνωστός ως «Ακροδάχτυλα» επειδή θα έσπαγε τα δάχτυλα του αντιπάλου του στην αρχή ενός αγώνα.
Αλλά καμία τεχνική αναπνοής δεν θα μπορούσε να σώσει έναν αθλητή του παγκράτιου που πέθανε στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 564 π.Χ. Ο εκπαιδευτής του υποτίθεται ότι φώναξε «Ποτέ δεν νικήθηκε στην Ολυμπία!» καθώς ο αντίπαλός του έσφιξε μια λαβή στον λαιμό του. Κέρδισε τον διαγωνισμό, αλλά στη συνέχεια έπεσε νεκρός από ασφυξία.
Ποιο σύστημα ακολουθούσαν οι αρχαίοι αθλητές
Ένα δημοφιλές σύστημα που ακολουθούσαν τότε οι αθλητές είχε κοινά χαρακτηριστικά με τις σύγχρονες τεχνικές που εναλλάσσουν τις προπονήσεις με την ξεκούραση. Περιλάμβανε περίπου μία μέρα σύντομων έντονων κινήσεων, μία μέρα ολικής προσπάθειας, μία μέρα χαλάρωσης και μία μέρα μέτριας άσκησης, λέει ο Λίμαν.
Ωστόσο, δεν αγκαλιάστηκε καθολικά. Κάποιοι το επέκριναν για την αυστηρότητά του και ένας αθλητής πέθανε αφού ο προπονητής του τον ανάγκασε να συνεχίσει μετά από διήμερο διάλειμμα.
Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι υποδηλώνει πως οι Έλληνες είχαν μια ιδέα για την «αρχή της υπεραντιστάθμισης», τη σύγχρονη ιδέα ότι το σώμα είναι καλύτερα προετοιμασμένο για βέλτιστη απόδοση λίγες ημέρες μετά την άσκηση και την ανάπαυση.
Σκαρφάλωμα σε δέντρο
Εκτός από το γυμναστήριο, μερικοί αθλητές χρησιμοποίησαν το φυσικό τους περιβάλλον για να προπονηθούν. Ο Φιλόστρατος έγραψε για τις τεχνικές της αναρρίχησης σε δέντρα και σχοινιά ή τραβώντας κάρα. Μερικοί έτρεξαν σε μαλακή ή σε σταθερή άμμο για να προετοιμάσουν τα πόδια τους. Ένας πυγμάχος από το χωριό Θάνος της Λήμνου κολύμπησε γύρω από τη γενέτειρά του, το νησί, σε απόσταση 50 χιλιομέτρων, ενώ ένας άλλος ήταν διάσημος για τη μεταφορά ενός χάλκινου αγάλματος από τον ναό πίσω στο σπίτι του, όταν ήταν μόλις 9 ετών, σύμφωνα με τον κ. Χριστόπουλο.
Ωστόσο, ο Μίλων το πήγε πολύ μακριά και υποτίθεται ότι πέθανε προσπαθώντας να σχίσει έναν κορμό δέντρου με τα γυμνά του χέρια. Κατά την προσπάθειά του αυτή, όμως, οι σφήνες γλίστρησαν έξω και τα χέρια του πιάστηκαν στον κορμό. Κόλλησε στη σχισμή και αργότερα τον καταβρόχθισαν είτε λύκοι, είτε λιοντάρι, ανάλογα με το ποια ιστορία συναντάς.
Οι ιδιαίτερες διατροφές των αθλητών
Ο Μίλων ο Κροτωνιάτης υποτίθεται ότι κατανάλωνε 8 κιλά κρέας την ημέρα. Κατά τα άλλα, δεν υπήρχε συνεπής συμβουλή για το τι πρέπει να τρώνε οι αθλητές ανά τους αιώνες.
Στην αρχή, η διατροφή του αθλητή ήταν χορτοφαγική και αποτελούνταν από σύκα, φρέσκο τυρί, ζυμαρικά και κριθάρι, σύμφωνα με τον κ. Χριστόπουλο, αλλά μέχρι τον 5ο αιώνα π.Χ. το βόειο κρέας και το χοιρινό κρέας καταναλώνονταν περισσότερο.
Οι εκπαιδευτές πειραματίστηκαν με διάφορες τάσεις, συμπεριλαμβανομένων των διαιτών που έχουν βάση τα τυριά και το κρέας. «Μερικές φορές θα ήταν γεμάτες πρωτεΐνες και μερικές φορές γεμάτες υδατάνθρακες», λέει ο Λίμαν. Φάτε ψάρια ή μην τρώτε ψάρια. Λευκό ψωμί ή χοντρό ψωμί. «Είμαι βέβαιος ότι είχαν θεωρίες για όλα αυτά, αλλά η επιστήμη της διατροφής δεν έμοιαζε με αυτήν που είναι σήμερα». Αντ' αυτού, οι Αρχαίοι Έλληνες επικεντρώθηκαν στην εξισορρόπηση των τεσσάρων χυμών του ανθρώπινου σώματος: αίμα, κίτρινη χολή, μαύρη χολή και φλέγμα.
Αλλά μια συμβουλή ήταν, σύμφωνα με τον φιλόσοφο που παραθέτει ο Λίμαν: «Αν θέλετε να κερδίσετε στους Ολυμπιακούς Αγώνες, ακολουθήστε τους κανόνες και μην τρώτε επιδόρπιο».
Μαραθωνοδρόμοι στην Αθήνα / Φωτογραφία: Getty Images
Η σημασία της αρετής
Γνωστοί για τη δύναμη ή την ικανότητά τους, πολλοί αρχαίοι Έλληνες αθλητές ήταν ευρέως σταρ, που τους θαύμαζε ο κόσμος. Αλλά, όπως και οι νίκες τους, η φήμη τους προήλθε επίσης από τα ιδανικά που υποστήριζαν, σύμφωνα με τη Ριντ.
«Το ήθος του σύγχρονου αθλητισμού, βοηθούμενο από την εύκολη ηλεκτρονική μέτρηση των καρδιακών παλμών, την πρόσληψη οξυγόνου και άλλες μετρήσεις απόδοσης, προάγει την ολέθρια ιδέα ότι ο στόχος του αθλητισμού είναι μόνο η διαρκής βελτίωση αυτών των αριθμών», γράφει.
Αλλά υποστηρίζει πως οι Έλληνες γνώριζαν ότι ένας αθλητής σταρ θα μπορούσε να εκπροσωπήσει περισσότερα, ενσαρκώνοντας ο ίδιος την αρετή. Αυτό ονομάστηκε καλοκαγαθία: ένα χαρακτηριστικό που συνδύαζε τη σωματική ομορφιά και την καλοσύνη / ηθική αρετή. «Αν και ο αθλητισμός έχει αλλάξει από τους αρχαίους χρόνους, αυτό που είναι καλό και όμορφο στους αθλητές παραμένει το ίδιο. Δεν είναι τα χρήματα, η εκτίμηση ή ακόμη και η νίκη, που είναι καλό - είναι το ιδανικό».
Συνεπώς, ο αθλητισμός δεν αφορούσε μόνο τη διασκέδαση ή τη φυσική κατάσταση, είχε να κάνει με τη φιλοδοξία και το τι σημαίνει να είσαι Έλληνας. Ένας φιλόσοφος είχε πει: «Τι ντροπή είναι για έναν άνθρωπο να γερνάει χωρίς να βλέπει πότε την ομορφιά και τη δύναμη του σώματός του! Το να αναπτύξει την ομορφιά και τη δύναμή του στο έπακρο είναι καθήκον ενός πολίτη».