Μετά τις εξελίξεις με το τουρκολιβυκό μνημόνιο, με την εσπευσμένη επίσκεψη Γεραπετρίτη στη Λιβύη την Κυριακή, η Αθήνα είναι αντιμέτωπη με νέα πρόκληση από την Τουρκία. Ο Χακάν Φιντάν φέρεται να είναι σε προχωρημένες συζητήσεις για τον καθορισμό ΑΟΖ με τη Συρία, τον προσωρινό ηγέτη της οποίας, Αχμάντ αλ-Σαράα, στήριξε προσωπικά ο ίδιος ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγιπ Ερντογάν.
Την είδηση φέρνει στο φως το Nordic Monitor που δημοσιεύει την επιστολή του Τούρκου ΥΠΕΞ, με την οποία αποδεικνύεται η ύπαρξη μυστικών διαπραγματεύσεων Τουρκίας - Συρίας για τον καθορισμό θαλάσσιων ζωνών μεταξύ Τουρκίας και Συρίας, μετά την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ.
Αποκαλυπτική επιστολή Φιντάν: Μυστικές διαπραγματεύσεις Άγκυρας - Δαμασκού
Η επιστολή, η οποία περιήλθε στην κατοχή του Nordic Monitor, αποκαλύπτει ότι πολλές τουρκικές κρατικές υπηρεσίες έχουν λάβει εντολή να καταρτίσουν συμφωνία για Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) με τη Συρία. Στόχος είναι η προστασία των συμφερόντων τόσο της Τουρκίας, όσο και του ψευδοκράτους.
«Με την ανατροπή του καθεστώτος Μπάαθ (σ.σ. το κόμμα του Μπασάρ αλ Άσαντ) και τη μεταφορά της εξουσίας σε μια μεταβατική κυβέρνηση, καταβάλλονται προσπάθειες σε συντονισμό με τους αρμόδιους θεσμούς μας για τον καθορισμό των θαλάσσιων συνόρων με τη Συρία και την οριοθέτηση των περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας πέραν των χωρικών υδάτων, κατά τρόπο που να προστατεύει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα της χώρας μας», έγραψε ο Φιντάν στην επιστολή, με ημερομηνία 16 Ιουνίου, η οποία απευθύνεται στο Γραφείο του Προέδρου της Τουρκικής Βουλής.
Ο Φιντάν τόνισε επίσης ότι η Τουρκία έχει δεσμευτεί να υπερασπιστεί τα δικαιώματα και τα συμφέροντα του ψευδοκράτους σε οποιαδήποτε μελλοντική συμφωνία οριοθέτησης θαλάσσιων περιοχών με τη Δαμασκό. Η επιστολή αποτελεί την πρώτη επίσημη επιβεβαίωση ότι οι προετοιμασίες για μια τέτοια ναυτιλιακή συμφωνία βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη - παρά τις προηγούμενες δημόσιες δηλώσεις του υπουργού Μεταφορών της Τουρκίας που άφηναν να εννοηθεί ότι η Άγκυρα εξέταζε μια τέτοια συμφωνία μόνο ως μελλοντική πιθανότητα.
Ο Φιντάν απέρριψε επίσης τους ισχυρισμούς ότι η Τουρκία είχε δεσμευτεί να μην επιδιώξει μια θαλάσσια συμφωνία με τη Συρία κατά τη συνάντησή του στις 12 Ιανουαρίου 2025 στο Ριάντ με την Κάγια Κάλλας, την ύπατη εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφαλείας και αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Θα ήταν ωφέλιμο να ληφθούν υπόψη οι επίσημες δηλώσεις και δηλώσεις του υπουργείου μας σχετικά με αυτό το θέμα», γράφει ο Φιντάν στην επιστολή, προσθέτοντας: «Η ΕΕ δεν έχει κανένα δικαίωμα να σχολιάσει μια πιθανή συμφωνία μεταξύ δύο κυρίαρχων κρατών σχετικά με τις περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας τους».
Επιπτώσεις στη γεωπολιτική σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου
Μια τουρκο-συριακή ναυτιλιακή συμφωνία θα μπορούσε να αλλάξει σημαντικά τη γεωπολιτική δυναμική της ανατολικής Μεσογείου, η οποία έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια ως σημείο ανάφλεξης για περιφερειακές διαμάχες και γείρει την πλάστιγγα υπέρ της Γείτονος. Η ανακάλυψη πλούσιων αποθεμάτων υδρογονανθράκων κάτω από τον βυθό της θάλασσας έχει οδηγήσει σε αλληλεπικαλυπτόμενες διεκδικήσεις από πολλά παράκτια κράτη, με την Τουρκία να βρίσκεται στο επίκεντρο των διαφορών που αφορούν την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο.
Δεδομένης της περίπλοκης κατάστασης, οποιαδήποτε συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Συρίας θα μπορούσε να κλιμακώσει περαιτέρω τις εντάσεις μεταξύ της Άγκυρας και των κρατών μελών της ΕΕ, Ελλάδας και Κύπρου, οδηγώντας τις Βρυξέλλες σε μια ακόμη αντιπαράθεση με την εδώ και καιρό προβληματική υποψήφια χώρα της.
Η Τουρκία φαίνεται να εκμεταλλεύεται μια στρατηγική ευκαιρία σε μια Συρία μετά τον Άσαντ, με επικεφαλής τον πρόεδρο Άχμαντ αλ-Σαράα, με τον οποίο Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν εμπλακεί σε μακροχρόνια, αν και μυστική, συνεργασία. Από την έναρξη του συριακού εμφυλίου πολέμου το 2011, η Τουρκία έχει υποστηρίξει και εξοπλίσει διάφορες τζιχαντιστικές ομάδες σε μια προσπάθεια να ανατρέψει τον Άσαντ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Άγκυρα είχε προσπαθήσει προηγουμένως να καταλήξει σε συμφωνία οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών με την κυβέρνηση Άσαντ, αλλά αυτές οι προσπάθειες εκτροχιάστηκαν από το ξέσπασμα της συριακής σύγκρουσης το 2011. Αυτή τη φορά, μια επιτυχημένη συμφωνία όχι μόνο θα επισημοποιούσε τα θαλάσσια σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία, αλλά θα ενίσχυε και τις νόμιμες αξιώσεις της Άγκυρας στην περιοχή, θα προσέφερε de facto αναγνώριση στο ψευδοκράτος της Κύπρου και ενδεχομένως θα άνοιγε νέες περιοχές για ενεργειακές έρευνες.
Η συμφωνία θα μπορούσε επίσης να ανοίξει το δρόμο για την κοινές έρευνες και αξιοποίηση διασυνοριακών υδρογονανθράκων από την Τουρκία και τη Συρία. Δεδομένου ότι η Δαμασκός δεν διαθέτει επί του παρόντος την ικανότητα να πραγματοποιεί υπεράκτιες γεωτρήσεις, η Άγκυρα πιθανότατα θα ηγηθεί των τεχνικών και επιχειρησιακών προσπαθειών στο πλαίσιο μιας τέτοιας συμφωνίας.
Ωστόσο, η προτεινόμενη συμφωνία αναμένεται να περιπλέξει περαιτέρω τις σχέσεις της Τουρκίας τόσο με τη χώρα μας και την Κύπρο, όσο με το Ισραήλ και τον Λίβανο. Η Τουρκία έχει από καιρό αντιταχθεί στις συμφωνίες οριοθέτησης θαλάσσιων περιοχών που υπέγραψε η Κύπρος με την Αίγυπτο το 2003, τον Λίβανο το 2007 και το Ισραήλ το 2010, υποστηρίζοντας ότι αυτές οι συμφωνίες παραβιάζουν τα δικαιώματα του ψευδοκράτους. Η Άγκυρα και το ψευδοκράτος έχουν επίσης επικρίνει την απόφαση της Λευκωσίας να χορηγήσει άδειες εξερεύνησης για υπεράκτια τεμάχια υδρογονανθράκων.
Μοντέλο Λιβύης
Η Τουρκία φαίνεται να ακολουθεί ένα παρόμοιο σχέδιο με αυτό που χρησιμοποίησε με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) της Λιβύης, η οποία κατέληξε σε μια αμφιλεγόμενη ναυτική συμφωνία του 2019, το κοινώς λεγόμενο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Η συμφωνία αυτή κλιμάκωσε απότομα τις εντάσεις τόσο με τη χώρα μας όσο και με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε απάντηση στο ναυτιλιακό μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε στις 12 Δεκεμβρίου 2019 ότι η συμφωνία παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συμμορφώνεται με το Δίκαιο της Θάλασσας των Ηνωμένων Εθνών και δεν μπορεί να παράγει νομικές συνέπειες για τρίτα κράτη.