Έγινε ο θεμελιωτής της ψυχανάλυσης και θεωρείται ένας από τους πλέον βαθυστόχαστους αναλυτές του 20ού αιώνα. Δέχθηκε έντονη κριτική για τις ρηξικέλευθες επιστημονικές θεωρίες που αφορούσαν τόσο στη χρήση κοκαΐνης όσο και στην παιδική σεξουαλικότητα. Μελέτησε και προσδιόρισε έννοιες όπως το ασυνείδητο και η απώθηση.
Ο Σίγκμουντ Φρόιντ ανέπτυξε θεραπευτικές τεχνικές που επικεντρώθηκαν στη θεραπεία της ομιλίας η οποία περιλάμβανε τη χρήση στρατηγικών όπως η ερμηνεία των ονείρων, η ελεύθερη συσχέτιση, η μεταφορά. Η ψυχανάλυση έγινε κυρίαρχη σχολή σκέψης κατά τα πρώτα χρόνια της ψυχολογίας και παραμένει αρκετά σημαντική έως σήμερα. Εκτός από την επιρροή του στην ψυχολογία και στους μελετητές, ο Φρόιντ με τις διαχρονικές ιδέες του επηρέασε τη λαϊκή κουλτούρα ενώ έννοιες όπως άρνηση, φροϊδική ολίσθηση, εκπλήρωση επιθυμιών και το εγώ χρησιμοποιούνται ακόμη στην καθημερινότητά μας.
Σήμερα, 23 Σεπτεμβρίου 2020, συμπληρώνονται 81 χρόνια από την επέτειο θανάτου του πατέρα της ψυχανάλυσης και θυμόμαστε μερικά από τα γνωμικά του που εμπερικλείουν τις θεωρίες του, θεωρίες που τον καθιέρωσαν αλλά και σε κάποιες χρονικές στιγμές τον στοχοποίησαν και του στοίχισαν σε δημοφιλία, καθώς δέχθηκε έντονη αμφισβήτηση και αρνητική κριτική.
Τα πιο κλασικά γνωμικά του
- Το πραγματικό αρσενικό είναι μονογαμικό
- Ο άνθρωπος είναι το προϊόν των τραυμάτων της παιδικής του ηλικίας.
- Η μεγαλύτερη ερώτηση που δεν έχει απαντηθεί ποτέ και που κι εγώ δεν έχω κατορθώσει να απαντήσω μετά από τριάντα χρόνια έρευνας, είναι: «τι θέλει μια γυναίκα;»
- Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν πραγματικά ελευθερία, επειδή η ελευθερία προϋποθέτει ανάληψη ευθύνης, και οι περισσότεροι άνθρωποι τρέμουν την ανάληψη ευθύνης.
- Κάποια μέρα κοιτάζοντας πίσω, τα χρόνια που αγωνίστηκες θα σου φαίνονται τα πιο ωραία.
- Πίσω από κάθε ισχυρή γυναίκα, κρύβεται ένας τυραννικός πατέρας.
- Πού πάει μια σκέψη όταν έχει ξεχαστεί; (στο υποσυνείδητο)
- Ο διάβολος παραμένει πάντα η καλύτερη δικαιολογία για να απενοχοποιήσουμε το Θεό.
- Αν ένας άνθρωπος υπήρξε το αδιαμφισβήτητα αγαπημένο παιδί της μητέρας του, διατηρεί σε όλη του τη ζωή το αίσθημα θριάμβου, την πίστη στην επιτυχία, που συχνά οδηγεί πραγματικά στην επιτυχία.
- Δεν μπορώ να σκεφτώ καμιά άλλη ανάγκη στην παιδική ηλικία τόσο δυνατή όσο η πατρική προστασία.
- Ο πρώτος άνθρωπος που εκτόξευσε μια προσβολή αντί για μια πέτρα ήταν ο θεμελιωτής του Πολιτισμού.
- Η συνείδηση μοιάζει με συντριβάνι που παιχνιδίζει στον ήλιο και ξαναβυθίζεται στη μεγάλη υπόγεια δεξαμενή του υποσυνείδητου από όπου πηγάζει
- Σε αποφάσεις δευτερευούσης σημασίας, είναι χρήσιμο να εξετάζουμε τα υπέρ και τα κατά. Σε κρίσιμα ζητήματα όμως, η απόφαση πρέπει να προέρχεται από την καρδιά.
- Από λάθος σε λάθος, ανακαλύπτει κανείς ολόκληρη την αλήθεια.
- Όπου και αν με πήγαν οι θεωρίες μου, βρήκα ότι ένας ποιητής ήδη είχε πάει εκεί.
- Η ερμηνεία των ονείρων είναι η βασιλική οδός για την εξερεύνηση του υποσυνείδητου.
- Οι δύο θεμέλιοι λίθοι της ευτυχίας: αγάπη και δουλειά.
- Η θρησκεία είναι νεύρωση.
- Η σκέψη είναι δράση σε πρόβα.
Ο Φρόιντ και το σεξ
- Η σεξουαλικότητα είναι η αδυναμία και η δύναμη του καθενός
- Κάθε μέρος του σώματος είναι ερωτικό
- Η ομοφυλοφιλία δεν είναι μια ψυχική ασθένεια
- Όλες οι σχέσεις αγάπης περιέχουν αμφιθυμικά συναισθήματα
- Μαθαίνουμε πώς να αγαπάμε από τις πρώιμες σχέσεις μας με τους γονείς
- Ο σύντροφός μας γίνεται μέρος του εαυτού μας
- Η φαντασίωση είναι σημαντικός παράγοντας στην σεξουαλική διέγερση
Tα σύμβολα στα όνειρα
- Άτομο: ως σύνολο αντιπροσωπεύεται συχνά με τη μορφή ενός σπιτιού - τα σπίτια με λείους τοίχους είναι άνδρες, και εκείνα με προβολές και μπαλκόνια στα οποία μπορεί κανείς να κρατηθεί σφιχτά είναι γυναίκες.
- Οι γονείς εμφανίζονται στα όνειρα ως βασιλιάδες, βασίλισσες ή άλλα πολύ σεβαστά πρόσωπα.
- Τα παιδιά και τα αδέλφια συμβολίζονται ως μικρά ζώα ή παράσιτα.
- Η γέννηση αντιπροσωπεύεται σχεδόν πάντοτε με κάποια αναφορά στο νερό: Είτε βυθιζόμαστε στο νερό είτε βγαίνουμε από αυτό, σώζουμε κάποιον από πνιγμό ή μας σώζει κάποιος άλλος (δηλώνοντας μια μητρική σχέση με αυτό το άτομο).
- Ο θάνατος αντικαθίσταται στα όνειρα με τη μορφή ταξιδιού. Η γυμνότητα συμβολίζεται με ρούχα, ειδικά στολές.
Οι συμβολισμοί και η σεξουαλικότητα
- Ο αριθμός τρία είναι ένα συμβολικό υποκατάστατο για το αρσενικό γεννητικό όργανο, ενώ το πέος αντιπροσωπεύεται από μακρά και όρθια αντικείμενα όπως μπαστούνια, ομπρέλες, πόλους, δέντρα κλπ.
- Τα θηλυκά γεννητικά όργανα αντιπροσωπεύονται συμβολικά από αντικείμενα που περικλείουν ένα χώρο ικανό να γεμίσει με κάτι.
- Τα κοσμήματα και οι θησαυροί μπορεί να αντιπροσωπεύουν ένα αγαπημένο πρόσωπο, ενώ τα γλυκά συχνά αντιπροσωπεύουν τη σεξουαλική απόλαυση.
-Η σεξουαλική επαφή μπορεί να συμβολίζεται από μια σειρά σκηνών και αλληλεπίδραση μεταξύ αρσενικών και θηλυκών συμβόλων.
Το Εκείνο, το Εγώ και το Υπερεγώ
Ο Φρόιντ, στην προσπάθεια ερμηνείας της λειτουργίας του ασυνειδήτου, πρότεινε πως διακρίνεται από μία δομή, σύμφωνα με την οποία διαιρείται σε τρία μέρη: το Εκείνο, το Εγώ και το Υπερεγώ. Το εκείνο αντιπροσωπεύει τα κίνητρα, τα ένστικτα και τις βιολογικές ανάγκες του ατόμου και κατά συνέπεια είναι έμφυτο, υπάρχει δηλαδή κατά τη γέννηση και δεν επηρεάζεται από την εμπειρία του ατόμου. Η έννοια του Εγώ αποτελεί το λογικό μέρος που αν και δεν είναι έμφυτο, αναπτύσσεται και καλλιεργείται με την επίδραση της συσσωρευμένης εμπειρίας. Το Υπερεγώ αντιπροσωπεύει όλες τις θετικές ηθικές και κοινωνικές αξίες του ατόμου, αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο την ηθική συνείδηση. Ο Φρόιντ διατύπωσε περαιτέρω πως η αλληλοσυσχέτιση των τριών αυτών στοιχείων καθορίζουν την ψυχική κατάσταση του ατόμου, έτσι ώστε αν οι πιέσεις που εξασκούν το ένα πάνω στο άλλο είναι ετεροβαρείς, τότε δημιουργούνται συγκρούσεις ανάμεσα στο Εγώ και τις ενστικτώδεις ορμές ή τη συνείδηση, οι οποίες ωθούν το άτομο να καταφύγει σε συγκεκριμένους μηχανισμούς άμυνας.
Η κοκαΐνη
Η επίδραση του Φρόιντ δεν περιορίστηκε μόνο στην ψυχολογία και την ψυχιατρική, αλλά ταυτόχρονα απλώθηκε σε πολλούς τομείς της επιστήμης (ανθρωπολογία, κοινωνιολογία, φιλοσοφία) και της τέχνης. Οι μελέτες που πραγματοποίησε ο Φρόιντ στο Γενικό Νοσοκομείο, σχετικά με την κλινική χρήση της κοκαΐνης θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικές και χαρακτηρίζουν την αποκαλούμενη «περίοδο της κοκαΐνης» (1884-87). Με βάση την προσωπική του εμπειρία πάνω στη χρήση της, αλλά και δοκιμές που πραγματοποίησε, ολοκλήρωσε μία μελέτη με τίτλο Περί κοκαΐνης (Über Coca) που εκδόθηκε το 1885. Ο Φρόιντ κατέληγε πως η κοκαΐνη ήταν κατάλληλη για χρήση σε περιπτώσεις νευρασθενειών, δυσπεψίας, καθώς και ικανή να αντικαταστήσει τη μορφίνη. Υπέδειξε επιπλέον ένα μηχανισμό δράσης της, ο οποίος επιβεβαιώθηκε αργότερα, σύμφωνα με τον οποίο, η ουσία δρα διεγερτικά, αναστέλλοντας την επενέργεια των παραγόντων που καταστέλλουν τα σωματικά αισθήματα.
Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα
Ιδιαίτερης αξίας θεωρείται η ανακάλυψη του οιδιπόδειου συμπλέγματος, το οποίο υποδηλώνει την αγάπη κάθε παιδιού για τον ένα γονιό και τη ζηλότυπη εχθρότητα προς τον άλλο. Η σύλληψη του οιδιπόδειου συμπλέγματος καταγράφεται σε επιστολές του το 1897, την ίδια περίπου περίοδο που ο Φρόιντ ξεκίνησε την αυτοανάλυσή του. Στις 4 Νοεμβρίου 1899, εκδόθηκε επίσης ένα από τα σημαντικότερα έργα του και κατά πολλούς το κορυφαίο βιβλίο του, Η ερμηνεία των Ονείρων με βασικό θέμα τη διερεύνηση του ονείρου ως εκπλήρωση μίας επιθυμίας. Βασική του θέση ήταν ότι το όνειρο (ακόμη και οι εφιάλτες) αποτελεί πάντοτε την εκπλήρωση μιας ασυνείδητης επιθυμίας, η έκφραση της οποίας όμως λογοκρίνεται πριν γίνει συνειδητή και παραμορφώνεται με διάφορους μηχανισμούς, όπως η μετάθεση και η χρήση συμβόλων. Το βιβλίο αγνοήθηκε για περίπου μία δεκαετία πριν αρχίσει να αναγνωρίζεται η αξία του, περίοδο κατά την οποία εμφανίστηκαν λίγες και ως επί το πλείστον περιφρονητικές κριτικές. Ακολούθησε ένα από τα πιο γνωστά βιβλία του, Για την ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής , δημοσιευμένο το 1904, καθώς και οι Τρεις πραγματείες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας του 1905, βιβλίο που προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση, ενισχύοντας σε μεγάλο βαθμό την αντιδημοτικότητα του Φρόιντ, ειδικότερα για τον ισχυρισμό πως κάθε παιδί γεννιέται με σεξουαλικές ενορμήσεις.
Τον Φεβρουάριο του 1923, ο Φρόιντ ανακάλυψε έναν καρκινώδη όγκο στη δεξιά πλευρά του ουρανίσκου, τον οποίο αφαίρεσε. Ακολούθησαν πρόσθετες θεραπείες και άλλες τριάντα δύο εγχειρήσεις, στις οποίες υποβλήθηκε μέχρι τον θάνατό του, υποφέροντας για τα επόμενα δεκαέξι χρόνια από υποτροπές της κατάστασής του και γενική καταπόνηση. Ξεχωριστή θέση κατέχει και το δοκίμιο που έγραψε το 1927, με τίτλο "Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία", που αποτέλεσε την τελευταία και κατά πολλούς κορυφαία συμβολή του στην ψυχολογία της λογοτεχνίας. Το 1930 εκδόθηκε το βιβλίο "Ο πολιτισμός ως πηγή δυστυχίας", στο οποίο ο Φρόιντ εξέθεσε λεπτομερώς τις θέσεις του στο επίπεδο της κοινωνιολογίας, για την οποία ο ίδιος θεωρούσε ότι αντιπροσωπεύει την "εφηρμοσμένη ψυχολογία". Στο έργο αυτό, προσπάθησε να εκθέσει το αίσθημα της ενοχής ως σπουδαίο πρόβλημα στην εξέλιξη του πολιτισμού, συνδέοντας την πολιτισμική πρόοδο με την ένταση του ενοχικού αισθήματος και κατά συνέπεια την απώλεια της ευτυχίας. Στις 4 Ιουνίου 1938 εγκατέλειψε οριστικά τη Βιέννη με προορισμό το Λονδίνο. Τους τελευταίους μήνες της ζωής του, η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε, υπομένοντας μεγάλη σωματική καταπόνηση έως τον θάνατό του στις 23 Σεπτεμβρίου 1939.
της Ελένης Καραμήτσου
enikos.gr
